İÇİNDEKİLER
advertisement
ÝÇÝNDEKÝLER 1. ÜNÝTE Canlýlarda Üreme, Büyüme ve Geliþme CANLILIÐIN TEMELÝ: HÜCRE .......................................................................................... 12 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 16 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ................................................................................ 17 ÝNSANLARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELÝÞME ................................................................ 19 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 25 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ................................................................................ 26 HAYVANLARDA ÜREME, BÜYEME ve GELÝÞME .............................................................. 28 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 31 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................................................................ 32 ÇÝÇEKLÝ BÝTKÝLERDE ÜREME, BÜYEME ve GELÝÞME ...................................................... 34 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 40 Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................................................................ 42 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 44 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 ...................................................................................... 46 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 ...................................................................................... 48 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 ...................................................................................... 50 Ünite Deðerlendirme Testi - 4 ...................................................................................... 52 Ünite Deðerlendirme Testi - 5 ...................................................................................... 54 Ünite Deðerlendirme Testi - 6 ...................................................................................... 56 2. ÜNÝTE Kuvvet ve Hareket YAÞAMIMIZDAKÝ SÜRAT ................................................................................................ 60 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 65 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ................................................................................ 66 KUVVETLERÝ KEÞFEDELÝM ve KUVVETLER ÝÞ BAÞINDA ................................................ 69 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 74 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ................................................................................ 75 AÐIRLIK BÝR KUVVETTÝR ................................................................................................ 77 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 80 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................................................................ 81 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 ...................................................................................... 82 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 ...................................................................................... 84 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 ...................................................................................... 86 3. ÜNÝTE Maddenin Tanecikli Yapýsý MADDEYÝ OLUÞTURAN TANECÝKLER .............................................................................. 90 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 93 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ................................................................................ 94 ELEMENTLER ve BÝLEÞÝKLER.......................................................................................... 96 Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................................ 98 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ................................................................................ 99 FÝZÝKSEL ve KÝMYASAL DEÐÝÞÝM.................................................................................. 101 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 103 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 .............................................................................. 104 MADDENÝN HÂLLERÝNÝN TANECÝKLÝ YAPISI.................................................................. 106 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 108 Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 .............................................................................. 109 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 111 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 114 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 .................................................................................... 116 Ünite Deðerlendirme Testi - 4 .................................................................................... 118 Ünite Deðerlendirme Testi - 5 .................................................................................... 120 4. ÜNÝTE Yaþamýmýzdaki Elektrik ELEKTRÝK ENERJÝSÝ NASIL TAÞINIR?............................................................................ 124 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 128 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 .............................................................................. 129 ÝLETKENÝ DEÐÝÞTÝR, AMPULÜN PARLAKLIÐI DEÐÝÞSÝN .............................................. 131 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 137 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 .............................................................................. 138 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 140 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 142 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 .................................................................................... 144 Ünite Deðerlendirme Testi - 4 .................................................................................... 146 5. ÜNÝTE Vücudumuzda Sistemler DESTEK ve HAREKET SÝSTEMÝ...................................................................................... 150 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 155 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 .............................................................................. 157 DOLAÞIM SÝSTEMÝ ve MÝKROPLARLA SAVAÞ .............................................................. 160 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 170 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 .............................................................................. 172 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 .............................................................................. 174 SOLUNUM SÝSTEMÝ ...................................................................................................... 177 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 181 Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 .............................................................................. 183 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 185 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 186 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 188 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 .................................................................................... 190 Ünite Deðerlendirme Testi - 4 .................................................................................... 192 Ünite Deðerlendirme Testi - 5 .................................................................................... 194 6. ÜNÝTE Madde ve Isý MADDELERÝN TANECÝKLÝ YAPISI ve ISININ YAYILMA YOLLARI .................................... 198 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 204 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 .............................................................................. 206 ISI YALITIM .................................................................................................................. 209 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 213 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 .............................................................................. 214 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 216 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 218 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 .................................................................................... 220 7. ÜNÝTE Iþýk ve Ses IÞIÐIN MADDELERLE ETKÝLEÞÝMÝ ve YANSIMA ............................................................ 224 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 229 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 .............................................................................. 230 AYNALAR ve KULLANIM ALANLARI .............................................................................. 232 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 236 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 .............................................................................. 237 SES .............................................................................................................................. 239 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 244 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 .............................................................................. 245 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 247 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 249 Ünite Deðerlendirme Testi - 3 .................................................................................... 251 8. ÜNÝTE Yer Kabuðu Nelerden Oluþur? KAYAÇLAR, FOSÝLLER, TOPRAK ve EROZYON .............................................................. 254 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 259 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 .............................................................................. 260 MAVÝ GEZEGEN ve DOÐAL ANITLAR ............................................................................ 262 Ölçme ve Deðerlendirme .......................................................................................... 266 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 .............................................................................. 267 Ünite Deðerlendirme Testi - 1 .................................................................................... 269 Ünite Deðerlendirme Testi - 2 .................................................................................... 271 Cevap Anahtarý .................................................... 273 CANLILIÐIN TEMELÝ: HÜCRE Hayvan hücreleri mikroskop ile incelendiðinde hüc- Kazanýmlar re þekillerinin genelde yuvarlak olduðu gözlenir. Bu bölümü bitirdiðimde; 1.1 Bir hayvan hücresi ve bitki hücresini mikroskopta gözlemleyerek çizmeyi, 1.4 Hücrenin bir organizmanýn sahip olduðu canlýlýk özelliklerini gösterdiðini, öðrenmiþ olacaðým. Canlýlarýn canlýlýk özelliði gösteren en küçük yapý birimine hücre denir. Hücreler çok küçük olduklarý için, mikroskop yardýmýyla görülüp incelenebilir. Hücreler, bir organizmanýn sahip olduðu solunum, boþaltým, sentez ve büyüme gibi çeþitli canlýlýk özelliklerini gösterir. Bundan dolayý hücreler canlýdýr diyebiliriz. Doðada bulunan canlýlar çok hücreli veya tek hücreli olabilir. Bitki hücreleri mikroskop ile incelendiðinde hücre þekillerinin genelde köþeli olduðu gözlenir. © Coþku Yayýnlarý CANLILIÐIN TEMELÝ: HÜCRE Hayvan hücresi Örnek - 1 Soðan zarýndan alýnan bir parça mikroskop altýnda inceliyor. Bu çalýþma sonucunda, aþaðýdaki hücre tiplerinden hangisi gözlenmiþ olabilir? A A) B) C) Bitki hücresi 12 D) Canlýlýðýn Temeli: Hücre Hücrede depo edilen besinleri ve hücredeki yýpranmýþ - yaþlanmýþ olan organelleri parçalayarak yok eder. Çözüm Soðan zarý hücreleri bitki hücreleridir. Mikroskop ile incelendiðinde hücre þekillerinin köþeli olduðu gözlenir. Bu durumu A seçeneðindeki hücreler gösterir. c. Golgi cisimciði: Salgýlarýn üretilmesi, paketlenmesi ve salgýlanmasýnda görev yapar. Golginin etkinliði sonucu; ter, gözyaþý, süt, balözü, mukus ve sindirim sývýsý gibi salgý maddeleri üretilir. Cevap A Kazanýmlar d. Ribozom: Hücrede en küçük olan ve en fazla bulunan organeldir. Ýhtiyaç duyulan proteinleri sentezler. Bu bölümü bitirdiðimde; 1.2 Hücrenin temel kýsýmlarýný levha, model üzerinde göstererek görevlerini, öðrenmiþ olacaðým. Hücreler genel olarak; hücre zarý, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç ana kýsýmdan oluþur. 1. Hücre Zarý Hücre zarýnýn yapýsýnda madde geçiþini saðlayan geçit ya da porlar vardýr. Hücre zarlarý seçici geçirgen özelliðe sahiptir. Bu özellik, hücreye yararlý maddelerin girmesini, hücre içindeki zararlý olan maddelerin ise dýþ ortama atýlmasýný saðlar. Bazý hücrelerde, zar dýþýnda bulunan dayanýklý olan ikinci örtüye hücre duvarý denir. Hücre duvarý bitki, bakteri ve mantar hücrelerinde vardýr. Hücre duvarý sert, cansýz ve koruyucudur. Hücre zarýna destek olur. Hayvan hücrelerinde hücre duvarý bulunmaz. 2. Sitoplazma Hücre zarý ile çekirdek arasýnda bulunan akýcý olan sývý yapýya sitoplazma denir. Sitoplazma saydam, akýcý ve canlýdýr. Sitoplazmanýn büyük bir kýsmýný su oluþturur. Sitoplazmada beslenme, solunum ve boþaltým gibi yaþamsal olaylar gerçekleþir. Sitoplazmadaki farklý iþleri üstlenmiþ yapýlara organel denir. Organeller hücre faaliyetlerinin hýzlý ve kontrollü olarak yapýlmasýný saðlar. a. Endoplazmik retikulum: Hücre zarý, çekirdek ve diðer organeller arasýnda, kanal veya tüpler oluþturur. Hücre içindeki yapýlar arasýnda madde iletimini saðlar. b. Lizozom: Hücre içi sindiriminden sorumlu organeldir. Hücreye alýnan büyük moleküllü besinleri parçalar. Hücrenin yapýsý ve kýsýmlarý © Coþku Yayýnlarý Hücreyi bulunduðu ortamdan ayýran, ince örtüye hücre zarý denir. Hücre zarlarý esnek, canlý ve yarý saydamdýr. Hücre zarý; hücreyi dýþ ortamdan ayýrýr, hücreye þekil verir, sitoplazmayý dýþ etkilerden korur ve hücrenin madde alýþ veriþini kontrol eder. e. Sentriyoller: Sadece hayvan hücrelerinde çiftler halinde bulunur. Hücre çoðalmasý sýrasýnda iki katýna çýkar. Hücre bölünmesinde görev yapar. f. Kloroplastlar: Bitki hücrelerinde bulunur. Kloroplastýn içinde klorofil denen yeþil renkli maddeler vardýr. Yaprak ve olgunlaþmamýþ meyvelere yeþil renk verir. Güneþ ýþýðýný emerek, karbondioksit ve sudan hücrenin ihtiyaç duyduðu besinleri ve oksijeni üretir. Fotosentezle ihtiyaç duyulan besini üretir. Karbondioksit + Su + Iþýk o Besin + Oksijen g. Koful: Hücrede atýk maddeleri veya ihtiyaç fazlasý besinleri depolar. Bitki hücrelerinde büyük, hayvan hücrelerinde küçüktür. h. Mitokondri: Hücrenin enerji santralidir. Hücrede bulunan besin ve oksijeni kullanarak, enerji üretir. Besin + Oksijen o Karbondioksit + Su + Enerji Enerji ihtiyacý fazla olan doku ve organ hücrelerinde, fazla sayýda mitokondri bulunur. Anahtar Bilgi Sentriyoller hayvan hücrelerinde, kloroplast ve hücre duvarý ise bitki hücrelerinde bulunur. 13 Canlýlýðýn Temeli: Hücre b. Geliþmiþ hücreler: Zarla çevrilmiþ çekirdek ve organelleri vardýr. Kalýtsal maddesi, çekirdek içinde yer alýr. Bazý mikroskobik canlýlar, mantar, bitki, hayvan ve insanda bulunur. Örnek - 2 Hücredeki organeller ve görevleriyle ilgili, aþaðýdaki eþleþtirmelerin hangisi yanlýþtýr? Kazanýmlar A) Mitokondri - Enerji üretimi B) Golgi - Sindirim yapma Bu bölümü bitirdiðimde; C) Koful - Atýk depolama 1.3 Gözlemlerim sonucunda bitki ve hayvan D) Kloroplast - Besin üretme hücresi arasýndaki benzerlik ve farklýlýklarý, öðrenmiþ olacaðým. Çözüm Mitokondri besinlerden enerji üretilmesini, golgi salgýlarýn üretilmesini, koful madde depolanmasýný ve kloroplast güneþ ýþýðýnýn kullanýlarak fotosentez ile besin üretilmesini saðlar. Bitki ve Hayvan Hücresi Arasýndaki Farklar: Bitki hücresinde hücre duvarý var, hayvan hücresinde ise yoktur. Bitki hücrelerinde kloroplast var, hayvan hücresinde ise yoktur. Cevap B Bitkilerde hücre þekli köþelidir, hayvanlarda ise yuvarlaktýr. Sýra Sizde - 1 Müge hangi organeli çizerse hata yapmýþ olur? AAA A) : Fotosentezle besin üretirim. B) : Hücre içi sindirimi yaparým. C) : Hücre için önemliyim, bulunduðum hücreye enerji üretirim. D) : Küçük bir organelim ancak hücrede protein sentezi yaparým. © Coþku Yayýnlarý Öðretmen Müge’den, kendi görevlerini anlatan aþaðýdaki hücre organellerini hayvan hücresi þeklinin içine çizmesini istiyor. Hayvan hücresinde sentriyoller vardýr, bitki hücresinde ise yoktur. Bitki hücreleri, hüce duvarlarýnýn bulunmasýndan dolayý, dýþ etkilere karþý hayvan hücrelerine göre daha dayanýklýdýr. Bitkilerde kofullar büyük ve az sayýda, hayvanlarda ise kofullar küçük ve çok sayýda bulunur. Bazý bitki hücreleri kendi besinini üretir, hayvan hücresi ise besinini üretemez. 3. Çekirdek Hücrenin yaþama ve çoðalmasýyla ilgili kalýtsal maddelerin bulunduðu kýsýmdýr. Çekirdek, sitoplazma ve hücre zarýnda gerçekleþen olaylarý denetler, organelleri yöneterek iþ birliði ve uyum içerisinde çalýþýlmasýný saðlar. Çekirdeðin yapýsýnda bulunan kalýtsal maddeler; canlýlarýn göz rengi, boy uzunluðu, yaprak geniþliði, tüy rengi gibi kalýtsal özelliklerin yeni hücrelere aktarýlmasýný saðlar. Çekirdek yapýlarýndaki farklýlýklara göre iki çeþit hücre grubu vardýr. a. Ýlkel hücreler: Basit yapýya sahip olan bazý hücrelerde zarla çevrilmiþ çekirdek ve organelleri bulunmaz. Kalýtsal maddesi sitoplazmada daðýnýk halde bulunur. Bakteriler bu gruba girer. 14 Bitki ve Hayvan hücresi arasýndaki farklar Örnek - 3 Bitki ve hayvan hücresi arasýnda, aþaðýdakilerden hangisi farklýlýk oluþturmaz? A) Hücrenin þekli B) Hücre duvarý bulundurma C) Çekirdeðin görevi D) Besin ihtiyacýný karþýlama þekli Canlýlýðýn Temeli: Hücre Çözüm Çözüm Bitki hücresi köþeli, hayvan hücresi yuvarlaktýr. Bitki hücresi kendi besinini üretir. Hücre duvarý bitki hücresinde bulunur. Çekirdek bulunduðu hücrelerde benzer görevler yapar. Cevap C Hücrenin üstlendiði göreve göre, organellerinin çeþidi ve sayýsý farklý olabilir. Ayný canlýya ait farklý hücrelerin çekirdeklerindeki kalýtsal yapý birbirinin aynýsýdýr. Ayný canlýya ait görevleri farklý olan hücreler farklý doku ve organlarda bulunurlar. Cevap C Sýra Sizde - 2 Kazanýmlar Mikroskopta hayvan hücresini inceleyen bir öðrenci aþaðýdaki kýsýmlardan hangisini göremez? CC A) Hücre zarý B) Çekirdek C) Kloroplast Bu bölümü bitirdiðimde; 1.6 Benzer yapý ve özellikteki hücrelerin ayný D) Sitoplazma görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle dokularýn oluþtuðunu, 1.7 Hücre-doku-organ-sistem-organizma iliþki- Kazanýmlar sini, öðrenmiþ olacaðým. Bu bölümü bitirdiðimde; 1.5 Farklý tipte hücreleri, öðrenmiþ olacaðým. Bir canlýyý oluþturan hücreler görevlerine göre farklý þekil ve yapýya sahip olabilirler. Farklý doku ya da canlýlara ait olan hücre þekilleri Yapýsý, görev ve þekilleri benzer olan hücrelerin biraraya gelerek oluþturduðu hücre topluluðuna doku denir. Kas hücreleri kas dokuyu, deri hücreleri epitel dokuyu, kemik hücreleri kemik dokuyu, kandaki hücreler kan dokuyu oluþturur. Çok hücreli canlýlarda benzer görevi yapan dokularýn birleþmesiyle organlar oluþur. Karaciðer, akciðer, böbrek, beyin, kas, iskelet ve mide vücudumuzdaki organlardan bazýlarýdýr. Örneðin midenin yapýsýnda kas, kan, bað, epitel dokularý bulunur. Vücutta benzer görevi yapan organlarýn birleþmesiyle de sistemler oluþur. Sindirim, boþaltým, dolaþým, hareket, sinir sistemleri organlardan meydana gelir. Sistemlerin birleþmesi sonucunda oluþan ve tek baþýna yaþayan canlý veya organizma oluþur. Örnek - 5 Örnek - 4 Canlý vücudunu oluþturan hücreler, birbirlerinden farklý görevler üstlenmiþ olabilirler. Bir canlýyý oluþturan hücrelerin, farklý görevler üstlenmesinde; I. Organellerinin farklý çeþitte olmasý II. Çekirdeklerinde kalýtsal yapýlarýn bulunmasý III. Bulunduklarý doku ve organlarýn deðiþik olmasý gibi yapýsal durumlardan hangileri etkili olur? CCC A) Yalnýz II B) I ve II C) I ve III © Coþku Yayýnlarý Hücreden Organizmaya D) II ve III Benzer yapý ve özellikteki hücrelerin ayný görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle oluþan yapýya ne denir? AA A) Doku B) Organ C) Sistem D) Organizma Çözüm Yapýsý, görev ve þekilleri benzer olan hücrelerin biraraya gelerek oluþturduðu hücre topluluðuna doku denir. Cevap A 15 Canlýlýðýn Temeli: Hücre Kazaným Pekiþtirme - 1 Aþaðýdaki kavram haritasýný kutulardaki kavramlardan uygun olanlarýyla tamamlayýnýz. Yumurta aký kývamýndadýr. 1 Hücreyi korur. 2 Enerji üretir. Hücreyi yönetir. HÜCRE 3 Atýk madde depolar. 5 4 Besin üretir. 6 Oluþturur. 7 Oluþturur. DOKU MÝTOKONDRÝ KLOROPLAST ORGAN SÝTOPLAZMA 8 ÇEKÝRDEK Oluþturur. ORGANÝZMA KOFUL HÜCRE ZARI SÝSTEM 9 Oluþturur. 10 16 CANLILIÐIN TEMELÝ: HÜCRE KDT 1 KAZANIM DEÐERLENDÝRME TESTÝ 3. Hücre zarýnýn görevleri arasýnda, aþaðýda 1. Hücrede bulunan bir organel, kendisini aþaðý- verilenlerden hangisi bulunmaz? daki gibi tanýtmýþtýr. DDD Golgi cisimciðidir benim adým. Salgý maddelerinin oluþmasýnda görev yaparým. Salgýlarýmý üretir ve paketlerim. Salgý üreten organlarýn hücrelerinde çok sayýda bulunurum. A) Hücrenin madde alýþ veriþini kontrol etme B) Hücrenin þekil kazanmasýný saðlama C) Hücrenin bütünlüðünü saðlamak D) Hücredeki tüm biyolojik olaylarý yönetme 4. Hücrelerde bulunan iki organel, aþaðýda gös- Buna göre, aþaðýda verilen organlarýn hangisinin hücrelerinde, normalden daha çok golgi bulunmaz? DD-1G12 © Coþku Yayýnlarý terilmiþtir. P ve S organelleriyle ilgili olarak, aþaðýdaki öðrencilerden hangisinin verdiði bilgiler doðrudur? CC-4G12 A) 2. Bir bitki ve hayvan hücresi, aþaðýdaki þekilde B) P bitki, S hayvan hücresinde bulunur. S besin ve oksijen üretir, P hücre bölünmesinde görev yapar. Semih karþýlaþtýrýlmýþtýr. C) Hücre zarý Kloroplast Hücre duvarý S bitki, P hayvan hücresinde bulunur. P besin ve oksijen üretir, S hücre bölünmesinde görev yapar. Çekirdek P bitki, S hayvan hücresinde bulunur. P besin ve oksijen üretir, S hücre bölünmesinde görev yapar. Adnan D) S bitki, P hayvan hücresinde bulunur. S besin ve oksijen üretir, P hücre bölünmesinde görev yapar. Koful Ceyda Mitokondri Betül Bu hücreler arasýnda, aþaðýda verilen özelliklerden hangisi ortaktýr? CCC 5. Hücredeki yaþamsal olaylarýn yönetilmesiA) Fotosentezle besin üretme B) Hücre dýþýnda iki örtü bulundurma ni saðlayan kýsým hangisidir? BBB C) Besinlerden enerji üretme A) Hücre zarý B) Çekirdek D) Sentriyollere sahip olma C) Sitoplazma D) Hücre duvarý 17
