Cumhuriyetin Başında Kadınlarımız
advertisement
BD EYLÜL 2017 Muazzez İlmiye Çığ’dan Mektup Var Cumhuriyetin Başında Kadınlarımız B irkaç gün önce tesadüfen açtığım bir TV kanalında, küçücük kız çocuklarına başları örtülü Kuran okutuluyordu, daha fazla bakamadan içim yanarak kanalı değiştirdim ve düşündüm: 1918-21 yıllarında Bilecik’in kazası Pazarcık’ta babam öğretmen. Yaşım küçük olduğu için günün yarısında babamın erkek okuluna, öğleden sonra kız okuluna keyfi olarak gidiyordum. Kız okulunda kızların başı açıktı; ben de açık başla gidiyordum okula. Sakarya savaşı başlamadan önce pek büyük zorluklarla batıdan doğuya evini barkını bırakıp kaçan insanlarla birlikte kaçarak Çorum’a halamın yanına gittik. Henüz oralarda pek savaş ateşi yoktu, fakat elinden silahı alınmış, silah depoları ve askere giyim yapan fabrika düşman eline geçmiş olduğundan, halk askeri giydirmek, silahlan- dırmak ve doyurmak için devlete elinden gelen yardımı yapıyordu. Eniştem o günlerde kapıya at arabasını dayamış, evinden ne bulursa arabaya doldurmaya başlamıştı. Durumu henüz anlamayan halam “Yahu evi niye boşaltıyorsun” diye sızlanmış, eniştem de “Hanım düşman gelip evimizi Kız okulunda alınca bunların ne önemi olacak” kızların başı demişti. Sonunda açıktı; ben de açık başla bizim eşekler üzerinde yok yokgidiyordum sul düşmandan okula. kaçtığımızı gören halam eniştemin ne kadar haklı olduğunu anlamıştı. Babam Çorum’da hemen öğretmenlik aldı, ev kiraladık. Henüz Cumhuriyet ilan edilmemiş ama erkekler şalvarları atıp pantolon giymeye başlamışlardı. Babam beni okuma yazma bil51 BD EYLÜL 2017 Çorum'da Ravza-i Nisvan okulu, 1921-22 öğretim yılı. En üstte Muazzez İtil diğim için ikinci sınıfa verdi. Fakat sınıfın öğretmeni, “Birinci sınıfta daha öğrenecekleri var.” diyerek beni birinci sınıfa almak istemişti; gitmeyeceğimi söyleyerek direnmem sonucunda beni birinci sınıfa götürememişlerdi. Böylece okuluma ikinci sınıftan devam ettim. Y ıl 1922. İkinci, üçüncü ve dördüncü sınıfları Çorum’da okudum. Bu süre içinde kızlardan oluşan tüm sınıfta ne ben, ne de diğer öğrenciler başımızı örtmedik. Bunun fotoğrafı da var. Kuran dersimizde dahi bizlere başımızı örttürmediler. 1924 yılının yaz aylarında babam Bursa’da Hoca Alizade okuluna atandı ve Bursa’ya göç ettik. Okul dönemi başladığında babam beni Nilüfer Hatun okuluna verdi. Beşinci sınıftaydım, yine başımızda 52 örtü yoktu. Babam keman ve Fransızca dersleri nedeniyle beni o okuldan alarak Bizim Mektep adlı özel bir okula verdi. Orada hem kızlar hem erkekler beraber okuduk. Başlarımızı da örtmedik. O zamanlar bunu çok doğal karşılıyordum. Fakat son zamanlarda küçük kız çocuklarının başları örttürülmeye Kızların ilkokul eğitimine ilk kez, II. Meşrutiyet’te 1908’den sonra başlanmıştı. O zaman bu okula başlayan kızların başı kapatılmadı. BD EYLÜL 2017 başlanmıştı, “Henüz Cumhuriyet kurulmamış, nasıl olabilir?” diye düşününce aklıma geldi. Kızların ilkokul eğitimine ilk kez, II. Meşrutiyet’te 1908’den sonra başlanmıştı. O zaman bu okula başlayan kızların başı kapatılmadı. Bu gelenek Atatürk devrinde de devam etti. 1926 yılında Bursa kız Öğretmen okuluna sınavla girdim, hiçbir kızın başı kapalı değildi. Öğretmen oldum, Üniversiteye gittim, yıllarca çalıştım başörtüsü bilmedim. Ta ki 1980’deki Kurucu Meclis’te Mehmet Yamak adlı birinin “İmam Hatip kızlarının başı örtülsün”, diye verdiği önergeye kadar. Bundan sonra üniversite ve liselerde yoksul fakat çalışkan kızlar Erbakan örgütü tarafından ayda 50 lira maaşa bağlanarak başları kapatıldı. Böylece rahibeler tarzındaki örtünme ve topuklara kadar giysi ile siyasi bir simge olarak her alana sokuldu başörtüsü. 1925 yılında çıkan kıyafet kanunu ile çeşitli yörelere, tarikatlara göre giyinen erkekler, yalnız pantolon ceket giyecek başlarına da şapka veya kasket takacaktı. Kadın giyimi hakkında bir kanun yoktu. Valiler, emniyet amirleri kadınlara çarşaflarını çıkarmalarını söylüyorlardı. Kadınların bir kısmı1914-18 Cihan savaşı sırasında gelen yaralı askerlere bakmak için çarşaflarını atıvermişlerdi. Bu durum Cumhuriyet döneminde de sürdü. Böylece kadınlar çarşaf ve peçeden kurtuldu; Cumhuriyetin onuncu yılında ise çarşaflı kadın kalmadı. Kadınlarımız dizlerinin biraz altında manto veya tayyör giydiler; başlarına hafif bir siyah örtü koydular. İsteyenler de üzerlerinde bir elbise, başlarında şapka ile gezdiler. 1925-26 yıllarında çarşıda erkek şapkaları gibi kadın şapkaları da satılıyordu. H iç unutmam, Bursa Öğretmen Okulu’na girmem için yaşımı büyüttürmek zorunda kalan babam, mahkemede büyük görüneyim, diye başıma bir kadın şapkası alıp giydirmişti... Durumuma yargıcın bile bıyık altından güldüğünü anlatırdı babam. Bursa, Özel Bizim Mektep, 1926. Muazzez İtil ortada 53 BD EYLÜL 2017 Beden eğitimi dersi öncesi. Bursa (1928) Köylümüz zaten çarşaf giymezdi. 1960’lı yıllarda Amerikan kadınlarının “Biz de erkekler gibi pantolon giyeceğiz!” diye ayağa kalktıkları zamanlarda bile köylü kadınlarımız erkekleri gibi şalvar giyiyorlardı. Bugün de yine aynı kıyafetteler. Böylece 10 yıl içinde halkımız medeni kıyafet anlayışını benimsemişti. C umhuriyetin onuncu yılında Eskişehir’de öğretmendim. Elimde keman arkamda öğrenciler Onuncu Yıl marşını ben çalarak, çocuklar söyleyerek Eskişehir sokaklarında dolaşırken kimse bizi ayıplamadı; hatta alkışlarla karşılandık. Eskişehir’de çeşitli zamanlarda Orduevinde, Vilayette, Belediyede balolar olurdu. Genç54 lerden oluşan bir grubumuz vardı. Ailelerimizle birlikte bu balolara gider, bol bol dans ederdik. İçki yoktu, sululuk asla yoktu. Bazen tiyatro gelir, ona giderdik. Güzel film oldu mu kaçırmazdık. Porsuk Çayı kenarında kır kahveleri açılmıştı. Herkes çoluğu çocuğu ile gider çay, kahve içer, eğlenirdi. 10 yıl içinde kadın erkek eşitliğini yansıtan muazzam bir sosyal yaşam başlamıştı. Öyle bir huzur vardı ki, ne bir kavga haberi duyuyorduk, ne de töre ve aile içi cinayetler vardı. 1931 yılında öğretmen oldum. O yıl benim sınıf arkadaşlarımla birlikte İstanbul, Konya, Edirne gibi vilayetlerin öğretmen okullarından mezun olanlar yurdun her tarafına dağıldılar. Kendi arkadaşlarımdan da gittikleri yerlerde töre ve kadın cinayeti duymadım. BD EYLÜL 2017 Öğretmen hanımların gittikleri yerlerde hep büyük bir saygı ve sevgi ile karşılandığını duyduk. Hatta bazıları korkarak, ağlayarak gittikleri yerlerde o kadar mutlu oldular ki, atanmalarının çıktığı yerlere gitmediklerini biliyorum. Bu güzel tılsım ne yazık ki 1950’lerde bir öğretmen hanımın öldürülmesi ile bozulmaya başladı. Eskiden tek tük işitilen kadın cinayetleri, son on-onbeş yılda giderek arttı ve yaşadığımız dönemde dayanılmaz boyutlara ulaştı. Neden böyle oldu? O smanlı devrinde kadınlar erkeğin bir kölesi idi erkek ne derse o olurdu. Erkek isterse 4 kadına kadar eş alabilir, istediğini bir “boş ol” sözü ile boşayabilirdi. Bu yüzden kadınlar susmuş, kaderine razı olmuştu. Tanzimat devrinin sonlarına doğru (1880’lerden sonra) Fransa’ya giden erkekler oradaki kadınları görerek kadınlar hakkında yazılar romanlar yazmaya başladılar. Bazı İstanbul konaklarında özel ders aldırılan kızlar da bunlardan etkilenerek yazılar yazdılar, ama önceleri hep erkek adı kullandılar. Kadınların bilinçlenmeye başlaması böyle olmuştu. Hatta Cihan Savaşı’nda Osmanlı Devleti yenik sayılarak ülke işgal edilince, ülkenin karşı durması için kadınlar da dernek kurup, mitingler, konferanslar yaptılar. Kurtuluş Savaşı kazanılıp Cumhuriyet ilan edilince ilk önce bu kadınlar çarşafları atarak başlarına şapka geçirdiler. Aslında kadın-erkek eşitliği biz Türklerin genlerinde var. İslamiyetten önce Türk kadını erkeği gibi at biner ok atar, silah kullanırdı. Antlaşmalarda Hakanın yanında eşinin de imzası gerekirdi. İşte bu Aslında kadıngeleneğin erkek eşitliği genlerimizde olması nedebiz Türklerin niyle halkıgenlerinde var. İslamiyetten önce mız CumTürk kadını erkeği huriyet’ten sonraki gibi ata biner, kadın erkek ok atar silah eşitliğine kullanırdı hemen ayak uydurabildi. Ne yazık ki dinimizi yozlaştıranlar yavaş yavaş kadınları arka plana atmaya çalıştılar, çalışıyorlar... Bundan cesaret alan erkekler de kadına ellerinden geleni yapıyorlar. Devleti idare edenler aynı anlayışta olduğu sürece kadınlara yapılan bu çağdışı uygulamalar çoğalır, asla azalmaz. Zaten amaçlanan da budur. Bugün devrimlerimizle ulaştığımız en yüksek çağdayız. Kadınlarımızın her alanda, sanatta, bilimde, medyada başarılı çalışmalarını görüyoruz. Daha doğrusu yaşamımızın her alanında en yüksek düzeylere çıktılar. Kadınlarımızı çağımızın bu yüksek düzeyinden indirip eve kapatmakla ne elde edecekler acaba? • 55
