Guy Alaerts Su Kaynakları Programı Ekip Lideri Dünya Bankası

Ulusal Su Tahsisi Çalıştayı
Ankara, 30‐31 Ekim, 2013
Guy Alaerts
Su Kaynakları Programı Ekip Lideri Dünya Bankası İlk sözler
 Dünya Bankası belirli bir sistemi veya modeli desteklemez
 Ancak, mali, sosyal ve çevresel açıdan sürdürülebilir…
 “iyi uygulamaların” bulunması ve desteklenmesi ile ilgilenir
 Bu çalıştay birkaç ülkeden kavramsal ve operasyonel deneyimleri bir araya getirmektedir. İçerik
1. Su – sıra dışı bir ekonomik ürün
2. Su – girişimci / çiftçi perspektifi
3. Su – kısa ve uzun vadeli değişkenlikler nasıl ele alınmalı?
4. Su – yönetici perspektifi
5. örnekler: Endonezya, Japonya ve Kaliforniya
6. Sonuçlar Su – sıra dışı bir ekonomik ürün
 Su ekonominin yakıtıdır, sağlığımızı ve çevremizi destekler  Çok yüksek bir ekonomik değere sahiptir
 Suyu A noktasından B noktasına taşımak elektriği taşımaya göre 1.000 kat daha pahalıdır  Çok yüksek maliyet
 Ancak su giderek kıtlaşıyor  rekabet
 Bir ülkede veya havzada ortalama olarak kıtlık olmasa bile, kurak mevsimde yerel kıtlıkların ve yağışlı mevsimde yerel fazlalıkların (taşkınlar!) olacağı kesindir
 Ne inşa ederseniz edin, kullanılacaktır.
Su – sıra dışı bir ekonomik ürün
 Hem özel mal hem de kamu malıdır; aynı zamanda ortak mülkiyetli bir kaynaktır
 Eksiltilebilirdir (“buradaki kullanımım başkası tarafından kullanılabilirliğini eksiltir”, ancak bunun ölçülmesi zordur)
 Dışlanabilirlik olasılığı düşüktür (“birisinin bir nehri veya yeraltı suyunu kullanmasını önlemek zordur”)
 Yüksek batık maliyet  tüketici mahkumdur…
 DOLAYISIYLA, kısmen piyasa tabanlı kısmen de idari özellikteki düzenleyici araçlara ihtiyaç duyar
Su – girişimci/çiftçi perspektifi
 “Su arzı, işletmemin/çiftliğimin üretmesine olanak 



tanıyacak kadar yeterli olmalıdır”
“Tohuma, işgücüne ve hasada yatırım yapacağımdan dolayı planlayabilmek isterim, …”
Güvenilirlik en önemli husustur == vaat edilen su miktarı / kalitesi sunulmalıdır “Güvenebildiğim sürece miktar daha az önemlidir”
“Gerekirse, daha az su tüketimine yatırım yaparım”
Su – girişimci / çiftçi perspektifi
 “Yatırım yapabilmek için 1‐2 yıl önceden plan yapabilmem lazım”
 “Fabrikamın/ürünümün ihtiyaç duyduğu zamanlarda su isterim”:
 Birçok fabrika hafta sonları veya akşamları suya ihtiyaç duymaz 



(şişeleme, tekstil, …)
Bazı tesisler sadece mevsimsel olarak suya ihtiyaç duyar (şeker fabrikaları, …)
Bazı tesisler sürekli olarak suya ihtiyaç duyar (termik santraller, petrokimya, …)
Tarımsal ürünler sadece erken büyüme ve ara büyüme aşamalarında ara sıra suya ihtiyaç duyar
Çok fazla su  tuzlanma, yavaş büyüme …
Su – girişimci / çiftçi perspektifi :
Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı?
Yıllık dalgalanma
Günlük dalgalanma
Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı?:
Rezervuarlar da güvenilirlik bakımından sınırlamalara tabidir Mead Gölü (Hoover barajı), Nevada: Azalan giriş akışı ABD: Rezervuarlarda aylık ve yıllık değişkenlik
?
ABD: Rezervuarlarda aylık ve yıllık değişkenlik
Mead Gölü (NV):
• Değişen yağış düzenleri, iklim değişkenliği, yüksek düzeyde buharlaşma, azalan kar suyu akışları, ve mevcut su kullanım düzenleri
• Mevcut kullanıma ve öngörülen iklim eğilimlerine göre, 2021 yılına kadar Mead ve Powell göllerinde canlı depolamanın sona erme ihtimali yüzde 50’dir (Water
Research Journal, 2008)
Günlük/aylık/yıllık değişkenlikler nasıl ele alınmalı? Türkiye’nin iklim değişikliği
Ortalama sıcaklık : +2.5‐
4.3 (3.6) °C
Ortalama yağış : ‐26 % ‐ ‐6 % (16%) Sık ısı dalgaları, daha seyrek ancak yoğun yağışlar
Daha yüksek evapotranspirasyon
Türkiye’nin iklim değişikliği halen devam ediyor
Türkiye’de ortalama sıcaklık eğilimi
Şekil 7. Türkiye’de ortalama sıcaklık ve eğilimi (Şensoy, S. ve ark., 2008
Water – The perspective of entrepreneur/ farmer
What can he do to adapt?
Adapt inside water box
Adapt outside water box
Recycle/ reuse
Invest in technology
Invest in water‐saving technology, drip and micro‐irrigation
Reduce losses
Be more careful in using water
Adjust cropping pattern; chose water‐low crops
Sell your permit, concession; have some users specialize in water‐based productivity, other do something else
Yönetici perspektifi –
Su tahsisindeki amaçlar…
 Hakkaniyetin sağlanması (tekelin önlenmesi)
 Sürdürülebilirliğin sağlanması  Doğal ekolojik fonksiyonların sürdürülmesi için çevre sisteminin ve su akışının korunması;  Proaktif politikalar
 Tarife yoluyla maliyetlerin karşılanmasının sağlanması
 Su tüketiminin düşürülmesi için teşvikler sunulması (tarife, kısıtlamalar, sübvansiyonlar yoluyla)
 Bir yandan üretimi arttırırken aynı zamanda su kullanımını düşürmeye yönelik yenilikçilik teşviklerinin sunulması
Yönetici perspektifi –
Yasal temel
 Bir su (kullanım) hakkı;
 Yatırım güvencesi sağlamak için sağlam ve devredilemez (geri alınamaz) olmalıdır
 Kısa vadeli değişikliklere cevap vermek için daha yüksek bir ekonomik kullanıma hızlı bir şekilde yeniden tahsise izin verecek şekilde yeterince esnek olmalıdır
 İşlem maliyetleri (idari) düşük olmalıdır
 Mahkemede uygulanabilir olmalıdır (bir arazi tapusu gibi)

Su hakkı bir varlıktır – Birçok banka su hakkı karşılığında kredi sağlamaktadır. Hak gelir olarak kaydedilebilir. Yönetici perspektifi –
Yasal temel
 Suyun sahibinin “kim” olduğunun tanımlanması
 Devlet (çoğu ülkede)
 Eyalet (federal ülkelerde: ABD, Avustralya, Hindistan…)
 Özel (Şili)
 Su hakkı ilkesinin tanımlanması
 Kıyıdaşlık sistemi (nehir veya göl kıyısındaki arazi sahipleri – İngiltere sistemi)
 İlk kullanım‐ilk hak / tarihsel haklar (İspanyol sisteminin bazı bölümleri, Japonya, Napolyonik hukuk sistemleri)
Yönetici perspektifi –
Yasal temel
 “Su haklarının” veya “su kullanım haklarının” nasıl verilebileceğinin veya satılabileceğinin belirlenmesi (1)
 Mahkeme yoluyla uygulanabilecek bir hukuki hak yoluyla
 Önceki haklar tanınarak ve kullanım koşulları belirlenerek veya belirlenmeyerek idari yetkilendirme yoluyla :


Sicil ile (Meksika, İspanya, Brezilya…)
Sicilsiz (Japonya)
 Açık arttırma yoluyla, veya bir proje sahibi ile sözleşme yapılarak (Avustralya, Batı ABD, …)
 Su kullanım haklarının hak sahipleri arasında ticareti yoluyla
Yönetici perspektifi –
Yasal temel
 “Su hakları” veya “su kullanım hakları” (2)
 Genellikle planlama, tarihsel hak, hak koşulları ile ilgili ilkelerin bir kombinasyonu ile :
 AB sistemi :
Nehir Havzası Yönetim Planı: 1.



Mevcut kullanımları tanır; Yeni girenlere olanak tanır; Uzun vadeli sürdürülebilirlik hedefleri belirler
Uzun vadeli ortalama tahsis (yıllar) sağlar
3. Sınırlayıcı koşulları belirler (özellikle kuraklık durumunda)
4. Hızlı yeniden tahsislerin kısa vadede alınıp‐satılmasına izin verir (haftalar)
5. Havza kurumu baş konumdadır, “belirleyicidir”.
2.
Yönetici perspektifi –
Yasal temel
Hangi sistemin en iyi işleyeceği aşağıdakilere bağlıdır:
 Hidro‐meteoroloji
 Talep yapısı
 Ülkenin hukuk sistemi
 Doğal kaynak yönetimi ile ilgili mevcut deneyimler
 Uygulama ve mahkemeler güçlü mü? Örnek: ürün tercihinin, su kullanımının ve gelirin optimizasyonu için iki sulama bölgesi arasında ticarete izin verilmesi (Endonezya)
Rezervuar – teorik olarak 2,5 ürün karşılıyor
Memba: Sulama Bölgesi A (3500 ha)
ÖNCE: çeltik + 0,5 çeltik
SONRA: çeltik + çeltik + 0,5 çeltik
Son mevsimde mansaptaki bölgenin tahsisini kullanıyor
$$
Mansap: Sulama Bölgesi B (1900 ha), daha kumlu bir toprak
MNCE: çeltik + 0,5 çeltik/tütün
SONRA: çeltik + sebze/tütün + sebze
Son mevsimde memba tarafından ödenen yeraltı sularını kullanıyor
DENİZ
Örnek: Japonya’daki sistem yeni girenlerin tazminat karşılığında su kullanmasına izin veriyor
 Japonya’daki Su Kanunu tarihsel kullanım haklarını tanıyor
 Sicil/kadastro yok, ancak kullanıcının İdari Mahkemede 



önceden kullanım boyutlarını kanıtlaması gerekiyor
Yeni girenler, örnek:
Önceden mevcut olan, çeltik yetiştirilen bir sulama bölgesi
Yeni bir süt ürünleri fabrikası su çekmek istiyor
Çiftçilerden su satın alabilir veya kanalların sızdırmazlığı için yatırım yapabilir (= su tasarrufu)  “tasarruf edilen” miktar fabrika tarafından kullanılabilir
Örnek: Kaliforniya sistemi
Örnek: Kaliforniya sistemi
 “Entegre su yönetimi için bir havza kurumu yok”. Bunun yerine sistemde itiraz ve başvurular (örneğin çevresel koruma önlemlerinin uygulanması) mahkemeler ve yasalar yoluyla yapılıyor  Merkezi Vadi Projesi ‐ CVP (işletmeci USBR):
 Sulama bölgelerini, belediyeleri, sanayi işletmelerini içerir..
 Spesifik sözleşme türlerine sahiptir …
 Eyalet Su Projesi (SWP) (işletmeci – Kaliforniya Su Kaynakları İdaresi)
 Sulama bölgelerini, vs. içerir
 Sözleşmeler farklıdır  Los Angeles ve San Francisco ilave olarak kendi sistemlerine sahiptir
Örnek: Kaliforniya sistemi  Su kıtlığı durumunda farklı müdahaleler :
USBR
Dört kademeli kesinti:
1. Tarımsal talepler %25 kesilir.
2. Tarımsal ve Belediye/Sanayi talepleri %25 kesilir.
3. Tarımsal talepler %25 saha kesilir.
4. Tarımsal talepler %25 saha kesilir.
Eyalet
Kesintiler Tarım ile Belediye/Sanayi arasında eşit olarak paylaştırılır (yüzdesel olarak)
Sonuçlar
1.
Su tahsisleri ve su (kullanım) hakları aşağıdaki amaçlar için temel öneme sahiptir:
Girişimcilere ve çiftçilere yatırım için belirlilik sağlanması 2. Tekelleşmenin önlenmesi ve hakkaniyetin sağlanması
3. Su tasarrufu için finansal teşvik sağlanması (tarife yoluyla)
4. Gelecek için planlama yapılması
1.
2.
3.
Su kullanım hakkı tipik olarak yatırımları kolaylaştırmak için 30‐70 yıl sürelidir
Talep değişkenliklerini karşılamak ve değişken arz yönetimi (kuraklık) sağlamak için uzun vadeli toplu tahsis (planlama uygulaması) ve operasyonel kısa vadeli (haftalar) esnek yeniden tahsis (su piyasaları)birbirinden ayrılır Sonuçlar
4. Etkililik, yerel düzey için piyasa mekanizmalarının bileşimi (yıllık su ihaleleri, ticareti, fiyatlandırması, …) ve büyük ölçekli uzun vadeli havza planlaması için idari yönetim ile sağlanır
5. Öncelik sıralaması genellikle çok katıdır, çok az faydalı olabilir:



İçme > Tarım > Sanayi > …
Kaliforniya: İçme suyu mutlak bir öncelik değil
AB: İçme suyu mutlak öncelik, ancak Nehir Havzası Yönetim Planına dayalı olarak sıkılaştırmaya tabi
6. Kaliforniya, AB: Çevresel /ekolojik su ihtiyacı “doğru” değil, zor bir kısıt (rezerv)
7. İlk adım: tüm su çekişlerini ölçmeye başlamak
Teşekkürler!