YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ

YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ
DERS NOTLARI –5–
KATILIM BANKALARI
“ÖZEL FİNANS KURUMLARI”
PROF.DR. YILDIRIM B. ÖNAIL
KATILIM BANKALARI (ÖFK)
n Katılım
Bankalarını (İslam bankalarını), islam
toplumunun ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde
organize edilen ve işlemlerinde faizi kullanmayan
finansal kuruluşlar olarak tanımlayabiliriz.
n İslam ekonomisinin veya faizsiz ekonomik sistemin
oluşturulması ve buna bağlı olarak islam
bankalarının kurulması düşüncesi, islam dininin,
gerek sosyal hayatın, gerekse ticaret hayatının
düzenlemesi ile ilgili olarak çizdiği sınırların bir
sonucudur. Bu bağlamda, İslam bankacılığının en
belirgin özelliği, İslam dininde faizin haram sayılması
nedeniyle, faizsiz bir ekonomik sistem geliştirmeye
çalışmasıdır.
KATILIM BANKALARI (ÖFK)
n İslam bankacılığının dayandığı iki temel ilkeden
söz edilebilir. Bunlar:
n -Paranın bir mal değil, bir değişim aracı, bir
finansman ölçüsü olması, ve
n -Emeğini ortaya koyanla, sermayesini ortaya
koyanın kar veya zarara birlikte katlanmasıdır.
n Dolayısıyla, İslamda faizin reddine karşın, ortak
olup karı veya zararı paylaşmak, ticaret
yapmak ve kiralamak gibi işlemler uygun
görülmektedir.
KATILIM BANKALARI (ÖFK)
n KATILIM BANKACILIĞININ DAYANDIĞI
TEMEL İLKELER
n Sermaye Bağlantılıdır: Mudaraba (kâr zarar
ortaklığı) ve muşaraka da ( sermaye iştiraki )
sermaye sahibi, girişimcinin uzmanlığı ve
çalışması sayesinde meydana getirdiği kârı
onunla paylaşabilir. Başlangıçta paylaşım oranı
belli iken kârın tutarı belli değildir.
n Ticaretle Bağlantılıdır: İslamda faizin haram,
ticaretin ve kârın helal olması katılım bankalarını
müşterileriyle ticari nitelikli iş yapmaya yöneltir.
Para ticareti islam’da yasak olduğuna göre, kâr
elde etmek için mal ticareti gerekli olur.
ÜLKEMİZDE KATILIM
BANKALARI (ÖFK)VE GELİŞİMİ
n Katılım
Bankalarının ülkemizde faaliyette
bulunmasına
1983
yılında
yapılan
bir
düzenleme ile izin verilmiştir. İlk açılan Katılım
Bankaları Albaraka Türk Ö.F.K. A.Ş. ve Faisal
Finans Kurumu A.Ş. olmuştur. Bu iki kurumda
1984 yılında kurulup 1985 yılında faaliyete
geçmişlerdir.
n Ülkemizde Katılım Bankaları ile, dini inançları
nedeniyle faize dayalı sistemlere yönelmeyen
ve atıl ya da üretken olmayan alanlarda tutulan
yurt içi tasarrufları da ekonomiye kanalize
edebilecek bir sistem oluşturulmak istenmiştir.
KATILIM BANKALARI (ÖFK)
n Katılım Bankasının finansman sağlama faaliyetleri
iki temel başlık altında toplanabilir.
n -Üretim Kredileri: Kullandırılan fonlardan gelir
elde edilen bir kredi türüdür. Üretim kredilerinde
çeşitli alternatifler vardır. Burada Katılım Bankası,
ortak, kiraya veren ya da satıcı konumundadır.
Kullandırılan fonlardan elde edilen getiri, daha
önceden anlaşıldığı oranda mevduat sahibi ile
Katılım Bankası arasında paylaşılır. Katılım
Bankaları Mudaraba (Emek-Sermaye Şirketi),
Muşaraka, Murabaha ve Kiralama yoluyla üretim
desteği sağlarlar.
KATILIM BANKALARI (ÖFK)
n -Üretim Dışı Kredi: Sosyal kredi olarak da
nitelenen bu kredi (Karz-ı Hasen), küçük sanayi
erbabının projeleri başlatmak için olduğu kadar
evlenme, hastalık ve eğitim amaçlı olarak
ihtiyacı olanlara da kullandırılmaktadır. Bu
krediden yararlananlar kullandığı krediyi faizsiz
olarak geri ödemektedirler.
VADELİ SATIŞIN (ÜRETİM
DESTEĞİ/TİCARETİN FİNANSMANI)
n Bu finansman tekniği satıcı veya imalatçı firmanın kredili
alım yapmak isteyen müşterilerine kendi kredili satış
koşulları ile birlikte bir Katılım Bankası aracılığı ile satış
yapma seçeneğini de sunması biçiminde başlayabileceği
gibi, müşterinin doğrudan bir Katılım Bankasına, ihtiyaç
duyduğu malın kredili alımı talebi ile başvurması
biçiminde de başlayabilmektedir. Hatta bazı imalatçı
firmalar kredili alım talebinde bulunan müşterilerini
doğrudan daha önce anlaştıkları bir Katılım Bankasına
yönlendirebilmektedirler.
n Katılım Bankası tarafından sağlanan bu finansman
olanağından sadece, ticaretle uğraşanlar, sanayiciler ile
esnaf veya sanatkarlar yararlanabilmektedirler. Bir başka
deyişle, bu olanaktan yararlanacakların bir vergi
numarasının olması gerekir.
Şekil 2.16: Murabaha - Vadeli Satış Tekniğinin İşleyişi
┌───────────────────────┐
│ MÜŞTERİNİN FON TALEBİ │
└──────────┬────────────┘
┌──────────┴────────────┐
│ Müşteriden Bilanço ve │
│ Gelir Tabloları Gibi
│
│ Bazı Bilgiler İstenir.│
└──────────┬────────────┘
┌──────────┴────────────┐
│ Müşterinin Kredi
│
│ Değerliliği Tespit
│
│ Edilir.
│
└──────────┬────────────┘
┌────────────────────┴───────────────┐
┌────────────┴─────────────┐
┌─────────────┴────────────┐
│Kredibilitesi Kötü İse
│
│Kredibilitesi İyi İse
│
│Fon Talebi Reddedilir.
│
│Fon Talebi Kabul Edilir
│
└──────────────────────────┘
└─────────────┬────────────┘
┌───────────────┘
┌─────────┴─────────────┐
│Müşterinin Eskiliği,
│
│Ticari İtibarı, Satış
│
│Hacmi gibi Değişkenler │
│Dikkate Alınarak Limit │
│Tespit Edilir.
│
└─────────┬─────────────┘
┌─────────┴─────────────┐
│Alınacak Teminatlar
│
│Belirlenir.
│
└─────────┬─────────────┘
┌─────────┴─────────────┐
┌───────────────│Fon Tahsisi Yapılır.
│
│
│(Kâr Dahil Döner Fon)
│
│
└─────────┬─────────────┘
│
┌─────────┴─────────────┐
│
│Satınalma Talebi Gelir.│
│
│(Yurtiçi veya Yurtdışı)│
┌───────┴─────────┐
└─────────┬─────────────┘
│Yapılan Tahsilat │
┌─────────┴─────────────┐
│Kadar Yeniden Fon│
│Vadeli Satılacak Malın │
│Tahsis Edilmesi
│
│Fiyatı Tespit Edilir.
│
└─────────────────┘
└─────────┬─────────────┘
│
┌─────────┴─────────────┐
│
│Mal Tesliminde Müşte│
│
│riden Satış Fiyatı
│
│
│Üzerinden Çek/Senet
│
│
│Alınır.
│
│
└─────────┬─────────────┘
│
┌─────────┴─────────────┐
│
│Alınan Çek/Senet
│
└───────────────┤Tahsil Edilir.
│
└───────────────────────┘
Şekil 2.17: Vadeli Satış (Ticaretin Finansmanı) Süreci
┌───────────────────┐(2)Mal Siparişi+Peşin ödeme ┌──────────────┐
│Malın Sağlanacağı │────────────────────────────┤Özel Finans │
│Firma
├────────────────────────────│Kurumu
│
└───────────────────┘(3)Peşin Fiyat Üzerinden └──────┬───────┘
│ │
ÖFK Adına Fatura
│ │ │
│ │
│ │ │
│ │
(Senetler)│ │ │
│ │
(1)Mal Alım Talebi ve Teminatlar│ │ │
│ │
(4)Kar Marjlı Fatura
│ │ │
│ │
(5)Geri Ödemenin Yapılması
│ │ │
│ │
(5)│(4)│(1)│
│ │(1)Ön Anlaşma
┌──┴───────┴───┐
│ └──────────────────────────────────────│Malı Satın │
└─────────────────────────────────────────│Alacak Müşteri│
(3)Mal Sevki ve İrsaliye
└──────────────┘
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
SUNDUKLARI KİRALAMA HİZMETİ
n Satışa yardımcı kiralama Katılım Bankasının
üretici ve satıcı şirketlere sundukları bir
finansman
imkanı
olup,
bu
şirketlerin
müşterilerine sundukları satış alternatiflerini
çeşitlendirmeye ve bu yolla satış potansiyellerini
arttırmaya yöneliktir.
n Bu yöntemde Katılım Bankası, üretici, satıcı ve
ithalatçılara
standart
kiralama
teklifleri
hazırlamaktadırlar. Böylece bu kuruluşlar peşin
ve vadeli satış alternatifleri yanısıra Katılım
Bankasının "kirala-satın al" alternatifini de
müşterilerine sunabilmektedirler.
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
SUNDUKLARI KİRALAMA HİZMETİ
n Satıcı veya üretici firmanın müşterisi Katılım
Bankasının teklifini cazip bulursa, satıcı veya
üretici malını Katılım Bankasına satarak, nakit
elde etmiş olur. Katılım Bankası da bu malı
müşteriye kiralar.
n Bu sistemle satıcı hem nakit imkanına
kavuşmakta, hem de ilave bir finansman
yöntemiyle müşteri potansiyelini artırmaktadır.
Şekil 2.18: ÖFK'larında Finansal Kiralama Yönteminin İşleyişi (Yurtiçi Kiralama)
┌────────────────────┐(6)Malın Teslimi
┌───────────────┐
│Kiracı/Müşteri
│──────────────────────────┤Satıcı/Üretici │
│
│──────────────────────────┤Firma
│
└─┬───────────┬──────┘(1)Ön Satış Sözleşmesi └───────────────┘
│ │ │ │
│
│(2)│(3)│(4)│(7)
│
│ │ │ │ (2)Kiralama Başvurusu
│
│ │ │ │ (3)Kiralama Teklifi
│
│ │ │ │ (4)Kiralama Sözleşmesi + Teminatlar │
│ │ │ │ (7)Kira Ödemeleri
│
│ │ │ │
│
│ │ │ │
│
┌─────┴──────────────┐
│
│ Özel Finans Kurumu ├───────────────────────────────────┘
└────────────────────┘(5)Mal Alım Bedelinin Ödenmesi
Şekil 2.19: Teşvikli -Gümrük Muafiyetli- İthalat Durumu (Yurtiçi Kiralama)
┌─────────┐
┌──────────────────────────┐ (1) Ön satış sözleşmesi
┌───────────────────────┐
│
│
│
│───────────────────────────────────────┤
│
│ DPT ├──┐
│
ALICI MÜŞTERİ
│
│ YURTDIŞINDAKİ SATICI │
│
│ │ │
│───────────┐
│
│
└─────────┘ │ └───────┬───────────────┬──┘
│
└─────┬─────────────────┘
│
│
│ │ │
│
│ (9) Malın teslimi
│
│
│
│
│ │(3) │(4) │
│
┌───────────┐
│
│
│
│
│ │ │
│
└───────────┤ GÜMRÜK ├─────────┘
│
│
│
│ │ │
│
└───────────┘
│
│
│
│ │ │
│
│
│
│
│
│ │ │
│ (2) Kiralama başvurusu
│
│
│
│
│ │ │
│ (3) Kiralama teklifi
│
│
│
│(6) ÖFK
│ │ │
│ (4) Kiralama teklifi
│
│
│
│adına Teşvik │ │ │
│
+ Teminatlar
│
│
│
│Belgesi
│ │ │
│
│
│
│
│
│ │ │
│
│
│
│(5) Teşvik │
│(2) │ │
│(10) Kira ödemeleri
│
│
│belgesinin │
│ │ │
│
│
│
│devri için │
┌──────┴───────────────────────────┐
│ (8) Malın gümrükten
│
│
└───────────│
├────────────────┘
çekilmesi
│
│
│
ÖZEL FİNANS KURUMU
│
│
└───────────────────────┤
├──────────────────────────────────────────┘
└──────────────────────────────────┘ (7) Mal alım bedelinin ödenmesi
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
n Türkiye'de ve dünyada halkın bir kesimi, faiz gelirinden
uzak durmaktadır. Bu nedenle klasik bankalara gitmeyen
fonlar atıl kalmaktadır. Bu durum hem genel ekonomi
açısından, hem de tasarruf sahibi açısından bir kayıptır.
Katılım Bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, klasik
bankalara gitmeyen fonları ekonomiye kazandırmak ve
tasarruf sahiplerinin fonlarını güvenle saklamalarına ve
değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla
kurulmuştur.
Kuruluş aşamasında, dalında uzman kişilerin oluşturduğu
heyetlerin görüşleri doğrultusunda ve dünyadaki uygulamalarından örnek alınarak, Katılım Bankalarının topladığı
fonları değerlendirmek için yöntemler tesbit edilmiştir. Bu
yöntemlerle elde edilen kazancın faizden esaslı olarak
farklılık gösterdiği konusunda bir görüş birliği oluşmuştur.
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
n Katılım Bankaları Dünya’nın her yerinde faaliyet
gösteren, geçmişleri 30 yıl öncesine kadar dayanan,
faiz yerine kar ve zarara katılma esasına göre
çalışan finans kuruluşlarıdır.
·Katılım Bankaları yasal ve ekonomik kuruluşlardır.
Yasalar çerçevesinde ve tamamen ekonomik
amaçlar doğrultusunda faaliyet göstermektedirler. Bu
kurumlar kamu otoritesinin yakın denetim ve
gözetimi altında çalışmaktadırlar (BDDK).
·Katılım Bankalarında bulunan hesaplar belirli bir
limite kadar güvence altına alınmışlardır (TMSF).
·Katılım Bankaları Bankalar Kanunu kapsamına
alınmışlar ve bankalarla aynı hukuki alt yapıya sahip
olmuşlardır.
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
n Katılım Bankaları mali sektörde faaliyet gösteren, reel
ekonomiyi finanse eden ve bankacılık hizmetleri sunan
kuruluşlardır. Katılım Bankaları, tasarruf sahiplerinden
topladıkları fonları, faizsiz finansman prensipleri dahilinde
ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kâr veya
zararı tasarruf sahipleriyle paylaşıyor. TL, USD ve EURO
bazında vadeli hesaplarda toplanan fonlar, Üretim
desteği, Finansal Kiralama ve kâr/zarar ortaklığı
yöntemleriyle değerlendiriliyor. Ticaretin ve sanayinin
ihtiyaç duyduğu, hammadde, yarı mamul veya mamul
madde, gayrimenkul, makine veya her türlü teçhizatın
temini, bu yöntemler aracılığıyla sağlanmaktadır.
n Ayrıca halkın ihtiyaç duyabileceği bankacılık hizmetlerini
sunarlar
KATILIM BANKALARININ (ÖFK)
n Özel Finans Kurumları, 1970'li yıllardan itibaren
dünya mali gündeminde tartışılan bir konudur.
Türkiye'deki ilk uygulaması ise, 1985 yılında
AIbaraka Türk ve Faisal Finans Kurumu tarafından
başlatılmıştır. Faizsiz bankalar, iştirakleri ve şubeleri
ile halen 60'dan fazla ülkede faaliyet
göstermektedirler. Bünyelerinde faizsiz esaslara
göre çalışan birimler kuran batılı kurumlar da vardır.
Bunlara örnek olarak, Citibank, HSBC Bank, Union
Bank of Switzerland, Kleinwort Benson, ANZ
Grindlays, Goldman Sachs gibi müesseseler
sayılabilir. Batılı bankalarca kurulan ilk bağımsız
faizsiz banka, Citibank tarafından 1996 yılında, 20
milyon USD sermaye ile Bahreyn'de kurulan Islamic
Investment Bank'dır.
KATILIM BANKALARININ
EKONOMİYE KATKISI