Gölge Boyu - video.eba.gov.tr

DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE
HAREKETLERİ
DÜNYA’NIN ŞEKLİ
Dünya,
kutuplardan
hafifçe basık,
Ekvator’dan şişkin
kendine has bir
şekle sahiptir.
Buna geoit denir.
GEOİT ŞEKLİN SONUÇLARI
Kutup ve Ekvator yarıçaplarının farklıdır.
Ekvatorun uzunluğu tam bir
meridyen dairesinin uzunluğundan
fazladır
Yerçekimi ekvator’dan kutuplara doğru artar.
Atmosferin kalınlığı Ekvatordan kutuplara doğru azalır.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Aynı anda
Dünyanın
yarısı aydınlık
(gündüz) yarısı
karanlık (gece)
olur.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Paralellerin uzunluğu ,
kutuplara doğru kısalır.
En uzun paralel
Ekvatordur.
Pareleller arasındaki
mesafe eşittir. (111 km)
Ekvator: 40 076 km
30º
: 34 700 km
60º
: 20 000 km
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Meridyenlerin boyları eşittir.
İki meridyen arasındaki
uzaklık ,kutuplara
gidildikçe daralır.
Ekvator: 111 km
30º
: 85 km
60º
: 38 km
Meridyenler paralelleri
dik açı ile keserler.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Aynı yöne doğru
giden bir gözlemci,
tekrar başladığı
yere gelir.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Yerden yükseldikçe görülen
alan genişler.
Harita çizimlerinde
bozulmalar olur.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Tutulmalarda dairesel gölge oluşur.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Uzaktan gelen bir geminin önce dumanı sonra
direği sonra da, gövdesi görünür.
K.Kutup yıldızının görünüm açısı o yerin
enlemini verir.
Çizgisel hız kutuplara doğru azalır.
Dünyanın Şeklinin (Yuvarlaklığının)
Sonuçları
Güneş
ışınlarının
düşme açısı
kutuplara
doğru azalır
Buna bağlı olarakta.
Ekvatordan
EkvatordanKutuplara
KutuplaraGidildikçe
Gidildikçe
a. Sıcaklık azalır
b. Tarım, orman, yerleşme, kalıcı kar sınırı
azalır.
Ekvatordan Kutuplara Gidildikçe
e. Cisimlerin
gölge
boyu uzar
f. Güneş
ışınlarının
atmosferde aldığı
yol uzar
g. Güneş
ışınlarının
tutulma oranı artar
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ
ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Dünyamız, kutuplardan geçtiğini kabul edilen
ekseni etrafında batıdan doğuya doğru
dönmektedir.
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ
ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Dünya’nın ekseni etrafında batıdan doğuya doğru
dönmesi doğudaki yerlerin güneşi daha erken
görmesine neden olur.(Doğuda yerel saat ileridir.)
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ
ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Kutuplara gidildikçe Dünya ’nın dönüş hızı azalır.
Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı, ekvatorda saatte;
yaklaşık 1670 km'dir. Bu hız, kutuplara gidildikçe azalmakta,
kutup noktalarında sıfır olmaktadır.
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ
ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı kutuplara
gidildikçe azaldığından gurup ve tan süresi kutuplara gidildikçe
uzar.
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
Gece gündüz olayı ardalanır
(birbirini takip eder).
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ
HAREKETİ VE SONUÇLARI
Yerel saat farkları oluşur
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ
HAREKETİ VE SONUÇLARI
Güneş ışınlarının düşme açısı
günün her saatinde değişir
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ
HAREKETİ VE SONUÇLARI
Günlük sıcaklık farkları
oluşur. Buna bağlı olarak;
Meltem rüzgarları oluşur
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde)
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur.
DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE
SONUÇLARI
Yönler belirlenir.
Fotosentez meydana gelir
DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Yer yuvarlağı, Güneş etrafındaki hareketini
365 gün, 6 saatte tamamlar.
365 günden artakalan 6 saat, 4 yılda
1 gün yapar.
Bu nedenle şubat ayları 3 yıl
boyunca 28 gün, 4. yıl 29 gün olur.
DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Yörünge
Yörünge düzlemi (Ekliptik)
Yörünge
Yer yuvarlağının Güneş etrafında dönerken çizdiği yola yörünge ,
yörüngeden geçen düzleme yörünge düzlemi denir.
YÖRÜNGENİN ELİPS OLMASI VE SONUCUNDA;
Güneş etrafındaki dönüş hızı artar.
Kuzey yarım kürede kış,
Güney yarım kürede Yaz kısalır.
3 Ocak
Güneş etrafındaki dönüş hızı azalır.
Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış uzar.
4 Temmuz
Dünya, 3 Ocak'ta Güneş'e en yakın konumda bulunmaktadır. Bu konuma günberi (perihel) denir.
Dünya, 4 Temmuz'da Güneş'e en uzak konumdadır. Bu konuma günöte (afel) denir. Yörünge elips
şeklindedir.
Yörünge elips şeklinde olduğundan mevsimlerin süresi eşit değildir.
Şubat ayı 28 gündür.(KYK’de kış (89) Eylül ekinoksu 23’ündedir.(Yaz 94 gün
Dünya'nın yörüngesi daire şeklinde olsaydı
Dünya, Güneş'e her zaman eşit uzaklıkta olurdu ve Dünya Güneş etrafında her
zaman aynı hızla dönerdi. Mevsimlerin süresi birbirine eşit olurdu.
EKSEN EĞİKLİĞİ
Eksen
Ekliptik
66° 33’
23° 27’
Ekliptik
EKSEN EĞİKLİĞİNİN SEBEBİ
Dünya ekseninin eğik olmasından dolayı;
Mevsimler oluşur.
Aynı anda her iki yarım kürede farklı mevsimler yaşanır.
Gece gündüz süreleri yıl boyunca değişir. Ekvatorda her zaman 12 saat gece,
12 saat gündüz yaşanır. Gece gündüz süreleri arasındaki fark kutuplara
gidildikçe artar.
Aydınlanma çemberi yıl boyunca kutup noktalarıyla kutup daireleri arasında
yer değiştirir.
Cisimlerin gölge boyları yıl boyunca değişir.
Güneş ışınları, yıl boyunca sadece dönenceler arasına dik düşer.
EKSEN EĞİKLİĞİ VE GÜNEŞ ÇEVRESİNDEKİ HAREKET
Mevsimlerin Oluşması
YILLIK HAREKET
Dünya'nın ekseni yörünge düzlemine eğik olmasaydı
hangi olaylar gerçekleşirdi?
Dünya'nın ekseni ekliptiğe eğik
olmasaydı, güneş ışınları bir yere yıl
boyunca aynı açılarla düşecekti. Bu
durumda sıcaklık değişmeyeceği için,
mevsimler oluşmayacaktı.
Gece ve gündüz süresi yıl boyunca eşit
olacaktı.
Her iki yarım kürede aynı anda farklı
mevsimler yaşanmayacaktı.
EKSEN EĞİKLİĞİ VE GEZEGENLER
BELİRLİ GÜNLER VE ÖZELLİKLERİ
● 23 Eylül
● 21 Aralık
● 21 Mart
● 21 Haziran
• Ekinoks: Güneş ışınlarının ekvatora dik düşmesi
sonucunda aydınlanma çemberinin kutuplardan
geçtiği an, gündüz ile gecenin eşit olması
durumudur. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde
olmak üzere yılda iki kez tekrarlanır.
09:51
43
• Soltist (Gündönümü): Güneş ışınlarının dönencelere
dik gelmesi durumudur. 21 Aralık ve 21 Haziran
tarihlerinde gerçekleşir.
23 EYLÜL
Gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Bu duruma ekinoks denir.
Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de ekvatora dik düşer.
Kuzey yarım kürede sonbahar, Güney yarım kürede ilkbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda
batar.
Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar. Bu durum
21 Mart tarihine kadar devam eder.
Güneş ; Kuzey kutup noktasında batarken, Güney kutup noktasında doğar .
A
B
C
A, B ve C kentlerinde güneşin doğuş ve batış vakti aynıdır
21 ARALIK
Kuzey yarım kürede en uzun gece, Güney yarım kürede en uzun
gündüz başlar
Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de oğlak dönencesine dik düşer.
Kuzey yarım kürede kış, Güney yarım kürede yaz başlangıcıdır
Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
K.Y.K.’de en uzun gece, G.Y.K.’de en uzun gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra
yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Bu durum 21 Haziran
tarihine kadar devam eder.
Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar.
Kuzey Kutup Dairesi
Ekvator
Güney Kutup Dairesi
24 saat gece
12 saat gündüz
24 saat gündüz
Aynı meridyen üzerindeki noktalardan daha güneydekinde güneş daha erken doğar,
daha geç batar.
A
B
C
C kentinde güneş erken doğar, geç batar
21 ARALIK (KIŞ SOLTİSTİ – KIŞ GÜNDÖNÜMÜ)
Kuzey Yarım Küre
Güney Yarım Küre
Kış mevsiminin başlangıcıdır.
Yaz mevsiminin başlangıcıdır.
En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır
En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır.
Kuzeye gidildikçe gece süresi uzar, Güneye gidildikçe gündüz süresi uzar,
gündüz süresi kısalır.
gece süresi kısalır.
Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya,
gündüzler uzamaya başlar. Fakat 21
Mart
tarihine
kadar,
geceler
gündüzlerden uzundur.
Bu
tarihten
itibaren
gündüzler
kısalmaya geceler uzamaya başlar.
Ancak 21 Mart tarihine kadar,
gündüzler gecelerden uzundur.
KKD’ de 24 saat gece yaşanır
GKD’ de 24 saat gündüz yaşanır
Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri’ne teğet geçer.
21 MART
Gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Bu duruma ekinoks denir
Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de ekvatora dik düşer.
Kuzey yarım kürede ilkbahar, Güney yarım kürede sonbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gündüzler yaşanmaya başlar. Bu
durum 23 Eylül tarihine kadar devam eder.
Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda
batar.
Güneş ; Kuzey kutup noktasında doğarken, Güney kutup noktasında batar .
A
B
C
A, B ve C kentlerinde güneşin doğuş ve batış vakti aynıdır
EKİNOKSLAR (GECE – GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)
21 MART
23 EYLÜL
Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik düşer.
Dünya’da gece ve gündüz süreleri birbirine eşit olur.
Aydınlanma çemberi Kutup Noktalarından geçer.
Aynı anda saat 12:00’de Güneş her iki kutup noktasında da görülür.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer.
KYK’ de İlkbahar,
başlangıcıdır.
GYK’
de
Sonbahar GYK’ de İlkbahar,
başlangıcıdır.
KYK’
de
Sonbahar
KKN’ da 6 aylık gündüzün, GKN’ da 6 aylık GKN’ da 6 aylık gündüzün, KKN’ da 6 aylık
gecenin başlangıcıdır
gecenin başlangıcıdır
Bu tarihten itibaren KYK’ de gündüzler, Bu tarihten itibaren GYK’ de gündüzler,
gecelerden uzun olmaya başlar.
gecelerden uzun olmaya başlar.
21 HAZİRAN
Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, Güney yarım kürede en uzun gece başlar
Güneş ışınları yerel saatle 12.00'de yengeç dönencesine dik düşer.
Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye doğru
gidildiğinde geceler uzar.
Kuzey Kutup Dairesi
24 saat gündüz
Ekvator
12 saat gündüz
Güney Kutup Dairesi
24 saat gece
Ekvatorda yıl boyunca gece gündüze eşittir. Sebebi; aydınlanma çizgisinin
bütün yıl ekvatorun tam ortasından geçmesidir.
Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden daha kuzeydekinde güneş erken
doğar, geç batar
A
B
C
A merkezinde güneş daha erken doğar ve daha geç batar
21 HAZİRAN (YAZ SOLTİSTİ – YAZ GÜNDÖNÜMÜ)
Kuzey Yarım Küre
Güney Yarım Küre
Yaz mevsiminin başlangıcıdır.
Kış mevsiminin başlangıcıdır.
En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır
En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar, Güneye gidildikçe gece süresi uzar,
gece süresi kısalır.
gündüz süresi kısalır.
Bu
tarihten
itibaren
gündüzler
kısalmaya, geceler uzamaya başlar. Fakat
23 Eylül tarihine kadar gündüzler
gecelerden uzundur.
Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya,
gündüzler uzamaya başlar. Fakat 23 Eylül
tarihine kadar geceler gündüzlerden
uzundur.
KKD’ de 24 saat gündüz yaşanır
GKD’ de 24 saat gece yaşanır
Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri’ne teğet geçer.
Ekvator ile ekliptik arasındaki açı 23° 27' olduğu için; güneş ışınlarının dik
düştüğü bölgenin sınırları Yengeç dönencesi (23° 27' Kuzey) ve Oğlak
dönencesi (23° 27' güney)dir. Bu bölgeye dönenceler arası ya da tropikal
kuşak denir. Güneş ışınları dönencelere yılda bir kez, dönenceler
arasındaki yerlere ise yılda iki kez dik düşer.
Dönenceler dışındaki yerlere güneş ışınları dik düşmez.
Ekvator ile ekliptik arasındaki açı daha büyük olsaydı
neler olurdu (örneğin 30° olsaydı)?
Tropikal kuşağın alanı genişlerdi.
● Kutup kuşağı genişlerdi.
● Orta kuşak daralırdı.
● Yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olurdu; yıllık sıcaklık farkları
artardı.
● Geceyle gündüz arasındaki zaman farkı artardı.
Ekvator ile ekliptik arasındaki 23° 27' lık açı daha
küçük olsaydı, neler olurdu (örneğin 10° olsaydı)?
● Tropikal kuşağın alanı daralırdı.
● Kutup kuşağı daralırdı.
● Orta kuşak genişlerdi.
● Yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu; yıllık sıcaklık farkları
azalırdı.
● Geceyle gündüz arasındaki zaman farkı azalırdı.
Ekvator ile ekliptik arasında açı olmasaydı (çakışık olsaydı) neler
olurdu?
● Yeryüzünün her yerinde 23 eylül ve 21 marttaki koşullar yaşanırdı.
● Güneş ışınları yıl boyunca sadece ekvatora dik düşerdi.
● Her yerde gece ve gündüz süresi eşit olurdu.
● Aydınlanma çemberi sürekli olarak kutup noktalarından geçerdi.
● Aynı meridyen üzerindeki her yerde yıl boyunca güneş aynı anda doğar
aynı anda batardı.
● Güneş ışınları, bir yere yıl boyunca aynı saatlerde aynı açılarla düşerdi
Cisimlerin gölge boyları neye göre değişir?
● Cisimlerin gölge boyları güneş ışınlarının düşme açısına göre değişir.
● Güneş ışınlarının düşme açısı büyüdükçe gölge kısalır.
● Güneş ışınlarının dik düştüğü yerlerde gölge sıfır olur.
● Güneş ışınlarının 45° ile düştüğü yerlerde gölge boyu cismin boyuna eşit olur.
Cismin gölgesi
bütün yıl
Kuzeye düşer
23 °27’
0° Ekvator
23 °27’
Cismin gölgesi
bütün yıl
Güneye düşer
’
Gölgeler bazen Kuzeye
Bazen Güneye düşer
Bazen de gölge oluşmaz
(İki kez)
’
GÖLGE BOYU
Cisimlerin gölge boyu güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır.
GÜNEŞ IŞINLARI 45°
Cismin Boyu
>
Cismin Boyu
= Gölge Boyu
Gölge Boyu
23 Eylül
Haziran
21Haziran
21
21 Mart
21 Aralık
Cismin Boyu < Gölge Boyu
Türkiye’de gölge boyu değişimi
● Ekvatorda 21 mart ve 23 eylülde gölge oluşmaz.
● Yengeç dönencesinde gölgenin oluşmadığı tarih 21
hazirandır.
● Oğlak dönencesinde 21 aralıkta gölge oluşmaz.
● Güneş ışınlarının en büyük açıyla düştüğü yerlerde gölge en
kısa, en küçük açıyla düştüğü yerlerde gölge en uzundur.
● Gölgeler yazın kısa, kışın uzundur.
KAYNAKLAR
www.cografya.biz
www.cografyakulubu.com
www.cografyam.net
www.cografyatutkudur.com
Bazı internet siteleri
ALINTILAR
Mehmet Ali ERCAN, Erkan ARI, ZeroCool, Hüseyin GÜL
Formül Ygs Lys
Açı Ygs Lys
HAZIRLAYAN:
ERGİN ELGİN