Untitled - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv
advertisement
MİMARİ TASARIMDA BİÇİM-TEKNOLOJİ İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ: ‘’TÜNEL KALIP İLE MİMARİ BİÇİM OLUŞTURMA OLANAKLARI’’ Mürüvvet Tamer AÇIKGÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ MİMARLIK ANABİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ FENBİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Nisan 2015 ETİK BEYAN Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; Tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, Kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. Mürüvvet Tamer AÇIKGÖZ 12/05/2015 iv MİMARİ TASARIMDA BİÇİM-TEKNOLOJİ İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ: ‘’TÜNEL KALIP İLE MİMARİ BİÇİM OLUŞTURMA OLANAKLARI’’ (Yüksek Lisans Tezi) Mürüvvet Tamer AÇIKGÖZ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Nisan 2015 ÖZET Türkiye’de Başbakanlık Toplu Konut İdaresinin (Toki) kurulması ile birlikte toplu konut üretiminde büyük artışların olduğu gözlenmektedir. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde üretilen toplu konutlarda yapı üretim teknolojisi olarak tünel kalıbın seçildiği görülmektedir. Geleneksel kalıp teknolojilerine nazaran çok daha rasyonel olan tünel kalıp teknolojisi hız, maliyet, kalıp, kullanım ömrü, depreme dayanıklılık gibi konularda büyük konut açığı olan ülkeler için doğru bir tercih olarak değerlendirilmektedir. Kullanılan bu teknoloji ile Türkiye’de ki konut açığı büyük oranda kapatılmıştır, ancak; tünel kalıp teknolojisi ile üretilen konutlarda bölgesel iklim faktörleri, topografyaya uyum, benzer tiplerin kullanılmasıyla oluşan monotonluk, farklı mimari form arayışına gidilmemesi bu teknolojinin olumsuz tarafları olarak görülmektedir. Bu tez çalışmasında öncelikle tünel kalıp teknolojisi tanıtılmış ve bu teknoloji ile üretilen konutlara farklı coğrafi, iklimsel bölgelerden örnekler verilmiştir. Diğer bölümde ise konut tipolojisinden ve mimarlıktaki biçim yaklaşımlarından bahsedilmiştir. Tezin özgün savı ise tünel kalıbın hızlı üretim özelliğini değiştirmeden ve farklı teknolojiler bir arada kullanılmadan, mimari biçimlendirme farklı biçimlerin üretilebileceği önerilmektedir. Bu amaçla mimari biçim yaklaşımları ve konut tipolojisi matrisi yapılmıştır. Bu matriste konut tipleri tünel kalıplar kullanılarak, mimari biçimlendirme yaklaşımlarına uygun farklı şemalar üretilmiştir. Mimari biçimlerin üretilmesi tünel kalıp teknolojisinin hızından vazgeçmeden topografya, yönlenme, farklı coğrafi bölgeler ve iklim bölgelerine uygun farklı ve özgün konut biçimlerinin üretilebileceğini göstermektedir. Kavramsal olan bu şemalar tasarım alanına uygun biçimde mimari tasarımcılar tarafından geliştirilebilir. Tez çalışmasının sonucunda birden fazla tünel kalıp çeşidinin kullanılması ile yerine özel özgün konut tasarımlarının olabilirliği, gerek mimari tasarımda gerekse kentsel yapılaşmada olumlu sonuçlar getireceği sonucuna varılmıştır. Bilim Kodu Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi Danışman : 801.1.099 : Mimari Tasarım , Mimarlıkta Biçim , Tünel Kalıp Yapı Teknolojiler : 159 : Doç. Dr. M. Tayfun YILDIRIM v EXAMINATION OF RELATION BETWEEN FORM AND TECHNOLOGY IN ARCHITECTURAL DESIGN: “POSSIBILITIES OF OBTAINING FORM WITH TUNNEL FORMWORK.” (M.sc. Thesis) Mürüvvet Tamer AÇIKGÖZ GAZİ UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES April 2015 ABSTRACT In conjunction with the establishment of the Republic of Turkey Prime Ministry Housing Development Administration (TOKİ), anenormous increase has been observed in housing production. Tunnel formwork system has been witnessed to be preferred in Turkey as mass housing production technology. When compared to the traditional formwork technologies, tunnel formwork technology, which is specifically efficient, has been evaluated as the accurate choice for the countries with huge housing deficit, on such subjects as costeffectiveness, formwork lifecycle, speed, earthquake resistance. The housing deficit in Turkey has been closed with this technology used, however; in the houses constructed through formwork systems, regional climatic factors, compatibleness with topography, stereotypicality arising from the utilization of identical models, and not setting off on a quest for dissimilar architectural forms have been considered as the negative sides of this technology. In this thesis study, the tunnel framework systems have been principallyintroduced, and the different examples for the houses built through this technology have been given from various geographical and climatic regions. In the other part, housing typologies and the morphological approaches in architecture have been discoursed. The sole argument of this thesis is to recommend that the diverse morphologies can be produced in architectural morphology without changing the rapid production property of tunnel formwork and using the various technologies together. For this purpose, the architectural morphological approaches and the housing typology matrix have been completed. In this matrix, housing types have been produced by using tunnel formworks with different schemes in accordance with the architectural morphology. The production of the architectural morphology shows that the distinctive housing in conformity with topography, orientation, and different geographical and climatic areas can be achieved without giving up tunnel formwork. These conceptual schemes can be improved by architectural designers in a way pursuant to design area. As a result of the thesis, it has been concluded that the use of multiple types of formworks allows for the possibility of exceptional and specific constructions and the positive results both in architectural design and urban construction. Science Code Key Words Page Number Supervisor : 801.1.099 : Architectural Design, Form in Architecture , Tunnel Formwork, Building Technolocies : 159 : Assoc. Prof. Dr. M. Tayfun YILDIRIM vi TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca bana destek olup yol gösteren ,engin bilgilerini ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocam DOÇ. DR. M. TAYFUN YILDIRIM’A sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam boyunca konuyla ilgili her türlü desteklerini esirgemeyen Tamer Kalıp firması çalışanlarına teşekkür ederim. Bana her zaman cesaret verip güvenen sevgili eşime sonsuz teşekkürlerimi sunarım. vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ............................................................................................................................. iv ABSTRACT .................................................................................................................... v TEŞEKKÜR .................................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. vii ÇİZELGELERİN LİSTESİ............................................................................................. xii ŞEKİLLERİN LİSTESİ .................................................................................................. xiii RESİMLERİN LİSTESİ ................................................................................................. xxi 1. GİRİŞ........................................................................................................................ 1 2. BÖLÜM MİMARLIKTA BİÇİMLENDİRME YAKLAŞIMLARI ....... 3 2.1. Mimari Akımlar ve Üsluplar ............................................................................... 4 2.2. Tipolojik Sınıflama Yaklaşımları ....................................................................... 4 2.3. Tasarım Psikolojisi Bağlamında Yaklaşımlar .................................................... 4 2.3.1. Tasarım stratejileri yaklaşımı ................................................................... 5 2.3.2. Tasarım strüktürü yaklaşımı ..................................................................... 10 2.4. Tasarımın Girdileri ve Ürün Nitelikleri Bağlamında Yaklaşımlar ..................... 14 2.5. Estetik Bilimleri Tabanlı Yaklaşımlar ................................................................ 17 2.6. Matematiksel ve Geometrik Dönüşümler Bağlamında Analizler ........................ 17 3. BÖLÜM KONUT TİPOLOJİLERİ VE TÜRKİYE’DE TOPLU KONUT İDARESİ (TOKİ) TARAFINDAN ÜRETİLEN KONUTLARIN ÖRNEKLERİ ......................................................................... 19 3.1. Konut Tipleri ....................................................................................................... 19 3.1.1. Tipoloji Kavramı ....................................................................................... 19 3.1.2. Ayrık Evler ................................................................................................ 20 3.1.3. İkiz Ev ....................................................................................................... 21 3.1.4. Avlulu Konut Tipi ..................................................................................... 21 viii Sayfa 3.1.5. Apartman ................................................................................................... 23 3.1.6. Sıra Ev ....................................................................................................... 26 3.1.7. Teras Ev .................................................................................................... 28 3.2. Türkide’de Toplu Konut İdaresi (Toki) Tarafından Üretilen Konutların Örnekleri ............................................................................................................. 29 4. YAPIDA ENDÜSTRİLEŞME VE TÜNEL KALIP TEKNOLOJİSİ ….55 Yapıda endüstrileşme ......................................................................................... 55 4.1. Geleneksel Yapım Teknikleri ............................................................................. 57 4.2. Rasyonalize Edilmiş Geleneksel Yapım Teknikleri (Preendüstriyel Yapım Teknikleri) ........................................................................................................... 58 4.2.1. Seri Kalıplar ............................................................................................... 58 4.2.2. Şişirme kalıplar .......................................................................................... 66 4.3. Endüstrileşmiş Yapım Teknikleri( Prefabrikasyon) ........................................... 67 4.4. Tünel Kalıp Sistemi ............................................................................................ 71 4.4.1. Türkiye’de tünel kalıp sistemi .................................................................. 71 4.4.2. Tünel kalıbın avantajları ........................................................................... 73 4.4.3. Tünel kalıp sisteminin dezavantajları ....................................................... 74 4.4.4. Tünel kalıp sistemi elemanları .................................................................. 75 4.4.5. Tünel kalıp boyutları ................................................................................. 77 4.4.6. Tünel kalıp tasarım ilkeleri ....................................................................... 79 4.4.7. Tünel kalıp boyutlandırma olanakları ....................................................... 83 4.4.8. Tünel Kalıp Sisteminde Özel Kalıp Önerisi……………………………… 86 4.4.9. Şantiyede hazırlık süreci ve beton dökümü .............................................. 88 4.4.10. Yarım kat tünel kalıp uygulaması günlük döküm ................................... 92 4.4.11. Tünel kalıp montaj aşamaları .................................................................. 98 ix Sayfa 4.4.12. Tünel söküm aşamaları ........................................................................... 102 4.4.13. Tünel kalıpların bakımı ........................................................................... 102 5. BİÇİMLENDİRME YAKLAŞIMLARI VE TÜNEL KALIP İLİŞKİSİ 103 5.1. Bağımsız Ev .......................................................................................................... 103 5.1.1 Bağımsız Ayrık Ev- Geometrik Yaklaşım .................................................. 103 5.1.2. Bağımsız Ev - organik yaklaşım .............................................................. 104 5.1.3. Bağımsız Ev - Kaotik Yaklaşım ............................................................. 105 5.1.4. Bağımsız Konut – Tümdengelimci Yaklaşım…………………………… 106 5.1.5. Bağımsız Konut – tümevarımcı yaklaşım ................................................ 108 5.2. İkiz Konut ............................................................................................................ 108 5.2.1. İkiz Konut- geometrik yaklaşım ............................................................... 108 5.2.2. İkiz Ev- organik yaklaşım ......................................................................... 109 5.2.3. İkiz konut – kaotik yaklaşım ..................................................................... 110 5.2.4. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım ............................................................. 111 5.2.5. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım ............................................................ 111 5.3. Avlulu Konut ...................................................................................................... 112 5.3.1. Avlulu konut – geometrik yaklaşım .......................................................... 112 5.3.2. Avlulu konut -organik yaklaşım ............................................................... 114 5.3.3. Avlulu konut- kaotik yaklaşım ................................................................. 115 5.3.4. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım ..................................................... 116 5.3.5. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım ...................................................... 117 5.4. Sıra Evler ............................................................................................................ 118 5.4.1. Sıra evler- geometrik yaklaşım ................................................................. 118 5.4.2. Sıra evler-organik yaklaşım ...................................................................... 119 x Sayfa 5.4.3. Sıra evler- kaotik yaklaşım ....................................................................... 120 5.4.4. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım ......................................................... 121 5.4.5. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım ............................................................. 122 5.5. Teras Evler .......................................................................................................... 123 5.5.1. Teras evler- geometrik yaklaşım ............................................................... 123 5.5.2. Teras ev- organik yaklaşım ....................................................................... 125 5.5.3. Teras ev- kaotik yaklaşım ......................................................................... 126 5.5.4. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım ....................................................... 127 5.5.5. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım ........................................................... 128 5.6. Nokta Bloklar ...................................................................................................... 129 5.6.1. Nokta bloklar- geometrik yaklaşım .......................................................... 129 5.6.2. Nokta blok- organik yaklaşım ................................................................... 130 5.6.3. Nokta blok- kaotik yaklaşım ..................................................................... 131 5.6.4. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım ....................................................... 133 5.6.5. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım ........................................................... 134 5.7. Duvar Blok .......................................................................................................... 135 5.7.1. Duvar blok- geometrik yaklaşım .............................................................. 135 5.7.2. Duvar blok- organik yaklaşım .................................................................. 136 5.7.3. Duvar blok- kaotik yaklaşım ..................................................................... 137 5.7.4. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım ....................................................... 138 5.7.5. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım ......................................................... 139 5.8. Işınsal Bloklar ..................................................................................................... 140 5.8.1. Işınsal blok- geometrik yaklaşım .............................................................. 140 5.8.2. Işınsal blok- organik yaklaşım .................................................................. 142 5.8.3. Işınsal blok- kaotik yaklaşım .................................................................... 143 xi Sayfa 5.8.4. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım ...................................................... 144 5.8.5. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım .......................................................... 145 6. SONUÇLAR VE DEĞERLENİRME ............................................................. 151 KAYNAKLAR .............................................................................................................. 155 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 159 xii ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 3.1. Bolu –Mengen Toki konutları vaziyet planını incelediğimizde ................ 31 Çizelge 3.2. Trabzon Akçaabat Toki konutlarına baktığımızda .................................... 32 Çizelge 3.3. Sinop Merkez toki konutlarının vaziyet planı incelendiğinde ................... 33 Çizelge 3.4. Bursa-Nilüfer Toki konutları yerleşim planı ............................................ 34 Çizelge 3.5. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları vaziyet planı ................................. 35 Çizelge 3.6. İstanbul farklı bölgesindeki Toki Konutlarında ....................................... 36 Çizelge 3.7. İstanbul-D Tipi Toki konutları ................................................................... 37 Çizelge 3.8. İstanbul-Hadımköy Toki konutları ............................................................ 38 Çizelge 3.9. Kocaeli-Bekir Başa Toki konutları ............................................................ 39 Çizelge 3.10. Edirne merkez toki ................................................................................... 40 Çizelge 3.11. Ankara-Sincan-Yenikent Toki konutları ................................................. 41 Çizelge 3.12. Ankara-Yenimahalle Toki konutları ........................................................ 42 Çizelge 3.13. Kuzey Ankara kent girişi ......................................................................... 43 Çizelge 3.14. Eskişehir merkez Toki ............................................................................. 44 Çizelge 3.15. Kayseri –Merkez Toki konutları .............................................................. 45 Çizelge 3.16. Sivas Toki konutları ................................................................................. 46 Çizelge 3.17. Uşak-Uyucak Toki konutları ................................................................... 47 Çizelge 3.18. Uşak-Tabakhane Toki konutları .............................................................. 48 Çizelge 3.19. Denizli-Kurudere Toki konutları ............................................................. 49 Çizelge 3.20. Isparta-Keçiborlu Toki konutları ............................................................. 50 Çizelge 3.21. Diyarbakır- Ergani Toki konutları ........................................................... 51 Çizelge 3.22. Batman –toki konutları ............................................................................ 51 Çizelge 3.23. Erzincan-Merkez Toki konutları .............................................................. 52 Çizelge 3.24. Erzurum –Narman Toki Konutları ........................................................... 53 xiii Çizelge Sayfa Çizelge 5.1. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Konut Planları ............................... 147 Çizelge 5.2. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Tünel Kalıp Yerleşim Planları ..... 148 Çizelge 5.3. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Konut Üç Boyutları ...................... 149 xiv ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 2.1. Konut, Howard Barnstone ............................................................................. 6 Şekil 2.2. Konut, Hugh Jacobsen, Baltimore, ABD ....................................................... 6 Şekil 2.3. Tümevarımcı mimari biçimlendirme ............................................................. 7 Şekil 2.4. Organik strüktür yaklaşımları, Kütüphane binası .......................................... 11 Şekil 2.5. Mafsallı geometrik strüktür yaklaşımı - Kongre Binası ................................ 12 Şekil 2.6. Kanonik yaklaşım örnekleri ........................................................................... 15 Şekil 2.7. Kanonik yaklaşım örnekleri ........................................................................... 16 Şekil 2.8. Analojik yaklaşım örnekleri .......................................................................... 16 Şekil 3.1. Dördüncü Levend K Tipi Evler ..................................................................... 20 Şekil 3.2. Ayrık Ev – İkiz Ev Karşılaştırması ................................................................ 21 Şekil 3.3. Çok Katlı Blokların Avluları ......................................................................... 22 Şekil 3.4. Sirkülasyon Şeması ........................................................................................ 22 Şekil 3.5. Konut Birimi Cephesi Serbestlik Alternatifleri ............................................. 23 Şekil 3.6. Çok Katlı Konut Tipolojisi ............................................................................ 24 Şekil 3.7. Noktalı blok örneği ........................................................................................ 25 Şekil 3.8. Duvar blok örneği .......................................................................................... 25 Şekil 3.9. Parçalı blok örneği ......................................................................................... 26 Şekil 3.10. Sıra ev yönlendirme biçimleri ..................................................................... 27 Şekil 3.11. Yola göre sıra ev dizilişleri .......................................................................... 27 Şekil 3.12. Sıra evlerin birbirlerine göre dizilişleri ........................................................ 28 Şekil 3.13. Planda teras ev morfolojisi .......................................................................... 28 Şekil 3.14. Kesitte teras ev gruplaması morfolojisi ....................................................... 29 Şekil 3.15. Anadolu’nun iklim bölgeleri ........................................................................ 30 Şekil 3.16. Bolu- mengen toki konutları vaziyet planı .................................................. 31 xv Şekil Şekil 3.17. Trabzon-Akçaabat Toki konutları –vaiyet planı Sayfa .................................... 32 Şekil 3.18. Sinop –merkez toki vaziyet planı ................................................................ 33 Şekil 3.19. Bursa-Nilüfer Toki konutları yerleşim planı .............................................. 34 Şekil 3.20. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları vaziyet planı ................................... 35 Şekil 3.21. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları ........................................................ 36 Şekil 3.22. İstanbul farklı bölgesindeki Toki Konutlarının vaziyet planı .................... 36 Şekil 3.23. İstanbul-C Tipi Toki konutları-vaziyet planı ............................................... 37 Şekil 3.24. İstanbul-D Tipi Toki konutları vaziyet planı ............................................... 37 Şekil 3.25. İstanbul-D Tipi Toki konutları planı ............................................................ 38 Şekil 3.26. İstanbul-Hadımköy Toki konutları vaziyet planı ......................................... 38 Şekil 3.27. Kocaeli-Bekir Başa Toki konutları-vaziyet planı ....................................... 39 Şekil 3.28. Edirne merkez toki vaziyet planı ................................................................. 40 Şekil 3.29. Ankara-Sincan-Yenikent Toki konutları vaziyet planı ................................ 41 Şekil 3.30. Ankara-Yenimahalle Toki konutları vaziyet planı ...................................... 42 Şekil 3.31. Kuzey Ankara kent girişi vaziyet planı ....................................................... 43 Şekil 3.32. Ankara-Kuzeykent-Tip 2 Toki konutları plan ve görünüşü ........................ 44 Şekil 3.33 Eskişehir merkez toki vaziyet planı .............................................................. 44 Şekil 3.34. Kayseri –Merkez Toki konutları-vaziyet planı ............................................ 45 Şekil 3.35. Sivas konutlarınının yerleşim vaziyet planları ............................................ 46 Şekil 3.36. Uşak-Uyucak Toki konutları-Vaziyet planı ................................................. 47 Şekil 3.37. Uşak-Tabakhane Toki konutları-vaziyet planı ............................................ 48 Şekil 3.38. Denizli-Kurudere Toki konutları Vaziyet planı ........................................... 49 Şekil 3.39. Isparta-Keçiborlu Toki konutları- Vaziyet planı ......................................... 49 Şekil 3.40. Diyarbakır- Ergani Toki konutları vaziyet planı ......................................... 50 Şekil 3.41. Batman –toki konutları vaziyet planı ........................................................... 51 xvi Şekil Sayfa Şekil 3.42. Erzincan-Merkez Toki konutları vaziyet planı ............................................ 52 Şekil 3.42. Erzurum –Narman Toki Konutları Vaziyet Planı ........................................ 53 Şekil 4.1. Tırmanır kalıbın kurulumu ............................................................................ 59 Şekil 4.2. Kalıbın vinç ile taşınması .............................................................................. 59 Şekil 4.3. Tırmanır kalıbın bir üst seviyedeki ankraj elemanına bağlanması ............... 59 Şekil 4.4. Kalıbın alt seviyesinde de çalışma konsolu oluşturulması ............................ 59 Şekil 4.5. Ahşap ve çelik yüzeyli tırmanır kalıp örneği ................................................. 60 Şekil 4.6. Kayar kalıp uygulaması ................................................................................. 61 Şekil 4.7. Modüler perde kalıp sistemi,çelik çerçeveli ahşap yüzeyli kalıp uygulaması 62 Şekil 4.8. Ayarlı panolar ile farklı ölçüde kolonlar için kalıp kurulması ...................... 63 Şekil 4.9. Ahşap kirişli, plywood yüzeyli perde kalıbı ve uygulama örneği ................. 63 Şekil 4.10. Ahşap kirişli kolon kalıbı ve uygulama örneği ............................................ 64 Şekil 4.11. Döşeme altında plywood kalıp uygulaması ................................................. 64 Şekil 4.12. Döşeme altında masa tipi, kalıp altı taşıyıcı sistem uygulaması ................. 65 Şekil 4.13. Temek kalıbı uygulaması ............................................................................. 66 Şekil 4.14. Dante Bini tarafından geliştirilen kabuk sistemi uygulaması ...................... 67 Şekil 4.15. Kapalı hücre sistemler;Habitat örneği,Montreal ......................................... 70 Şekil 4.16. Tünel kalıp sistemi elemanları ..................................................................... 77 Şekil 4.17. Tam tünel kalıp ve yarım tünel kalıp ........................................................... 78 Şekil 2.18. Döşeme hizalarında geri çekme ile cephede hareket elde edilmesi ............. 80 Şekil 4.19. Eğrisel döşeme alın kalıbı ile eğrisel hatlı cephe oluşturma olanağı ........... 80 Şekil 4.20. Perde geri çekmeleri ile cephede hareket elde etme olanakları ................... 81 Şekil 4.21. (Mirkon inşaat tünel kalıp planı) ................................................................. 81 Şekil 4.22. Tam tünel kalıp açıklığında masa tipi kalıp yerleşimi ................................. 82 Şekil 4.23. Özel tünel kalıp elemanları ile oluşturulabilecek mekan örnekleri ............. 82 xvii Şekil Sayfa Şekil 4.24. Bodrum katta tünel kalıp yerleşim olanağı .................................................. 82 Şekil 4.25. Tünel kalıp boyutlandırma olanakları .......................................................... 83 Şekil 4.26. Tünel kalıplarda ek elemanların sağladığı olanaklar ................................... 84 Şekil 4.27. Tünel kalıplarda ek elemanların sağladığı boyutsal olanaklar .................... 85 Şekil 4.28. Dairesel plan üzerinde ilave özel açılı yatay kalıp yerleşimi .................... 86 Şekil 4.29. Özel kalıpların yarım tünellere bağlantı detayı ........................................... 87 Şekil 4.30. Tünel kalıp sisteminde ,özel kalıplara masa tipi taşıyıcı sistem uygulaması 87 Şekil 4.31. Aks betonu kalıbı kurularak betonun dökülmesi ......................................... 93 Şekil 4.32. Aks betonu kalıbı kurularak betonun dökülmesi ......................................... 93 Şekil 4.33. Donatı demirlerinin yerleştirilmesi .............................................................. 94 Şekil 4.34. Kalıpların yerleştirilerek kapı rezervasyonlarının kalıp üzerine bağlanması 94 Şekil 4.35. Tüm kalıplar yerleştirildikten sonra döşeme boşluk rezervasyonlarının yerleştrilmesi ............................................................................................... 95 Şekil 4.36. Döşeme ve perde alın kalıpları ve aks kalıpları bağlanır ............................. 95 Şekil 4.37. Tünel önündeki brandaların kapatılarak tünel ocakların açılması ............... 95 Şekil 4.38. Kalıpların sökülmeye başlanması ................................................................ 96 Şekil 4.39. Kalıpların simetri eksenine göre projenin ikinci yarısına yerleştirilmesi .... 96 Şekil 4.40. Kalıpların yerleşiminin tamamlanarak döşeme kalıpları ve donatılarının ... yerleşimi ....................................................................................................... 97 Şekil 4.41. Beton dökülmesi ve kürleme yapılması ....................................................... 97 Şekil 4.42. Tünel çıkarma iskelelerinin kurulması ........................................................ 97 Şekil 4.43. Sökülen kalıbın üst kota taşınması .............................................................. 98 Şekil 4.44. İç dik panolar ve yatay panoların birleştirilmesi ......................................... 98 Şekil 4.45. Birleştirilen panolar arana konturfiş elemanları bağlanır ............................ 98 Şekil 4.46. Dikme tekeri ve çatal sehpa yerleşimi ......................................................... 99 Şekil 4.47. Yarım tünelin parçalarının bir araya getirilmesi .......................................... 99 xviii Şekil Sayfa Şekil 4.48. Yarım tünelin vinç ile kaldırılması .............................................................. 99 Şekil 4.49. Perde alın kalıbı ve döşeme alın kalıbı yerleşimi ........................................ 100 Şekil 4.50. Kapı rezervasyonu yerleşimi ...................................................................... 100 Şekil 4.51. Dış dik pano kurulup bağlantısının sağlanması ........................................... 101 Şekil 4.52. Aks betonu kalıbının yerleşimi .................................................................... 101 Şekil 4.53. Tünel söküm üçgenlerinin montajı .............................................................. 101 Şekil 5.1. Bağımsız ayrık ev- geometrik yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşimi .......... 104 Şekil 5.2. Bağımsız ayrık ev- geometrik yaklaşım ile farklı kompozisyonlar elde edilmesi .......................................................................................................... 104 Şekil 5.3. Bağımsız konut - organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ....... 105 Şekil 5.4. Bağımsız konut -organik yaklaşımla elde dilebilecek bir form örneği ......... 105 Şekil 5.5. Bağımsız ev - kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .............. 106 Şekil 5.6. Bağımsız ev - kaotik yaklaşım kompozisyon örnekleri ............................... 106 Şekil 6.6. Bağımsız konut – tümdengelimci yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşim planı ................................................................................................................ 107 Şekil 5.8. Planda tümdengelimci kompozisyon ............................................................. 107 Şekil 5.9. Planda tümdengelimci, üçüncü boyutta tümevarımcı kompozisyon ............. 107 Şekil 5.10. Bağımsız konut – tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .............................................................................................................. 108 Şekil 5.11. Bağımsız konut – tümevarımcı yaklaşım kütle kompozisyonları ............... 108 Şekil 5.12. İkiz konut- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ............ 109 Şekil 5.13. İkiz konut- geometrik yaklaşım kütle kompozisyonları .............................. 109 Şekil 5.14. İkiz ev- organik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı .................... 109 Şekil 5.15. İkiz ev- organik yaklaşım , kütle kompozisyonu ......................................... 110 Şekil 5.16. İkiz ev- kaotik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...................... 110 Şekil 5.17. İkiz ev- kaotik yaklaşım , kütle kompozisyonu ........................................... 110 xix Şekil Sayfa Şekil 5.18. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ........ 111 Şekil 5.19. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım , kütle kompozisyonu ............................ 111 Şekil 5.20. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ....... 112 Şekil 5.21. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım , kütle kompozisyonu ........................... 112 Şekil 5.22. Avlulu konut – geometrik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ... 113 Şekil 5.23. Avlulu konut – geometrik yaklaşım , az katlı kütle kompozisyonu ........... 113 Şekil 5.24. Avlulu konut – geometrik yaklaşım çok katlı kütle kompozisyonu ........... 113 Şekil 5.25. Avlulu konut -organik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı .......... 114 Şekil 5.26. Avlulu konut -organik yaklaşım ,az katlı konut kompozisyonu .................. 114 Şekil 5.27. Avlulu konut -organik yaklaşım , çok katlı konut kompozisyonu ............... 115 Şekil 5.28. Avlulu konut- kaotik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ........... 115 Şekil 5.29. Avlulu konut- kaotik yaklaşım , kütle kompozisyonu .............................. 116 Şekil 5.30. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 116 Şekil 5.31. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, az katlı konut kompozisyonu ...... 117 Şekil 5.32. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, çok katlı konut kompozisyonu ..... 117 Şekil 5.33. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı 117 Şekil 5.34. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , geometrik kompozisyon ............. 118 Şekil 5.35. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , kaotik kompozisyon ..................... 118 Şekil 5.36. Sıra evler- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ............. 119 Şekil 5.37. Sıra evler- geometrik yaklaşım,kütle kompozisyonu .................................. 119 Şekil 5.38. Sıra evler- geometrik yaklaşım, kütle kaydırmaları ile oluşan kompozisyon 119 Şekil 5.39. Sıra ev-organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...................... 120 Şekil 5.40. Sıra ev-organik yaklaşım ,tek katlı konut kompozisyonu ........................... 120 Şekil 5.41. Sıra ev-organik yaklaşım ,iki katlı konut kompozisyonu ............................ 120 Şekil 5.42. Sıra evler- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .................... 121 xx Şekil Sayfa Şekil 5.43. Sıra evler- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu ........................................ 121 Şekil 5.44. Sıra evler- kaotik yaklaşım, alternatif kütle kompozisyonu ........................ 121 Şekil 5.45. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ..... 122 Şekil 5.46. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım, kütle kompozisyonu .......................... 122 Şekil 5.47. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ......... 122 Şekil 5.48. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu ............ 123 Şekil 5.49. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, organik-kaotik düzende kütle kompozisyonu .............................................................................................. 123 Şekil 5.50. Teras evler- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .......... 124 Şekil 5.51. Teras evler- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu ............................... 124 Şekil 5.52. Teras ev tünel kalıp sistemi yerleşim planı .................................................. 124 Şekil 5.53. Teras ev görünüş ve kesiti ........................................................................... 125 Şekil 5.54.Teras evler- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ............... 126 Şekil 5.55. Teras evler- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu ................................... 126 Şekil 5.56. Teras ev- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ..................... 127 Şekil 5.57. Teras ev- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu ......................................... 127 Şekil 5.58. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım ,tünel kalıp sistemi yerleşim planı 127 Şekil 5.59. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım ,kütle kompozisyonu ....................... 128 Şekil 5.60. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşim planı ....... 128 Şekil 5.61. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım,kütle kompozisyonu ............................ 129 Şekil 5.62. Nokta bloklar- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...... 129 Şekil 5.63. Nokta blok- geometrik yaklaşım, standart tünel kalıpla üretilen kütle kompozisyonu ............................................................................................ 130 Şekil 5.64. Nokta blok- geometrik yaklaşım, standart ve masa tipi tünel kalıpla üretilen kütle kompozisyonu ........................................................................ 130 Şekil 5.65. Nokta blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .............. 131 xxi Şekil Sayfa Şekil 5.66. Nokta blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu ................................... 131 Şekil 5.67. Nokta blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ................. 132 Şekil 5.68. Nokta blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu ..................................... 132 Şekil 5.69. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ............................................................................................................. 133 Şekil 5.70. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım,standart panolarla üretilmiş konut kompozisyonu .............................................................................................. 133 Şekil 5.71. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım,standart ve masa tipi tünel kalıp panolarıyla üretilmiş konut kompozisyonu .................................................. 134 Şekil 5.72. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...... 134 Şekil 5.73. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, katlarda yer yer boşaltmalar ile oluşan kütle kompozisyonu ..................................................................................... 135 Şekil 5.74. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, katlarda teraslamalar ile oluşan kütle kompozisyonu .............................................................................................. 135 Şekil 5.75. Duvar blok- geometrik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı ......... 136 Şekil 5.76. Duvar blok- geometrik yaklaşım , kütle kompozisyonu .............................. 136 Şekil 5.77. Duvar blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .............. 136 Şekil 5.79. Duvar blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu ................................... 137 Şekil 5.80. Duvar blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ................ 137 Şekil 5.81. Duvar blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu ..................................... 137 Şekil 5.82. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .. 138 Şekil 5.83. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu ...... 138 Şekil 5.84. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, organik kütle kompozisyonu .......... 139 Şekil 5.85. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...... 139 Şekil 5.86. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu ........ 139 Şekil 5.87. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, organik kütle kompozisyonu ............. 140 Şekil 5.88. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .......... 140 xxii Şekil Sayfa Şekil 5.89. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu .............................. 141 Şekil 5.90. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, haçvari kütle kompozisyonu ................. 141 Şekil 5.91. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu .............................. 141 Şekil 5.92. Işınsal blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .............. 142 Şekil 5.93. Işınsal blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu .................................. 142 Şekil 5.94. Işınsal blok- organik yaklaşım, alternatif kütle kompozisyonu ................... 143 Şekil 5.95. Işınsal blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ................ 143 Şekil 5.96. Işınsal blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu .................................... 144 Şekil 5.97. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı .. 144 Şekil 5.98. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım, kütle kompozisyonu ...................... 145 Şekil 5.99. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı ...... 145 Şekil 5.100. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım, kütle kompozisyonu ........................ 146 xxiii RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 2.1. Tümdengelimci stratejide yapılmış bina örnekleri ...................................... 7 Resim 2.2. Tümdengelimci olarak başlayıp tümevarımcı tasarım stratejisinde tamamlanan örnekler .................................................................................. 7 Resim 2.3. Tümevarımcı stratejide yapılmış bina örnekleri .......................................... 9 Resim 2.4. Her iki örnekte de tüm demgelimci olarak bir prizma asal formundan biçimlendirmeye başlanmış daha sonra tümevarımcı stratejide asal form üzerinde geometrik değişimler uygulanmıştır ............................................. 10 Resim 2.5. Organik strüktür yaklaşımı ile tasarlanmış bina örnekleri ........................... 11 Resim 2.6. Geometrik strüktür yaklaşımıyla yapılmış bina örnekleri ........................... 13 Resim 2.7. Geometrik ve organiğin birlikte kullanıldığı kaotik örnekler ...................... 14 Resim 2.8. Safranbolu konut örneği ve ikonik olarak Sedat hakkı eldem konut örneği 14 Resim 2.9. Kanonik yaklaşım örnekleri ......................................................................... 15 Resim 2.10. Kanonik yaklaşım örnekleri ....................................................................... 15 Resim 3.1. Bolu-MengenToki konutları ....................................................................... 32 Resim 3.2. Trabzon-Akçaabat Toki konutları ............................................................. 33 Resim 3.3. Bursa-Nilüfer Toki konutları ...................................................................... 35 Resim 3.4. İstanbul-Hadımköy Toki konutları .............................................................. 39 Resim 3.5. Kocaeli-Bekir Başa Toki konutları .............................................................. 40 Resim 3.6. Ankara-Kuzeykent Toki konutları ............................................................... 43 Resim 3.7. Eskişehir-Odunpazarı Toki konutları .......................................................... 45 Resim 3.8. Kayseri –Merkez Toki konutları .................................................................. 46 Resim 3.9. Sivas-Merkez Toki konutları-vaziyet planı ................................................. 47 Resim 3.10. Uşak-Uyucak Toki konutları ..................................................................... 48 Resim 4.1. Şantiye sahasında tünel kalıpların bir araya getirilmesi .............................. 88 Resim 4.2. Temel betonunun dökülmesi ........................................................................ 89 xxiv Resim Sayfa Resim 4.3. Aks betonunun dökülmesi ........................................................................... 89 Resim 4.4. Perde boşluk rezervasyonu ve elektrik tesisatı yerleşimi ........................... 90 Resim 4.5. Yarım tünellerin aks betonu üzerine yerleştirilmesi .................................... 90 Resim 4.6. Isıtıcı ocakların yerleştirilmesi ve beton kürleme işlemi için hazırlık yapılması ...................................................................................................... 91 Resim 4.7. Kalıbın sökülmesi ile betonun teleskobik direkler ile desteklenmesi .......... 91 1 1. GİRİŞ Çalışmanın amacı Mimari Tasarımda, bina biçimlenişi ile binanın ait olduğu ülkedeki yapım teknolojileri arasında bağlar bulunmaktadır. Yapı teknolojileri, bina biçimini doğrudan etkilemekte ve teknolojinin olanak-kısıtları ile mimari biçim oluşmaktadır. Yapı üretiminde teknoloji olarak en hızlı, maliyeti düşük ve depreme dayanıklılık açısından en rasyonel çözüm olarak, tünel kalıp kullanılmaktadır. Ülkemizde son yıllarda konut açığını kapatmak amacı ile çok sayıda konut üretilmektedir. Kısa sürede çok sayıda konut üretilebilmesi için en hızlı teknoloji olarak “Tünel Kalıp” sisteminin seçildiği görülmektedir. Ancak tünel kalıp ile tüm coğrafi yörelerde birbirinin aynı biçiminde konut tipleri üretilmektedir. Bu konularda coğrafi yöre, iklim, topografya, kullanıcı davranış biçimleri göz ardı edilmekte ve tip konutlarda yaşanmaya zorlanılmaktadır. Bu tez çalışmasında bu rasyonel teknolojinin olanakları ile farklı mimari biçimlendirmelerin olabilirliği araştırılacaktır. Kapsam Yukarıda belirtilen amaç doğrultusunda öncelikle tünel kalıp teknolojisi tanıtılacaktır. İkinci aşamada sayı olarak en çok konut üreten kuruluş olan Toki uygulamaları ve Toki dışında üretilen tünel kalıp uygulamaları ele alınacaktır. Yöntem Tünel kalıp teknolojisinin ve yapılan örneklerin toplanmasından sonra mimarlıktaki biçimlendirme yaklaşımlarına değinilecektir. Genel olarak geometrik, organik olarak ayrılan biçimlendirme yaklaşımları daha detaylı olarak organik, geometrik, kaotik, tümdengelim, tümevarım gibi alt gruplar olarak ele alınacaktır. Tezin son aşamasında ise tünel kalıp sistemlerinin bu biçimlendirme yaklaşımlarına uyarlanabilirliği örneklenerek sonuçlar elde edilecektir. 2 3 2. MİMARLIKTA BİÇİMLENDİRME YAKLAŞIMLARI Mimari tasarlamada “biçim” kavramı mekanın algılanan dış nitelikleri ve mekansal kurguya bağlı plan nitelikleri olarak anlaşılmaktadır. Morfoloji Türkçede “Biçimbilim” olarak kullanılmaktadır. Bilimsel köken olarak, zooloji, botanik, tıp ve biyoloji bilimlerinde, bir hayvan veya bitkinin yaşadığı ekosistem ile “biçimi" arasındaki ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. Bu yaklaşımda canlı organizmaların biçimsel yapıları yaşadıkları ortamın coğrafi, iklimsel, topografik yapıları ile karşı etkileşimli olarak kabul edilmekte ve biçimsel gruplamalara gidilmektedir. Morfoloji, mimarlığında içinde olduğu sanatsal, endüstriyel ürünler gibi yapay objelerde de kullanılan bir bilim dalıdır. Bu bağlamda morfoloji biçimsel benzerliklerin saptanması ve ortak özellikleri olan elemanların sınıflandırılmasını amaçlamaktadır. Mimarlıkta morfolojik yaklaşımlar ise binaların plan geometrileri, kütle biçimlenişleri ve cephe düzenleri bağlamında benzerlikleri açısından gruplanması biçiminde olmaktadır. Bu yaklaşım eşbiçimli oluşumlarda “mimari tip” ve tiplerin sınıflanması çalışması olan “mimari tipoloji” kavramlarını oluşturmuştur. Mimari tasarım sürecinde ortaya çıkan tasarım olgusu, eylem aralığı zihinsel etkinlikler, tasarım girdileri, tasarım stratejileri, tasarım strüktürleri, tasarım organizasyonları, sonuç üründen beklenen nitelikler gibi alt sistemlerden oluşmaktadır. Bunlar mimari tasarımı inceleme yöntemlerinden bazılarıdır. Mimarlıkta bina biçimsel özelliklerini değerlendirme ve sınıflandırma amaçlı yaklaşımlar şu başlıklar altında ele alınabilir : 1. Mimari akımlar ve üsluplar olarak sınıflamalar 2. Tipolojik sınıflama yaklaşımları 3. Tasarım psikolojisi bağlamında yaklaşımlar 4 4. Tasarımın girdileri ve ürün nitelikleri bağlamında yaklaşımlar 5. Estetik bilimleri tabanlı yaklaşımlar. 6. Matematiksel ve geometrik dönüşümler bağlamında analizler 2.1. Mimari Akımlar ve Üsluplar Bu biçim analizi yaklaşımında mimarlık ve sanat tarihi arakesitinde binaların tarihsel süreç içinde sahip olduğu akım ve üsluplara bağlı biçimsel nitelikleri irdelenmektedir. Antik çağdan modern döneme kadar mimari biçimler sınıflanabilmektedir. Rasyonalizim, kübizim, fonksiyonalizim,brütalizim,postmodernizim,dekonstrüktivizim,modern dönemin önemli üslupları olarak bilinmektedir. Bu tez çalışmasında tünel kalıp ile elde edilen konut tipleri bu sınıflandırma yaklaşımları ile ele alınmamıştır. 2.2. Tipolojik Sınıflama Yaklaşımları Mimarlık bilimlerinde bina biçimini çözümleme ve sınıflama amaçlı yöntemlerin en sık kullanılanı tipolojik analizlerdir. Tipolojik analizlerde öncelikle eş işlevli binaların sınıflanması amaçlanmaktadır. Örneğin konut, eğitim,sağlık, konaklama yapıları gibi. Bu tez çalışmasında da konut işlevi ele alındığından dolayı konutların tipolojik analizleri ayrı bir bölüm olarak 3. Bölümde incelenmiştir 2.3. Tasarım Psikolojisi Bağlamında Yaklaşımlar “Tasarlamada, süreçle ilgili ilkeler, kararlar ön evre olan girdilerin niteliklerine bağlı olarak gelişmektedir. Sistem seti içindeki bu etkileşim “süreç strüktürü” ve “süreç stratejileri” kavramlarını ortaya çıkarmaktadır. Tasarım başlangıç düğümüne göre, parçadan bütüne veya bütünden detaya biçimlendirme olarak süreç yönü tercihleri “süreç stratejisi”, stratejiler içerisinde parçaları birleştirme veya bütünü alt parçalara ayrıştırma organizasyon ilke ve kuralları ise “tasarım strüktürünü” belirlemektedir (Ünügür,1987).” 5 2.3.1. Tasarım stratejileri yaklaşımı Mimarın zihninde oluşan düşüncenin, teknik veriler ve girdilerin birleştirilerek organize edilmesine süreç stratejisi denilmektedir. Strateji kavramı binayı programlama, tasarlama ve değerlendirme kavramlarının birleşimiyle önem kazanmaktadır. Bina bu sistemlerin birbiri ile etkileşimi ile şekillenmektedir. Bu sistemler arasında ilişkilerin kurulması probleminde, bilgi felsefesinde parçadan bütüne (tümevarım), bütünden parçaya (tümdengelim) stratejiler bulunmaktadır. Tasarım stratejilerine göre iki tür biçimlendirme yaklaşımı vardır; Tümevarımcı tasarım Tümden gelimci tasarım Tümdengelimci tasarım stratejisi Latince “deductis” kelimesinden gelen bu kavram “ genel kuramların bilgi ve anlayışına dayanarak, özel durumlar için sonuçlar çıkartmak” anlamını taşımaktadır. Burada pragmatik, biçimsel, teknolojik, ekonomik ve doğal çevre yönlerinden biçimlenmeyi oluşturacak veriler yerleştirilebilir. Bu verilerin tümel değerlendirildiği ve bina formuna önceden karar verildiği tasarım sürecidir. Tümdengelimci stratejide, binanın işlevsel ve yapısal bileşenleri için, bu temel karar çerçevesinde çözüm aranmakta ve gerçekleştirilmektedir. Tümdengelim tasarım süreci Des Cartes tarafından ilk kez bilimsel bir yargıya oturtulmuştur (Ünügür,1987). Buna göre izlenecek yol; Bina temel formunun genel bir yargı ile belirlenmesi Daha önceki tümel form konseptine göre yargının sınanması Sistematik çözümlemelerle bina bileşenleri açısından tümel formun test edilmesi 6 Tümel formun kesinleştirilmesi Tüm bina alt sistemlerinin biçimlenmesinin bu tümel formun dominasyonunda gerçekleştirilmesi Bina tasarım ilkesi olarak tümden gelimde ana temeli, asal yada yan kısmi fonksiyonlarının tümel formu etkilememeleridir (Şekil 2.1-2.2). Şekil 2.1. Konut, Howard Barnstone (Yıldırım ,2001:46). Şekil 2.2. Konut, Hugh Jacobsen, Baltimore, ABD (Yıldırım ,2001:46). 7 Resim 2.1. Tümdengelimci stratejide yapılmış bina örnekleri Resim 2.2. Tümdengelimci olarak başlayıp tümevarımcı tasarım stratejisinde tamamlanan örnekler 8 Tümevarımcı tasarım stratejisi Binayı oluşturan elemanlar mekan birimleri, taşıyıcı sistem, sirkülasyon araçları gibi elemanlar arasında sistemli gözlemler yaparak bu elemanları gruplama, analiz edip karşılaştırma, bu grupları alternatifli olarak bir araya getirme ve seçilen alternatifle de tümel forma ulaşma stratejisine tümevarımcı tasarım stratejisi denilmektedir. Tümevarımcı mimari tasarlama stratejisinde, tasarımcı parçadan bütüne, tekilden tüme doğru bina elemanlarını biraraya getirerek, eklemlendirerek, ampirik biçimde tümel forma ulaşmaktadır (Şekil 2.3). Burada binanın yapısal veya mekansal elemanlarının biraraya gelme biçimi, kompozisyonu tümel formu belirlemektedir. Tümevarımcı tasarım stratejisi ilk kez bilimsel bir yargıya Bacon tarafından bağlanmıştır ve genel tasarım prensibi şöyledir (Ünügür,1987); Binayı oluşturan tekil elemanlar için sistematik gözlemler yapma Tekil elemanları sınıflandırma ,gruplandırma Analiz-karşılaştırma Grupları bir araya getirerek tümel forma ulaşma Bina tasarım ilkesi olarak tümevarımda ana etken asal yada kısmi fonksiyon elemanlarının tümel formu etkilememesidir. Şekil 2.3. Tümevarımcı mimari biçimlendirme, Konut, Werner Lutz, Hannover, Almanya (Yıldırım ,2001:48) 9 Resim 2.3. Tümevarımcı stratejide yapılmış bina örnekleri Bina biçimlendirmelerinde tümdengelimci olarak başlayıp ,asal form üzerinde değişiklikler yaparak tümevarımcı stratejide devam eden örneklerde bulunmaktadır ( Resim 2.3) 10 Resim 2.4. Her iki örnekte de tümdengelimci olarak bir prizma asal formundan biçimlendirmeye başlanmış daha sonra tümevarımcı stratejide asal form üzerinde geometrik değişimler uygulanmıştır. 2.3.2. Tasarım sütrüktürü yaklaşımı Tasarımı şekillendirmede Ünügür(1987)’ e göre; bina alt sistemlerini, işleve bağlı olarak oluşan mekan geometrilerini; ana mekan elemanları, sirkülasyon alanları, bağlayıcı elemanlar, taşıyıcı sistem, konstrüksiyon, tesisat sistemi gibi tanımladığımızda, bunların bir araya getirilmesi ilkesine tasarım strüktürü denilmektedir. Mimari biçimlendirmede üç tür biçimlendirme strüktürü bulunmaktadır; Organik strüktürler, Geometrik strüktürler, Kaotik strüktürler, Organik strüktür “Mimari tasarımda, organik strüktür, binanın yapısal ve işlevsel elemanlarını bir bütün organizmanın organları kabul ederek, her işlevsel mekan biriminin veya biribirini bütünleyen mekan gruplarının gerektirdiği işleve (ergonomik, işitsel, görsel) uygun biçimi alması olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşımda, mekan birimlerinin biçimlenişinde, işleve uygun asal geometrik formlar ile birlikte serbest ve deforme formların kullanıldığı görülmektedir” (Yıldırım ,2001:51) ,(Şekil 2.4) .Binanın biçiminin oluşumunda fiziksel 11 çevre verilerinden topografik veriler, zemin oluşumları, bitki örtüsü, organik strüktür tercihine yönelimi sağlayan önemli faktörler olmaktadır. Şekil 2.4. Organik strüktür yaklaşımları, Kütüphane binası, İskenderiye, Mısır, Manfredi G.Nicoletti, Halkevi, Darmstadt, Almanya, Ulrike Kaelberer( Yıldırım,2001:52) Resim 2.5. Organik strüktür yaklaşımı ile tasarlanmış bina örnekleri 12 Resim 2.5. (devam) Organik strüktür yaklaşımı ile tasarlanmış bina örnekleri Geometrik strüktürler “Mimari tasarımda, bina biçimlenişi olarak geometri biliminin kuralları içinde, düzenli geometrik formları kullanan strüktür yaklaşımıdır” (Yıldırım,2001:53). Bu yaklaşımda düzlemsel veya üç boyutlu temel geometrik formlar olan üçgen, kare, dikdörtgen, daire, küp, prizma, koni, silindir veya küre gibi formlar, çeşitli biçimlerde kullanılmaktadır (Şekil 5.5). Şekil 2.5. Mafsallı geometrik strüktür yaklaşımı - Kongre Binası, Kyoto, Japonya, Sachio Otani(Yıldırım,2001:53) 13 Resim 2.5. Geometrik strüktür yaklaşımıyla yapılmış bina örnekleri Kaotik strüktür Mimari tasarımda, bina biçimlenişi olarak geometrik ve organik strüktürlerin birlikte kullanıldığı biçimlendirme yaklaşımıdır. 14 Resim 2.7. Geometrik ve organiğin birlikte kullanıldığı kaotik örnekler. 2.4. Tasarımın Girdileri ve Ürün Nitelikleri Bağlamında Yaklaşımlar Mimari biçimlenmede tasarımcının biçimlendirmeye etki eden girdiler içerisinde hangine ağırlık verdiğine yönelik sınıflamalardır. Bunlar ikonik, kanonik, analojik, olarak sınıflandırılabilmektedir. İkonik yaklaşım; daha önce kullanılmış plan şemaları, ve kütle biçimlenmelerini tekrar eden biçimlendirme yaklaşımları olarak kabul edilmektedir. Resim 2.8. Safranbolu konut örneği ve ikonik olarak Sedat hakkı eldem konut örneği Kanonik biçimlendirme yaklaşımı ise , düzenli ızgara sistemlerini gerek planda gerekse üçüncü boyutta kullanan biçimlendirme yaklaşımları olarak tanımlanmaktadır. Burada kullanılan aks sistemleri 90° sistemleride kullanılabilmektedir olabileceği gibi 30°,60° derecelik düzende aks 15 Resim 2.9. Kanonik yaklaşım örnekleri Şekil 2.6. Kanonik yaklaşım örnekleri Resim 2.10. Kanonik yaklaşım örnekleri 16 Şekil 2.7. Kanonik yaklaşım örnekleri Analojik biçimlendirme yaklaşımında ise ,binanın dış formu ile belli kavramların simgesel mesajlarının verilmesi amaçlanmaktadır.analoji kelime anlamı olarak “benzeşim” anlamına gelmektedir. Şekil 2.8. Analojik yaklaşım örnekleri 17 Analojik yaklaşımların toplu konut tasarımında çok kullanılmadığı görülmektedir. 2.5. Estetik Bilimleri Tabanlı Yaklaşımlar Mimarlık bilimlerinde mimari biçimin analiz edilmesi amaçlı yaklaşımlardan bir diğeri estetik tabanlı yaklaşımlardır. Burada yöntem olarak Gestalt psikolojisinin Bauhause okulu tarafından mimarlığa uygulanan kavramlar kullanılmaktadır. Birlik,zıtlık,simetrik denge,asimetrik denge, tam tekrar ,aralıklı tekrar, şekil zemin ilişkisi, doluluk- boşluk, odak noktasının vurgulanması gibi ilkelerden hareketle bina biçimi analiz edilmektedir. Estetik bilimlerinde diğer bir gelişen alan anlambilimsel (semantik) yaklaşımlardır. Bu yaklaşımda da bina formunun kullanıcılarda oluşturduğu zihinsel anlamalar elde edilmeye çalışılmaktadır. Bu tez çalışmasında teknoloji biçim ilişkisi analizleri amaçlandığı için estetik analizler konu dışında tutulmuştur. 2.6. Matematiksel ve Geometrik Dönüşümler Bağlamında Analizler Mimarlık bilimlerinde matematiksel analizler işleve bağlı olarak mekan konfigürasyonlarını ve mekanların birbiriyle ilişki yoğunluğunu analiz etmek amaçlı “mekan sentaksı” analiz yöntemi bulunmaktadır. Geometrik analizlerde ise binayı oluşturan geometrik formların bir araya geliş kurallarını anlamaya yönelik “biçim grameri” yöntemi bulunmaktadır. Tez bağlamında bu yaklaşımlar kullanılmamış çalışma dışında tutulmuştur. Bu tez çalışmasında Türkiye’de tünel kalıp sistemi ile üretilen konutlar öncelikle biçim grupları olarak tipolojik olarak analiz edilmiştir. Tipolojik analizde elde edilen sonuç konutların bağımsız ,ikiz,avlulu konut, sıra ,duvar,nokta blok olarak sınıflandırıldığı , bu tipler dışında konut olmadığı görülmektedir. Bu tipolojik sınıflama içerisinde yer alan konut tipleri biçim analizleri bağlamında tipolojik , tasarım psikolojisi ve ürün nitelikleri (tümdengelimci ,tümevarımcı, geometrik, organik ,kaotik ) olarak değerlendirilmiştir. üslüpsal ,akımsal,estetik ,matematiksel ve geometrik dönüşüm analizleri tez bağlamında kullanılmamıştır. 18 Bu bağlamda tünel kalıp ile üretilen konutlarda biçim oluşturma olanakları incelenecek, tip ve biçimlendirme yaklaşımları matrisi yapılacaktır Bu matriste 3. Bölümde, tipolojisi incelenen konut tipleri satır olarak ele alınacak , matrisin sütününda ise tasarım strüktürü yaklaşımları olan geometrik, organik kaotik ,tasarım stratejisi olan tümdengelimci ve tümevarımcı biçimlendirme ilkeleri bulunacaktır. Matriste amaçlanan konut tipleri ile biçimlendirme yaklaşımlarının tünel kalıp teknolojisi ile gerçekleştirme olasılıkları incelenecektir. Her konut tipi ile her biçimlendirme yaklaşımının ilişkisinde olabilecek formlar şematik olarak gösterilecektir. Bu şemalar kesin proje olmayıp sadece tasarımcıyı yönlendirecek ön prensip şemalarıdır. 5. Bölümde oluşturulacak tip – biçimsel yaklaşım prensip şemalarının yöresel , iklimsel ,topografik verilere uygunluğu da değerlendirilecektir. 19 3. KONUT TİPOLOJİLERİ VE TÜRKİYE’DE TOPLU KONUT İDARESİ (TOKİ) TARAFINDAN ÜRETİLEN KONUTLARIN ÖRNEKLERİ 3.1. Konut Tipleri Toplu konutların oluşum nedenlerinin başında, artan konut ihtiyacını gittikçe azalan kentsel arsa kaynaklarıyla çözümlemek için çok katlı çok blok tasarlamak düşüncesi gelmektedir. “Toplu konut” kavramı, bir konut tipolojisinden çok bir yerleşim tipolojisini ifade ettiği için bu bölümde bir konut biriminde yer alan konut tiplerine yer vereceğiz. Bu konut tiplerine göre Türkiye’de en çok konut üreten kurum olan Toplu Konut İdaresi (Toki) ‘nin konut örnekleri verilerek, bu konutların genel olarak hangi konut tipine girdiğine değineceğiz. 3.1.1. Tipoloji kavramı “tipoloji“, formlar arasındaki geometrik benzerlikleri ve plan şemalarının birbiri ile bağlantılarını ortaya koymaktadır. Çeşitli konut uzmanlarının konutları sınıflama biçimi, birbirinden farklıdır ve tipoloji temelindeki çıkış noktaları ya da kriterlerine göre inceleme yapmışlardır. Bu kriterlerin aile bireylerinin yaş ve dönemleri, konuttaki oda sayısı konutu paylaşan aile sayısı, konut- arsa, konut- bahçe ilişkisi, konuttaki kat sayısı, koridorun yeri v.b. şekilde olması konut tipolojisinin gelişim sürecini göstermektedir. Biz burada, Konut bloğunun alçak ya da yüksek oluşuna göre oluşan konut tipolojisine yer vereceğiz. Konutlar yatayda ve dikeyde gelişen konutlar olarak iki grupta toplanabilir. Her biri kendi içine şu şekilde gruplara ayrılmıştır. 1.Yatayda gelişen konutlar 20 a. ayrık evler b. ikiz evler c. avlulu evler d. sosyal konutlar e. apartmanlar f. sıra evler g. teras evler 2. Dikeyde gelişen konutlar a. nokta bloklar b. duvar bloklar c. parçalı bloklar 3.1.2. Ayrık evler Tek aile için bağımsız yaşam isteği bu evlerin çıkış noktası olmuştur. Dört bir yanında duvarları serbest, bahçe içinde, genellikle tek ya da az katlı konut tipidir. İç mekanların yönlendirilmesinde optimizasyon yapılabildiğinden hava ve ışık alma konusunda en ideal konut tipidir (Şekil 3.1). Müşterek konutlara göre alt yapı maliyeti yüksektir. Şekil 3.1. Dördüncü Levend K Tipi Evler ( Dülgeroğlu,1998:29). 21 3.1.3. İkiz ev “komşu mesafelerin mesken sahası olarak veya bunun artırılması ile bahçenin bir kısmını daha iyi kullanma fikri, ikiz evleri meydana getirmiştir.”(Bayhan ,1962: 59) Tek evin düşük yoğunluklu plan tipine yol açması; 1960’lı yıllardan başlayarak kentli nüfusun büyük ölçüde artması sonucu bir yandan yoğun yerlerde apartman yapılırken, bir yandan da tek evden apartmana geçiş zorluğunu yumuşatan daha kompakt bir yapıya sahip ikiz ev konut tipi gelişmeye başlamıştır. Yan duvarlardan biri komşu ile paylaşılmaktadır. Ortak duvarın tesisat duvarı olarak tasarlanması bina maliyetini düşürür. tek eve göre ısı kaybı daha azdır. Faydalı alan tek eve göre daha da artırılabilir. Bahçe içinde ikiz evin konumlandırılmasına bağlı olarak farklı örüntüler ortaya çıkabilmektedir (Şekil 3.2). Şekil 3.2. Ayrık Ev – İkiz Ev Karşılaştırması. (Bayhan, 1962) 3.1.4. Avlulu konut tipi İçten dışa doğru büyüyen bir konut şeması vardır. İslam avlu konutundan gelme bir kültür geleneği vardır. Tipik bir dikdörtgen form oluşturur ve avlu etrafındaki bina cephelerinin ölçek, boyut ve biçimi genellikle arsadaki oranları yansıtır(Aksoylu-Dülgeroğlu,1987). Avlu konut tipinin en belirgin fiziksel özelliği avlunun zaman içinde oluşmasıdır; aynı anda değil de yavaş yavaş birbirine eklenerek orta mekanı tanımlamaktadır. 22 Avlulu konut tipinin yararları arasında konut kullanıcılarının kültürel ve pratik gereksinimlerini karşılaması en önemlisidir. Ayrıca şöyle sakıncaları da vardır; aşırı yapı yoğunluğunda ya da avlu etrafındaki yatay ve dikey büyümeyi durdurucu önlem alınmazsa konut içi mekanlarda yeterince ışık ve havalandırma sorunu oluşur. Çok katlı konutlarda avlulu uygulama örnekleri de görülmektedir (Şekil 3.3.). İstanbul’da Harikzedegan konutları gibi. Tek katlı avlulu konutların aksine, avlu etrafındaki yapılaşma bitmiş olarak kullanıcıya sunulmuştur. Avlu ve konut birimleri arasındaki bağlantı avluya bakan koridorlarla sağlanmıştır (Şekil 3.4.). Şekil 3.3. Çok Katlı Blokların Avluları (Dülgeroğlu,1998:41). Şekil 3.4. Sirkülasyon Şeması (Dülgeroğlu,1998:41). Düz arsa için geliştirilmiş bir konut türü olan avlulu konutun önemli bir mimari özelliğide içine bahçe alabilmesi için arsanın etrafının konut üniteleri tarafından çevrelenmesidir. Konut tipinin oluşum nedeni ise, geleneksel konutta mahremiyet sağlayarak aileye sosyal etkileşim kontrolünü vermek olmuştur. 23 3.1.5. Apartman Çok aile konutu olan apartman, orta gelir grubunun konut gereksinimini çok pahalıya mal etmeden çözme ihtiyacı sonucu ortaya çıkmıştır. Batıdaki konut mimarisi etkisinde gelişmiştir. Apartmanlar, tek blokta birçok katı bir araya getirerek kule bloklar ve çok katlı siteler oluşturabilirler. Geometrik açıdan alçak ya da yüksek olan apartmanda katlar sürekli tekrarlandığı için önem arz etmektedir. Kattaki merdiven - asansör evine göre ve diğer konut birimleriyle bir araya gelişine göre cephe yüzeylerini belirler. Basit olarak dört cephesi olan bir apartman bloğunda yer alan konutun açık ve kapalı cepheye sahip olması olasılıkları çeşitlidir. Bu alternatifler şema olarak şöyledir (Şekil 3.5)(Dülgeroğlu ,1998:52); Şekil 3.5. Konut Birimi Cephesi Serbestlik Alternatifleri (Dülgeroğlu ,1998:52) 1. Dört cephesi tamamen açık 2. Üç cephesi tamamen açık, bir cephesi kısmen açık 3. Üç cephesi tamamen açık, bir cephesi tamamen kapalı 4. İki cephesi tamamen açık, diğer iki cephesi kısmen açık 5. İki cephesi tamamen, bir cephesi kısmen açık; bir cephesi tamamen kapalı 6. İki cephesi tamamen açık, diğer iki cephesi tamamen kapalı 7. İki cephesi tamamen açık, karşıt iki cephesi tamamen kapalı 8. Bir cephesi tamamen, bir cephesi kısmen açık; diğer iki cephesi kısmen açık; diğer iki cephesi tamamen kapalı 9. Bir cephesi tamamen açık; üç cephesi tamamen kapalı Bir katta bulunan daire sayısı, yerleşim durumuna ve merdiven-asansör evinin yerine bağlı olarak çok katlı konut tipolojisi ise şöyle ifade edilebilir (Şekil 3.6); 24 Şekil 3.6. Çok Katlı Konut Tipolojisi (Cambi – Gobbi-Steiner, 1990) Apartman blokları, kütle geometrilerinde dıştan gözlemlenebilen farklılaşmaya bağlı olarak ; 1. Nokta blok 2. Duvar blok 3. Parçalı blok gibi isimler alırlar 25 Nokta blok: Genellikle 6 kattan yüksek, asansörlüdür ve düşey prizma görünümündedir (Şekil 3.7). Bir katta birden fazla daire bulunsa da duvar ve parçalı bloklarla karşılaştırıldığında bu sayı çok azdır. Şekil 3.7. Noktalı blok örneği (Dülgeroğlu,1998:57). Nokta bloğun parçalanarak çevrenin ışık almak üzere artırılması ile yıldız blok formu oluşur. Konut yerleşimleri de kütle dağılımları içinde monotonluğu bozmak ve bir referans noktası yaratmak için nokta blok tasarımına gidilir. Duvar blok: Çok aileyi barındıran bu konutlar mimari açıdan uzun ve düz kütleler oluştururlar. Alçak yada yüksek yapılabilirler. Bloklarda birden fazla asansör ya da merdiven evi bulunabilir. Kütle olarak duvar etkisi uyandırabilir. Oldukça rijit bir mimari ifade taşırlar. Konstrüksiyon olarak uzun bir yapı olduğundan yer yer yapı derzi kullanılmalıdır. İklim ve çevre koşullarını kontrol altına alma olanağı bu konut türünde mevcuttur (Şekil 3.8). Şekil 3.8. Duvar blok örneği (Dülgeroğlu,1998:57). 26 Parçalı blok: Uzun duvar blokların monotonluk ve büyük ölçek sakıncalarını ortadan kaldırarak onları hareketlendirerek monotonluktan kurtaran ve insani ölçeğe getiren konut tipidir. Düz blokların yer yer koparılması, kütlesel boşaltılmalar ve açıyla bükülmesi ile ışık alan yüzey fazlalaşmıştır. Kütlesel hareketliliğin artmasıyla farklı kompozisyonlar oluşabileceği gibi yeşil alanın binalar arasına alma olasılığı da artmıştır (Şekil 3.9). Şekil 3.9. Parçalı blok örneği (Dülgeroğlu,1998:57). 3.1.6. Sıra ev Sıra evlerde konut birimi standart olarak tasarlanmıştır. Blok başlarında iki yerine üç cephesi serbesttir. Konutlar bağımsız parseller üzerinde yerleşmiştir ve girişleri bağımsızdır. Tek ya da 2-3 katlı tasarlanabilirler. Eğimli ya da düz araziye uygulanabilirler. Eğimli araziye oturması durumunda sokak perspektifine hareketli siluetleriyle katkıda bulunurlar (Şekil 3.10). Sıra evler kuzey-güney doğrultusunda yerleştirildiğinde iç mekanlar doğu- batı ya yönlendirilirler. Sıra evlerin doğu- batı doğrultusunda dizilmesi halinde odalar kuzey- güneye yönlenirler . Her iki tasarımda da yönden bağımsız yerleştirilecek mekan mutfaktır. 27 Şekil 3.10. Sıra ev yönlendirme biçimleri (Bayhan, 1966) Yola paralel ya da dik olarak konumlandırılmasına bağlı olarak sıra evler farklı kütle etkileri yaratırlar. İlk şemaya göre duvar etkisi elde edilir. Yola dik ikinci şemaya göre yoldan parsellerin içine doğru derin bir perspektif oluşur (Şekil 3.11). Şekil 3.11. Yola göre sıra ev dizilişleri (Dülgeroğlu ,1998:60) 28 Bir başka sıra ev tipolojiside konutların birbirine göre konumlandırılması ile yerleşim düzeyinde elde edilir (Dülgeroğlu,1998:60); a. Cepheden aynı yüzeyde bitebilir (Şekil 3.12). b. Biraz daha mahremiyet sağlayacak şekilde kaydırılabilir (Şekil 3.12). c. Yerleşim salkım şeklinde gruplanabilir (Şekil 3.12). d. Açık avlu elde edecek şekilde dizilebilir (Şekil 3.12). Şekil 3.12. Sıra evlerin birbirlerine göre dizilişleri (Dülgeroğlu,1998:60) 3.1.7. Teras ev Tek ya da iki yana teraslanan konut varyasyonları olabilen, eğimli hatta çok eğimli arazide uygulanan teras evler oldukça hareketli cephe ve kütlelere sahiptir (Şekil 3.13) ( Dülgeroğlu,1998:64) . Çok eğimli arazide topografyadan yararlanmak ve binayı arazinin doğal yapısına uydurmak tercih sebepleri arasındadır. Kompakt bir yapısı olmasına rağmen en olumlu yanı hangi yükseklikte olursa olsun her kata bahçe imkanı sağlamasıdır (Şekil 3.14). Şekil 3.13. Planda teras ev morfolojisi ( Dülgeroğlu,1998:65) 29 Şekil 3.14. Kesitte teras ev gruplaması morfolojisi (Dülgeroğlu,1998:66) 3.2. Türkide’de Toplu Konut İdaresi (Toki) Tarafından Üretilen Konutların Örnekleri “Üzerinde yaşanılan doğa parçasının özellikleri , orada gelişen uygarlığı önemli ölçüde etkiler. Belli bir bölge üzerinde bu özelliklerin sayıca çoğalması , o toprak üzerinde uygarlıkların biçimlerini, kavramlarını,düzeylerini ve sonuçlarını da etkiler.” (Küçükerman, Kendi mekanlarını arayışı içinde Türk evi ,s:38) “ Anadolu’nun doğal verileri , yapının biçimini,uygulamalarını doğruca ve kuvvetle etkilemiştir. Çevre çeşitli iklimlerin etkisi altındadır.tek bir mevsim içinde çok değişik doğal değişimler olabilir. Tüm bu değişimler yapının araç ve gereç düzeninde kendisini göstermiştir, işte bütün bunların bir araya gelmesi, Anadolu’da çok değişik sonuçların alınmasına neden olmuştur.” (Küçükerman, Kendi mekanlarını arayışı içinde Türk evi ,s:38) 30 “Anadolu’nun değişik iklim bölgelerine ayrılması ve bunların her birinin kendi arasında büyük değişiklik göstermesi burada kurulan evlerin biçimlenmesini de etkilemiştir. “(Küçükerman, Kendi mekanlarını arayışı içinde Türk evi ,s:39) Bunların yanı sıra günümüzde , Türkiye’de en yoğun toplu konut üretimini gerçekleştiren kurum Toki tarafından inşa edilen konutların hızla çoğalmaktadır. Toki’nin konut uygulamalarına bakıldığında konut üretiminde kısa sürede çok sayıda konut üretilebilmesi için en hızlı teknoloji olarak “tünel kalıp” sisteminin seçildiği görülmektedir. Kentlerimiz üzerinde daha da söz sahibi olacak olan Toki tarafından inşa edilen konutların incelenmesi gerekmektedir. Önder Küçükerman bir eserinde (Küçükerman, kendi mekanlarını arayışı içinde Türk evi ,s:37) Anadolu’nun iklim bölgelerini beş bölüme ayırmıştır(Şekil 3.15); 1. Kuzey Anadolu 2. İç Anadolu 3. Güney ve Güneybatı Anadolu 4. Güneydoğu Anadolu 5. Doğu Anadolu Şekil 3.15. Anadolu’nun iklim bölgeleri. (Küçükerman, Kendi mekanlarını arayışı içinde Türk evi ,s:37) Toki’nin yoğun üretimde bulunduğu tünel kalıp sistemi ile inşa edilen konutların bölgelere göre dağılımını inceleyecek olursak; 31 1. Kuzey Anadolu. Karadeniz Bölgesi Her mevsim yağışlıdır. Yazlar serin, kışları kıyılarda ılık, yükseklerde soğuk ve kar yağışlıdır. Bitki örtüsü kıyılarda geniş yapraklı, kışın yaprak döken, nemcil türlerden (kayın, gürgen, kestane, kızılağaç vb.) oluşan orman, yükseklerde, nemli soğuk şartlara uymuş iğne yapraklılar hakimdir. Bölgeye ait Toki konut uygulamaları şöyledir; Şekil 3.16. Bolu- Mengen Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.1. Bolu –Mengen Toki konutları 1. Bolu Mengen yerleşiminde konutlar nokta blok tipinde seçilmiştir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır 3. Topografyaya uyum gözetilmemiştir.Eğimli arazide nokta blok Karadeniz iklimi kullanılmıştır. Eğimli arazi 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları gözlenmektedir Gölgeleme sorunu 32 Resim 3.1. Bolu-MengenToki konutları Şekil 3.17. Trabzon-Akçaabat Toki konutları –vaziyet planı Çizelge 3.2. Trabzon Akçaabat Toki konutları 1. Trabzon Akçaabat yerleşiminde konutlar nokta blok tipinde seçilmiştir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır 3. Topografyaya uyum gözetilmemiştir.Eğimli arazide Karadeniz iklimi nokta blok kullanılmıştır. Eğimli arazi 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları gözlenmektedir Gölgeleme sorunu 33 Resim 3.2. Trabzon-Akçaabat Toki konutları Şekil 3.18. Sinop –Merkez Toki vaziyet planı Çizelge 3.3. Sinop Merkez Toki konutları 1. Sinop Merkez toki konutlarında yerleşiminde konutlar nokta blok tipinde seçilmiştir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Karadeniz iklimi 3. Topografyaya uyum gözetilmemiştir.Eğimli arazide nokta blok kullanılmıştır.Teraslama yapılmamıştır Eğimli arazi 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları gözlenmektedir. Kuzey cephe yönlenimlerine dikkat edilmemiştir Gölgeleme sorunu Kuzey yönlenimi vardır 34 Marmara Bölgesi Kışları Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir. Bu özelliklerden dolayı Marmara iklimi, karasal Karadeniz ve Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. Buna bağlı olarak doğal bitki örtüsünü alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler, yüksek kesimlerde kuzeye bakan yamaçlarda Karadeniz bitki topluluğu özelliğindeki nemli ormanlar oluşturmaktadır. Bölgedeki uygulanmış Toki konut örnekleri şöyledir; Bursa ili Nilüfer İlçesiToki konutları incelendiğinde (Şekil 3.19,Resim 3.3) Şekil 3.19. Bursa-Nilüfer Toki konutları yerleşim planı Çizelge 3.4. Bursa-Nilüfer Toki konutları 1. Bursa ili Nilüfer ilçesi Toki konutlarında yerleşiminde Düz ve Eğimli Topografyada konutlar nokta blok tipinde seçilmiştir. 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyaya uyum gözetilmemiştir.Eğimin çok olduğu kısımlarda teraslama yapılmamıştır Eğimli arazi- Teraslama yok 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları gözlenmektedir. Kuzey cephe yönlenimlerine dikkat edilmemiştir Gölgeleme sorunu vardır Kuzey yönlenimi vardır 35 Resim 3.3. Bursa-Nilüfer Toki konutları İstanbul Gebze Toki konutları yerleşim planına bakıldığında (Şekil 3.20-3.21) Şekil 3.20. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.5. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları 1. İstanbul-Gebze Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimlendiği ve düzleştiği konutlar nokta blok tipinde seçilmiştir. 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. 3. Topografyanın Eğimli ve Düzleştiği kısımlarda tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır. Karadeniz geçiş iklimi Eğimli ve Düz arazi 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları Gölgeleme sorunu vardır gözlenmektedir. Kuzey cephe yönlenimlerine dikkat edilmemiştir Kuzey yönlenimi vardır 36 Şekil 3.21. İstanbul-Gebze-C Tipi Toki konutları Şekil 3.22. İstanbul’un farklı bölgesindeki Toki Konutlarının vaziyet planı (Şekil 3.22, 3.23) Çizelge 3.6. İstanbul’un farklı bölgesindeki Toki Konutlarında 1. İstanbul Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın düz olduğu bu yerleşimder nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyanın düz olduğu bu uygulamada tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır. 4. Nokta blokların ara mesafelerinde gölge düşme sorunları gözlenmektedir. Kuzey cephe yönlenimlerine dikkat edilmemiştir Düz arazi Gölgeleme sorunu vardır Kuzey yönlenimi vardır 37 Şekil 3.23. İstanbul-C Tipi Toki konutları-vaziyet planı İstanbul Toki uygulamalarından yine bir yerleşimi incelediğimizde (Şekil 3.24,3.25) Şekil 3.24. İstanbul-D Tipi Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.7. İstanbul-D Tipi Toki konutları 1. İstanbul Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimder nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır. 4. Güne cephe yönlenimlerine dikkat edilmemiştir Eğimli arazi Kuzey yönlenimi vardır 38 Şekil 3.25. İstanbul-D Tipi Toki konutları planı İstanbul Hadımköy Toki konutlarının genel yerleşimine bakacak olursak (Şekil 3.26,Resim3.4) Şekil 3.26. İstanbul-Hadımköy Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.8. İstanbul-Hadımköy Toki konutları 1. İstanbul Hadımköy konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimder nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır.Teraslama yapılmamıştır. 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok Kuzey yönlenimi vardır 39 Resim 3.4. İstanbul-Hadımköy Toki konutları (Toki web sitesi) Kocaeli Toki konutlarının yerleşiminde ise (Şekil 3.27); Şekil 3.27. Kocaeli-Bekir Paşa Toki konutları-vaziyet planı Çizelge 3.9. Kocaeli-Bekir Paşa Toki konutları 1. Kocaeli Bekirpaşa konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimder nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır.Teraslama yapılmamıştır. 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok Kuzey yönlenimi vardır 40 Resim 3.5. Kocaeli-Bekir Paşa Toki konutları Edirne Toki konutlarına bakıldığında (Şekil 3.28); Şekil 3.28. Edirne Merkez toki vaziyet planı Çizelge 3.10. Edirne Merkez Toki konutları 1. Edirne Merkez konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimder nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karadeniz geçiş iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada tümdengelimci geometrik nokta blok yerleşimi yapılmıştır.Teraslama yapılmamıştır.Nokta bloklar bazı yerlerde avlu etrafında bazı yerlerde eğime Eğimli arazi-Teraslama yok sıralanarak yerleştirilmiştir 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Kuzey yönlenimi vardır 41 2. İç Anadolu Bölgesi Bölgenin iklim özellikleri şöyledir; karasal iklim hakimdir . bölgenin doğu kesimlerinde karasal iklim daha da etkindir. Kışları soğuk , yazları ise sıcak geçmektedir. Alçak kesimlerde bitki örtüsü bozkır, yüksek kesimlerde ise yağış ve neme bağlı olarak kurak meşe ormanları mevcuttur. İç Anadolu bölgesinde toplu konut idaresi (Toki) tarafından tünel kalıp sistemi ile üretilen konut örnekleri şöyledir; Ankara Eryaman ve Sincan Toki konutlarını inceleyecek olursak (Şekil 3.29); Şekil 3.29. Ankara-Sincan-Yenikent Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.11. Ankara-Sincan-Yenikent Toki konutları 1. Ankara Sincan Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal iklim 3. Düz arazide geometriknokta blok yerleşimleri yapılmış,organik blok,kaotik blok yerleşimleri alternatif olarak düşünülmemiş 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır.Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu görülmektedir. Düz arazi Kuzey yönlenimi vardır Gölgeleme vardır 42 Resim 3.2. Ankara-Sincan-Yenikent Toki konutları Yenimahalle konutlarında ise (Şekil 3.30); Şekil 3.30. Ankara-Yenimahalle Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.12. Ankara-Yenimahalle Toki konutları 1. Ankara Yenimahalle Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal iklim 3. Düz arazide geometri knokta blok yerleşimleri yapılmış.konutlar duvar etkisi oluşturacak derecede birbirine yakım mesafede konumlandırılmıştır. 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır.Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu görülmektedir. Düz arazi Kuzey yönlenimi vardır Gölgeleme vardır 43 Ankara Kuzeykent konutlarına baktığımızda (Şekil 3.31-3.32); Şekil 3.31. Kuzey Ankara kent girişi vaziyet planı Çizelge 3.13. Kuzey Ankara kent girişi 1. Ankara Kuzeykent Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın çok eğimli olduğu bu yerleşimde,Yıldız blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir Yıldız blok 2. İklimsel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Karasal İklim 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada tümdengelimci yıldız blok yerleşimi yapılmıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Resim 3.6. Ankara-Kuzeykent Toki konutları Kuzey yönlenimi vardır 44 Şekil 3.32. Ankara-Kuzeykent-Tip 2 Toki konutları plan ve görünüşü Eskişehir Toki konutlarında ,konut yerleşimleri incelendiğinde (Şekil 3.33) Şekil 3.33. Eskişehir Merkez Toki vaziyet planı Çizelge 3.14. Eskişehir Merkez Toki konutları 1. Eskişehir Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal iklim 3. Düz arazide geometri knokta blok yerleşimleri yapılmış. 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır.Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu görülmektedir. Düz arazi Kuzey yönlenimi vardır Gölgeleme vardır 45 Resim 3.7. Eskişehir-Odunpazarı Toki konutları Kayseri Toki konutlarında (Şekil 3.34); Şekil 3.34. Kayseri –Merkez Toki konutları-vaziyet planı Çizelge 3.15. Kayseri –Merkez Toki konutları 1. Kayseri Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın çok eğimli olduğu bu yerleşimde,nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal İklim 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada ,teraslama yapılmamış konutlar eğime paralel olarak yerleştirilmiştir . 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok Kuzey yönlenimi vardır 46 Resim 3.8. Kayseri –Merkez Toki konutları Sivas konutlarınının yerleşimine bakılacak olursa (Şekil 3.35) Şekil 3.35. Sivas konutlarınının yerleşim vaziyet planları Çizelge 3.16. Sivas Toki konutları 1. Sivas Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal iklim 3. Düz arazide geometrik nokta blok yerleşimleri yapılmış. 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır.Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu görülmektedir. Düz arazi Kuzey yönlenimi vardır Gölgeleme vardır 47 Resim 3.9. Sivas-Merkez Toki konutları-vaziyet planı 3. Güney ve Güneybatı Anadolu Ege bölgesi Akdeniz iklimi hakimdir. Bu iklim özelliği Akdeniz, Ege ve güney Marmara`da görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Toki’nin konut uygulamaları şöyledir; Uşak ilinde Toki konut yerleşimlerine bakıldığında (Şekil 3.36); Şekil 3.36. Uşak-Uyucak Toki konutları-Vaziyet planı Çizelge 3.10. Uşak-Uyucak Toki konutları 1. Uşak Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimde,nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Nokta blok Akdeniz iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada ,teraslama yapılmamış . Eğimli arazi-Teraslama yok 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Kuzey yönlenimi vardır 48 Resim 3.10. Uşak-Uyucak Toki konutları Uşak Tabakhane bölgesi Toki konutları incelendiğinde ise (Şekil 3.37) Şekil 3.37. Uşak-Tabakhane Toki konutları-vaziyet planı Çizelge 3.18. Uşak-Tabakhane Toki konutları 1. Uşak Tabakhane Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimde,nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Nokta blok Akdeniz iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada ,teraslama yapılmamış . Eğimli arazi-Teraslama yok 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Kuzey yönlenimi vardır 49 Denizli toki konutlarında ise(Şekil 3.38); Şekil 3.38. Denizli-Kurudere Toki konutları Vaziyet planı Çizelge 3.19. Denizli-Kurudere Toki konutları 1. Denizki Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir Nokta blok 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Akdeniz iklimi 3. Düz arazide geometrik nokta blok yerleşimleri yapılmış. 4. Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu Düz arazi Gölgeleme vardır görülmektedir. Akdeniz bölgesi Akdeniz iklim tipi hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Mevcut Toki uygulamaları şöyledir; Isparta Keçiborlu Toki konutlarına bakacak olursak (Şekil 3.39 ) Şekil 3.39. Isparta-Keçiborlu Toki konutları- Vaziyet planı 50 Çizelge 3.20. Isparta-Keçiborlu Toki konutları 1. Isparta Keçiborlu Toki konutlarında yerleşiminde topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimde,nokta Nokta blok blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel farklılıklar dikkate alınmamıştır. Akdeniz iklimi 3. Topografyanın eğimli olduğu bu uygulamada konutlar eğime paralel olarak sıralanmıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok 4. Yerleşimde yönlenim dikkate alınmamıştır. Kuzey yönlenimi vardır 4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Karasal iklim hakimdir.Yaz mevsimi çok sıcak, kışlar nadir soğuk geçer. Bitki örtüsünü zayıf bozkırlar ve kurakçıl çalılar oluşturur. Toki uygulama örnekleri şöyledir; Diyarbakır Ergani Toki konutlarının yerleşimi şöyledir(Şekil 3.40) Şekil 3.40. Diyarbakır- Ergani Toki konutları vaziyet planı 51 Çizelge 3.21. Diyarbakır- Ergani Toki konutları 1. Diyarbakır ErganiToki konutlarında sıra ev tipinde konutların seçildiği görülmektedir Sıra ev 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Karasal iklim 3. Düz arazide sıra ev yerleşimleri yapılmış. Düz arazi 4. Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu Gölgeleme vardır görülmektedir. Batman konutlarında ise yerleşim şöyledir(Şekil 3.41); Şekil 3.41. Batman –Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.22. Batman –Toki konutları 1. Batman konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir Nokta blok 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Karasal iklim 3. Topografyanın eğimli olduğu bu arazide eğime paralel yerleşim yapılmıştır. Eğimli arazi-Teraslama yok 4. Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu görülmektedir. Gölgeleme vardır Kuzey yönlenimi vardır 52 5. Doğu Anadolu Bölgesi Yazlar kısa ve serin, kışlar soğuk ve uzundur. Kışın yağışlar kar şeklindedir ve çokça don olayı görülür. Alçak alanlarda yazlar biraz sıcaktır. Doğal bitki toplulukları alçaklarda bozkır, daha yüksek alanlarda kuru orman, en yüksek yerlerde alpin çayırlar görülür. Toki konut uygulama örnekleri şöyledir; Erzincan konutlarında ise (Şekil 3.42); Şekil 3.42. Erzincan-Merkez Toki konutları vaziyet planı Çizelge 3.23. Erzincan-Merkez Toki konutları 1. Erzincan Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. 3. Topografyanın düz olduğu görülmekte. Geometrik nokta blok dışında konut alternatifi kullanılmamıştır 4. Nokta blok Karasal iklim Düz arazi Binaların ara mesafelerinden gölgeleme oluştuğu Gölgeleme vardır görülmektedir. Kuzey yönlenimi vardır 53 Resim 3.13. Erzincan-Merkez Toki konutları Erzurum Toki konutlarında nokta blok yerleşimi sözkonusudur(Şekil 3.43) Şekil 3.43. Erzurum –Narman Toki Konutları Vaziyet Planı Çizelge 3.24. Erzurum –Narman Toki Konutları 1. Erzurum Toki konutlarında nokta blok tipinde konutların seçildiği görülmektedir 2. İklimsel faktörler dikkate alınmamıştır. Nokta blok Karasal iklim 3. Topografyanın eğimli olduğu bu yerleşimde teraslamaya gidilmeden nokta blok yerleşimi tercih edilmiştir 4. Güneşe yönlenme dikkate alınmamıştır Eğimli arazi-Teraslama yok Kuzey yönlenimi vardır 54 Sonuç olarak; Türkiye’de tüm iklim ve coğrafi bölgelerde aynı tip olarak nokta blokların, tümdengelimci ve geometrik strüktürde biçimlendiği görülmektedir. Bu tipler eğimli arazide de kullanılmıştır. Eğimli araziye uygun organik -tümevarımcı biçimlenme görülmemektedir. Tip olarak teras ev yoktur,çok az sıra ev vardır. Konumlanmalarda iklim faktörü göz ardı edilmiştir. 55 4. YAPIDA ENDÜSTRİLEŞME VE TÜNEL KALIP TEKNOLOJİSİ Yapıda Endüstrileşme 18. yüzyılın ikinci yarısında başlayan endüstri devrimi ile üretimde endüstrileşme hareketinin başladığını görmekteyiz. Giderek artan makineleşme iş yönetiminde ve organizasyonunda yeniliklere neden olmuştur. Makineleşme kütlesel üretimi de artırmıştır. Endüstrileşmenin kütlesel üretimle sonuçlanan bu aşaması 1. Endüstri devrimi olarak tanımlanır. Gelişen endüstrinin zorlaması ile yeni üretim yöntemleri geliştirilmeye başlanmış ve üretimde verimi artırmanın yolları aranmaya başlanmıştır. Bu aşamaya da 2. Endüstri devrimi adı verilmektedir. Endüstriyel gelişmenin bir sonraki aşamasında karmaşıklaşan üretim teknolojisi otomasyon kavramını ortaya çıkarmıştır. Otomasyon” komünikasyon ve kontrol ilkeleri üzerinde temellendirilen bir teknolojidir ”. Endüstrileşmede ki bu gelişme üretime işletmecilik, mühendislik, mimarlık ve ekonomi gibi kavramların birbiri ile arasındaki girişimi artırmış ve yeni teknolojik gelişmelerin sonuçlarını kavrayabilmek zorunlu hale gelmiştir. Otomatikleşmeyi bağlayan bu kavramlar ile rasyonalizasyon ilkesi endüstri devriminde bir aşama daha oluşturmuştur. Rasyonalizasyon ile kaynakların iyi ve verimli kullanılması amaçlanmıştır. Yapımda ise endüstriyel yöntemlerin kullanılmaya başlaması 1. Dünya savaşından sonra başlamış ve 2. Dünya savaşından sonra asıl gelişmeler yaşanmıştır. Endüstrileşme üretim, ölçek ve sürekliliğini, çeşitlilik azalmasını, mekanizasyonu ve önceden hazırlamayı (prefabrikasyon) içeren operasyonel bir kavramdır ( Eser, 1981). 2. Dünya savaşından sonra konut ihtiyaç talebinin artması ile yapı endüstrisi üretim hızında zorlanmış ve çağdaş yapım sistemlerinin yöntemlerinin arayışına yol açmıştır. araştırılmasına ve yeni üretim 56 Yapıda endüstrileşme ile çağdaş yapım tekniklerine duyulan gereksinim gittikçe artmıştır. Bu gereksinimlerin nedenlerini Eser(1981:9,10) şöyle sıralamıştır; Giderek artan konut ihtiyacı karşısında sosyal amaçlı yaklaşımların gereksinimi Yeni yapı türleri ve strüktürlerin ortaya çıkması Yapı endüstrisinde de yaklaşımların,diğer endüstrilerin paralelinde, algılanmaya ve yorumlanmaya başlanması. Geleneksel yapım sürecinin kendi akışı içinde rasyonalizasyonu yerine , yapı endüstrisi araştırmalarının sonucu olarak bilinçli rasyonalleştirme yöntemlerinin aranmaya başlanması . Yapı sektöründe de yönetim tekniklerinin uygulanmaya başlanması. Tüm üretim sürecinin değişik evrelerinin bütünleşmesi gereksinmesinin doğması. Tasarlama ,hazırlık, gerçekleştirme v.b. süreçler geleneksel sistemlerde birbirlerinden kopukturlar. Çağdaş yapım sistemlerinde ise bu kopukluk yoktur. Çeşitli sektörlerin endüstriyel ilişkilerin artması nedeni ile entegre olmuş bir şekil arzu etmesi. Arz – talep ilişkisinin değişmesi. Önceleri konut gereksinimi duyanların siparişleri olmadan bir yapı eylemi söz konusu olmamaktaydı şimdi ise talep olmadan arzlar başladı. Piyasası olan ve araştırması yapılan kesimler için seri yapımların ele alınması. Üretimde süreklilik , istemde ise devamlı artışın başlaması. Standartlar ve standartlaşma kavramının yapı endüstrisine girmesi. Kümesel üretim gereksinimlerinin doğması. Geleneksel malzeme, sınırlılığından ötürü , yetersiz kalmaya başlamıştır. Bunun sonucu olarak ta yeni malzeme araştırma larına girilme zorunluluğunun doğması. Yeni malzemelerin araştırılması sonucu ortaya çıkan malzemelerin olanakları doğrultusunda yeni yapım sistemlerinin ortaya çıkması. Mevcut malzemenin etkin kılınma zorunluluğunun ortaya çıkması. Arz-talep ilişkisinin değişmesinden ötürü, talep olmadan konut üretiminin artmış olması. Toplum ve sürekli üretim yapabilme gereğinden dolayı, yapı sektöründeki en büyük engellerden biri olan , yapımın mevsimlik olmaktan çıkarılmaya başlanması. Konut sorununun politik boyutlar kazanması. 57 Bu gibi nedenlerden dolayı yapıda endüstrileşme hareketliliği artmış ve yapı endüstrisinde de endüstrileşmiş tekniklerin uygulanması başlamıştır. Farklı karakterdeki yapılar çeşitli süreçler ve yapım teknikleri ortaya koymaktadır. Bu süreçte farklı yapım tekniklerini şu guruplara ayırabiliriz (Canbek, 1996); 1. Geleneksel yapım teknikleri 2. Rasyonalize edilmiş geleneksel yapım teknikleri( Preendüstriyel yapım teknikleri) 3. Endüstrileşmiş yapım teknikleri( Prefabrikasyon) 4.1. Geleneksel Yapım Teknikleri Çevresel malzemelerle tuğla kiremit gibi sınırlı sayıda birkaç hazır bileşene, fakat çoğunlukla yerinde üretime dayanan, el emeğinin yoğun tutulduğu yapım metodlarının karakterize ettiği sistemlerdir (Eser, 1981:20) Genel özellikleri (ESER L. 1981:20-21); Vasıflı iş gücü oranı oldukça yüksektir. Belli kullanıcı istekleri ve belli bir arsa için dizaynlanan ve yapılan bir yapıdır. Dizayn ve yapım süreçleri ayrı gruplar tarafından sürdürülür. İmalatın ve imalatın bir araya getirilmesi işleminin önemli bir bölümü şantiyede yer alır. Zenaatlara dayanan geleneksel yapım yöntemleri piyasa talebindeki veya zenaat işlerindeki değişmelere, ileri derecede makinalaştırılmış fabrika üretimine dayanan yöntemlere oranla daha ucuz ve daha kolay uyabilir. Sermaye yatırımları , ileri derecede makinalaştırılmış ve oranize olmuş yapı üretim sistemlerine göre çok daha düşüktür. Ortaya çıkan sorunlar; İklim koşullarına bağlı beklemeler Malzeme kaybı Kalite farklılıkları 58 Kontrollük 4.2. Rasyonalize Edilmiş Geleneksel Yapım Teknikleri (Preendüstriyel Yapım Teknikleri) Yerinde dökme tekniği olarak da adlandırılabilir. Kalıplama yöntemine göre (Canbek,1996); 1. Seri kalıplar 1.1. Düşey hareketli seri kalıplar 1.1.1. Tırmanır kalıplar 1.1.2. Kayar kalıplar 1.2. Yatay hareketli seri kalıplar 1.2.1. Takılır-sökülür kalıplar 1.2.2. Tünel kalıplar 2. Şişirme kalıplar,olarak gruplanmıştır. 4.2.1. Seri kalıplar Düşey hareketli seri kalıplar Tırmanır kalıplar Tek taraflı beton yüzeyleri ve yüksek katlı yapılar için tasarlanan kalıp ve kalıpları destekleyen korkuluklu konsollardan oluşan kalıp sistemidir. Genellikle baraj projeleri, köprüler yüksek istinat duvarları, çok katlı binalar ve silolar gibi yapıların inşasında kullanılır. Kalıp özellikleri; Tırmanır kalıp sisteminde kalıp, konsolun dikey kuşakları ile gergi kancaları vasıtasıyla bağlanır ve bir bütün olarak hareket ettirilir (Şekil 4.1). 59 Kalıbın kurulmasından sonra vinç ile taşınmasıyla inşaat süresinde zaman tasarrufu sağlar (Şekil 4.2 ). Payandalar sayesinde projeye uygun açılı beton dökümüne de uygundur. Sistem bir üst seviyeye taşınırken beton içerisinde bırakılan ankraj millerine konsol bağlanarak bir üst seviyeye kalıp taşınılmış olur (Şekil 4.3). Konsollar ile de güvenli bir çalışma platformu elde edilir (Şekil 4.4). Kalıbın beton gören yüzeyi ahşap veya çelik malzemeden yapılabilir.(Şekil 4.5) Şekil 4.1. Tırmanır kalıbın kurulumu Şekil 4.2. Kalıbın vinç ile taşınması Şekil 4.3. Tırmanır kalıbın bir üst seviyedeki ankraj elemanına bağlanması ( Tamer Kalıp) 60 Şekil 4.4. Kalıbın alt seviyesinde de çalışma konsolu oluşturulması Şekil 4.5. Ahşap ve çelik yüzeyli tırmanır kalıp örneği Kayar kalıplar Yapıya mesnetlenerek, taşıyıcı iskeleye ihtiyaç duyulmadan yatay ve düşey doğrultuda betonlamaya imkan sağlayan kalıp sistemleridir.(Şekil 4.6) Beton dökümü, donatı montajı, kapı ve pencere boşluklarının çerçeveleri, boşluk kalıpları sırası ile yapılır. Eser (1981:131) kalıbın çalışma prensibini şöyle tarif eder; Kayar kalıbın üst seviyesinde bir platform yapılır. Bu platforma asılı 3-4 mt daha alt seviyede başka bir çalışma platformu daha düzenlenir. Betonun sertleşmesine bağlı olarak 61 bu platformdan beton kalitesi kontrol edilir. Ara kalıpların ve çerçevelerin sökülmesi sağlanır. Elle kumandalı, pnömatik ve mekanik olarak kalıp yukarıya kaldırılır. Kayar kalıp sürekli olarak saatte 5-30 cm hızla ve her kaldırışta1-4 cm olmak üzere betonun sertleşmesini takiben yukarı kaldırılır. Sürekli olarak yatay ve düşey doğrultuda kalıp kontrol edilir. Konstrüksiyon günde1,5-6 mt olarak yükselebilmektedir. Şekil 4.6. Kayar kalıp uygulaması (Neru kalıp web iletisi) Yatay Hareketli Seri Kalıplar Takılır sökülür kalıplar Bu tür kalıplar genellikle geleneksel ve rasyonalize edilmiş geleneksel sistemlerde uygulanırlar ve yapıda uygulandıkları yere göre isimlendirilirler. Perde kalıpları-Kolon kalıpları Temel kalıpları Döşeme kalıpları-Kiriş kalıpları Perde -Kolon kalıpları 62 Farklı firmalarca farklı tiplerde ve boyutlarda oluşturulur. Kalıplar, bir iki işçi ile vinçten bağımsız kullanılabildikleri gibi daha büyük boyutlu ve komplike sistemler kurularak tek seferde daha büyük beton yüzeyi dökülerek vinç yardımı ile kullanılan kalıp sistemlerinden oluşmaktadır. Farklı tip perde kalıp sistemleri şöyle örneklendirilebilir; Modüler Perde-Kolon Kalıp Sistemleri Perde betonunda panolar standart ve standart dışı ebatlar olarak yan yana getirilip, ayarlı kilit elemanları ile monolitik ve her türlü perde boyutuna uyarlanabilir. Payanda elemanları ile kalıp desteklenir ve teraziye alınır (Şekil 4.7) . Sistem sağ-sol-üst yönlerde istenilen boyutlarda kilitler sayesinde büyütülerek vinç ile de taşınabilir. Kalıp sisteminde ahşap yüzeyli, çelik yüzeyli ve çelik çerçeveli ahşap yüzeyli olmak üzere farklı tiplerde kalıplar mevcuttur. 63 Şekil 4.7. Modüler perde kalıp sistemi,çelik çerçeveli ahşap yüzeyli kalıp uygulaması (Tamer kalıp) Kolonlarda, ayarlı kolon kalıpları ve kilitleri ile istenilen ölçüdeki kolonlara uygulama yapılır. Kurulum mantığı perde kalıplarındaki uygulama ile aynıdır. Aynı zamanda bu ayarlı panolar perde kalıplarında da kullanılabilir. Sistem yine payandalar ile desteklenilerek kurulur.( Şekil 4.8) Şekil 4.8. Ayarlı panolar ile farklı ölçüde kolonlar için kalıp kurulması(Tamer kalıp katolog:46). Ahşap Kirişli Perde-Kolon Kalıp Sistemleri Ahşap kirişler (H20), plywood yüzeyi ve çelik kuşaklar ile istenilen ölçü ve boyutta oluşturulan kalıp sistemleridir.(Şekil 4.9) Aynı boy ve genişlikteki panoyu ahşap kiriş (H20)ve kuşakların aralıklarını değiştirerek farklı beton basınçlarına dayanıklı hale getirmek mümkündür. Bu kalıp sisteminde de vinç ile taşınabilen geniş kalıp yüzeyleri oluşturulur. 64 Şekil 4.9. Ahşap kirişli, plywood yüzeyli perde kalıbı ve uygulama örneği(Tamer kalıp katolog:58,65) Kolon kalıplarında özel köşe kuşakları kolon ebatlarına göre boyutlandırılıp ahşap kirişler beton basıncına uygun aralıklarda yerleştirilerek kalıp kurulumu gerçekleştirilir. Kalıp payandalarla desteklenerek kurulur (Şekil 4.10). Şekil 4.10. Ahşap kirişli kolon kalıbı ve uygulama örneği(Tamer kalıp şantiye fotografı) Döşeme–Kiriş Kalıpları Ahşap yüzeyli (plywood) kalıplar ve çelik yüzeyli kalıplar kullanılarak kurulan sistemlerden oluşmaktadır. Plywood yüzeyli kalıp kullanıldığında sistem ahşap kirişler ile desteklenir. Taşıyıcı sistem olarak, ahşap kirişleri taşıyan ayar vidalı dört yollu başlıklar ile sistem kalıp altı iskelesine taşıtılabilir. İskele elemanları çelik borulardan oluşmaktadır ve farklı ebatlar ile proje için çözüm üretilebilmektedir (Şekil 4.11). Döşeme ve kirişin aynı anda dökülmesi durumunda kiriş altları için ayarlı krikolar ile birlikte dört yollu başlık kullanılır ve kiriş boyu kadar sistem aşağıya indirilir. 65 Şekil 4.11. Döşeme altında plywood kalıp uygulaması (Tamer Kalıp) Döşeme beton basıncı ve kiriş açıklığına bağlı olarak masa tipi denilen yük taşıma kapasitesi fazla olan iskele sistemi ile de taşınabilir (Şekil 4.12). Masa kalıbı kalıp yüzeyi ile birlikte altında taşıyıcı konstrüksiyondan oluşmaktadır. Büyük yüzey oluşturan kalıp levhası,I kesitli profillerle desteklenen ızgara sistemine oturtularak kalıp yüzeyi oluşturulur. Kalıp sistemi farklı ebatlarda üretilebilen çelik boru bağlantıları ,çapraz boru bağlantıları ve ayarlı vidalardan oluşan mesnet konstrüksiyon ile taşınmaktadır. 66 Şekil 4.12. Döşeme altında masa tipi, kalıp altı taşıyıcı sistem uygulaması(Tamer Kalıp) Temel Kalıbı Temel kalıpları mevcut perde kalıplarının çerçeveleri ile uyumlu ölçüde ise kalıplamasında bu kalıplar kullanılmaktadır. Temel yüksekliğine bağlı olarak kalıplar kilit elemanları ile kilitlenerek kurulur ve çelik kuşaklar ile desteklenebilirler. Temel genişliğine göre, kalıp alt ve üst kenarlarından mesafe ayar elemanları ile desteklenir. Böylece beton dökümü esnasında kalıp hareketi önlenmiş olur (Şekil 4.13). Şekil 4.13. Temek kalıbı uygulaması (Canbek ,1996). 67 4.2.2. Şişirme kalıplar Eser(1981:173) kalıp sistemini şöyle değinmiştir; 1940’lı yıllarda yapımına başlanan ve ilk üretim aşamalarında önemli sorunlarla karşılaşılan ve bir dizi konut üretilen sistem, 1960’lı yıllarda yüksek basınç ve kaliteli beton kullanılarak 3-6 cm kalınlıkta 15 mm lik tabakalar halinde beton püskürtülerek konut üretmeyi başarmıştır. Beton dökümünden 1,5 saat sonra kalıp sökülmesi ile yalıtımı ile beton kalınlığı 10 cm ye ulaşmıştır. Böylece bir günden daha kısa bir sürede beton dökümünden sonra doğrama ve tesisat yerleştirilmesi ile konut üretimi tamamlanmaktadır. Kalıp neopren veya lastikten oluşan düz bir zardan oluşmaktadır. Yüksek elastisite özelliğinden dolayı kalıp şişirilir ve yarım küre formunu alır. Bu zardar kalıp üzerine beton döküldükten sonra priz süresini tamamlanılınca zar serbest bırakılır ve eski düz formuna dönüşür. Kalıp takviyesi kemer formunda spiral yaylar ile yapılmaktadır. Kabuklar içeriden ve dışarıdan yalıtılır. Ek olarak dış kabuk malzemesi uygulanır. Gerekli boşluklar testere ile kesilerek elde edilir (Şekil 4.14). 1. Aşama 3. Aşama 2. Aşama 4. Aşama Şekil 4.14. Dante Bini tarafından geliştirilen kabuk sistemi uygulaması 68 4.3. Endüstrileşmiş Yapım Teknikleri( Prefabrikasyon) Seri olarak, standartlaştırılmış,planlı ve makinizasyon üretime dayanan üretim yöntemidir. Genel özellikleri; İş gücü gereksinimlerini azaltmak ve üretimi süratlendirmek için seri montaj ve üretim sözkonusudur. Yapı bileşenleri standartlaştırılarak maliyet düşürülmesi esastır. Yapı üretim sürecini hızlandırmak amaçtır. Eser (1982:11) Endüstrileşmiş sistemleri ; 1. Panel sistemler 2. İskelet sistemler 3. Hücre sistemler ; Olarak üç ayrı sınıfta gruplamıştır. 1. Panel sistemler Beton panel sistemler endüstrileşmiş yapım sistemleri içinde en fazla kullanılan sistemlerdir. Tek seferde büyük yüzey alanı kapatabilmesinden dolayı taşıyıcı ve bölücü olma özelliğinden dolayı tercih sebebidir. Çeşitli malzemelerden yapılabilmektedirler. Çeşitli boyutlarda , istenilen kesitte ve biçimde üretilebilmektedir. Birleşim detayları basittir. Panel sistemleri kendi içinde boyutlarına göre; 1. Büyük paneller 2. Küçük paneller olarak gruplandırılmaktadır. 1. Büyük paneller Büyük paneller kullanıldığında Hacim ölçüsündedir. 69 İnce yapı genellikle panel yapımı sırasında bitirilmiştir. Gerek imalat yeri olan fabrikalarda, gerek taşıma ve montaj için özel teçhizat gerektirir. Planlar modüllere bağlı olmadan serbest olarak düzenlenebilir. Merdiven, asansör yuvaları, tesisat ile ilgili bileşenler aynen tekrarlanmalıdır.( ESER, 1982) 2. Küçük paneller Küçük paneller kullanıldığında, ince yapı çoğukez şantiyede bitirilir. Çeşitli yapı türlerinde geniş montaj donatımı olmadan kullanılabilir. Elemanların bir boyutu( genişliği) standart yapılmakta diğer boyutu ( kalınlığı) ise değişken olabilmektedir. Genişlik yönünde modül uygulanmaktadır. Elektrik tesisatı çoğukez döşemeden dağıtılır.diğer tesisat( ısıtma- havalandırma, sıhhı tesisat) için özel bileşen kullanılır ( ESER, 1982) 3. İskelet yapım sistemi Bu sistemde duvarların taşıyıcı özelliği yoktur. Kolon ve kirişler iskelet yapının taşıyıcı strüktürünü oluştururlar ( ESER 1982). Bu sistem şantiyede yada fabrikada üretilebilmektedir. Yapının yüksekliği ve kat adedi, kreynlerin kapasitesi, ön yapım ile üretilen bileşenlerin yeri ( şantiyede veya fabrikada), kolonlar arasındaki çerçeve açıklıkları ve kat yükseklikleri , döşemeye gelen yükler ve döşemenin kendi yükü gibi etkenler strüktür sistemin kurulum şeklini etkilemektedir. İskelet sistemde taşıyıcı sistem kurulumu çeşitlilik göstermektedir. 1. Bağlantısız ( sürekli) kolonlarla iskelet 2. Bağlantılı ( süreksiz) kolonlarla iskelet 3. Çerçeve strüktür. 4. Mantar tip strüktürler 70 5. Döşeme veya plak tipi elemanlardan oluşan strüktürler 6. Rijit çekirdekli strüktürel çözümler 4. Hücre Sistemler Duvar panelleri ve döşemelerin bir araya gelmesiyle oluşan üç boyutlu sistemlere hücre sistemler denilir. Bu hücreler bir araya gelerek binayı oluşturur. Bu sistemlerde sistem fabrikadan bitmiş olarak ,şantiyede montaj aşaması minimum kalacak şekilde üretilen sistemlerdir. Sistem strüktür yapısı olarak üç grupta incelenir (ESER ,1982); 1.kapalı hücre sistemler 2.açık hücre sistemler 3. kompozit hücre sistemler: hücre ve büyük panellerin birleşiminden oluşan strüktür 1. Kapalı hücre sistemler: Duvar ,tavan ve döşemeden oluşan ünitelerin bitmiş olarak hazırlandığı üç boyutlu ünitelerdir. Burada duvarlar taşıyıcı görev üstlenirler (Şekil 4.15). Şekil 4.15. Kapalı hücre sistemler;Habitat örneği,Montreal 1967 (www.prefab.org tr) 2. Açık hücreler Duvarların taşıyıcı özelliğinden dolayı max. 3.30 mt açıklık baz alınarak sistemin birbirine paralel iki yönde açık kurulduğu strüktürlerdir . 3. Kompozit konstrüksiyon 71 Bu sistemler hücre ve büyük panellerin birleşiminden meydana gelirler. 4.4. Tünel Kalıp Sistemi Tünel kalıp sistemi yapının duvar ve döşemelerinin, kesin boyutlu ve düzgün yüzeyli çelik kalıplarla bir kerede, tek parça olarak (monolitik) dökülebildiği sistemdir. İnşaat işlerinde yüksek kapasitede üretimin gerçekleştirilmesinde geleneksel sistemlerin yetersiz kalması, endüstriyel sistemlerin araştırılmasına ve uygulanmasına imkan vermiştir. Nüfusun sürekli artışı, işgücünün sanayi ve ticaret bölgelerine doğru göçü yüksek miktarda konut ihtiyacı da yüksek kapasitedeki üretimi tetikleyen en önemli nedendir. İhtiyaç olan kapasiteyi yakalayabilme zorunluluğu; İşgücü, makine parkı ve zamanın verimli kullanılması, şantiyelerde yapım hızını arttırmak, mevsimsel şartlara bağlı olarak her türlü hava şartlarında imalat yapabilme gibi ihtiyaçlar halen dünyada ve ülkemizde kullandığımız yüzlerce yeniliği inşaat dünyasına kazandırmıştır. Hazır beton, kule vinç, insan ve yük asansörleri, beton ve sıva pompaları, hasır çelik, hazır etriye ve çirozlar, demir kesme-bükme makineleri, prefabrik yapı elemanları ve kirişleri, pvc pencere sistemleri, panel kapılar, endüstriyel iskele ve kalıp sistemleri gibi pek çok ürünün inşaat dünyasına girmesini etkilemiştir. Yapımın endüstrileşmesi süreci içerisinde en önemli aşamalardan ve en yaygın olarak kullanılan bir unsurda Tünel Kalıp Sistemidir. Ülkemizde yaygın olarak konut üretiminde kullanılan Tünel Kalıplar, özellikle Fransa’da 20. Yüzyılın ikinci yarısında konut sektöründe sosyal konutlar adı altında dar gelirli vatandaşlar için bu sistemi kullanmış, daha sonra gelişmekte olan dünya ülkelerine bu sistemi devretmiştir. 4.4.1. Türkiye’de tünel kalıp sistemi 72 Türkiye’de, 1950’li yıllarda başlayan sanayileşmeyle beraber büyük kentlere göç, hızlı kentleşme, aşırı nüfus artışı, özellikle büyük şehirlerde konut açığı sorununun ortaya çıkmasına yol açmıştır. Türkiye’nin konut ihtiyacının karşılanabilmesi için ekonomik, inşaat süresi hızlı, kaliteli, verimli endüstrileşmiş yapım metotlarına ihtiyaç duyulmaktaydı. Tünel kalıp sistemi de özellikle toplu konutlarda bu ihtiyaca cevap verebilecek uygun bir çözüm olarak ele alınmaktadır. TOKİ, KİPTAŞ, OYAK gibi kamu kurum ve kuruluşları ile beraber ülkemizde tünel kalıp sistemini kullanarak yüz binlerce konut üretilmiştir. Özellikle dar gelirli vatandaşlara hitap etmek için oluşturulan sosyal konut projelerinin fazlaca rağbet görmesi kurumları bu projelerde yoğunlaştırmıştır. Dünyanın en aktif deprem kuşaklarından biri üzerinde bulunan ülke topraklarımızın % 42’si I. Derece deprem bölgesi, % 24’ü ise II. Derece deprem bölgesi üzerindedir. Bir başka deyişle topraklarının % 66’sı, her an her büyüklükte depremin olabileceği bölgede yer almaktadır. Bu bölgede yaşayan nüfus ise, Türkiye toplamının yaklaşık % 70’i olup çok yüksek deprem riski altındadır. Ayrıca sanayi tesislerimizin % 98’i ve barajların % 92 ‘si, çeşitli derecedeki deprem bölgelerinde inşa edilmiştir (Balkabak , Fırat , Apay , 2000). Kuzey Anadolu Fay hattında art arda meydana gelen depremler yatay yüklerin taşınmasında perde-duvarlı sistemlerin sergilemiş olduğu yüksek performansa karşın bundan yoksun mevcut yapı stokunun ne denli zayıf olduğunu maalesef bir kez daha gözler önüne sermiştir (Balkabak , Fırat , Apay , 2000). Deprem anında meydana gelen sarsıntılar, yeryüzünde yatay ve düşey yönde yer ivmeleri oluşturur. Ancak yapılar için önemli olan ivmeler, yatay yönde olanlardır. Bu ivmeler, yapılarda yatay atalet momentlerinin oluşmasına sebep olur. Yapıların depremde hasar görmemesi için, bu kuvvetlere dayanıklı olmaları gerekir. Yapılarda deprem sırasında meydana gelen yatay kuvvetler, yapının titreşim özelliklerinin etkileşimi sonucunda ortaya çıkar ve bu durum, her yapı için farklı olur. Pratik olarak 5-10 kat arası betonarme binalar ağırlıklarına oranla en fazla yatay yüklere maruz kalırlar. (Apay ,Aydın ,Yılmaz ,2005) 73 17 Ağustos Marmara depreminde tünel kalıp sistemiyle yapılmış yapılar depremin yıkıcı etkisine karşı mükemmel bir direnç göstermiştir. 17 Ağustos depreminde, önceden bilinen konuların yapılaşmada göz önüne alınmadığı ortaya çıkmıştır. Mesela, dere yataklarındaki binaların tamamına yakını çökmüştür. Gerekli deprem dayanımına sahip olmayan çok katlı binaların sanayi tesislerinin neredeyse tamamı ya yıkılmış ya da onarılmayacak derecede hasar görmüştür. Dolayısı ile Tünel Kalıp Sisteminin monolitik yapı özelliğinden dolayı diğer sistemlere göre en büyük avantajının depreme karşı dayanıklılık olduğunu söyleyebiliriz (Balkabak , Fırat , Apay , 2000). Konut açığının hızlı bir şekilde kapatılması hususu da Tünel Kalıp kullanımını mecburi kılan en önemli hususlardandır. Normal şartlarda (ki bu kabul Türkiye için yaz-kış ortalaması 24 İş Günü / Ay’dır) 200 konutluk bir projenin kaba inşaatı, 1 set tünel kalıpla 4 ay gibi kısa bir sürede bitirilebilir. Bu hız müşteri kitlesinde güven duygusu yaratmakta, yatırımcının geri dönüş alması açısından öngörülebilir riskleri barındıran kısa zaman süreci yakalamasına ve ince işler için her blokta farklı ekiplere iş imkanı yaratmaktadır. Kaba inşaatın hızla bitirilmesinin yanında sistemin sonucu olan brüt beton yüzeyi sayesinde alçısıva işlerinin devreden çıkması veya azalması, kaba inşaat yönteminin, ince inşaata ait süreyi de kısalttığı bir durum doğurmaktadır. Sonuç olarak Tünel Kalıp Sisteminin meydana getirdiği kısa inşaat süreleri bu sistemin kabul edilmesi gereken diğer bir avantajıdır. Tünel kalıp sisteminin yukarıda anlatıla iki büyük avantajının yanı sıra, aşağıdaki hususlarda tünel kalıp kullanımının getirdiği diğer avantajlar şöyle sıralanabilir; 4.4.2. Tünel kalıbın avantajları a. Kalıpların 500 - 700 tekrar arasında kullanılabilir olması, birim konut başına düşen kalıp maliyetini çok düşük mertebelere çekmektedir. b. Kapı ve pencere rezervasyonları sayesinde elde edilen hassas ölçüler, ince inşaat işleri sırasında tamamlayıcı yapı ürünlerinin (cephe kaplaması, kapı ve pencere kasası v.b.) standart olarak kullanılmasını sağlar. c. Nitelikli personel ihtiyacı çok azdır. Kalıpların kısa bir müddet kullanılmasını müteakiben tüm personel günlük olarak yapacağı işi öğrenir ve eksiksiz uygular. 74 d. Beton perde duvarlar yangının yayılma riskine karşı diğer bölme duvar çeşitlerine göre en üst düzeyde koruma sağlar. e. Hasır çelik kullanımı betonarmenin tümünde % 20 oranında demir tasarrufu sağlar. f. Fire malzemenin olmayışı maliyet yönünden avantajdır. g. Malzeme ve işçilik çeşitlerini en aza indirger. h. Ormanların korunması çevre yönünden bir faydadır. i. İşçi miktarının az olmasına bağlı olarak mobilizasyon (barınma + yemek v.b.) giderleri düşüktür. j. Sanayileşmede oluşturduğu katma değer . k. Uluslar arası pazarda rekabet imkanı , Türk tünel kalıp ekipleri ve malzeme tedarikçileri tüm dünyada tercih edilen bir konuma gelmiştir. l. Prekast elemanların kullanılabilmesi sayesinde ( merdiven, parapet, cephe v.b. ) tünel kalıp sistemi içinde bulunan konvansiyonel işçiliği de bertaraf etme imkanı vardır. Ancak prekast konusu gerek yapının rijitliğini sağlayamama, gerekse üretim tekniğinden dolayı kaynaklanan işçilik hatalarından ve maliyetinden dolayı son zamanlarda kullanımından imtina edilir bir duruma gelmiştir. Ancak yinede soğuk hava şartlarında uygulanabilme özelliği her zaman avantajlı konumunu ön planda tutacaktır. m. Uygulamasının zor olmasına rağmen farklı yüksekliklerdeki kat betonlarını dökebilmesi. 4.4.3. Tünel kalıp sisteminin dezavantajları Tünel Kalıp Sisteminin avantajlarının yanı sıra, dezavantajlarını da irdelemek gerekir. Bunlardan en önemlisi ilk yatırım (tünel kalıp + vinç) maliyetidir. Kat adedinin az olması arzu edilmeyen bir husustur. Kiriş ve perdelerin yerleşimi tünel kalıp uygulamasına uygun olmalıdır. Katta simetri ekseni yakalanması gerekmektedir. Simetri ekseninin yakalanamadığı projelerde yatırım maliyeti yükselmekte, ayrıca işçilik maliyetleri artmaktadır. Oda genişlikleri maksimum 540-560 cm arasında olmalıdır. Daha yüksek açıklıklarda döşeme betonu kalınlaşmakta, farklı kalıpların kullanımı ve masa kalıbı kullanımı gündeme gelmektedir. 75 Düşük döşeme yapılamamakta ve farklı kat yükseklikleri uygulamacıyı zor duruma sokmaktadır. Ses ve ısı yalıtımı ise Tünel kalıbın diğer bir dezavantajlı ve belkide en çok şikayet edilen noktasıdır. Tünel kalıp kullanımında karşılaşılan sorunlar ile ilgili bir çalışmada , “Tünel kalıp sistemin de uygulamadan kaynaklanan en büyük sorunlarından biri de ısı yalıtımıdır. Üç türlü ısı yalıtımı uygulanabilmektedir. Isı yalıtım malzemesinin kalıp elemanı içerisine yerleştirilmesiyle, perde duvara içeriden uygulanmak suretiyle ve binaya dışarıdan uygulanarak (mantolama) gerçekleştirilebilir. Bu uygulamalar arasında en iyi sonuç vereni dışarıdan uygulanan ısı yalıtımıdır. Firmalar özellikle perde duvarın içinden yapılan ısı yalıtım detayını uygulamaktadırlar.Çünkü yapıya dışarıdan uygulanacak olan ısı yalıtımının maliyetinin diğer uygulamaya göre daha fazla olduğu kanaati vardır. Yapıya içten yalıtım yapıldığında yalıtım katmanının üzerine alçı pano yapılmaktadır. Maliyet mukayesesi yapıldığında içten yalıtım da kullanılan alçı pano uygulamasının, dıştan yalıtım esnasında kurulan iskeleye göre daha pahalı olduğu sonucuna varılmıştır. İlk tünel kalıp uygulamalarında perde duvarın içeriden yalıtımı ile ısı yalıtımı sorunu çözülmeye çalışılmış fakat başarılı olunamamıştır. İzolasyonun sıcak yüzüne hava ve buhar kesici kullanılması gerektiği halde (polietilen film 0,15mm) bu sorunu yüksek yoğunluklu (ekstrüde polistren) ısı yalıtım levhaları kullanarak, buhar kesiciye ihtiyaç duymadan çözmeye çalıştıkları için ısı köprüsü (terleme) sorunuyla karşılaşılmıştır. Terlemeyle birlikte ilk yapılan uygulamaların iç duvarlarında yer yer küflenmeler ve bozulmalar, tavan döşeme ve zemin döşeme yüzeylerinde renk değişikleri olduğu, bunun da döşeme üzerindeki kaplamaları etkilediği gözlenmiştir. “( Korur ,2003). Tünel kalıp kullanımında karşılaşılan sorunlar ile ilgili bir çalışmada “Tünel kalıp sistemle üretilen konutlar, monolitik bir yapım sistemi ile yapıldıkları için rijitlikleri son derece yüksektir. Dolayısı ile sesin yayılma hızı oldukça fazladır. Tünel kalıp sistemli konutlarda hava sesi ve darbe sesi olarak iki tip ses duyulmaktadır. Tünel Kalıp Sistemiyle yapılan binalarda yaşayanlar özellikle adım seslerinden ve tesisattan gelen titreşimlerden şikayetçi olmaktadır. Komşu duvarlardan gelen seslerin, aşırı gürültü olmadığı zamanlarda 76 önemsenmeyecek derecede az olduğunu belirtmekle birlikte, özellikle ısı merkezinin üzerindeki mekanlarda yaşayan kişiler kazan dairesinden gelen seslerden rahatsızlık duyduklarını vurgulamaktadırlar. “(Korur,2003) Avantaj – dezavantaj karşılaştırılması yapıldığında toplu konut projelerinde Tünel Kalıp Sistemi bir tercihten çok mecburiyet noktasına gelmiştir. Tünel kalıp sistemini daha iyi tanıyabilmek için tünel kalıbı oluşturan parçaları, tasarım ve uygulama esaslarını incelemek gerekir. 4.4.4. Tünel kalıp sistemi elemanları Tünel kalıp sistemi 6 ana grupta toplanabilir; a. Pano b. Destek Sistemleri c. Beton Kesici Elemanlar d. Aks Elemanları e. Aksesuarlar f. İskele a. Panolar: Yatay, iç dikey, dış dikey ve arka olmak üzere dört tip pano vardır. Oda genişliklerini yatay panolar, Oda yüksekliğini ise iç ve arka panolar, beton üstünden beton üstüne olan yüksekliği de dış dik panolar belirler. Ya da daha doğru değişle oda genişliğine göre yatay pano, oda yüksekliğine göre iç ve arka pano, oda yüksekliği + döşeme betonu kalınlığına göre dış dik panolar seçilir (Şekil 4.16). b.Destek sistemleri: Konturfiş, dikme tekeri ve çatal olmak üzere panoların bir bütün hale gelmesine yardımcı olan, beton dökümü sırasında kalıbın dikey yöndeki mukavemetini sağlayan ve kalıpların dengede durmasına yardımcı olan elemanlardır. Konturfişler yatay pano ile dikey panoyu birbirine bağlayarak bu iki pano arasındaki açının ayarlanmasını temin eder. Ayrıca tünel kalıpların taşınması esnasında rijitliği sağlayan terazi putreli de bu destek sistemlerinin içine dahildir. 77 c.Beton Kesici Elemanlar: Perde ve Döşeme Alın elemanları ile rezervasyonlar bu gruba dahildir. Betonun yatayda ve düşeyde sınırlarını belirleyen elemanlardır. Ayrıca kapı geçişleri, kirişler, baca boşluğu gibi betonarmede bırakılması gereken boşlukları tayin ederler (Şekil 2.16). d.Aks Elemanları: Tünel kalıp sisteminde kalıpların sökülmesi için kalıplara dikeyde bir mesafe bırakmak gerekmektedir. Bu mesafenin yan çeperlerinin beton dökümü esnasında dolu olması gerekmektedir. aks betonu dediğimiz bu betonun dökümü için bir nevi kalıp görevi gören aks köşebentleri ve bunların arasındaki mesafeyi ayarlayıp sabitleyen elemanlardır. e.Aksesuarlar: Konik Kanca, cıvata, somun, lpg ocağı, tie rod, anahtar takımları, çadır, beton yorganı vs. gibi tüm elemanlar bu aksesuar sistemi içinde anılırlar. f.İskele: Tünel söküm iskelesi, dış pano destek iskelesi, beton döküm iskelesi ve sahanlık iskelesi kalıpların sökülmesi, taşınması ve beton dökümü esnasında dengede durmasını sağlayan elemanlardır (Şekil 4.16). 78 Şekil 4.16. Tünel kalıp sistemi elemanları( Tamer kalıp katolog) 4.4.5. Tünel kalıp boyutları Tünel kalıp sistemi tam tünel kalıp ve yarım tünel kalıp olmak üzere iki tiptir Tam tünel kalıp; karşılıklı iki perdenin birer yüzü ve beton tabliye kalıbının oluşturduğu kalıp sistemidir. Yarım tünel kalıp ise; perdenin bir yüzü ve beton tabliyesinin yarısını kapsayan kalıp sistemidir. Karşılıklı iki yarım tünel kalıp tam tünel kalıp sistemine tekabül etmektedir (Şekil 4.17). Şekil 4.17. Tam tünel kalıp ve yarım tünel kalıp 2000’li yılların başlangıcında TOKİ, KİPTAŞ ve diğer kurumlar 265 cm oda yüksekliğine göre imalat yaptırmaktaydı. Ancak 2006 yılında TOKİ’nin 277 cm oda yüksekliğine uygun projeler başlatmasıyla TOKİ ve KİPTAŞ projeleri arasında farklılık baş gösterdi. TOKİ daha sonraları 285 ve hatta 305 cm yüksekliğinde projeler uygulamıştır. 79 Dış dik Pano Yükseklikleri 265 cm ile 305 cm arasında değişir. H (kat yüksekliği) = h (kalıp yüksekliği) + döşeme kalınlığı formülü ile değişen kat yüksekliğinde iç dik ve dış dik pano ölçüsü elde edilir. İç dik pano ve dış dik pano uzunlukları;62,5 cm -125 cm -250 cm dir. Vincin taşıma kapasitesine göre yarım tünel kalıplar bir araya getirilerek tek seferde taşınabilirler. Yatay Pano genişlikleri; 105 cm-135cm-165 cm-195 cm-225 cm- 255cm-285 cm genişliklerde iki yarım tünel bir araya gelerek 210 cm – 570 cm açıklıklarda standart tünel kalıplar oluşturulabilir. Standart kalıp ölçüleri dışında da özel üretim yapılabilir ve değişik ölçüde oda genişlikleri için kalıp genişlikleri elde edilebilir. 4.4.6. Tünel kalıp tasarım ilkeleri Tünel kalıp kullanımının ekonomi getirmesi, hızlı olabilmesi için tasarım ilkelerine dikkat etmek gerekmektedir. 1. Kat yüksekliklerinin ve döşeme kalınlıklarının eşit olmalıdır. 2. Projelendirme aşamasında standart pano kullanımını sağlayacak açıklık değerleri dikkate alınmalıdır. Ancak farklı ölçü kullanımı gerekir veya istenirse, özel kalıplara ihtiyaç duyulmaktadır. 3. Tünel kalıp tasarlamanın en önemli özelliği detay çözümlemelerinin üretimden önce hazır olması gerekliliğidir. Üretim bu projeye göre yapılacağından daha sonra bir değişikliğe gitmek zor olacaktır. 4. Ana taşıyıcı duvarlar tünel çıkışına uygun olarak tasarlanmalıdır. Mahal derinlikleri doğrultusunda yan yana getirilerek kurulan tünel kalıplar, bina uç noktalarından dışarıya uzanmakta döşeme ve perde duvar alın kalıpları kullanılarak , istenilen ölçüler elde edilebilmektedir (Şahin, 1997:57). 80 5. Döşeme alın kalıpları sayesinde plan düzleminde her türlü döşeme bitim hizası oluşturma olanakları mevcuttur (Şekil 4.18) . Plan düzleminde döşeme geri çekmeleri ile cephede hareketlilik elde edilebilmektedir. İstenildiği takdirde dairesel planlı cephe tasarımına olanak sağlamaktadır (Şekil 4.19) (Şahin, 1997:57). 6. Perde alın kalıpları sayesinde cephede geri çekme ve konsol oluşturma olanakları ile cephe tasarımlarında hareketlilik sağlamak mümkündür (Şekil 4.20) (Şahin, 1997:57) . 7. Çok katlı bloklarda perde duvarlarının her iki istikamette birbirine dik açılı olacak şekilde düzenlenmesi statik ve uygulama kolaylığı açısından daha uygundur. Ancak istendiğinde çok esnek ve değişken plan tipleri oluşturulabilmektedir (Şekil 4.21). Dik açı ile birleşmeyen duvarlardan oluşan mekanlar için, açıklığa bağlı olarak özel kalıp imalatı, masa kalıbı veya adaptör parçalar ile çözüm üretilebilmektedir (şekil 2.22). Şahin(1997:57)’ nin çalışmasında özel kalıplar kullanılarak oluşturulabilecek örnek mekanlar görülmektedir(Şekil 4.23). 8. İç taşıyıcı duvarların binanın dar kenarına paralel doğrultuda yerleştirilmesi ve duvarlar arasındaki açıklığın mümkün oldukça eşit olmalıdır. 9. Yapının çekirdek kısmının (merdiven, asansör kovası vb.) simetri merkezi olarak düşünülerek, tam tünellerin diğer dairelerde de kullanımı arttırılmalıdır. 10. Sabit bir sistem kurulabilmesi için bodrum kat ve üst katlar aynı yükseklikte seçilmelidir. Özel bir durum da bodrum kat yüksekliği farklı olacak ise, bodrum kat geleneksel yöntemler ile inşa edilebilmektedir. 11. Bodrum kat duvarlarının yapım tekniğini yapı çukurunun kesiti belirlemektedir. Eğer kesit tünel kalıp elemanlarının sökümüne imkan verecek ise kullanılabilmektedir, aksi durumlarda bodrum kat beton dökülmesi konvansiyonel sistemlerle gerçekleştirilebilmektedir (Şekil 4.24)(Korur ,2003) 12. Cephe elemanları,merdiven ve asansör evi çözümlemelerinde tırmanır kalıplar, ön yapımlı cephe elemanları,hazır merdiven ve sahanlıklar veya geleneksel yapım teknikleri kullanılabilmektedir. 81 Şekil 4.18. Döşeme hizalarında geri çekme ile cephede hareket elde edilmesi (Şahin, 1997:57). Şekil 4.19. Eğrisel döşeme alın kalıbı ile eğrisel hatlı cephe oluşturma olanağı (Şahin, 1997:57). 82 Şekil 4.20. Perde geri çekmeleri ile cephede hareket elde etme olanakları (Şahin, 1997:57). Şekil 4.21. (Mirkon inşaat tünel kalıp planı) 83 Şekil 4.22. Tam tünel kalıp açıklığında masa tipi kalıp yerleşimi. Şekil 4.23. Özel tünel kalıp elemanları ile oluşturulabilecek mekan örnekleri (Şahin, 1997:64). 1.Bodrum kat tünel kalıp için uygun 2.Bodrum kat tünel kalıp için uygun değil Şekil 4.24. Bodrum katta tünel kalıp yerleşim olanağı (Korur,2003). 4.4.7. Tünel kalıp boyutlandırma olanakları Türkiye’de kullanılan tünel kalıplarda standart panolar şu şekildedir: 105 cm, 135 cm, 165cm, 195 cm, 225 cm, 255 cm, 285 cm bu panoların değişik kombinasyonlarla bir araya gelmeleri ile 210 cm - 570 cm arasında değişen standart tam tünel kalıplar elde edilebilir (Şekil 4.25) (Şahin,1997:48). 84 YARIM TÜNEL KALIPTA YATAY PANO GENİŞLİK LERİ 105 135 165 195 225 255 285 YARIM TÜNEL KALIPTA YATAY PANO GENİŞLİKLERİ 105 135 165 195 225 255 285 210 240 270 300 330 360 390 240 270 300 330 360 390 420 270 300 330 360 390 420 450 300 330 360 390 420 450 480 330 360 390 420 450 480 510 360 390 420 450 480 510 540 390 420 450 480 510 540 570 Şekil 4.25. Tünel kalıp boyutlandırma olanakları (Şahin,1997:48). Ancak bu boyutların dışında da özel kalıplar üretilebilmektedir. Ayrıca tünel kalıplarda ek parçalar kullanılarak da farklı mekan boyutlarına ulaşılabilmektedir (Eser,1981:64-65). Örneğin A açıklığındaki bir mahal için L1+L2 kalıpları söz konusudur. ( L1 ve L2 kalıpları standart ölçüdedir). Bu kalıplar farklı açıklıklar için( L1+ X)+L2 veya L1+(L2+ Y) olarak standart dışı ölçülere ulaşılabileceği gibi farklı varyasyonlarda elde dilebilir (Şekil 4.26,Şekil 4.27) . 85 Şekil 4.26. Tünel kalıplarda ek elemanların sağladığı olanaklar (Eser,1981:64-65). 86 Şekil 4.27. Tünel kalıplarda ek elemanların sağladığı boyutsal olanaklar (Eser,1981:64-65). 87 B Tipi kalıplarda ise ek kalıp elemanı açıklık arttığı için desteklenmesi gerekmektedir. Bunun için kalıp altında masa tipi iskele ile desteklenir. 4.4.8.Tünel Kalıp Sisteminde Özel Kalıp Önerisi Tünel kalıp sisteminde ilk kalıp maliyetinin yüksek olmasından dolayı , çok katlı konut üretimi ve konut üretim hızı sisteme ekonomiklik kazandırmaktadır. Bu ekonomiyi sağlamak amacı ile de kalıp ölçüleri standartlaştırılmıştır. Ancak; standart ölçüler dışında da kalıp üretimini sağlamak mümkündür. Oda açıklıklarına bağlı olarak seçilen yatay kalıp ,istenilen ebatta veya açıda üretilebilmektedir(Şekil 4.28). Bu özel kalıplar standart yarım tünellere yatay panolar üzerinde bulunan kilit sistemi ile bağlanmaktadır (Şekil 4.29). Burada dikkat edilmesi gereken , oda açıklığının artmasına bağlı olarak ilave verilecek özel kalıpların taşıyıcı sisteminin sağlanmasıdır. Tünel kalıp sisteminde bu taşıyıcı sistem; masa tipi taşıyıcı iskele sisteminin kalıp altına montajı ile sağlanmaktadır (Şekil 4.30). Şekil 4.28. Dairesel plan üzerinde ilave özel açılı yatay kalıp yerleşimi 88 Şekil 4.29. Özel kalıpların yarım tünellere bağlantı detayı Şekil 4.30. Tünel kalıp sisteminde ,özel kalıplara masa tipi taşıyıcı sistem uygulaması 89 Tünel kalıp sisteminde kullanılacak özel kalıp faydaları Burada tünel kalıp sisteminde özel kalıp tercih edilmesi ile geometrik tümdengelimci biçimlendirme yaklaşımları dışına çıkılarak ,tümevarımcı organik-kaotik biçimlenmelere de olanak sağlanmaktadır. Bu da farklı eğimli topografyalarda ve farklı iklim ve coğrafi bölgelere uyum sağlayacak biçimler üretilmesine olanak sağlayacaktır. 4.4.9. Şantiyede hazırlık süreci ve beton dökümü Tünel Kalıp uygulamalarında süreç statik projeye göre hazırlanan kalıpların şantiyeye sevki ile başlar. Normal bir projenin tünel kalıbının sevki 6-8 kamyon arasındadır. Şantiye sahasında varsa kule vinç yoksa mobil vinç vasıtasıyla indirilen tünel kalıpların montajı için 300-400 m² arasında düzgün bir alan gerekmektedir (Resim 4.1). Tünel kalıp montaj projelerine göre bu süreç devam eder. Bu montajlarda tüm rezervasyonlar ve alın kalıpları yerlerine monte edilir. Yaklaşık bir haftalık bir zaman zarfında montaj işi tamamlanır. Resim 4.1. Şantiye sahasında tünel kalıpların bir araya getirilmesi. İnşaat sahasının hafriyatının yapılması, gro betonunun atılması ve temel betonunun dökülmesini müteakip tünel kalıp imalatının en hassas noktasına gelinir (Resim 4.1). 90 Aks betonu olarak adlandırılan ve aks elemanları vasıtasıyla perde betonu için kılavuzluk edecek, 10 cm yüksekliğinde beton dökülmesidir. Bu betonlar projedeki tüm perdelerin izdüşümüne denk gelmektedir (Resim4.2). Aks betonunun yerleşimi sırasında yapılan hata üst kat perde akslarının bozulmasına neden olur. Bununla birlikte demir filizlerinin eğilmek zorunda kalınması, oda genişliklerindeki bozulma duvar-tavan birleşimlerindeki dik açı bozuklukları aks betonunun bozuk dökülmesinden kaynaklanan kusurlardır. Resim 4.2. Temel betonunun dökülmesi Resim 4.3. Aks betonunun dökülmesi Aks betonunun dökümüne müteakip perde betonuna ait hasır ve çubuk demirler işlenir. Kapı ve boşluk rezervasyonları ,elektrik tesisatı ve tesisat rezervasyonları yerleştirilir (Resim 4.4) Resim 4.4. Perde boşluk rezervasyonu ve elektrik tesisatı yerleşimi 91 Daha önce şantiye sahasında montajı bitirilmiş tünel kalıplar, aks betonlarının ekseninde yerleştirilerek yatay-düşey terazi kontrolleri yapılır. Tüm destek ve gergi (tie rod) elemanları sıkılır (Resim 4.5). Döşeme demirlerinin işlenmesiyle beraber ( çoğunlukla hasır çeliktir) ,döşeme boşluk rezervasyonları (tesisat boşluğu ve bacalar ) da yerleştirildikten sonra kalıp beton dökümüne hazır hale gelir. Resim 4.5. Yarım tünellerin aks betonu üzerine yerleştirilmesi Beton dökümü yaklaşık 2-3 saat sürer. Normal konutlarda ortalama 100 m³ civarında bir beton dökümü söz konusudur. Betonun mastarlanmasından sonra hava sıcaklığına göre beton kürlenir .Kürleme işlemi yöresel şartlara bağlı olmakla beraber aralık – şubat aylarında mutlaka yapılması gerekir. Hava sıcaklığının gece 4-6°C’den daha düşük olduğu günlerde yapılması zorunludur. Kullanılan betonun cinsi, katkı maddesi, beton kalınlıkları, lpg ocaklarının kalori cinsinden gücü gibi koşullara bağlı olarak kürleme süresi şantiye şefi tarafından kontrol edilmelidir. Kürleme işlemi için en yaygın sistem lpg ocaklarının kullanımıdır. Bu ocakların kullanımı sırasında tünel kalıpların önünde bulunan ,ısıya dayanıklı çadırlar kapatılarak ısı izolasyonu sağlanır (Resim 4.6). Ayrıca beton yorganı ile döşeme betonunun hava ile irtibatı kesilir. Dış panolarda ısı köprüsünü azaltmak için xps türü malzemeler kullanılır. Tüm bunlardan amaç kürleme süresini kısaltarak lpg sarfiyatını azaltmak ve betonun priz almasını geciktirmemektir. 92 Resim 4.6. Isıtıcı ocakların yerleştirilmesi ve beton kürleme işlemi için hazırlık yapılması Beton prizini aldıktan sonra , tünel kalıpların söküm işi başlar. Söküm işi gergi çubuklarının (tie rod) gevşetilmesi, yarım tünellerin sağ veya sol taraflarının krikolardan düşürülmesi ve iskele üzerine iteklenmesiyle devam eder. İskelenin üzerine iteklenen tünellerin olduğu döşemelere sehimi engelleyici teleskopik direkler kurulur (Resim 4.7) Resim 4.7. Kalıbın sökülmesi ile betonun teleskobik direkler ile desteklenmesi Tünel kalıbın genel hareket tarzına göre kalıp deplasmanı yatay veya çapraz yönde olur. Eğer yarım kat kalıp ile çalışılıyorsa ,deplasman katın diğer bölümüne ve üst katın çapraz bölümüne doğrudur. Tam katlık kalıp ile çalışılıyorsa deplasman diğer binaya doğrudur. Buradan hareketle özellikle tam kat kalıp ile çalışılacak binalarda vaziyet planı çok önem arz etmektedir. Binalar arasındaki mesafe vinç kapasitesine uygun olmalıdır. Tünel kalıpların deplasmanından yüzey temizliği ve yağlaması yapılır. Perde demirlerinin montajı kalıp deplasmanından önce tamamlanmış olmalıdır. 93 Temelde dökülen aks betonunun dökülmesine ,birinci kata gelindiğinde artık gerek kalmaz. Artık aks betonu döşeme betonu ile birlikte kalıpların kendi üzerinde dökülmektedir. Temelde yapılmış hatalar üst katlara çıkıldıkça kaybolur. Döşeme demirlerinin işlenmesiyle beraber kalıp tekrar betona dökümüne hazır hale gelir. Beton dökümünü müteakip iskelelerin deplasmanı yapılır. İskele deplasman yönü kalıpların yan-çapraz deplasmanına bağlı olarak dikey yöndedir. Yukarıda anlatılan iki beton dökümü arasındaki süre genel olarak 24 saattir. Ekiplerin uyum içinde çalışması gerekmektedir. Taşeron ekiplerindeki sayı eksiği veya uyumsuzluğu, 24 saatlik sürenin gereksiz yere uzaması anlamına gelir. Tünel kalıpların günlük bakımı, aylık bakımı ve iş bitimi bakımları elde edilmek istenen beton kalitesi açısından çok önemlidir. Beton şerbetleri kalıpların üzerinden muhakkak temizlenmelidir. Kalıp yağlayıcısı olarak yanmış ve yağlayıcı özelliğini yitirmiş yağlar yerine, endüstriyel kalıp yağları kullanılmalıdır. Tüm kriko ve tekerlerin çalışırlığı sağlanmalıdır. Döküm esnasında gerekli olmayan delikler plastik tapalar vasıtasıyla kapatılmalı, gereksiz beton şerbeti sızıntılarına engel olunmalıdır. Uygulamalarda çıkan hatalar analiz edildiğinde, yüksek bir oranın işçilik hatalarına bağlı olduğunu göstermektedir.. İşçilik hatalarının başında ise vibratör kullanımı , şakül-terazi ölçümleri, gergi elemanlarının fazla veya eksik sıkılması, tünel kalıp tabanlarının aks betonuna temasının eksikliği, tünel kalıbın yerine vinç – manivela yardımıyla değil de gergi elemanları vasıtasıyla yerleştirilmeye çalışılması, vinç operatörü hataları, rezervasyon ve alın elemanlarının montaj civatalarının tam sıkılmaması° gelmektedir. İşçilik hatalarının yanı sıra beton firmalarından kaynaklanan hatalar, proje hataları, tünel kalıp malzemesinden kaynaklanan hatalar (eski, yıpranmış veya kalitesiz üretim), vinç seçiminde yapılan hatalar tünel kalıp imalatında istenmeyen sonuçlara yol açmaktadır. Bu hataların bertaraf edilmesi çok kolay olmakla beraber devamlı takip istemektedir. 4.4.10. Yarım kat tünel kalıp uygulaması günlük döküm 1. Temel betonu dökülür . 2. Perde yerlerini belirlemek için aks betonu dökülmelidir. Her katta 10 cm yükseklikte dökülen kalıplar yerleştirilirken aksların kaymamasını sağlayan kılavuz betonudur. 94 Tünel kalıp sisteminde aks köşebentleri(100x100 köşebent) denilen kalıplar ile sistem kurulur ve mesafe ayar elemanları yardımıyla perde betonu kalınlığında ölçü korunarak beton dökülür (Şekil 4.31). Şekil 4.31. Aks betonu kalıbı kurularak betonun dökülmesi 3. Projenin simetri ekseni gözetilerek aynı aks betonu kalıpları projenin diğer yarısına yerleştirilir ve beton dökülür (Şekil 4.32). Şekil 4.32. Aks betonu kalıbı kurularak betonun dökülmesi 4. İlk dökülen aks betonu üzerinde hasır çelik donatılar bağlanır ve ilk yarım tünel bir vinç yardımıyla döşemedeki yerine yerleştirilir. Yarım kalıbın üzerindeki krikolar vasıtasıyla yerden yüksekliği ayarlanır (Şekil 4.33). 95 Şekil 4.33. Donatı demirlerinin yerleştirilmesi 5. İkinci yarım tünel projedeki yerine göre getirilir ve ilk yarım tünele bağlanır. Perdede bulunan kapı veya pencere boşluk rezervasyonları kalıp üzerine montaj edilir (Şekil 4.34). Şekil 4.34. Kalıpların yerleştirilerek kapı rezervasyonlarının kalıp üzerine bağlanması 6. Bütün üniteler benzer işlemler sonrasında yerlerine yerleştirilir. Döşeme üzerinde bulunan elektrik tesisatı ve boşluklar için döşeme boşluk rezervasyonları montaj edilir (Şekil 4.35). 96 Şekil 4.35. Tüm kalıplar yerleştirildikten sonra döşeme boşluk rezervasyonlarının yerleştrilmesi 7. Döşemenin çelik donatısı döşenir. Döşeme bitim hizalarının kalıpları(döşeme alın kalıpları), perde alın kalıpları yerleştirilir. Bir sonraki kat için kılavuz aksların kalıpları tünel üzerine bağlanır. Böylece kalıp beton dökümüne hazırlanmış olur (Şekil 4.36). Şekil 4.36. Döşeme ve perde alın kalıpları ve aks kalıpları bağlanır 8. 1. Kat döşeme betonu dökülür. Betonun çabuk priz alabilmesi için kalıp üzerinde bulunan brandalar kapatılır ve tünel ocakları yakılır (Şekil 4.37). Şekil 4.37. Tünel önündeki brandaların kapatılarak tünel ocakların açılması 97 9. Bir gün sonra kalıplar sökülmeye başlanır . Kalıplar üzerinde bulunan ayarlı miller (krikolar) gevşetilerek , tekerlekler üzerine bastırılır. İlk yarım tünel öne doğru çekilir ve vinç yardımıyla yerinden alınır (Şekil 4.38). Şekil 4.38. Kalıpların sökülmeye başlanması 10. Yarım tünel vinç yardımıyla projenin simetri eksenine göre yerine taşınır . bütün kalıplar aynı işlemle yerine yerleştirilir (4.39). Şekil 4.39. Kalıpların simetri eksenine göre projenin ikinci yarısına yerleştirilmesi 12. Katın diğer yarısının beton dökümü için yapılan tüm işlemler 7. aşamadaki gibidir (Şekil 4.40). 98 Şekil 4.40. Kalıpların yerleşiminin tamamlanarak döşeme kalıpları ve donatılarının yerleşimi 13. Katın diğer yarısının betonu dökülür. Betonun kürlenme için brandalar kapatılır ve tünel ocakları yakılır ( Şekil 4.41). Şekil 4.41. Beton dökülmesi ve kürleme yapılması 14. üst katın betonu dökülebilmesi için Tünel çıkarma üçgeni ve dış pano taşıma iskelesi birinci kata kurulur . tünel çıkarma üçgeni kalasları yerleştirilir. Böylece ikinci katın kalıplarının yerine konulabilmesi için gerekli platform oluşturulmuş olur (Şekil 4.42). Şekil 4.42. Tünel çıkarma iskelelerinin kurulması 99 15. Betonun kürlenmesi tamamlandıktan sonra kalıplat tekerlekler üzerine indirilerek yerinden sökülür ve öne doğru iteklenir. Sökülen tüneller ikinci kattaki yerlerine alınır. Böylece birinci katın betonu dökülmüş olur ve tüm işlemler diğer katlar içinde uygulanır (Şekil 4.43) Şekil 4.43. Sökülen kalıbın üst kota taşınması 4.4.11. Tünel kalıp montaj aşamaları 1. İç dik panolar birleştirilir ve yatay panolar bağlanır (Şekil 4.44). Şekil 4.44. İç dik panolar ve yatay panoların birleştirilmesi (Tamer kalıp imalat çizimi). 2.Konturfiş elemanları ile yatay ve dikey pano arasındaki açı ayarlanır (Şekil 4.45). Şekil 4.45. Birleştirilen panolar arana konturfiş elemanları bağlanır (Tamer kalıp imalat çizimi). 100 3. Dikme tekeri ve çatal sehpa elemanlar yerleştirilir(Şekil 4.46). Şekil 4.46. Dikme tekeri ve çatal sehpa yerleşimi(Tamer kalıp imalat çizimi) 4. Arka pano yerleştirilir böylece bir yarım tünel oluşur ve yatay panoya terazi putureli bağlanır (Şekil 4.47). Şekil 4.47. Yarım tünelin parçalarının bir araya getirilmesi (Tamer kalıp imalat çizimi). 5. Yarım tüneli kaldırmak için yatay panoya vinç kaldırma aparatı bağlanır ve yarım tünel tekerlekler üzerine kaldırılır (Şekil 4.48). Şekil 4.48. Yarım tünelin vinç ile kaldırılması (Tamer kalıp imalat çizimi). 101 6. Döşeme betonunu sonlandıran ,döşeme alın elemanı yatay panoya bağlanır. Perde betonunu sonlandıran perde alın elemanı iç dik panoya bağlanır (Şekil 4.49). Şekil 4.49. Perde alın kalıbı ve döşeme alın kalıbı yerleşimi(Tamer kalıp imalat çizimi).. 7. Perde üzerindeki boşlukları sağlayan perde rezervasyonları (kapı,pencere veya boşluk) montaj için hazırlanır ve iç dik panoya bağlanır (Şekil 4.50). Şekil 4.50. Kapı rezervasyonu yerleşimi (Tamer kalıp imalat çizimi). 8. Dış dik panolar hazırlanılır,üzerine çalışma konsolları yerleştirilir. Yarım tünellere tie rod elemanları ile bağlanır ,böylece tam bir tünel elde edilir (Şekil 4.51). 102 Şekil 4.51. Dış dik pano kurulup bağlantısının sağlanması (Tamer kalıp imalat çizimi). 9. Yatay panolar üzerine aks betonu kalıbı parçaları yerleştirilir (Şekil 4.52). Şekil 4.52. Aks betonu kalıbının yerleşimi (Tamer kalıp imalat çizimi). 10. Tünel söküm iskeleleri hazırlanılır,üzerine platform oluşturmak için kalaslar yerleştirilip vinç yardımı ile projede yerine yerleştirilir (Şekil 4.53). Şekil 4.53. Tünel söküm üçgenlerinin montajı (Tamer kalıp imalat çizimi). 103 4.4.12. Tünel söküm aşamaları 1. İzolasyon amaçlı kullanılan çadır açılır. 2. Tie rodlar sökülerek bir sonraki montaj için muhafaza edilir. 3. Aks köşebentleri , mesafe ayar elemanları ve kelepçesi sökülüp temizlenerek sonraki montaja kadar muhafaza edilir. 4. Panolara bağlanılan tüm rezervasyonlar sökülür. 5. İki yarım tünel bağlantıları sökülür. 6. Panoların krikoları indirilmek suretiyle tünel dikme tekeri ve pano tekeri üzerine düşürülür. Bu işlem sadece bir yöndeki tünel için yapılır. 7. Tünel itekleme aparatı ve manivela yardımı ile tünel, ağırlık merkezi deliği döşemeden çıkana kadar tünel çıkarma iskelesinin üzerine sürülür. 8. Tünel kaldırma üçgeni ağırlık merkezi deliğinden geçirilir ve somunu ile sıkılır. Vinç kancası kaldırma üçgenine takılarak kaldırılıp sonraki kullanılacağı yere yerleştirilir. 9.Bütün konikler konik zımbası yardımıyla betondan çıkarılır. 4.4.13. Tünel kalıpların bakımı 1. İlk kullanımdan önce tünel kalıbın hareketli elemanları(pano-dikme tekeri, konturfiş, krikolar ve pano tekeri) konik civatalar gres yağı ile yağlanmalıdır. 2. Kullanım sırasında, beton dökülmeden önce panoların ve rezervasyonların sac yüzeyleri kalıp yağı ile yağlanmalıdır. Betondan ayrıldıktan sonra sac yüzeyleri sıyrılmalı ve yeniden yağlanmalıdır. 3. İş güvenliği açısından, deforme olmuş malzemeler yenileriyle değiştirilmeli hasarlı malzemeler beton kalitesinde etkileyecektir. 4. Tünel çıkarma iskelesi ve file platformu, dış pano taşıma iskelesi ve kaldırma üçgeni mili sürekli kontrol altında olmalıdır. 104 5. BİÇİMLENDİRME YAKLAŞIMLARI VE TÜNEL KALIP İLİŞKİSİ Mimari tasarımda önceki bölümde belirtildiği gibi çeşitli biçimlendirme yaklaşımları olduğu görülmektedir. Mimarlık bilimlerinde ikonik , kanonik ,anolojik ,pragmatik gibi biçimi doğrudan etkileyen ana kararlara bağlı biçim sınıfları mevcuttur . Biçimlendirmeyi ayrıca tipolojik ve dönemsel akımlar olarak da sınıflamak mümkündür. Ancak belirtilen tüm bu biçimlendirme yaklaşımlarını geometrik kompozisyonlar olarak ele alan biçimsel gruplamalar da mevcuttur. Mimarlık bilimlerinde temel geometrik yaklaşımlar; geometrik ( öklidyen ve platon üç boyutlularının kullanıldığı düzenli yaklaşımlar ) , organik ( daha çok eğrisel hatların kullanıldığı parçalıda olabilen yaklaşımlar ) , kaotik ( geometrik ve organik anlayışların birlikte kullanıldığı kompozisyonlar ) olarak sınıflanabilir. Bu biçim kompozisyonlarının tasarım sürecinde nasıl üretildiğine dair zihinsel süreç yaklaşımları ise biçimin tümdengelimci ve tümevarımcı olarak iki gruba ayırmaktadır. Bu tez çalışmasında mimari uslüpler , akımlar konu dışında bırakılarak tünel kalıpla elde edilebilecek temel kompozisyonlar geometrik, organik , kaotik , tümdengelimci ve tümevarımcı olarak gruplanmıştır. Bu temel geometrik kompozisyon grupları önceden belirlenen konut tipleri için ayrı ayrı şemalar ve kompozisyonlar olarak örneklenmiştir. Örnekler iç konut planları , konut sayı ve tipleri ( stüdyo ,bir odalı ,iki odalı , üç odalı gibi) çözülmemiş , sadece tasarımcıya farklı soyut kompozisyonlar olarak önerilmiştir. Farklı tiplerin farklı biçimlendirme yaklaşımı örneklerinin farklı topografya , iklim, konut tipi gibi durumlardaki tercihler tasarımcı ,yüklenici ve yatırımcıya bırakılmıştır. Yukarda belirtilen biçimlendirme yaklaşımları ile konut tipi ilişkisi şöyle açıklanabilir: 5.1. Bağımsız Ev 5.1.1 Bağımsız Ayrık Ev- Geometrik Yaklaşım Konut tipolojisinde bağımsız ev uygulamalarında tünel kalıp sistemi kullanılabilmektedir. Dik açılı tünel kalıp sistemi ile şekilde olduğu gibi geometrik biçimlendirme strüktüründe alternatifler üretilebilmektedir. ( Şekil 5.1.) 105 Şekil 5.1. Bağımsız ayrık ev- geometrik yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşimi. Plandaki geometrik yaklaşım üçüncü boyutta tünellerin farklı yönlendirilmesiyle çeşitli geometrik kompozisyonlar elde edilebilmektedir . (Şekil 5.2,5.3) Şekil 5.2. Bağımsız ayrık ev- geometrik yaklaşım ile farklı kompozisyonlar elde edilmesi 5.1.2. Bağımsız Ev - organik yaklaşım Organik plan tipleri için özel adaptör kalıplar yardımı ile tünel kalıp sistemi uygulanabilmektedir. Burada standart tünel kalıp ile birlikte kalıpların arasına dar açılı masa kalıplar kullanılmıştır (Şekil 5.4). Tünel kalıbın endüstrileşmiş seri üretim özelliğini bozmadan eğrisel plan formları üretilebilmektedir. Bu yaklaşım bina yönlenmesinin ,manzaranın ve biçimsel özgünlük arayışlarında kullanılabilecek teknolojik tercihtir. 106 Şekil 5.3. Bağımsız konut - organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Organik yaklaşımda üçüncü boyutta kat adedi ile oynanarak organik anlayış devam ettirilebilir. (Şekil 5.4) Şekil 5.4. Bağımsız konut -organik yaklaşımla elde dilebilecek bir form örneği 5.1.3. Bağımsız Ev - Kaotik Yaklaşım Bağımsız kaotik konut tipi için tünel kalıp dar açılı kalıp ile birlikte uygulanarak geometrik ve organik formlar birlikte kompozisyon oluşturulabilmektedir. Standart panolar ile 107 geometrik form çözümlenebilmekte,ilave panolar ile organik form yapılarak aşağıdaki kompozisyon elde edilebilmektedir. (Şekil 5.5) Şekil 5.5. Bağımsız ev - kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Üçüncü boyutta yer yer boşaltmalar ile farklı görsel etkiler elde edilebilmektedir.(Şekil5.6) Şekil 5.6. Bağımsız ev - kaotik yaklaşım kompozisyon örnekleri 5.1.4. Bağımsız Konut – Tümdengelimci Yaklaşım Tümdengelimci biçimlendirme yaklaşımında standart tünel kalıplar ile düzenli geometrik biçimler elde edilebilirken dar açılı masa kalıplar ile yine tümden gelimci, silindir gibi formlarda elde dilebilir.( Şekil 5.8.) 108 Şekil 6.6. Bağımsız konut – tümdengelimci yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşim planı Bu tümden gelimci anlayışla üçüncü boyutta planlar aynen devam ediyorsa tümdengelimci form devam ettirilebilir. Tümden gelimci bir plan şemasında üçüncü boyutta boşaltmalar yapılarak tümdengelimci ve tümevarımcı yaklaşım birlikte kullanılabilir. (Şekil 5.8-5.9) Şekil 5.8. Planda tümdengelimci kompozisyon Şekil 5.9. Planda tümdengelimci, üçüncü boyutta tümevarımcı kompozisyon 109 5.1.5. Bağımsız Konut – Tümevarımcı Yaklaşım Konut tipolojisinde bağımsız konut gerek plan şemasında ,gerekse üçüncü boyutta standart tünel kalıpların farklı yönlerde ve farklı sayıda kullanımıyla tümevarımcı kompozisyonlar elde edilebilmektedir(.Şekil 5.10-5.11-5.12) Şekil 5.10. Bağımsız konut – tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.11. Bağımsız konut – tümevarımcı yaklaşım kütle kompozisyonlar 5.2.İkiz Konut 5.2.1. İkiz Konut- geometrik yaklaşım İkiz konutlar bağımsız konutun simetrik olarak kullanıldığı konut tipi olarak görülmektedir. Bu alternatifte standart, dik açılı tünel kalıpların kullanıldığı konut planı bir simetri aksı ile türetilmektedir.( Şekil 5.13-5.14-5.15) 110 Şekil 5.12. İkiz konut- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.13. İkiz konut- geometrik yaklaşım kütle kompozisyonları. 5.2.2. İkiz Ev- organik yaklaşım Bu alternatifte dik açılı tünel kalıp ile dar açılı özel kalıp birlikte kullanılarak organik formda elde edilen ikiz konut, simetrisi ile çoğaltılmakdadır . Bu biçimsel kompozisyonda mimari tasarımcılar için simetri aksı duvarında ıslak hacimlerin komşu hale getirilmesi önem arz etmektedir. (Şekil 5.14-5.15) Şekil 5.14. .İkiz ev- organik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı 111 Şekil 5.15. ikiz ev- organik yaklaşım , kütle kompozisyonu 5.2.3. İkiz konut – kaotik yaklaşım Bu alternatifte dik açılı tünel kalıp ile dar açılı özel kalıp birlikte kullanılarak kaotik formda elde edilen ikiz konut, simetrisi ile çoğaltılmaktadır . Bu biçimsel kompozisyonda mimari tasarımcılar için simetri aksı duvarında ıslak hacimlerin komşu hale getirilmesi önem arz etmektedir. (Şekil 5.17-5.18) Şekil 5.16. İkiz ev- kaotik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.17. İkiz ev- kaotik yaklaşım , kütle kompozisyonu 112 5.2.4. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım Bu biçimsel yaklaşımda bağımsız evin bütünsel formuna önceden karar verilerek simetrik olarak iki ev elde edilmiştir. Aşağıda verilen örnekte geometrik tümdengelimci ikiz ev ve kompozisyon örneği görülmektedir. (Şekil 5.21-5.22) Buradaki tümdengelimci anlayış dik açılı plan şeması olabileceği gibi eğrisel beton kesme kalıbı kullanılarak , eğrisel cepheler de elde edilebilmektedir . Şekil 5.18. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.19. İkiz ev –tümdengelimci yaklaşım , kütle kompozisyonu 5.2.5. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım Bu biçimsel kompozisyonda ise tümevarımcı veya tümdengelimci olarak tasarlanan tek birim ev bir simetri aksında, tam olarak simetrik olarak yerleştirilmemekte, ikinci konu öne arkaya çekilmeler ile ikiz evin kompozisyonu tümevarımcı olarak ele alınmaktadır ( Şekil 5.21-5.22). Bu tür kompozisyonlar binaların yerleşeceği parsellerde düzenli hatlar yok , 113 daralmalar var ise veya topografik nedenlerden ötürü, eğimli arazilerde de uygulanabileceği görülmektedir. Şekil 5.20. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.21. İkiz konut -tümevarımcı yaklaşım , kütle kompozisyonu 5.3. Avlulu Konut 5.3.1. Avlulu konut – geometrik yaklaşım Avlulu konutlar, bir bağımsız konutun avlulu plan şemasında olabileceği gibi birkaç konutun birlikte avlu oluşturacağı plan şemasında da olabilir . Burada L plan şemasında olan bir konutun türetilerek avlulu konutun standart kalıplar ile dik açılı geometrik yaklaşımı örnek verilmiştir. (Şekil 5.23-5.24) 114 Şekil 5.22. Avlulu konut – geometrik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Plandaki avlulu şema üç boyutta çok katlı olarak da üretilmesi mümkündür (Şekil 5.25). Az katlı ve çok katlı konut uygulamalarında farklı görsel etkiler elde edilebilmektedir. Şekil 5.23. Avlulu konut – geometrik yaklaşım , az katlı kütle kompozisyonu Şekil 5.24. Avlulu konut – geometrik yaklaşım çok katlı kütle kompozisyonu 115 5.3.2. Avlulu konut -organik yaklaşım Bu alternatifte dar açılı tünel kalıplar kullanılarak eğrisel geometrisi olan yapı parçaları ile avlulu konut elde edilmiştir (Şekil 5.25) .Bu organik plan tipi tek bağımsız konut olabileceği gibi çok katlı avlulu organik yaklaşımda da konut olabilmektedir ( Şekil 5.265.27) . Şekil 5.25. Avlulu konut -organik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.26. Avlulu konut -organik yaklaşım ,az katlı konut kompozisyonu 116 Şekil 5.27. Avlulu konut -organik yaklaşım , çok katlı konut kompozisyonu 5.3.3. Avlulu konut- kaotik yaklaşım Burada avlulu konut tipi dar açılı kalıp ile organik , standart kalıp ile de geometrik yaklaşım birlikte avlu oluşturacak şekilde kullanılabilmektedir (Şekil 5.28-5.29). Şekil 5.28. Avlulu konut- kaotik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı 117 Şekil 5.29. Avlulu konut- kaotik yaklaşım , kütle kompozisyonu 5.3.4. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım Bu biçim alternatifinde avlulu konutun bütünsel biçimine önceden karar verilmektedir. Aşağıdaki örnekte standart dik açılı kalıp kullanılarak geometrik yaklaşımda az katlı ve çok katlı örnekler verilmiştir. (Şekil 5.30-5.31-5.32) Şekil 5.30. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 118 Şekil 5.31. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, az katlı konut kompozisyonu Şekil 5.32. Avlulu konut-tümdengelimci yaklaşım, çok katlı konut kompozisyonu 5.3.5. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım Avlulu tümevarımcı strateji yaklaşımı, üçüncü boyutta arazi yapısına ve konumuna göre tümevarımcı geometrik veya tümevarımcı kaotik avlulu silüetleri oluşturabilmekte ve tünel kalıp çözümü uygulanabilmektedir.( Şekil 5.33-5.34-5.35) Şekil 5.33. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı 119 Şekil 5.34. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , geometrik kompozisyon Şekil 5.35. Avlulu konut – tümevarımcı yaklaşım , kaotik kompozisyon 5.4. Sıra Evler 5.4.1. Sıra evler- geometrik yaklaşım Sıra evler gerek ülkemizde ,gerek batı ülkelerinde sık kullanılan bir konut tipidir. Komşu duvarların ortak olması ve çok sayıda, yan yana üretilmesinden dolayı bağımsız ve ikiz evlerden maliyeti daha düşük görülmektedir. Ön ve arkasında bahçe elde etme olanağı bulunmaktadır. Geometrik formu ile hem düz hem eğimli arazilerde kullanılması olasıdır. Geometrik anlayış ile lineer düzende olabileceği gibi sıra boyunca öne veya arkaya kaymalar ile hareketli kompozisyonlar da elde etmek mümkündür. (Şekil 5.36-5.37-5.38) 120 Şekil 5.36. Sıra evler- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.37. Sıra evler- geometrik yaklaşım,kütle kompozisyonu Şekil 5.38. Sıra evler- geometrik yaklaşım, kütle kaydırmaları ile oluşan kompozisyon 5.4.2. Sıra evler-organik yaklaşım sıra ev plan tipinin, tünel kalıp sistemi kullanımında özel ilave adaptör kalıp veya masa tipi kalıplar ile organik formlar elde edilebilmektedir (Şekil 5.39). Yapının tek katlı veya iki katlı oluşuna göre, üçüncü boyutta aynı kalıpların kullanımı ile kütle kompozisyonunda hareketlilik sağlanarak ,topografya ve parsel biçimine uygun kompozisyonlar elde edilebilmektedir. organik sıra ev bu geometrik formu ile hem düz arazide hem de manzara ve yönlenmenin önem kazandığı eğimli alanlar için de uygun olmaktadır.(Şekil 5.40- 5.41) 121 Şekil 5.39. Sıra ev-organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.40. Sıra ev-organik yaklaşım ,tek katlı konut kompozisyonu Şekil 5.41. Sıra ev-organik yaklaşım ,iki katlı konut kompozisyonu 5.4.3. Sıra evler- kaotik yaklaşım Sıra evlerde plan çözümünde parsel biçimi , topografik durum ( düz-eğimli arazi ) verilerine bağlı olarak hem geometrik hem organik biçimlendirme yaklaşımları birlikte kullanılabilmektedir (Şekil 5.42). Bu kompozisyonda tek veya iki katlı sıra ev tiplerini kullanmak olasıdır. (Şekil 5.43-5.44) 122 Şekil 5.42. Sıra evler- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.43. Sıra evler- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu Şekil 5.44. Sıra evler- kaotik yaklaşım, alternatif kütle kompozisyonu 5.4.4. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım Sıra evler tipolojisinde birim konutların türetilerek elde edilen tümel formun önceden karar verilerek tasarım alanına uygulandığı yaklaşımdır. Burada geometrik strüktür düz araziler için uygun olmaktadır. Tümdengelimci sıra ev formunu eğimli araziye uyguladığımızda hafriyat, dolgu , topografyaya uyumsuzluk gibi sorunlar ile karşılaşmak olasıdır. ( Şekil 5.45-5.46) 123 Şekil 5.45. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.46. Sıra evler- tümdengelimci yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.4.5. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım Biçimlendirme yaklaşımlarından tümevarımcı sıra ev plan tipinde tünel kalıp sistemi standart panolar ile çözümlenebilmektedir (Şekil 5.47). Tümevarımcı yaklaşım hem düz hem eğimli araziler için uygun olmaktadır. tümevarımcı özelliğinden dolayı yerleşim planlarında yaya yolları , araç park yerleri , yeşil alanlar gibi donatıların tasarlanmasına da olanak vermektedir. iki katlı sıra evlerde ise hem cephe kompozisyonlarında hem de üst katta teraslar elde edilebilmesi açısından üretken ve olumlu bir yaklaşım olarak görülmektedir.( Şekil 5.48-5.49) Şekil 5.47. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 124 Şekil 5.48. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu Şekil 5.49. Sıra evler- tümevarımcı yaklaşım, organik-kaotik düzende kütle kompozisyonu. 5.5. Teras Evler 5.5.1. Teras evler- geometrik yaklaşım teras ev plan tipinde de Biçimlendirme yaklaşımlarından geometrik strüktürün tünel kalıp sisteminde uygulanabileceği görülmektedir (Şekil 5.50) Arazi eğiminin çok dikleştiği ve teras evlerin çözüm olacağı koşullarda , eğimin ve topografyanın değişmediği durumlarda geometrik teras ev en uygun seçim olarak önerilebilir (Şekil 5.51). 125 Şekil 5.50. Teras evler- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.51. Teras evler- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu Baraez Company tarafından yapılan Irakta uygulanmış konut projesi örneği görülmektedir (Şekil 5.52-5.53) Şekil 5.52. Teras ev tünel kalıp sistemi yerleşim planı 126 Şekil 5.53. Teras ev görünüş ve kesiti 5.5.2. Teras ev- organik yaklaşım Topografyada eğimin yüksek olduğu ve teras ev tipolojisine gidileceği durumlarda eğer konut birimleri yan yana çok sayıda türetilecek ise organik strüktürde teras evler tasarlanması daha uygun olmaktadır (Şekil 5.54-5.55). Bu form anlayışı topografyaya uyum ,manzara , yönlenme gibi verilere yanıt verme açısından uygundur. 127 Şekil 5.54. Teras evler- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.55. Teras evler- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.5.3. Teras ev- kaotik yaklaşım Teras ev tipinin seçilmesinin gerekli olduğu durumlarda , gerek parsel biçiminden gerekse topografyanın dönüşlü olduğu , manzara- yönlenme ,önem kazandığında geometrik ve organik strüktürler birlikte kullanılarak yere ilişkin doğru mimari çözümler yapılabilir. (Şekil 5.56-5.57) 128 Şekil 5.56. Teras ev- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı . Şekil 5.57. Teras ev- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.5.4. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım Teras ev konut tipinde konut sayısı , parsel biçimi uygun olduğu taktirde bir ön biçimsel karar ile tasarlanmaya başlanılabilir. Bu tümdengelimci yaklaşım çoğu zaman geometrik olduğunda çözüme daha kolay ulaşılabilmektedir. Aşağıda geometrik – tümden gelimci kompozisyon örnekleri gösterilmiştir. (Şekil 5.58-5.59) Şekil 5.58. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım ,tünel kalıp sistemi yerleşim planı 129 Şekil 5.59. Teras evler- tümdengelimci yaklaşım ,kütle kompozisyonu 5.5.5. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım Teras evlerde topografik verilere ve yönlenmelere bağlı olarak hem geometrik hem organik kompozisyonları tasarlamak olasıdır. Aşağıda geometrik tümevarımcı örnek verilmiştir. Bu tümevarımcı yaklaşım organik ve kaotik olarak da kompoze edilebilir.( Şekil 5.60-5.61) Şekil 5.60. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım,tünel kalıp sistemi yerleşim planı 130 Şekil 5.61. Teras evler- tümevarımcı yaklaşım,kütle kompozisyonu 5.6. Nokta Bloklar 5.6.1. Nokta bloklar- geometrik yaklaşım Konut tipleri içinde nokta bloklar çok katlı konut tipi olarak ve kat planlarının tekrar ettiği tip olarak sınıflanmaktadır. Nokta blok formunda geometrik strüktür en sık karşılaşılan tiptir. Burada hem standart tünel kalıp hem de açılı tünel kalıplar kullanılarak geometrik strüktürde formlar elde edilebilmektedir. Bu formuyla ülkemizde en sık rastlanan konut tipidir. Hem düz arazi hem de eğimli arazide uygulamak olasıdır. Ancak eğimli arazide eğime paralel yan yana yerleştrilmesi daha uygundur yerleştirildiklerinde birbirlerinin manzaralarını eğime dik çok sayıda , gün ışığını engellediği gölgeleme sorunlarını beraberinde getirdiği söylenebilir (Şekil 5.62-5.63-5.64). Şekil 5.62. Nokta bloklar- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 131 Şekil 5.63. Nokta blok- geometrik yaklaşım, standart tünel kalıpla üretilen kütle kompozisyonu Şekil 5.64. Nokta blok- geometrik yaklaşım, standart ve masa tipi tünel kalıpla üretilen kütle kompozisyonu 5.6.2. Nokta blok- organik yaklaşım Nokta blok organik yaklaşımda gerek plan , gerekse üçüncü boyut kompozisyonunda hem standart hem açılı kalıp kullanımı veya eğrisel beton alın elemanı kullanımıyla hem 90° ‘ li hem de eğrisel hatları olan kompozisyonlar elde edilebilmektedir. Organik yaklaşım farklı katlarda konut tiplerinin değiştiği ve konutlar ile birlikte ofis, ticaret mekanları gibi farklı 132 işlevlerin bir arada olduğu durumlarda uygun biçimlendirme yaklaşımı olarak kabul edilebilir. (Şekil 5.65-5.66) Şekil 5.65. Nokta blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.66. Nokta blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.6.3. Nokta blok- kaotik yaklaşım Nokta bloklarda kaotik yaklaşım yukarıda belirtilen organik yaklaşımda ki tasarım verileri bulunduğunda kullanılabilecek biçimlendirme yaklaşımıdır. Burada kat planları farklı işlevlere bağlı olarak değişmekte geometrik ve organik yaklaşımlar birlikte kullanılabilmektedir. Zeminde ticaret,alışveriş , rekreasyon gibi yatayda gelişecek ve üst 133 katlarda, konut - ofis gibi işlevler yerleştirileceği gereksinme programlarında kaotik yaklaşım uygun olmaktadır (Şekil 5.67-5.68) Şekil 5.67. Nokta blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.68. Nokta blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu 134 5.6.4. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım Nokta bloklarda tümdengelimci yaklaşım geometrik yaklaşımın aynı özelliklerini taşımaktadır. Kütle kompozisyonuna önceden karar verilen ikonik ( önceden kullanılmış formlar) tiplerden biri seçilerek başlanmaktadır. Bu form kare , dikdörtgen prizma , silindir, avlulu prizma gibi formlar olabilir. (Şekil 5.69-5.70-5.71) Şekil 5.69. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.70. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım,standart panolarla üretilmiş konut kompozisyonu 135 Şekil 5.71. Nokta blok- tümdengelimci yaklaşım,standart ve masa tipi tünel kalıp panolarıyla üretilmiş konut kompozisyonu 5.6.5. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım Nokta blokların tümevarımcı strateji ile tasarlama organik ve kaotik biçimlendirme yaklaşımları ile benzerlik göstermektedir. Farklı katlarda farklı fonksiyonların olduğu , toplam biçimde dinamizmi ve görsel etki, anıtsallık yaratılmak istendiği tasarım problemlerinde tümevarımcı stratejiler nokta blok için uygun olmaktadır. (Şekil 5.72-5.735.74) Şekil 5.72. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 136 Şekil 5.73. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, katlarda yer yer boşaltmalar ile oluşan kütle kompozisyonu Şekil 5.74. Nokta blok- tümevarımcı yaklaşım, katlarda teraslamalar ile oluşan kütle kompozisyonu 5.7. Duvar Blok 5.7.1. Duvar blok- geometrik yaklaşım Duvar bloklar sıra evlerin çok katlı olduğu tiptir. Duvar blok geometrik yaklaşımda konut birimleri hem yatayda hem düşeyde türetilmişlerdir. Standart Tünel kalıp kullanımı ile elde edilen prizma formlar geometrik yaklaşım olarak kabul edilebilir. Bu kütlesel formu ile düz arazi için uygun görülmektedir. Eğimli arazide kullanılacağı durumlarda eğime dik 137 yerleşen blokların, birbirinin manzarasını ,gün ışığını kesmemesine ve gölgeleme yapmamasına özen gösterilmesi gerekmektedir. (Şekil 5.75-5.76) Şekil 5.75. Duvar blok- geometrik yaklaşım , tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.76. Duvar blok- geometrik yaklaşım , kütle kompozisyonu 5.7.2. Duvar blok- organik yaklaşım Duvar blok organik yaklaşımda plan tipi standart ve açılı tünel kalıp ile üretime uygundur. Plan ve üçüncü boyut kompozisyonu ile hem düz hem eğimli arazide , manzara ve topografyanın gerektirdiği durumlarda kullanılabilmektedir. (Şekil 5.77-5.79) Şekil 5.77. Duvar blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 138 Şekil 5.79. Duvar blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.7.3. Duvar blok- kaotik yaklaşım Duvar bloklarda topografyanın hem eğimli hem düz olduğu durumlarda geometrik ve organik biçimlendirme yaklaşımları birlikte kullanılabilir. Yine fonksiyonların farklılaştığı konut-ofis gibi gereksinme programları içinde uygundur. (Şekil 5.81-5.82) Şekil 5.80. Duvar blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.81. Duvar blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu 139 5.7.4. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım Duvar bloklarda tümel kütlenin veya kütlelerin türeme biçimine önceden karar verildiği ve projenin detaylarının bu ana anlayış yönlendirmesi ile çözüldüğü durumlardır. Tümdengelimdi duvar blok yaklaşımı maliyetin önem kazandığı durumlarda bir ön biçim kabulu ile tasarım çözümleri için uygundur. Bu yaklaşım özellikle düz arazi için uygun görülmekle birlikte, eğimli arazide de hafriyat , yönlenme sorunları çıkartmasına rağmen uygulanabilir .(Şekil 5.82-5.83-5.84) Şekil 5.82. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.83. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu 140 Şekil 5.84. Duvar blok- tümdengelimci yaklaşım, organik kütle kompozisyonu 5.7.5. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım Duvar blok- tümevarımcı yaklaşımda ise arsa verileri ,topografya , yönlenme , farklı fonksiyonlar ve farklı konut tiplerinin yer aldığı konut tasarımları için uygun yaklaşımdır. Üçüncü boyutta farklı kompozisyonların elde edilmesine olanak sağlamaktadır . Hem düz hem eğimli arazi için uygun biçimlendirme stratejisi olarak önerilebilir. (Şekil 5.85-5.865.87) Şekil 5.85. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.86. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, geometrik kütle kompozisyonu 141 Şekil 5.87. Duvar blok- tümevarımcı yaklaşım, organik kütle kompozisyonu 5.8. Işınsal Bloklar 5.8.1. Işınsal blok- geometrik yaklaşım Işınsal blok tipi, merkezi radyal biçimde kollara ayrılan ve nokta bloğun geliştirildiği konut tipidir. Burada radyal formun kollarının standart tünel kalıp ile üretildiği düzenli geometrik formdaki yaklaşım geometrik strateji olarak tanımlanılmaktadır. ışınsal bloklar az katlı ve çok katlı olabileceği gibi üç kollu, dört kollu ( haçvari) olarak da kompoze edilebilmektedir. (Şekil 5.88-5.89-5.90-5.91) Şekil 5.88. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 142 Şekil 5.89. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu Şekil 5.90. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, haçvari kütle kompozisyonu Şekil 5.91. Işınsal blok- geometrik yaklaşım, kütle kompozisyonu 143 5.8.2. Işınsal blok- organik yaklaşım Işınsal blok- organik yaklaşımda standart panolara ilaveten adaptör kalıp veya geniş açıklıklar için masa tipi kalıp kullanımı ile çözüm sağlanabilmektedir. Bu tipin, organik biçimlendirme yaklaşımında kolların bazıları geometrik bazıları organik olarak tasarlanabilir. Konut tiplerinin farklılaştığı yatayda ve düşeyde farklı işlevlerin olduğu konut blokları için uygun biçimlendirme yaklaşımıdır. Düz arazi için daha uygun görülmekle birlikte tümevarımcı yaklaşımla birlikte kullanılarak eğimli araziyede adapte edilebilir. (Şekil 5.92-5.93-5.94) Şekil 5.92. Işınsal blok- organik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı Şekil 5.93. Işınsal blok- organik yaklaşım, kütle kompozisyonu 144 Şekil 5.94. Işınsal blok- organik yaklaşım, alternatif kütle kompozisyonu 5.8.3. Işınsal blok- kaotik yaklaşım Işınsal blok-kaotik yaklaşımda standart panolara ilaveten adaptör kalıp veya geniş açıklıklar için masa tipi kalıp kullanımı ile çözüm sağlanabilmektedir. Bu tipin, kaotik biçimlendirme yaklaşımında kolların bazıları geometrik bazıları organik olarak tasarlanabilir. Konut tiplerinin farklılaştığı yatayda ve düşeyde farklı işlevlerin olduğu konut blokları için uygun biçimlendirme yaklaşımıdır. Düz arazi için daha uygun görülmekle birlikte tümevarımcı yaklaşımla birlikte kullanılarak eğimli araziye de adapte edilebilir. (Şekil 5.95-5.96) Şekil 5.95. Işınsal blok- kaotik yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 145 Şekil 5.96. Işınsal blok- kaotik yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.8.4. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım Tümdengelimci yaklaşımda ışınsal blok tipi bir ön biçim kabulü ile başlamaktadır. İster üç kollu ister haçvari plan şemasında olsun bir ön kabul söz konusudur. Bu plan tipleri yan yana türetilmeye uygundur. Farklı bloklarda farklı kat tipleri uygulanarak dinamik siluetler elde edilebilmektedir. Bu geometrik formu ile düz araziye daha uygun olduğu önerilebilir. (Şekil 5.97-5.98) Şekil 5.97. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 146 Şekil 5.98. Işınsal blok- tümdengelimci yaklaşım, kütle kompozisyonu 5.8.5. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım Konut tiplerinin farklılaştığı yatayda ve düşeyde farklı işlevlerin olduğu konut blokları için uygun biçimlendirme yaklaşımıdır. Düz arazi için daha uygun görülmekle birlikte tümevarımcı yaklaşımla birlikte kullanılarak eğimli araziye de adapte edilebilir. Tümevarımcı ışınsal bloklarda plan düzleminde kolların boyları konut sayıları değiştirilerek farklılık gösterebilir. Aynı zamanda üç kollu , dört kollu bloklar birlikte kullanılabileceği gibi üçüncü boyutta ekleme ve çıkartmalar yapılarak tümevarımcı stratejide dinamik kompozisyonlar elde edilebilir. Bu biçimlendirme anlayışı hem düz arazi hem de eğimli arazi için uygulanabilecek biçimlendirme yaklaşımıdır. (Şekil 5.995.100) Şekil 5.99. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım, tünel kalıp sistemi yerleşim planı 147 Şekil 5.100. Işınsal blok- tümevarımcı yaklaşım, kütle kompozisyonu Bu bölümde belirtilen ve detaylı biçimde incelenen konut tipleri ile biçimlendirme yaklaşımları bir tablo olarak sunulmaktadır. Bu tablolardan birincisi kalıp planı olarak tanımlanırken, ikinci tabloda plan ve üç boyut kompozisyonları birlikte ele alınmıştır. Buradaki örneklerde sunulan plan ve üç boyut kompozisyonları bitmiş proje olarak ele alınmamalı tasarım verilerine göre seçilecek olan konut tipi – biçimlendirme yaklaşımının temel özelliklerinin gösterildiği kavramsal şemalardır (Çizelge 5.1-Çizelge5.2-Çizelge 5.3). 148 Çizelge 5.1. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Konut Planları 149 Çizelge 5.2. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Tünel Kalıp Yerleşim Planları 150 Çizelge 5.3. Konut Tipi -Biçimlendirme yaklaşımı Konut Üç Boyutları 151 6. SONUÇLAR VE DEĞERLENİRME Toplu Konut İdaresi (TOKİ) 2003-2011 yılları arasında 500.000 konut inşa etmiştir. Kurum raporuna göre, 2011-2023 yılları arasında 600.000 yeni konut üretimini hedeflemektedir. Kurumun yapı üretim kapsamında kentsel dönüşüm projeleri, alt gelir gurubuna yönelik sosyal konut projeleri, büyük şehirlerde uydu kent projeleri, orta ölçekli il ve ilçelerde örnek yerleşim birimleri oluşturmaya ağırlık verileceğini açıklamıştır (TOKİ 2010-2011 Kurum Raporları). Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye’nin yenileme,dönüşüm ve nitelikli konut üretimi dahil olmak üzere 3 milyon acil konut ihtiyacı olduğu belirlenmiştir. Toki’nin amacı bu acil konut ihtiyacının %5-10 kısmını üretmektir (Toplu Konut İdaresi 2009-2010 çalışma raporları.) Konut üretiminin yanı sıra kalite, sağlamlık, ekonomiklik gibi konulara da dikkat çekmektedir. Burada yine konut üretiminde tünel kalıp sistemlerinin yapı üretim teknolojisi olarak kullanılacağı öngörülmektedir. Geleneksel kalıp teknolojilerine nazaran çok daha rasyonel olan tünel kalıp teknolojisi hız, maliyet ,kalıp kullanım ömrü,depreme dayanıklılık, gibi konularda büyük konut açığı olan ülkeler için doğru bir tercih olarak değerlendirilmektedir. Kullanılan bu teknoloji ile Türkiye’deki konut açığı büyük oranda kapatılmıştır, Ancak; tünel kalıp teknolojisi ile üretilen konutlarda bölgesel incelemelerde görülmektedir ki iklim faktörleri, topografyaya uyum, benzer tiplerin kullanılmasıyla oluşan monotonluk, farklı mimari form arayışına gidilmemesi gibi konular bu teknolojinin olumsuz tarafları olarak görülmektedir. Konutlar tarihsel gelişim içerisinde birbirinden farklı pek çok sınıflama biçimi ile incelenmiştir. Buda konut tipolojisi kavramını geliştirerek zenginleştirmiştir. Mimarlık insanları uzun süre içinde yaşayacakları fiziksel çevreye hazırlamaktadır. Binaların sosyal değişmeye katkısı nasıl sorusu ve konut kullanıcısının değerleri mimariyi nasıl etkilemektedir soruları önemlidir ve tipoloji pek çok kez bu sorularla şekillenmiştir. 152 Konut tipolojilerinde, plansal ve kütlesel biçimlendirmeler mimari tasarımın veri girdilerine göre değişmektedir. Bu tez çalışmasında konutlar; bağımsız ev, ikiz ev, avlulu konut, sıra evler, teras evler, çok katlı bloklar( noktasal blok, duvar blok, ışınsal blok) olarak gruplanmaktadır ve bu gruplamaların özellikleri tasarım girdilerine göre, oluşum süreçlerinden bahsedilmiştir. Tipolojiler incelendiğinde konut tip seçiminde sosyolojik, estetik, ekonomik nedenler etkili olmaktadır. Değişik gelir grupları, kullanıcının ekonomik profili, eğitim grupları, aile kompozisyonları, mevcuttur ve önerilen konut tiplerinde farklı toplumsal gruplar kendine uygun konut tipini bulabilmelidir. Mimarlar, konutların formlarını ve konut grubunun yerleşim formlarını tasarlamak durumundadır. Bunu yaparken, arsa faktörü, topografya, coğrafi bölge, iklim koşulları, yönlenmeler, yerleşim dokusun, kullanıcı tipleri önemli tasarım girdileridir. Konut geometrisi seçimi için önerdiği tasarım çözümleri tipolojik sınıflama girdiler ile çeşit kazanmaktadır. Görüldüğü üzere, "Mimari Tasarım" çok geniş alanda çevre bilgi disiplinlerinden ve alt bilgi disiplinlerinden girdi almaktadır. Tasarımcının, tasarım sürecindeki problemlere belirli ilkeler çerçevesinde, sistemli olarak yaklaşması, tasarıma hangi bilginin ne zaman ve ne kadar gireceğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu Tez çalışması kapsamında diğer bir bölüm olarak mimari tasarımda biçimlendirme yaklaşımları ele alınmıştır. Mimari biçimlendirmede tasarım sürecini etkileyen tasarım strüktürü ve tasarım stratejileri olarak değerlendirildiğinde yapıyı tasarım strüktürüne göre “organik, geometrik, kaotik “ olarak sınıflandırılmaktadır. Mimari biçimlendirme yaklaşımları tasarım stratejilerine göre ise “tümevarımcı, tümden gelimci “ olarak sınıflandırılmaktadır. Tezin Özgün önerisini oluşturan bölümde ise, mimarlıkta biçimlendirme yaklaşımları ile konut tiplerinin ilişki matrisi kurulmuştur. Bu matriste biçimlendirme yaklaşımları ile konut tipi ilişkileri küçük şemalar ile belirtilmiştir. Bu matrisi takiben konut tipleri farklı tünel kalıplar kullanılarak, farklı mimari biçimlendirme yaklaşımlarına uygun şemalar üretilmiştir. Mimari biçimlerin üretilmesi tünel kalıp teknolojisinin hızından vazgeçmeden topografya, yönlenme, farklı coğrafi bölgeler, iklim bölgelerine uygun farklı ve özgün 153 konut biçimlerinin üretilebileceğini göstermektedir. Kavramsal olan bu şemalar, farklı tasarım alan ve bölgelerine farklı konut tiplerine uygun biçimde mimari tasarımcılar tarafından geliştirilebilir ve uygulama projesine dönüştürülebilirliği tez çalışmasının özgün önerisi olmaktadır. Tünel kalıp teknolojisi ile birden fazla tünel kalıp çeşidinin kullanılması ile yerine özel özgün konut tasarımlarının olabilirliği, gerek mimari tasarımda, gerekse kentsel yapılaşmada, konut bölgelerinin monotonluktan kurtarılarak özgün kent siluetleri ve özgün konut tipleri oluşturması gibi olumlar sonuçlar getireceği sonucuna varılmıştır. 154 155 KAYNAKLAR 1. Canbe,k F.,(1996) ‘’Tünel Kalıp Teknolojisinde Tasarım Kısıtları “ yüksek lisans tezi, fen bilimleri enstitüsü, gazi üniversitesi. 2. Tamer Kalıp İskele Sistemleri., Tünel Kalıp İmalat Bilgileri 3. Ölmez M. G., (1989) ‘’Türkiye’de Uygulanmakta Olan Toplu Konutlardaki Kalıp Teknolojileri Ve Tünel Kalıp”. 4. Korur S., (2004), “Tünel Kalıp Sistemi Uygulamalarında Karşılaşılan Teknik Sorunlar Ve Üretilen Çözümlerin İrdelenmesi” . Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi. 5. Özbilen E. , “ Toplu Konut Tipolojisi” Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi 6. Eroltekin V. (1989),”Seri Kalıp Teknolojileri Ve Bu Teknolojinin Türkiye’de Kullanılma Olasılığı” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara 7. Apay A., Aydın E. Yılmaz p., 2005 “Depreme dayanıklı yapılarda tünel kalıp sisteminin kullanılması” deprem sempozyumu, Kocaeli 8. Balkabak i. , Fırat s. , apay a. ,2000, “ 17 ağustos gölcük arifiye depremi ve depreme dayanıklı yapı tasarımında tünel kalıp sistemi “ Süleyman Demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü dergisi , Isparta 9. Şahin B., “ Tünel Kalıp Teknolojilerin Getirdiği Olanak Ve Kısıtlamaların Ataşehir Örneği Üzerinde İrdelenmesi “ Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul 10. Yıldırım T., ‘’Bina Programlama Ve Bina Morfolojisi İlişkisinde Graf Teori Ve Sentaktik Artikulasyon Olanaklarının Kullanımına Yönelik Bir Model Yaklaşımı” Doktora Tezi. 11. Hinginar F.,(1990), “Endüstrileşmiş Yapım Sistemlerinin Alıcıya, Konut Açığının Kapanmasına Ekonomik Katkısı” 12. Aktüre T., (1985), Bina İhtiyaç Programlaması, TUBITAK, YAE Yayını, Ankara. 13. Aksoy E.,(1987), Mimarlıkta Tasarlama, Hatiboğlu Yayınevi, Ankara. 14. Aydınlı S., (1993), Mimarlıkta Estetik Değerler, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 15. Aydınlı S., (1992), Mimarlıkta Görsel Analiz, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 16. Bayazıt N.,(1994), Endüstri Ürünlerinde Ve Mimarlıkta Tasarlama Metodlarına Giriş, Literatür Yayıncılık, İstanbul. 156 17. Bayazıt N., (1978), Mimarlıkta Sistemli Tasarlama Metotları, Ders Notu., İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 18. Bayazıt N., Öke A., İnceoğlu M., Tapan M., (1978) Mimari Tasarlama Ders notları., İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 19. Dilgan H., (1971) Sezgisel topoloji, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 20. Dülgeroğlu Y., (1998), Tarihsel Gelişimi içinde Konut Tipolojisi, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 21. Gürel S., Uzay Organizasyonlarında Yeni Gelişmeler. 22. Gürel S., (1970), Kent Planlamasına Giriş ve Çevre Kavramı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını No.14,, Ankara. 23. Hançerlioğlu O., Felsefe Sözlüğü 24. İnceoğlu N., (1982), Mimarlıkta Bina programlama Olgusu, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 25. İnceoğlu N., (1978), Mimarlıkta Programlama, Bina Programlama Semineri, İTÜ, İstanbul, TUBITAK YAE yayını, Ankara. 26. Onat E., (1993), Mekansal organizasyonlarda ihtiyaç programlaması, Teknik Yayınevi, Ankara 27. Orhon İ., (1979), Yapı Üretiminin Rasyonelleşmesinde Yönetimsel Yaklaşımlar, Bildiri, Çevre-yapı-tasarım , Ankara 28. Özek V., Mimarlıkta Gösterge ve Simge - Eşik aşamasının belirlenmesi. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 29. Şener H., (1990),Endüstrileşmiş Binada Açık Sistemler, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 30. Şentürer A., (1995), Mimaride Estetik Olgusu, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 31. Tekeli İ., (1978), Tasarım Sürecini Bilimselleştirme Çabaları, Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği, Ankara. 32. Türkiye’de Bölge Planlamasının Evreleri, (1993), MGK. Gen. Sek. Yayını, Ankara 33. Uraz T. U., (1993),Tasarlama, Düşünme, Biçimlendirme, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 34. Ünügür S.M., (1987), Bina Tasarımının Temel İlkeleri, ITU Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 157 35. Ünügür S.M., Toydemir N., (1979), Öz-Biçim Diyalektiği Açısından Tasarım, Çevre, Yapı ve Tasarım dergisi, Ankara 36. Yücel A.,Mimarlıkta Metodoloji/Sistemli Yaklaşımlar ve Mimarlık Eğitimi. (Makale) 37. Yücel A., (1979), Mekan Okuma Aracı Olarak Tipolojik Çözümleme, Çevre, Yapı Ve Tasarım Derneği, Ankara 38. Yurtsever H., (1988),Uygulamalı Estetik , Büro-Tek, Ankara 39. Balkabak İ. (1998) “ Tünel Kalıp Sistemler “ , Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Isparta. 40. BOYACI A., (1990) , “ Tünel Kalıp Sistemiyle Çok Katlı Toplu Konut Üretiminde Tasarım Kısıtlamaları Üzerine Bir Araştırma “ , İ:T:Ü: Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi , İSTANBUL. 41. Cansun O. (1999), “ Yapı Üretiminde Endüstrileşme Düzeyi Kavramı “ , Yapı 69 , s: 40-45 , İstanbul 42. Eser l. (1981), “ Yerinde Yapım Endüstrileşmiş Yapı 3 “ İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul 43. ESER L. (1982),” Ön Yapım Endüstrileşmiş Yapı 4 “ , İ:T:Ü: Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul. 44. Gönençen A. (1991) , “Gelişmiş Yapı Teknolojisinde Tünel Kalıp” , İnşaat Dergisi Araştırma, S:18-20, İstanbul 45. Gültek M. (1989), “ Türkiye‘de Uygulanmakta Olan Toplu Konutlardaki Kalıp Teknolojileri Ve Tünel Kalıp “ , Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 46. İnalpolat C. (1996), “ Tünel Kalıp Sistemler Ve İzolasyon Problemleri “, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 47. Kumcu E. M. (1997), “Tünel Kalıp Kullanımının Bina Yüksekliği Üzerindeki Etkileri “ , Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 48. Masatlıoğlu F. (1993), “ Türkiye’nin Konut Sorunu Çözümü Çerçevesinde Yapım Sistemlerinin İncelenmesi” , İ:T:Ü: Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 49. Sey Y., Tapan M. (1987), “Toplu Konut Üretiminde Türkiye’de Ve Yabancı Ülkelerde Uygulanan Yapım Sistemleri” , Tanıtım Katoloğu,Yae 7, Ankara 50. Sunar Ş. (1959), “ Endüstrileşmiş Bina Açısından Mimari Tasarlama Ve Uygulama Sorunları” , İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul. 158 51. Şahin T. (1999), “Tünel Kalıp Teknolojisinin Konut Planlamasına Uyarabilirliği Üzerine Bir Araştırma “ ,İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 52. Azcan Ş. (2001), “Ankara’da Tünel Kalıp Tekniği İle Üretilen Toplu Konut Örneklerinde Yapı Kabuğu Hasarlarının Üretim Tekniği Ve Bileşen Bağlamında Analizi”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 53. Özmen F. (1990), “ Toplu Konut Uygulamalarında Endüstriyel Yapı Sistemleri Ve Bu Sistemlere Entegre Olabilen Cephe Panellerinin Kullanım Olanakları“, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 54. Sey Y. , Tapan M. (1985), “ Bina Yapımında Tünel Kalıplar” , Yapı Dergisi, Sayı:62, s.34, İstanbul. 55. Toki, (2014), Toplu Konut İdaresi Üretim Raporları 56. Kasapoğlı f. (2008), “ tünel kalıp sistemlerle üretilen perdeli taşıyıcı sistemlerin, konvansiyonel sistemlerle karşılaştırılması”, Çukurova üniversitesi fen bilimleri enstitüsü, yükseklisans tezi, adana 57. Küçükerman. Ö.(1991),” Kendi mekanını arayışı içinde Türk evi,İstanbul, Turing ce Otomobil Kurumu. 159 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, Adı : TAMER AÇIKGÖZ, Mürüvvet Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 25.07.1979, Ankara Medeni hali : Evli Telefon : 0(312)284 01 21 Faks :- e-mail : tamerkalip@hotmail.com Eğitim Derece EğitimBirimi Mezuniyet tarihi Yükseklisans Gazi Üniversitesi 2015 Lisans Selçuk Üniversitesi 2001 İş Deneyimi Yıl Yer 2002-2012 Tamer Kalıp İnş. Mimar 2001-2002 Karaaslan Mimarlık Mimar Yabancı Dil İngilizce Görev
