BiLDiRiLER

ULUSLARARASI H ACE MUHAMMED LUTF1
IALVAR LI EF"El
SEMPOZVUMU
125-26 NiSAN 201 3 , ERZURUM)
BiLDiRiLER
EDITÖR
PRCF".OR. C E NGIZ GÜNOCGOU
EDITÖ R Y A RDI M CILARI
AR !J.OÖ R . M U AMM E R CE NG I Z
AR Ş.GO R . OS M A N N U R I KARADAY I
ERZURUM - 201 3
0
2013 1\ıııı:ürk Onr.'t:l"'ııc5i Rektörlüğü
B· ı esenn ıüm yayın hakbn, Acıtürk Oım-enııcsı Rekröıi~ aiWL
Yoyıncının ı=h izni olnud.ın lusınen '"'l"' ııım:utıen basıl:ııruz, çog:ı!ol:urı:ız 'ı:
elektronik orı:ımn ııışınnm.v. Kııynok gösrcnlerek olıno ynptlnbilır.
Bu kit:tpııı yer alan
rilnı yn>ıl:ınn
dil. bilim ve hukuk •çısıru:bn sorun~ulugtı
)':lznrbnn.ı ııiuir.
t'!Sl!R ADI
: ULUSLARARASI H .Ô.CE MUHAMMED LUTF"Ô
IALVARLI EF'EI SEMPOZYUMU
ATAT ORK ÜN IVE!RSlTilSi YAYINt.J\RJ NO: 1030
TAKIM ~0: 978-975-442-503- 1
ISB!': :-10: 978-975-442-504-8
Kop•k & Dizoyn : Muhammc<S.KARACA
Ba<kı
: Z:lft'r Ofscı
Yenıkapı Cnddesı No. 1
25100 Yokutiyc /ERZURUM
Tlf: 0442 234 22 85 - F= 0442 235 95 52
.A!var/tı~HIIItOifllltflf ,Cutji/ti/1 "}{11/Ôsalti'/-/ta/dJJjt k"
lsi11tli tsçri11dç vt(m }{adislerilt t:altrk ve :!Xğerlelldirllltsi
Vrtf.
G iriş
Z>t.r. :Dr. Osnln/1 Hil(lm
Osmnnlı Oevleıfnin son dönem meşhu r
ilim, flklr ve gönül insanbn •rnsı nd• yer
Ilahiyat Faktilten
• lan,
Nakşibeodiyye
silsılesinın
ll:ilidi/ Kiifrevi kolunun en önenıll
ıtmsılcılcrindm birisi de Enurumlu IIJicc,
Mulwnmed Lurfı'dir. Q lllesnevi, Dcscın, Mer"Vyt; D.u. lll~ G.ızd \"e Me.lld gıbi
Cl$2Wil(/ relcke edc:bıyonrun birçok ıürunde manzuındcr )'liZilliŞ bir pir·muw:wvıfnr.
YllZnUŞ oldDAu mormımelerin diıü, ilmi, fikri •-e usawufı birçok hakibo ıçen\lnde
b:ınndırdığı görülmckıcdır. 1\iıuızliJJ'lc:lerindc kull:ınllllJ oldiJb'lu :iycı ve: hodislcr, onun
lliS3VVU6 görüşlerinin hem temelini oluşrurımsı hc:m de usavvufi deıinlij\ıni ııöı<ıcrmcsı
Iğdır Oni'lltmitesi
açısından n~'flc:ı
A.
önem :ın cımcktcdir
Hulisatü'l-hakiiyık'ta
Hadis
Kull2nımı
Türk islam Hdebıı••ı:ı'n.ın en önernil Ilim ve fikir k:ıyn2~nı Kur'in-ı Jo:erim
oluşıurmakudır, Kur'in'ın verdiği bilgiler ''C içenlij:\i hükümler edebi eserler için illwn
ko~ olmuşrur. Bu edebiyının koyınidan arasında ikinci sınıd:ı d:ı hıç şüphesiz llz.
Pcygıımbcr"ın (s.u.) ludısleri gclmd<tedir. Hadis-i şcnflcnn de lllS:lV\'Uf/ tckke pidcrinııı
in:ınç simmi btlır, if.ıde \'C üslıipbnru d:ı cıkikdW b'tlt\J.Iınelctcdir (Pıal:ı. 2008: 35; Şener,
Yıldı7. 2003: 2:81).
Her iki kayruıAın da şair ve <(lıplcr urofındm manzum/ mensur eserlerde
kulbnılınası ıktılxıs ve ıelmih s:ırı:ulruı ile munıkun olmuşrur. 1rncc Muhammed Luıf~
Hulıisaıü1-hakiiyık'dnkı Turkçc. Ampço ve l'<ırsça şııricnnın çogundo bu sannıJarn
b:ışvurıluW,ı giirülmekıedir.
Hôcc ı\luhnnımcd
Luıu'nin
eserinde çak sayıdıı ıiyeı ve hadis kullnnımının
plınınd:ı onun bır Nak~i/ ll:ilıdi ~hi olması
'ır"-'
ynni ınsavvufi kimliği y:ıım,kındır (Nyıo.,
1986: 552). Onun dıru/w:ıvvufi külıürlınün bır y:ınsım:w alırak ınıınzumclerindc bırçok
hodisc rer vc:rmışur. Bu hodıslcr; ·'Je--ükc lcım hııbktu1-d1ik", "li nıcıllahi
wkıünhenunun", "kunıu kmz= mahfııı-en", ··cs-Sehıyyu hobibullıh", "men :ın::fc
nefsdıu fchd arefc rabbehu", '-~-du m• habblluhu nun~· gıbı çogu t3uvvuf
kitapbrıntb 1-l:u,nu !\.')~here atfalilen rmıyctlcıdır.
Bu h:ıdı<lcnn tahric ,., dcğmendırmelenne geçttek olursak:
ı. .!NJ\IC ~ U. 3'i ~ 3'1 jl
"Sm ofmtısaydın, sen olmaiaydın kılina/ı y.mıtmazdım• (t\lıyyu'l Jo:ıiri,
1391/1971: 295; 198<1: ISO; Ad<ıııl, 1405: tl , 164)
Nlnhu Tdlıi'ıun ll:ızreıi Peygambere sevı;J •e nıub2bberini gôsıeren bu rivnycı,
pir-mu=wılbr urııfınd•n kuısi lıadis olar:ılc kabul edilerek "lev like 1 Sen ob=ı'tlın"
ifadesirle lrull:ınılmıJur. llul.isarii1-luldpk'd:ı da m fll>lı aııftıı bulunulan rivıı)"eılcrocn
birisidir.' Bundan dol:t)1 llice Muhommed l..uıfi, "lev Uke" kelimesindeki manaıı.
o~Urur/1 Jll111111111111tıl .C11tfilti11 'l/lllıisolii'l·ltatiı!!li' jsimli Csrrilfilr (iwn }{Oiflskrin r.onrit ı~
ZXjakOJfirmrsi / Vni. 1:\.r- 'Dr. OsmuH /Jil;m
Hazreıi
Peygamberi yüceltmek için on.1 verilen bir rütbe/ mettebe.> O'nun başına tıık~:ın
bir ıaç,> O'na giydirilen bir şeref hıl'aô/ elbisesi,, ' sadece O'oun onırmnsrna <ahsis edilmiş
bir kürsiS görmenin yanında altında serimenecek bir gölge' ve O'nu di~
peygamberl<"rden ayınıcak bir sancak7 ol:tmk d• görmektedir. Ayrıca emr-i lcvliik•
if.ıdelerini de kullanmaktııdır.
·
"Sen olmasaydın bu kJi111ltı yaratmauiım" ifndı;siyle meşhur ol:ın bu rivaı'et
hakktnda Alinu'I-Kiici (ö. 1014/ 1605) (Aiiyyu'1-1Gci, 13911 1971: 288), Aclünl (i).
1162/ 1652) (Aclünl, 1405: n, 164) ve Şevkiini (ö. 1250/1834) (Şcvk:ini, 1987: 326),S:ıgiini
(ö. 650/1252)'nin rivayet ile ilgili "mcvzu'dUI" (Sağini, 1985: 52) göriişüne kawmakla
birlikte hadisin sahih değilse de manasının sahih olduğunu belirmıektedirler. Fakat
m:rnasırun nnsıl sahih olduğunu açıklıımazlar. Elb:inl, yubndaki müdliflerin görüşlerini
akmrdıkmn sonra " Bu maan ile ilgili rivoyecin zaı•flığı hususunda tered~iidüm yok."
diyerek civayerin mevzu olduğunu ifade eder (Elb:inl, 1988: l, 450). .İzmirli ısmail Hakkı
da aynı görüştedir ~zmirli, 1332: 97). Büıün bu elcşıirilerden sonra rivayerin mcvzu
olduğu söylenebilir.
Bununla birlikte bu miin:ıı• destekleyen farklı rivayerler de bulunmaktadır. Bu
rivııyederden b:ızılnn şuruardır:
1. "CibnJ bana geldi vo dedi ki; ey Muhammed! Sen olmasaydın cennet ve
cehennem yamtılınazdı." (Aclünl, 1405: t, 45),
2 "Sen olmasaydın düııyn yamrumazdı" (Aiiyyu'I-!Gri, 139 1/ 197 1: 288),
3. ''Sen olmasaydın Ey Muhammed; ne gökyüzünü, ne yeryüzünü, ne cenneti ne
.
de cehennemi yaraot<Juı:ı." Qbn Ambl, 1994: 1, 355)
4. Allah Te:ila lsa'ya (a.s.) şöı•le vahyetri: "Ya fsôl Muhammed'e inan ve
~mmctinden ona ulaşanhm d:ı irnruı etmelerini emrer. Eğer Muhammed olmasaydı
Adcm'i ynrat:ın:12dım. Muhııınmed olmasaydı ne cerrneci yaraordtın ne de cehennemİ.
Arş'ı su üzerinde halk enniştim de s:illaıımaya başb<lı. Nihayet üzecine "t,, iliihe illallnh,
Mut.ammcdun Resülullah", yazdıı:n d.• böylece sükünete kavuşru." (H:ikim, ts: ll, 614615) buYUimuşbrdır.
5. Hz. Ooıer, Hz. f>cygrunber'in (s.a) şöyle dediğini nakkdcr: ..Adem o bilinen
beni bağışL-unanı istiyorum."
dedi. Allah: "Er Ademi Ben ı\luh:unmed'i dsmen r:ırnıınadığım hnldc sen onu n:ıs~
biliyorsun?" dedi. Adcm dedi ki: Yi Rabbi! Sen beni e6nle yamup b:ıon ruhundan
üflediwn vnki< b:ışımı knlclırdun ve arşın direkleri üzerinde "U ilihe i\lallah,
.MuhnmmC(Iun Rcsülullah", ı=lı olduğunu gördi.im. Biliyorum ki sen kendi .isminc ancıık
ramokiann en sevgilisini izafe edersin." Yüce Alhh: ·'DOğru sörk.cfin <)' Adem. Onun
hakkı için isıiy<ırsan l~şlaclım seni. Eğer ~fuhıı.ı:nnıed olmosnyclı seni ram<mnzdım"
(1 likim, rs: Tl, 6 15) buyurdu.
Bu son iki rivııyeıi ele Hakim (ö. 405/ 1014), MüStc-drek'inde ncklcııniş ve
isnntlannın sahih olmasına mğmcn Buhıiri (ö . 256/ 870) ve .\ lüslim (ö. 261/ 875)
mmfınd:ın mhric cdilmcdikle:cini belinmişı:ir. Bir yönüyle bu hnclislcrin neden Bu ha ove
t- l<is6m mrnfından mhric eclilmedip,inin cevabıru Zchcbl (ö. 748/ 1348) vernıekredlr.
Zehebi'ye göre seoeııe bulunan bazı mviler zayıf hımn va hi olduğunu ifade ermckreclir
(Zcheö~ ıs: 1ll, 246). Ilakim'in nıüıesııhil bir münekkid olduğu düşünülürse, rivnyece
ihtiy:ıtla ynklaşmnk gerekti~ ortadadır. Diğer ı:ıntfı:ı.n lter iki rivarcrin de Zehcbi'nin
dcğerle.ndlrmderi çerçeve-sinde mcvzu olm2 ihıimnlleri orınyn çıkmakı:ıdır.
Bütün bu bilgilere rnğıuen nıcvzu hndislede artiSlnn druııın bir perde koyıtn
Abdulhay Ceknevi (ö. 1304/ 1886)'nin ·' Lc:vhikc fenıli hnlnkıu1..cfl:ik" şdclinde rivayer
edilen hndi&ren cdcileııerck er-Ref' u vc'<· tt:kmil isimli escrirun son~ "Eğer O (1 Iz.
Mubnmmed (s.•-'-) olmasaydı bu yıldızlar dönıııczdi." i&desini kullıınmosı bu ctkiı.ı
gösı<rmekıedir (l..ckne,i, 1987: 4_32). Ayru etkinin. bu riwycti .kullanan Knşıini (ö.
736/ 1335) (Knşliru', 1992:73, ISI). lmıim Rabbini (ö. 1034/ 1624) (lm'im Rnhb:ini, 197B:
lll, 124, 175), lk-.urumlu ibmhinı Hakkı (8. 119-l/1781l)'dn (Emırumlu, 1987: l . l<ı l)
da görüldü~ söylenebilir.
hatıı)1 işlec!iw zanı:ı.n. "Yi Jl<ıbbil Muhammed hakkı için
.::J"'' .lıı
.. J
· (:"
"Benim Allah ile beraber oldutum IJ)·Ie birvakit '!Nlrdlt ki, o 'INlkiı i(im/ene bir
"1 "-•' :ı ~ ';
2. ..,....,..~
J
:J. ""' ~ ll.. .....; . ' . ~ \ı
.J"'.;..o.o..> ··- ~'
mukarreb melek, ne de gönderilmiş l1ir nebi öyle biryakmlığı elde edebilir. • (Kdabizi,
1429/ 2008: 208. 335; Sch:ivi, 1375/ 1956: 565; Aclüni, 1405: 1l, 173)
1lıice Muh:ı.nımed Lutfi'~ li nıeall:ih l:ıJZıyb ktdlnndı[ıı bu ıivııyeııeki SÖ't.Ü edilen
\'llklt. muınsnvvıtlıır ınnıfından ·~ !Jıkıiııı-ı Muhammcdi" vey:ı "Eh:it:liyycı nı;ıknmı" olarJk
da isinıl<"nclicilnıişt!r. Yinc bu mııkam, Mimç gecesi Hz. Peygıımber'in Allalı'n olan
rakuılığ<ru bildir<liği "'' ednıi areriyle de ilişkilendirilmiştir (Yeni terzi, 1993: 158). Nitekim
Hıice 1\luhnmmccl Lutfi bu gcrçc:{\i m:ınzumekrindc, Hz. Pcn::ımbe:r'in isrii gecesi li
mc:allıih samyınn9 konuk olnnık bu büyük sırnı m:ızhar olduğunu ıfi dile getirmiştir.
Grnellikle Dunfa ve J\ lcvdunı kimpla.nndu yer nlan bu riwyet. Uk dönem
süfiletinden Kuşcyri ınmfındaıı seııct:<iz ol:ırnk; "Beninı Allalı ile 8)•1e \-nktim '""dır ki,
Rnbbimden bnşkıı.<ı omyıı sığntız'' (Kuşeyri. l 981: 2 12) ifndeı~iyle n.~kleclilmiştir. rııkat
&lııivi, Atiyyu1-Kıiri ve Aclüni')·egöre ise: Bu SÖ>. msav\•uf chilnin dlllcrinde dolaşan ve
aslı belirrilmcycn ve senedi olm:ıy:ın bir sö1.dür (Selı:ivi, 1375/ 1956: 565; Aliyyu'f.Kıiıi,
.Ait~rll )INN/1111/tıl 1:111/iitiH ·){vfiMfil'f INII3iıl• }si•fl ümndr Vfl'f/1 }{ml/sfrrlit culrrir lY
'/)(jtrlmılirwtt/1 Vnf. 2ly. 'Dr. Os11t411 IJI/p
1391 / 1971: 291; Adiıni, 1405: 1,173). 6u bılgıler ışıgında söz konusu
ı>eı'g:ımbc:rc
ruspet edilc:ıneı~ on:ıd:ıdır.
"'"")'CUO Hz.
3. ~~:ı~ 1$~3 .}J '1 J ...ı;ı r.ı< r>ı ..ıiJ 4- ı;l
"Ben Adnnoğullannm qmdisiyiml Ogtinmek için ıöylemiyorum; kıyamet
gününde h.ımd 1ancağı benim elimde olacaktır" (firmizi, 1992~ Tcfsiru'I-Kur'ıin, 1;
Men:ikıb, 1)
l lıice Muhammed Lurfı'nin, liv:iu'l-hamd/bamd sancaw if:ıdc•iylc kullanmış
olduj\u bu ib:ırc, kıpmct gününde 117, ı>eyı.,,.mberin elinde bulunnmk ümmetin olunda
ıoplan:ıcııj\ı sa~ ifade eanekıalir."
Sm konusu riv:oya, Tımuzi (ö. Z79/892)'de ıki f.ırldı ı=lc: ııeçaı <:ıhıh bır h.'ldısrir4. oJ).""~ :.PY" ~ "-lı..._,;.!:;. ~(. ..J;.l ~ 1? ,:;.:t
gızlı bir bazine idim, bılinmeyi ısıt'tlim w mahlukaıı yarall mı.
·em
Kmdimi
onlar.ı lani/Iım, onlar da beni tanıdılar. • (ürkeşi, 1986: 136; SeM,i, 1375/ 1956: 521;
Acluni, 1405: ıı, 132)
Genekle kenz-i mahfi vcy:ı künıii kcnzcn lafizl:ın ile ikıib:ıs edilen bu rh'llycı Iliice
Muhammed Lutll ı:ımtindan beş kez kullanılınışıır (Lutfi. Mevlidü'n- Nebi/26, 8/8. 18/4,
42/7, 92/11). O, künıii kenzen'i Hz. ı>~;g.ınıberc aiı bir sır olarak kabul eımiş ve Nlahu
1bıla'nın bu ~·m ıilernJcn, ifşa eı:ıijlini ifade ctıııişıir o~cfi, 8/8).
Ta~wuf erbabının çok kullıındıAı (lbn Ar>bi, 1985: XII, 574; Imim-ı RolJbani.
ıs: ı. 26, ll. 75, lll, 112, 175; Mşini. 1992:76, 116) bu riv:ır~ı. ıcmcl haclu bynakbn
:ır:ısınd:ı bulunam:ımışor. lbn Tcpnip~ (u ~28/1325)'nin SÔ7 konusu n\':l)ct hakkında:
-·ı ız. P<)l,"'m~·ın sö~ü tkğildir. S:ıhih vcp upf bir 5enalı bılınmıyor" şeklindeki
if.ıdelcrin~ Zerkeşi (ö. 794/1392) '~ lbn llactt (ö. 852/ 1448)'ın de btıkhkbn
göriılmekrcdır (ürk~şi, 1986: 136; Sehhi, 1375/1956: 327; i\Jin"1-1Gri, 1391/ 1971:
269; 1984: 141; Adüni, 1 40~: 11,132). lıj\ilı Öl':l)'eıin Hz. Pe}ı,,.mlıcrc nır olmachgı
görüşilnü savunanlar arasında l>miıiı l•mnil 1 !akkı ve Elb:ınl de bulunmakrodır (Eib:\ni,
1992: 1, 166; izmitli, 1996: 98). Bunun y:ınınd:ı bu rivayerin hadis olmasa dn manasırun
dt>Wu okluf,'\lnu SÖ)•Icyen kimseler de bulunmakıadır (i\Jiı~·u1-K:iri, 1391/ 1971: 269).
Bu b:ıjibm<b ri\'11)'ct ile ilgili bir eseri de bulunan ismail luklu Bur5evi (ö. 1137/ 1724)
m':l)ct hokkınd:ı, lbn i\r.ıbi (ö- 638/124H)'nın ""l:ıkil yönünden sahih dcWJse de. keşfen
s:ıhihıir." <mlc:nnı mkkdack hodi< mJ\ Cl <ısıcmınin, l:eşf ,-c ilhoml.ı sabıı bilgiltt
brşıstnd:ı bır dcğcnnin olm:&ı-..c:ıAı nuıu.<ınd:ı ıf.ıdclc:r lrulhnmışor (Bui'SC\i, 1980: 10..
ll). Bu k:ın:tınn h:ıdıs lerirerleri açısıncbn bır dci,=nin olın:ıdıgı açıktır.
s. 4Q ......r
.u, L..:: :..:rr !.r
«Kmdini bi/m Rabbini bilir" (l.erkeşi, 1986: 129; Sch:ivi, 1375/1956: 419:
Aliyyu1-Kı1ıi,
139 111971: 351; Aclunl, 1405: ll, 361)
ll <ice Muhammed Lud1'nin 1lul:l••rü'l-hoknpk'da rc<ıııiş dörı defa nofd•
bulunduj\u nv:l\'cılctdcn bir tanesi dc''nıen :ırcf"dir. Ludi'nin bu ril'll)'tci, men arcf lnf,J
ile birlikte ilm-ı arcf."
dcrs-ıarf!f,Usırr/esrir ı are(,ı• mdcıcb-ıarf!(" mem ı :ıref, • kıab­
ı ar<!(" niy-ı :ırf!(," nür-ı arcf.19 b:ıhs-i
erb:ib-ı orf!f," şürrih-ı :u-rf."' kutubitine-ı
ard,zı mm a.rf!f b.-idesi."' men :ıKf mcyhinesi,11 mm arf!f dcrsh:ınesı. men ""'f
=f."
bUibüllcri.'' aref ubh;inc<i» ,.., ilm-i arf!f bülbUUcriıt gıbi farlclı ıcrkıplcrlc ber.ıber
da görulur. Uunun yanında )\lk:tndakı riv:ıycıc ı<.-.dcce areP' kd.ımcsı ve aynı
mıınıı)"' gden ıirif-i n~fs'' if.ıclclcriyl~ iş.1reı enıj\i nıanzumcleri de bulunm>kmdır.
kullandığı
.Airor/1 Jlllllla/11/t inl .Citl/i'lllil "J(gfiiiiiiD'l·lrnk'Jvtl" fsim/1 Cstrimft (/c(m ){lliliskrill <.ahrir ır
ZK/frle~ufirmrti1 Vnf. lq: 'Dr. Otmnll l!iffl(ll
Söz konusu rivııyc<, genellikle uydurmn ve zapf hadis kiıaplanndn geçmektedir.
Bunun hakkında lbn Hibban (ö. 354/%5) "S:ıbiı değildi!" (Acltini, 1405: U, 262) ifadesini
kullanırken; Senı':ini (ö. 489/1014) bu söziln Y~ya b. Mulı er-Razi (ö. 258/87Q'ye aiı
olduğunu belirtınektediı. Nevevi (ö. 676/1277}, 1bn Hibban'ın "Sabit değildir" görüşilnü
tekrnı:lıtrken; S:ıgani (ö. 650/1252) (S:ığ:ini, 1985: 35) ve İbn Teymiyyc civayeri " uydurma"
ol:ırnk daını,ı:ılıuruıktıırlırl.'II (Zerkeşi,
19&6: 129; Sehivi, 1375/1956: 419; Aclıini, 1405:
H, 162). Ri,..yete "ci-Kavlu'l-eşbch fi hadisi men arnfe nefschu fekad arafe rnbbch"
ismiyle özel bir "Risale" {Suyuô, ts: ll, 451-455) mhsis eden Suyüti (ö. 9 1l/ 1505),
yukandaki :llimlcrin görilşlerini dc:ğerlendiıerek rivayerin, hadis olmadığı f.•knt mana.<ının
doı,'lru olduı,"u kan:ıarini bclinmektedir (Suyüü, ts: Il, 451-452).
Son dönem ilim ad:ımlanndıın İzmidl İsmail i i akkı (ö. 1365/1946) dıı söz konu.~u
rivnycrin Hz. Pcygıımbcr'e ait bir söz olmadıgını (İzmirli, 1341: 4; 1996: 95) be.lirrirkcn
FJhani bu riwycıin aslının olmadığını ifade ermekredir (l'Jbiint, l 992: I, 165-166).
Bu bilgiler ışığında ri\'1l)'eıin hadis olmadığını söyleyebiliriz.
6. '1.4.;\.; .:..ıs- ,;i j ~ı : .: (~)
;..p
"Cömert kimsefasık da olsa Allal,'m sevgilisidir. • {Seh:ivi, 1375/ 1956: 3 16)
Hiice Muhammed Lut6'ııiıı Hulasaıii'l-hakaıok'da kullnnnuş rivayetlerden bid de
es-S:ıhiyyu habibulL.h lafzıdır. Luı:6, bu lafzı bazı manzumderinde aynen kullandığı" gibi
bazılannda dn AJL.h sal:ıiı1 sever>>şeklinde kullanmıştır.
Rivayet, remcl hadis kaynnklannda bulunmamakmdır. Halk arasında hadis diye
meşhur olmuş rivayetleri inceleyen eserlerde bubbildiğimiz rivayet hakkında Schavi "la
a.<le lehu" ifadelerini kullanamk ıivnyedn mmcber bir bynağının olmadığına i§aret
ermiş tir. Aliı')'U1-Kari ise bu h:ıliyle riwycrin "Allah rcvbe edenleri sever" (2. Bakımı: 222)
ve "Allah zalimled sevme7!' (3. Ali imriin: 57} ayetleriyle çetişıigin~ Eısıldaon yalcifir )'ll
da z:ılim olduklannı söyleyerek iz.1h emıckredir (J\Iiyyu'l-Kıiri, 1391 / 1971: 266). Bu
durumda ilgili rivaretin mcvzu olduğu kesin görülmekTedir.
So nuç
1-1.-ice Muhammed Lutfi, Hul:isacil1-hak1i)1k'da :ılo f.'ltkb rivayeri }ı'.ize yakın yerde
kullanmıştır. Bunlardan en f:ızla kullnrulanı; "Men nmfe nefsehu fekad nrefe Rablıehu"
rivayetidiı. Eserde geçen "Lev l:lke ..."ve "künrii kenzcn ... " rivııyt'dcd hadis-i kudsi
olarak bilinmesine mgıneo muteber hadis kaı'tlaklaoncL1 bulu.n.1mrunışor. Hul:isat:ü'lhalciyık'dnkl en s:ıhilı civayerin Süneni Tırmizi'deki "livaü'l-b.1md" ile ilgili b:ırlis olduğıJ
görülmektedir. Çnlışmnmıı.a konu olan rivayetler deı,'lerlendirildi~nde bir mnesi hadç
diğerlerinin >.ıt)•f olduğu anlaşı.l makındır. Bumdan Hace Muhammed Lutfi'nin ı:ivaycder
arnsındn sahih-zayıf-mevzu ayırımımı gioncksizin konuya U)'b'tlO düşen rivayeri tercih
cı:ıiği söylenebilir. J\ yrıca ilı,>ili rivayedecin kaynağının vcı:ilmemcsi kaynak bilinci açısından
bir eksik olarnk görülsc de eserin manzum olmasının bu durumu engellediği de bir
gerçektir. Bunun neticesi oL•rak onun, <ivııyetlc:r hakkında ınuhaddislcr gibi ıiıiz
davrıınmadığı, hadis usulü kurnlinona uymndığı ve merin tenkidine ö nem vermediği
u Gi4.JJr ol hAs·rntnd1m tnirr ;~kv.J/mt
•Es..U.iyyiJ b.ıhibıJW. • bak b.«/b mt-Jiin• (524/
" S.hilin ""-'<' Hnttı·l Allalı
ı)
B.Jıi//mJ.. ro01HT mHb.bbtt~l/•h (186/5. Ayna bb. 11!6/9, 521/IJ, 671/IJ. 721/3. 7, ll)
görülmc:kıedır. Ancak onun ınutııS:l\"'lf bır pır olduAu göz öoiiM :ılıııdı~ m'2)'t1
ıdaıiğindot zi~;ıôc, nwıaıı öncdq-.:n =ıwuf gel~ göre harelen cmııt !lllj lcncbilır.
Kayn:ıkç.a
Aclüni, lsmJ.il b. Muhammed. (1405). Keşfıi1-hntü ve müzilu'l ılb:is. Beyruc
Müessescıü'r·Rl~:ilc.
Aliyy\ı'l-1-:dri, Ali b. Mulı:ımmcd ei-Kıiri. (1391 / 197 1). d-Esmnı1-:. lcrfü:ı fı'I­
J\hbin1 Mc,-du:ı. (Thk. Muhammed l.uıfı e$ Sabb:i~. &yruı: 0:\ruı.gm:ine/
M (ie,çsescıü 'r-Ri •:ilc:.
Alinu'l-lüri, Alı b. ,\luhammcd ei-Kiri. (1984). d-:.l:ısnü' B minfco h:ıdisıı.
mc:.-dü'. (Thk. Abclülfcn:ah Ebü Guddc). 1'2hırc:: ;\lekt<'bü1-nuıbU:ıo1 lilimi.
Bui"!!C'i, l <miıl l bkkı. (1980). Ken7-l ;\bhfı.
lswıbul:
1\lis\'ilc l'eşn)'11.
Elbci.nl, "luh:ı.mmcd N:isırucldirı. (1992). Sılsilcru1-Eb:idisi'd·D:ıife vc1·ı\IC\"LW
ve aseı-uh3's-Scn;· fi1-Ummc. Riynd.
Er-.urumlu, fbmltim H:ıkkı. (1987). Mnrifeınimc. (Sad. Turgut Ulu.<oy). lmnbul.
Hıikim, Ebü AbcliiHh en-Neys:ibüri. (ıs). c:I-Mustcdtclt ole1-S:ıhı1ıııyrı. (11ık. Yusuf
t\bclurrahm>n d-Mor'ıışlı). ll" O:iru1-\l•'rifc.
İbn 1\r.ıhi (1985). ci-Futühıiruı ;\lckkınc. (rhk. 0slllJl11 Yohri). lllı= d;\lckıeberu1-Ar•bine
lbn Ar:ıbt (1994). d-Funih.itü'l-;\lcklcıyyc. Jkıruı: Mckıcbu1-Buhüs "c'd-Oır:Wı
1 D:iruı l'ikr.
im:im Robb3.ni (ıs). cl-Melctüb:iL lsıımbul: Sırıle Kic:ibcvi.
ioı:inı RGbb:ini (1978). l\lekrüb:iı. (f'rc. All Gcncdı). Konyn: lslı\ml Ncşrlyoı
YnıınC\~.
İwudl. l<mıulllaklu (1332). Slyer-ı Celile-ı NcllC\ın-e. İırnınbul
lzmırlı. lsm:ıılllokkı
(1341).
Musı:ınılc So:derı
H:ıkk'ın 1..-ıfı:rk:n. bwıbul: E,lcif-ı
mi? T:os:ın'llfun /'.3ferltn mi?:
l•önune M.ııb:wı.
lzınırlı.l<maıl Hakkı (1996). Sıı-er·ı Cclilc:-ıl\'cbmyyc (H:ız. ism:ıilfbklo l.'c:ı).
lsunbul: f'.sm
~.:.işini,
Y:oı;
Abcla=:ik (1992).
tsııl:ih:iru's-Süfinc. Kıilure.
Kd:ib:iıi, Ebu Bckr Muhammed (1429/2008). Bahru'J.fevıüd (l\fe'ıinı'l·:ıhb:ir).
(fhk. V<eih Keınaluddin Zekı). Mhın:: O;lru's-Sd:im.
Kıpo, S. (1986). "Ah'l1rlı 1\luhıımmed l .uıfı hfendi". DiA. (ll, 552). ht:ınhul:
TDVY•)·
1\:orfuısw., \1. ~· ~10). ~dufdcn f lazne'~"' ;\lc:ş;ı\-ihı :>l>kşıbmdi
~ı.ıt.ı.cılık.
lsanbul: NJım
El
l
.Aiırlflt .;llultitllllllflf .Cutfiit/11 ")(uli.<ntQMni:U;d" isliilli Csrr/1/J/e y((ot }(mffskrill Uıltrit " '
'IX!fflntdir•t.-si 1 Vni ~. 1>r. Osllf1Ur Hill!<~~
Kuşeyô, Ebu'I-lGsım
Abdülkecim (1981).
Kuşcı'li
Uludağ). ismnbul: Dergah Yay.
Risalcsi. (Haz. Süleyman
Kudu, H. (2006). Hace Muhammed l..uıfi (Efe Hazredeo) Hay&ıı, Şohsiyeci ve
Eserleri. İsmnbul: Damb Ynıone\-i.
Lckncvi, Ebü1-Hascnat Muhammed Abdülh>y b. i\•luhammed. (1981). er-Ret"'
ve'r-rekmil 61-cerh ve'r-ı:ı'dil. (llık. Alxlülferrah Ebü Gudde). Haleb: Mektebetü'lM.ntbunti1-lslnmiyye.
Lutfi, H!ice Muhammed (2011). Hulasatü'l-hnkaı•k ve Meknib:it-ı H:ice
Mulıammed Lutfi. (Haz. Hüseyin Kudu vd.), ismnbul: Damla Yayınevi.
Pala, t (2008). Divan Edebiı-.ıtı. Isranbul: Kapı Yay.
Sağ:ini,
cl-Hasan b. Muhammed (1985).
Mcvzüaıu's-Sağıini.
(Thk. Necm
Abdurr:ıhman Hıdef). Beınıt.
Sehivi, Ebu1-Hayr Ş.,mseddio Muhammed (1375/1956). d-Mnknsıdü1-hasene.
(Tsh. Abdu!L'lh Muhammed es-Sıddik). Mısr: Mekteberü Hanci.
Suyüti, Cel:ileddin Abdurrahman b. Ebi Bckr. (Tsz.). d -H:ivi li1-r-er:ivıl. Beyruc
D:iru1-Kimbi1-Arabi.
Ş.,Oer, H. i.-Yddız, A. (2003). Türk İslam Edebiı-.ırı. İstanbul: Rağbet Yay.
Ş.,Vknni, Muhammed b. Ali. (1987). d-Fev:iidu'I-Ma:mcınfı1-tlhadi•i1-Mcvdtla.
(Thk. Abdurrahman b. Yahya e.I-Muallimi ei-Yem:iru). Beynıt.
Tıro:ıizi, Ebü İsa Muhıımmed b. isa b. 5e,.,.e. (1992). d·Cô.ıniu's-Sablh.lscınbul:
ÇaAo Yay.
Yardını, A. (2008). Mesnevi Hııclisle.ri. İscınbul: Damla Yay.
Yeııiterzi,
Emine. (1993). Divan Şiirinde Na't. Ankara: IDV. Yay.
Zehcbl, Muhammedb. Ahmed. (ts). Mizanu1-İ'rida1 fi Nakdi'r-Ricil. (Thk. Ali
Muhammed ei-Becih~). Beyrur: Daru1-Fikr.
Zerkeşi, Bedruddio .Ebü Abdillıılı Muhammed b.
ehadisi'l-müştehir.ı. (Thk. Mustafa Abdulkaclir
ilo:ıin•e.
Abdillah. (1986). et-Tezkira 61Am). Be)'rut: D:iru'I-Kütübi'l-