TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

Bi KAl
BİBLİYOGRAFYA:
Babür, Ve kay i ' (Arat), II , 199-200, 229; Handmir. f:labfbü 's-s iyer, lll , 350; Ali. Mentikıb-ı Hüneruertin, s. 37, 63-65, 67; The Tüzuk -i Jahang frf or Memoirs of Jahangfr (tre. Alexa nder
Rogers). New Del hi 1978, II, 116 ; Cl. Huart, Les
Calligraphes et les miniaturistes de /'Orient
m us ulman, Paris 1908, s. 222, 239, 330 vd .;
F. R. Martin, The Miniature Painting and Palnters of Persia, lndia and Turkey, London 1912,
s. 40 vd., rs. 39, lv. 67·93; E. Blochet. Les Pein·
tures des manuscrits orientaux de la Bibliotheque Nationale, Paris 1914-20, s. 175, 187
vd. , 277-288, lv. 34-39; a.mlf., Catalogue, s .
89 vd., 96-100, lv. XLII , XLVIll; E. Kühnel , Miniaturmalerei im Islamisehen Orient, Berlin
1922, s. 27-29, 57, lv. 48-54; a.mlf.. Doğu isItim Memleketlerinde Minyatür (tre. Suut Ke-
mal Yetkin - Meıa h at Özgü), Ankara 1952, s.
6, 9, 29-33, rs. 38-41; a.mlf., "History of Miniature Painting and Drawing", Survey of
Persian Art (ed . A. V. Pope). London 1939, lll,
1858-1872; V, lv. 885-891; A. Sakisian. La Miniature persane, Paris 1929, s. 47-50, 62-80,
85-87, 103-105, lv. 2, 37, 46-56, 65-67, 7475 ; B. Gray, Persia n Painting, London 1930, s.
57-66, lv. 7; a.mlf. ,v.dğr .. Persian Miniature
Painting, London 1933, s. 77-103, 186 -188,
190-191 ; ı. Stchoukine. Les Peintures des manuscrits tfmurides, Paris 1954, s. 21-25, 6886, 95, 101-104, 110-111 , 120-141, lv. LXXIILXXXVIII; B. W. Robinson. A Descriptiue Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian
Library, Oxford 1958, s. 65 -67; a.mlf.. "Bihzad and His School : The Materials", Marg,
XXX / 2, Bombay 1977, s. 51-76 ; T. W. Arnold,
Painting in Islam, New York 1965, s. 33, 4951 , 71 , 129, 140, 151; a.mlf., Bihzad and His
Paintings in the Zafar- namah MS, London
1930; M. G. Lukens - Swietochowski. "The
School of Herat form 1450 to 1506", The Arts
of the Book in Central Asla (ed. B. Gray), London 1979, s. 179-214 ; Filiz Çağman- Zeren
Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi isitim Minya-
türleri, istanbu l 1979, s. 21-22, 42-43, 51 ; W.
M. Thackston. A Century of Princes Sources
on Timurid History and Art, Cambridge 1989,
s. 259, 267, 347, 361; T. W. Lentz - G. D.
Lowry, Timur and the Princely Visian Persian
Art and Culture in the Fi{teenth Century, Los
Angeles 1989, tür.yer. ; Mirza Muhammed Qazwini - L. Bouvat. "Deux documents inedits
relatif a Behzad", RMM, XXVI (1914), s. 1.46160; "Mirza Muhammed Haidar Dughlat on
the Herat School of Painters" (tre. T. W. Arno ld), BSOAS, V/ 4 ( 1930), s. 671-674 ; J. V. S.
Wilkinson. "Fresh Light on the Herat Painters", Burlington Magazine (Ş ubat) , London
1931 , s. 62 -67; Muhammed Şafi, "İktibas ez
Taril]. -i Reşidi", Oriental College Magazine,
X/3, Lahare 1934, s . 150-172 ; E. de Lorey,
"Behzad. Le Gulistan Rothschild", Al, IV
(1 937), s. 122-143; a.mlf., "Behzad", Gazette
des Bea ux-Arts, XX, Paris 1938, s. 25 -44; Z.
Akalay, "Emir Hüsrev Dehlevi 'nin 1496 Yı­
lında Minyatürlenmiş Heşt Bihişti",
Sanat
Tarihi Yıllığı, VI , istanbul 1976, s. 347-373; R.
Ettinghausen, "Bihzad", iA, ll , 605-608 ; a.mlf..
"Bihzad", El 2 (İng . ). ı, 1211-1214 ; a.mlf., "Bihziid", UDMi, V, 139 -145; Prisciiia Soucek, "BehG:'i
zad", Elr. , IV, 114-116.
lı!l!l
FiLiz
ÇAÖMAN
~ii.şıdi's-süver.
BiKAi
(~~1)
Ebü'l-Hasen Burhanüdd!n İbrahim b. Ömer
b. Hasen er-Rubat el - Hırbevlel - Bikal
(ö. 885/1480)
Müfessir, muhaddis, Şafii fakihi,
tarihçi ve edip.
L
114 sürenin tek tek ele
bu eserde her sürenin esas konusu, temel hedefleri ve süre ile ismi
arasındaki münasebet açıklanmış, süre
ve ayetlerin faziletlerine dair hadisler
zikredilmiştir. Eserin Nuruosmaniye (nr
598) ve Süleymaniye (Fatih, nr. 64 7; Reisülküttab, nr. 96; Beş ir Ağa , nr . 76) kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır. 4.
La'ibü'l - '.Arab bi'l-meysir m-cahiliyyeti'l-ı1la . Bakara süresinin 219. ayetinin Nazmü'd-dürer'den naklen tefsiri
olup Araplar'ın Cahiliye devrinde aynadıkları kumar hakkındadır. C. Landberg
tarafından Turaiun Arabiyye (Primeurs
arabes) adlı dergi içinde neşredilmiş­
tir (Leiden 1303/ ı886) S. Sırrü'r- rı1h. İbn
Kayyim el-Cevziyye'nin Kitabü'r-Rı1]J. adlı eserinin özetidir. Ruhun mahiyetinden ve bedenle _birlikte ölüp ölmeyeceğinden bahseden eser Kahire'de basıl­
mıştır (ı 326/ ı 907). 6. 'Unvanü 'z- zaman
ii teracimi'ş-şüyı11J-i ve'l-a~ran. BikaT'nin çağdaşı olan alimierin ve mektep arkadaşlarının biyografilerine dair alfabetik bir eserdir. 386 varak halindeki bir
nüshası Köprülü Kütüphanesi' nde (nr
ı ı ı 9) bulunan eseri ve 'Unvanü'l- 'unvan adlı muhtasarını Camiatü Ayni'ş­
şems hocalarından Hasan Habeşf yayı­
ma hazırlamıştır. 7. en-Nüketü'l-veiiyye. Zeynüddin el-lraki'nin usul-i hadise
dair Eliiyyetü'l- 'Irakf adlı eserinin şer­
hi olup Millet Kütüphanesi'nde bir nüshası vardır (Feyzullah Efendi, nr 252, 275
varakl 8. Al]bôrü'l-cilad ii iütı1hi 'l-bi­
lad. Tarihe dair bir eserdir. Süleymaniye Kütüphanesi'nde nüshaları bulunmaktadır (Laleli , nr. ı 994; Dama d İbrahim Paşa,
nr. 886) 9. el-Akvalü 'l -~ adime fi ]J.ükmi 'n-na~l mine'l-kütübi'l-~adime. Katib Çelebi'nin el-~valü'l-kavime adıyla
zikrettiği eser Muhammed Mürsf el-HOlT tarafından Mecelletü'l-ma 'hedi'lmal]tı1tati 'l- 'A rabiyye'de neşredilmiştir
(140ı / 1980. XXVI / 2, s. 37-96) 10. Esvaku 'l- eşva~ min Mesari 'i'l- 'uşşak. Mı­
sırlı şair Serrac el - Verrak'ın Me.şari 'u 'l'uşşa~ adlı eserinin muhtasarı olan kitabın Süleymaniye Kütüphanesi'nde nüshaları bulunmaktadır (Reisülküttab, nr.
745, 300 varak; Beşir Ağa, nr. 552, 285 varak) 11. Tenbihü'l-gabi 'ala (ila) tekiiri İbni 'J- 'Arabı~ Bu eserin de Süleymaniye Kütüphanesi'nde nüshaları vardır
(Laleli. nr 36791 3; Şe hid Ali Paşa. nr
2734 / 3 ; Celal ökten. nr. 218) . 12.lfaşi­
ye 'ald ŞerJ:ıi '1- 'ak ii' id. TeftazanT' nin
Şer]J.u'J- 'a~ii'id'i üzerine yapılmış bir
alındığı
.J
809'da (1406) Lübnan'ın Bika' bölgesindeki Hırba köyünde doğdu ve hıfzını
burada tamamladı. Çerkez Memlükleri'nin hüküm sürdüğü bir muhitte yaşadı.
Babasını ve amcalarını kaybettiği bir hadiseden sonra Şam'a yerleşti (14 ı 7). Şam.
Kudüs ve Kahire ' de ibnü'l-Cezerl, İbn
Hacer el-Askalanf, ibn Kadi Şühbe. ibn
Nübate. ibn Raslan gibi alimlerden ders
okudu. 1433'te Kahire'ye yerleşti. Yirmi
sekiz yaşında iken fetva ve tedris icazeti aldı. 1440 ve 1443'te Sultan Zahir
Çakmak'la birlikte iki defa Rodos seferine katıldı. Bu seferler sırasında bile
telif işinden geri kalmadı. 144S'te hacca gitti. Mücadeleci bir mizacı olan BikaT, ibnü'l-Arabf ve ibnü ' l - Farız' ı hulul*
ve ittihad* isnadıyla tekfir etmesi. hatta bu hususta eserler yazması ve GazzaIT'ye tenkitler yöneltmesi sebebiyle şim­
şekleri üzerine çekti. Nitekim Süyütf,
reddiye mahiyetinde kaleme aldığı birkaç eseriyle bu alimleri savunma gereğini duydu. Vefatından dört beş yıl önce çevresinin kendisini fazlaca rahatsız
etmesi sebebiyle Şam'a hicret etti. Şam
valisi tarafından büyük itibar gördü ve
Gazzaliyye Medresesi müderrisliğine tayin edildi. Daha sonra bu şehirde vefat
etti.
Eserleri. Bikaf k.ıraat, fıkıh, hadis, tarih, kelam ve nahiv dallarında , özellikle
de tefsir sahasında eserler yazdı. Tesbit
edilebilen altmış üç eserinden kırk tanesinin nüsh a ları günümüze kadar gelmiş­
tir. Önemli eserleri şunlardır: 1. Nazmü'ddürer• ii (min) tenasübi'l-ay ve 's-süver.
Ayetler ve süreler arasındaki münasebet
ve insicam ile sürelerin ana fikirlerine
dair bir tefsirdir. Haydarabad Nizarniye
Üniversitesi'nden Muhammed Abdülhamfd ve arkadaşları tarafından 1969 ·da
Dairetü'l- maarifi' 1- Osmaniyye yayınları
arasında neşrine başlanan eserin yirmi
iki cildi yayımlanmıştır. 2. Delaletü 'l -burhdni'l-~avim 'ala tenasübi ayi'l-~ur'a­
ni'l- 'a?im. Nazmü'd-dürer'in muhtasarı olup Süleymaniye (Kılıç Ali Paşa, nr.
77) ve istanbul Üniversitesi kütüphanelerinde (AY, nr. 853) birer nüshası va rdır.
3. Me.şa 'idü'n -na?ar li'l-işrafi 'ala ma-
149
Bi KAT
haşiye olup Süleymaniye Kütüphanesi'nde bir nüshası bulunmaktadır (Hamidiye, nr. 741) .
Edebi yönü de bulunan Bikai
şiirlerini
İşcCırü'l-vCıci bi-eşcCıri'l-Bi}f.aci'de (bk.
Ömer b. Fehd el-Haşimi, s. 338), Hz. Peygamber'in methine dair şiirlerini de CevCıhirü '1- bi]J Cır ii na4-mi sireti'l- mul]tCır
(Süleymaniye Ktp , Hacı Mahmud Efendi,
nr. 6480; Şe hi d Ali Paşa, nr. 2804/ I) adlı
eserinde toplamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Sehavi. eçi·Qau' ü 'l-Uimi', ı , 101 ·111 ; Süyüti, f'lazmü'l-'ıf!:yan (nşr. Philip K. Hitti). Beyrut
1927, s. 24·25; Davüdi, Tabaf!:atü'l-mü{essirin,
ll, 242-243; Keş{ü '?·?Unü n, 1, 81, 86, 104, 105,
117, 140, 156, 170, 210, 216, 267, 355, 382,
513,596,602,612,759,828,910,911,11741175 ; ll, 1018,1090, 1142, 1148, 1174,1175,
1215, 1233, 1365, 1393, 1421, 1500, 1579,
1704, 1961·1962; Şevkani. el-Bedrü't-tali', ı,
19·22; Serkis, Mu'cem, I, 573-574; iı,'ı599;
Brockelmann. GAL, ll, 179-180; Suppl., ll, 177·
178 ; iülf:ıu 'l-meknün, 1, 475; Hediyyetü'l· 'ari·
{in, 1, 21·22; Kehha le. Mu'cemü'l-mü'elli{in,
I, 71; Müneccid, Mu'cem, IV, 61'-62; V, 58 ; Bilmen, Te{sir Tarihi, ll, 594-595 ; Necati Kara, Bur·
htinüddin İbrahim b. Ömer el-Bikai ve Te{si·
rindeki Metodu (doktora tezi, I 981). EAÜİF;
Ömer b. Fehd ei-Haşimi, Mu'cemü 'ş-ş üyü!J
(nşr. Muhammed ez-Zahi), Riyad 1402/1982,
s. 336-339 ; Nüveyhiz, Mu' cemü 'l-müfessirin,
I, 17.
r:;ı:l
yakın
eser telif etmişse de Zehebi' nin
notlar aldığını ve içinde büyük alimlere yönelik tenkitler bulunduğunu söylediği "esmaü'r-rical " ile ilgili bir tanesi
dışında eserleri hakkında kaynaklarda
bilgi bulunmamaktadır. Bikendi, Zilkade 404'te (Mayıs 1014) Bikend'de vefat
etmiştir. Vefat tarihini 412 ( 1021) olarak zikreden kaynaklar da vardır.
bazı
BİBLİYOGRAFYA:
Sem'ani, el-Ensab (Barüdi), ı . 434; Yakut,
Mu'cemü'l-büldan, 1, 533; İbnü'l-Esir, el·Lü·
bab, ı , 199 ; Zehebi, Tezkiretü'l-huf{az, lll, 1036·
ı 037 ; a.mlf., A' lamü'n~ nübela'.' XVII,· 200; Sübki, Tabalcat, ıv, 41-42 ; isnevi. Tabalcatü'ş-Şa­
fi'i!JYe, iı. 40 ; İbnü'I-İmad. Ş~?erat, lll, 172 ;
Hediyyetü 'l- 'ari{in, ı , 71 ; Zirikli. el-A' lam, ı,
165.
~
~ İSMAİL L.
1
.
ÇAKAN
.
BIKENDI, Muhammed b. Ahmed
( lS~\ .4>1
ı
Mu'tezile
BİBLİYOGRAFYA:
kelamcılarından.
_j
alimlerinin çoklubir yerleşim merkezi olan
Bikend'e nisbetle anılan ve anne tarafın­
dan dedesi Ahmed b. Süleyman'a nisbetle Süleymani diye de tanınan Bikendi
311'de (923) doğdu. ilimtahsiliiçin Irak,
Şam ve Mısır'a seyahatler yaptı. Muhammed b. Hamduye el-Mervezi. Ali b. ishak el-Maderai, Muhammed b. Ya'küb
el-Esam, Abdullah b. Ca'fer b. Faris elİsbehani gibi alimierin derslerini dinledi. Kendisinden de Ca'fer b. Muhammed
el-Müstağfiri, oğlu Ebu Zer Muhammed
b. Ca'fer, Muhammed b. Ahmed el-Bikendi ve bu yöre alimlerinden birçoğu
rivayette bulundu.
Buhara · nın 44 km. güneybatısındaki
Bikend kasabasında 382'de (992) doğ­
duğu kabul edilir. Hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmayan Bikendi tahsiline Buhara'da başladı. UsQI-i fı­
kıhla ilgili bazı eserler okuduktan sonra
1023'te Horasan'ı dolaşarak Ebu Asım
el-Amiri, Ebu Kasım ed-Davudi, Ebü'IAla Said gibi Hanefi alimleriyle görüştü.
Daha sonra Mısır'a gitti ; burada ismailiyye'nin ileri gelenlerinden Ebu Nasr Hibetullah b. Müsa el-Müeyyed-Fiddin ve
daha başkalarıyla münazaralarda bulunarak kelam ve usul ilminde önemli bir
şahsiyet olduğunu kabul ettirdi. "Kadi
Halep" diye tanınmasına rağmen kaynaklarda Halep'e gittiğinden bahsedilmez.
Fıkıhta Hanefi olmakla beraber itikadda koyu bir Mu'tezili olduğu ve her gittiği yerde Mu 'tezile mezhebi ni yaymaya çalıştığı nakledilir. Bağdat Valisi Ebü
Mansür Abdülmelik b. Muhammed zamanında bu şehre yerleşmek istediyse
de buna izin verilmedi. Ancak vali Ebu
Mansur'un Ölümünden sonra Bağdat'a
yerleşti ve hayatının kalan kısmını burada geçirdi. Vefatında Bağdat'taki Bab-ı
Harb Kabristanı'na defnedildi.
Çok yazan bir alim olan Bikendi her
hafta bir risale telif eder, Bikend'den Buhara'ya giderek yazdıklarını rivayet ederdi. Güçlü bir hafızaya sahip titiz bir muhaddis olarak tanınır. irili ufaklı 400'e
boyunca ilim meclislerinden ayBikendi daha çok kelamcılığıy­
la tanınır. Bunun yanında hadis ilmiyle
de ilgilenerek Ebu Amir Adnan b. Muhammed el-Herevi, Ebü 'I-Fazl Ahmed
M
SuAT YILDIRIM
BİKENDİ, Ahmed b. Ali
(lS~\~
cr. .4>1)
Ebü'l -Fazl Ahmed
b. All b. Amr el-Bikendl
(ö. 404 / 1014)
Muhaddis.
L
Buhara
_j
yakınlarında
ğuyla meşhu r
150
Hayatı
rılmayan
Kaynaklarda Bikendi'ye nisbet edilen.
fakat günümüze kadar ulaşmayan eserler şunlardır : Tah.lp}f.u 'r- risô.le bi- evdahi'l-edille (nübüwete dairdir; Keşfü 'z .
?Unun, 1, 378); el-Hüd{ı ve'l-irşCıd li- ehli'l -]Jayreü ve'l- cinCıd (ismaili alimlerden
Ebü Nasr Hibetullah'a reddiyed ir; Keş{ü '?·
zunan, II. 2043); er-RisCıletü'l-Mes cudiy­
ye (Muhtemelen oğlu Ebü'l-Yümn Mes'üd
adına yazd ı ğı bir ri saledir; KureşT. ll, 10).
cr. ........... )
Ebu Ca'fer Muhammed b. Ahmed b.
Hamid el-Buhar! ei-Blkendl
(ö. 482 / 1089)
L
b. Ali ei-Bikendi ve daha başkalarından
hadis rivayet etti. Kendisinden de Fazi
b. Abdülvahid es-Saydelani, Sadaka b.
Hasan, Sabit b. Mansur ve Ebü Galib eiBenna rivayette bulundular. Fakat hadiste sika* kabul edilmemiş, hatta 1003'te
vefat eden İsmail b. Muhammed ei-Küşani'yi 1007'de gördüğünü söyleyip ondan hadis naklettiği için "kezzab" sayıl­
mıştır (i b n Hacer, V, 61).
İbnü'I-Cevzi. el-Muntazam, IX, 52; Yakut,
Mu'cemü'l-büldan, 1, 533 ; ibn Kesir, el-Bidaye, XII, 136; Kureşi, el -Ceuahirü'l-mudiyye, ll,
10 ; lll, 23-24; İbn Hacer. Usanü 'l-Mizan, V, 61;
ibn Kutluboğa. Tacü't-teri';cim, s. 60; Keşfü '?·
zun ün, 1, 378, 891 ; ll, 2043; Hediyyetü 'l- 'ari{in, ll, 75.
~ SABRİ HizMETLİ
ı
BİKENDİ, Muhammed b. Selam
( lS~\ ~)oL
ı
cr. ........... )
Ebu Abdiilah Muhammed
b. Selam b. el-Ferec el-Blkendl
(ö. 225 /839 )
Muhaddis.
L
Buhara
_j
yakınlarında
alimlerinin çoklubir yerleşim merkezi olan
Bikend 'e nisbetle anılır. 160 (777) yılında
doğdu. ilim tahsili için seyahatler yaptı.
Abdullah b. Mübarek. Süfyan b. Uyeyne,
Ebu Bekir b. Ayyaş vb. 400 kadar alimden hadis yazdı ve rivayet etti. Sema*
yoluyla olmasa da imam Malik'ten de rivayette bulundu. Hadis ilminde hafız ve
sika• olup "Buhara muhaddisi" diye anı­
lı rdı. Kendisinden Buhari, Ebu Muhammed ed-Darimi ve Ubeydullah b. Vasıl
gibi alimler rivayette bulundular.
ğuyla meşhur
40.000 dinar ilim tahsili için, bir o kadar da neşri uğruna harcayacak derecede zengin olan Bikendi hep ilimle meş­
gul olmuştur. Horasan yöresinin ilim hazinesi kabul edilen Bikendi' nin çeşitli
alanlarda birçok eseri bulunduğu kaynaklarda zikredilmiş ise de bunların hiçbiri günümüze ulaşmamıştır.
Ezberinde 5000 hadis bulunduğu rivayet edilen Bikendi, 7 Safer 22S 'te (18 Ara-