ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü din eğitimi ana bilim dalı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DİN EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
İHTİSAS EĞİTİM PROGRAMLARININ ÖZEL ALAN UZMAN
GÖRÜŞLERİNE DAYALI OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ
Danışman:
Hazırlayan:
Doç. Dr. Nurullah ALTAŞ
Hayrullah KÖKEN
Yüksek Lisans Tezi
ANKARA- 2008
ÖN SÖZ
Toplumsal değişime paralel olarak, insanların ihtiyaçları da değişmekte ve
artmaktadır. Bu değişim, dini inançlar ve yaşantılar alanında da kendini göstermektedir.
İnsanlar her gün yeni bir dini soru ve sorunla karşılaşmakta ve yeni çözüm arayışları
içine girmektedir. Bu nedenle; toplumu din konusunda aydınlatmakla görevli olanların,
bu değişim ve ihtiyaçlara göre doğması muhtemel soru ve sorunlara karşı hazır olup,
bunlara tatminkâr düzeyde cevap verebilecek birikim ve donanıma sahip olmaları
gerekmektedir.
Bir görevi ya da hizmeti yerine getiren personelin eğitim ihtiyacının sağlıklı bir
şekilde belirlenmesi ve görevini/hizmetini verimli bir biçimde yerine getirebilmesi için,
öncelikle söz konusu personelin sahip olması gereken bilgi, beceri ve tutumlar tespit
edilmelidir.
Din hizmetlerinde de etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasında atılabilecek
önemli adımların başında, bu görevi yürüten personele, hizmetin gerektirdiği bilgi,
beceri, tutum ve davranışların en hızlı ve etkili yollardan kazandırılması gelmektedir. Bu
ise, mesleğe yönelik iyi bir hizmet öncesi eğitimin yanı sıra, sistemli ve planlı bir hizmet
içi eğitim ve yetiştirme faaliyetinin hayata geçirilip, sürekli kılınmasıyla mümkündür.
Bilindiği üzere, etkin ve verimli bir hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimin
gerçekleştirilmesinde uyulması gereken önemli ilkelerden biri de personelin eğitim
ihtiyacını tespit etme ve buna bağlı olarak etkin ve verimli bir eğitim programı
uygulamalıdır.
Bu program, yetiştirilecek personelin hizmet öncesi ve hizmet içi
eğitime olan ihtiyacının sağlıklı bir biçimde belirlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu
ihtiyaç sağlıklı bir şekilde belirlenmeden yapılan eğitim ve yetiştirme faaliyetleri, zaman
ve kaynak israfına yol açmaktadır.
Diyanet İşleri Başkanlığınca din hizmetlerini yürüten personelin mesleki
bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliklerini artırmak, üst görevlere
hazırlamak, ilahiyat fakültelerinde elde ettikleri Kur’an-ı Kerim, tefsir, hadis, fıkıh gibi
temel dini kaynaklara doğrudan başvurma yeteneğini daha da geliştirmek amacıyla,
1976 yılında İstanbul Haseki Eğitim Merkezinde uzun süreli “Hizmet İçi Eğitim İhtisas
Kursu” açılmıştır.
II
Diğer hizmet içi eğitim ihtisas kursları 1989 yılında Konya Selçuk, 1994 yılında
Trabzon Akçaabat Darıca, 1996 yılında Erzurum M. Nuri Yılmaz ve 2002 yılında
Kayseri Eğitim Merkezlerinde başlatılmıştır.
Bu çalışma, yukarıda zikredilen
hizmet içi eğitim ihtisas kurslarında görev
yapan müdür ve öğretmenleri, ihtisas eğitimini tamamlayıp Diyanet İşleri Başkanlığı
taşra teşkilatında şu anda müftü, vaiz veya diğer ünvanlarda görev yapan personel ile
sınırlıdır.
Araştırma yapılırken hizmet içi eğitim ihtisas kurslarında yeni uygulanan
programın uygulama alanlarını ve uygulama kriterlerini değerlendirmek için konunun
alan uzmanlarının yeni program hakkında görüş ve önerileri sonucunda elde edilen
bulgular yorumlanmıştır. Bu çalışmada, 2005 yılından bu yana büyük bir emek verilerek
hazırlanıp, 2007-2008 eğitim-öğretim yılında uygulamaya konulan “İhtisas Eğitim
Programları” alan uzman görüşleri doğrultusunda değerlendirilmiştir.
Çalışma boyunca rehberlik ve desteklerini esirgemeyen başta tez danışmanım
Doç. Dr. Nurullah ALTAŞ’a ve burada isimlerini sayamayacağım Diyanet İşleri
Başkanlığı Eğitim Merkezleri idareci ve öğretmenlerine, Din Eğitimi Dairesi
Başkanlığında çalışan mesai arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilir, çalışmanın Diyanet
İşleri Başkanlığı hizmet içi eğitim programlarının geliştirilmesine katkı sağlamasını
dilerim.
Hayrullah KÖKEN
III
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................. IV
TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................................................ VI
GRAFİKLER LİSTESİ ......................................................................................................................... XI
I. BÖLÜM ........................................................................................................................................ 1
A. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ............................................................................... 1
B. ARAŞTIRMANIN AMACI ...................................................................................... 2
C. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ...................................................................................... 3
D. ARAŞTIRMANIN ALANI VE SINIRLILIKLARI ................................................. 5
E. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ................................................................................. 6
1. Evren ve Örneklem ............................................................................................................. 6
2. Veri Toplama Araçları ......................................................................................................... 7
3. Verilerin Analizi .................................................................................................................. 7
II. BÖLÜM ....................................................................................................................................... 9
A. HİZMET İÇİ EĞİTİM KAVRAMI .......................................................................... 9
1. Hizmet Öncesi Eğitim ......................................................................................................... 9
2. Hizmet İçi Eğitim ................................................................................................................ 9
3. Hizmet İçi Eğitime Duyulan İhtiyaçlar .............................................................................. 10
4. Hizmet İçi Eğitimin Amaçları ............................................................................................ 11
5. Hizmet İçi Eğitimin Faydaları ............................................................................................ 13
6. Hizmet İçi Eğitimle İlgili Mevzuat ..................................................................................... 15
B. DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI HİZMET İÇİ EĞİTİM KURSLARI.............. 15
1. İhtisas Kursları .................................................................................................................. 16
2. İhtisas Kurslarının Açılmasını Gerekli Kılan Etkenler ........................................................ 16
3. Günümüzde İhtisas Kurslarına Duyulan İhtiyaç ............................................................... 20
4. İhtisas Eğitim Merkezlerinin Amacı .................................................................................. 24
5. İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................................... 24
6. İhtisas Kurslarında Uygulanan Programların Tarihsel Süreci ........................................... 28
C. PROGRAMLARIN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................................ 43
IV
1. İki Programın Ders Saatleri Bakımından Karşılaştırılması ................................................ 45
2. Program İçeriği Açısından ................................................................................................ 49
3. Rakamsal Değerler Açısından ........................................................................................... 49
III. BÖLÜM .................................................................................................................................... 50
A. BULGULAR VE YORUM .................................................................................... 50
1. Araştırmaya Katılanların Kişisel Özelliklerine İlişkin Bulgular........................................... 50
B. ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN YENİ UYGULAMAYA KONULAN
İHTİSAS EĞİTİMİ PROGRAMI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNE İLİŞKİN
BULGULAR................................................................................................................ 65
1. ARAPÇA PROGRAMI ........................................................................................... 65
3. TEFSİR PROGRAMI ............................................................................................................ 74
6. İSLAM DÜŞÜNCESİ.......................................................................................................... 116
7. DİN, EĞİTİM, İLETİŞİM PROGRAMI ................................................................................. 163
IV. BÖLÜM .................................................................................................................................. 193
A. ANOVA TESTİ SONUÇLARINA GÖRE DEĞERLENDİRME........................ 193
a. Arapça Programı ............................................................................................................. 193
b. Tefsir Programı ............................................................................................................... 194
C.FAKTÖR ANALİZİ SONUÇLARINA GÖRE MESLEK GRUPLARININ
PROGRAMLAR HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ ..................................................... 211
SONUÇ VE ÖNERİLER ........................................................................................... 216
İhtisas Programının Özellikleri ........................................................................................... 217
Öneriler .............................................................................................................................. 218
a. Arapça Programı ............................................................................................................. 218
b. Tefsir Programı ............................................................................................................... 221
c. Hadis Programı ............................................................................................................... 222
f. Din ve İletişim Programı ................................................................................................. 229
İHTİSAS HİZMET İÇİ EĞİTİM PROGRAMI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ...... 237
ANKET METNİ
(EK-1) .......................................................................... 237
V
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 24
Tablo 2 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 25
Tablo 3 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 25
Tablo 4 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 26
Tablo 5 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 26
Tablo 6 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri ......................................................................... 27
Tablo 7 1. Dönem ............................................................................................................. 29
Tablo 8 2. Dönem............................................................................................................ 29
Tablo 9 2. Dönem............................................................................................................. 30
Tablo 10 2. Dönem......................................................................................................... 30
Tablo 11 4. Dönem .......................................................................................................... 31
Tablo 12 4. Dönem .......................................................................................................... 31
Tablo 13 4. Dönem ........................................................................................................... 32
Tablo 14 Hazırlık Dönemi ................................................................................................. 33
Tablo 15 İhtisas Dönemi.................................................................................................... 33
Tablo 16 Hazırlık Dönemi (İlk Üç Ay).............................................................................. 34
Tablo 17 Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay) ............................................................................... 34
Tablo 18 İhtisas Dönemi (İlk Üç Ay) ........................................................................... 34
Tablo 19 İhtisas Dönemi ( 2. Üç Ay ) .............................................................................. 35
Tablo 20 İhtisas Dönemi (3. Üç Ay) ................................................................................ 35
Tablo 21 İhtisas Dönemi (4. Üç Ay) ................................................................................ 35
Tablo 22 İhtisas Dönemi (5. Üç Ay) ................................................................................ 36
Tablo 23 İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay) ............................................................................... 36
Tablo 24 16. Dönem........................................................................................................ 37
Tablo 25 16. Dönem......................................................................................................... 37
Tablo 26 16. Dönem......................................................................................................... 37
Tablo 27 16. Dönem......................................................................................................... 38
Tablo 28 16. Dönem......................................................................................................... 38
Tablo 29 İhtisas Dönemi (3. Üç Ay ) ............................................................................... 38
Tablo 30 İhtisas Dönemi (4. Üç Ay) ................................................................................ 39
Tablo 31 İhtisas Dönemi ( 5. Üç Ay) ............................................................................... 39
Tablo 32 İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay) ............................................................................... 39
Tablo 33 Hazırlık Dönemi (1. Üç Ay) ............................................................................. 40
Tablo 34 Hazırlık Dönemi (1. Üç Ay) ............................................................................. 41
Tablo 35 Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay) ............................................................................. 41
Tablo 36 Hazırlık Dönemi (3. Üç Ay) ............................................................................. 41
Tablo 37 . Eski İhtisas Programları .................................................................................. 45
Tablo 38 Yeni İhtisas Programları ................................................................................... 46
Tablo 39 Eski İhtisas Programları .................................................................................... 47
Tablo 40 Yeni İhtisas Programları ................................................................................... 48
Tablo 41 İki Programın Karşılaştırılması ......................................................................... 49
VI
Tablo 42 Değerlendirme .................................................................................................. 50
Tablo 43 Yaş (Araştırmaya katılanların Yaş Dağılımı) ................................................... 50
Tablo 44 Şu Andaki Görev .............................................................................................. 52
Tablo 45 Eğitim Durumu ................................................................................................. 53
Tablo 46 Yüksek Lisans Yapanların Alanı ...................................................................... 55
Tablo 47 Yüksek Lisans Yapanların Alanı ...................................................................... 56
Tablo 48 Doktora Yapanların Alanı................................................................................. 57
Tablo 49 Doktorayı Bitirenlerin Alanı ............................................................................. 58
Tablo 50 Görev Süresi ..................................................................................................... 59
Tablo 51 İhtisas Kursu Mezunu olup/olmama durumu ................................................... 60
Tablo 52 İhtisas Kursu Mezunu Olanların Eğitim Merkezleri......................................... 61
Tablo 53 DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler..................................................... 62
Tablo 54. DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler .................................................... 63
Tablo 55 Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma............................................................... 65
Tablo 56 Arapça Konuşabilme ........................................................................................ 66
Tablo 57 Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme)............................................................. 68
Tablo 58 Modern Arapça ................................................................................................. 69
Tablo 59 Arapça Duyduğunu Yazabilme......................................................................... 70
Tablo 60: Arapça Metinler Oluşturabilme ....................................................................... 71
Tablo 61: Arapça Bilgisi Bakımından Kendi Kendini Geliştirme ................................... 72
Tablo 62: Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar ...................................................................... 74
Tablo 63 Tefsir Tarihi ...................................................................................................... 75
Tablo 64 Kur'an İlimleri .................................................................................................. 76
Tablo 65 Tefsirde Yeni Yönelimler ................................................................................. 77
Tablo 66 Kur'an Meali Okuma......................................................................................... 78
Tablo 67 Meal, Sureler (Fatiha-Maide) ........................................................................... 79
Tablo 68 Kur'an Meali ..................................................................................................... 80
Tablo 69 Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı ........................................................................ 83
Tablo 70 Usul (Nuhbetu'l-fiker, İbn Hacer el-Askalani ................................................... 84
Tablo 71 Hadis Tarihi ...................................................................................................... 85
Tablo 72 Hadis İlimleri .................................................................................................... 86
Tablo 73 Hadis Terimleri ................................................................................................. 87
Tablo 74 Ravilerin Tabakaları ......................................................................................... 88
Tablo 75 Hadis Kaynakları .............................................................................................. 89
Tablo 76 Hadis Araştırma Teknikleri .............................................................................. 90
Tablo 77 İsnad Tenkidi .................................................................................................... 91
Tablo 78 Klasik Metin Tenkidi ........................................................................................ 92
Tablo 79 Hadis'te Yeni Eleştiri ........................................................................................ 93
Tablo 80 Güncel Hadis Problemleri................................................................................. 94
Tablo 81 Hadis Çevirisi ................................................................................................... 95
Tablo 82 Klasik Hadis Yorumu ...................................................................................... 96
Tablo 83 Günümüzde Hadis Yorumu .............................................................................. 97
Tablo 84 Fıkıh I. Dönem (Giriş) .................................................................................... 100
Tablo 85 Fıkıh II. Dönem (Giriş II) ............................................................................... 101
Tablo 86. Fıkıh II. Dönem (Deliller).............................................................................. 102
VII
Tablo 87 Fıkıh II. Dönem (Alış-Veriş Konuları I)......................................................... 103
Tablo 88 Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri) .............................................................. 104
Tablo 89 Fıkıh III. Dönem (Alış-Veriş Konuları II) ...................................................... 105
Tablo 90 Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları) .................................................. 106
Tablo 91 Fıkıh IV. Dönem (Ahval-i Şahsiye)................................................................ 107
Tablo 92 Fıkıh IV. Dönem (Problemler)........................................................................ 108
Tablo 93 Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi)................................................................. 109
Grafik 5194 Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi) ........................................................... 109
Tablo 95 Fıkıh V. Dönem (Ahval-i Şahsiyye II) ........................................................... 110
Tablo 96 Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler) ............................................................. 111
Tablo 97 Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler) .................................................... 112
Tablo 98 Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar ................................................... 113
Tablo 99 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş) ..................................................... 116
Tablo 100. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar) ..................................... 117
Tablo 101 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil).................................................. 118
Tablo 102 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme) ................................ 119
Tablo 103 İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi) .................................................... 120
Tablo 104. İslam Düşüncesi II. Dönem (Din) ................................................................ 121
Tablo 105 İslam Düşüncesi II. Dönem .......................................................................... 122
Tablo 106 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-I) ............................................................ 123
Tablo 107 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-II)........................................................... 124
Tablo 108 İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât-ı Diniye)............................................. 125
Tablo 109 İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin) ...................................... 126
Tablo 110 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I) .............................. 127
Tablo 111 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II) ............................. 128
Tablo 112 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I) ................ 129
Tablo 113 İslam Düşüncesi II. Dönem .......................................................................... 130
Tablo 114 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I) ................................... 131
Tablo 115 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik) .............................. 132
Tablo 116 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II) .......... 133
Tablo 117 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri) ......... 134
Tablo 118 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber) ........................... 135
Tablo 119 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet: ...................................................... 136
Tablo 120 İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-I)......................................................... 137
Tablo 121. İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-II) ...................................................... 138
Tablo 122. İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I) ............................. 139
Tablo 123 İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri II .............................. 140
Tablo 124. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kindî: Risaleler) ........................................... 141
Tablo 125. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Farabi) .......................................................... 142
Tablo 126 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Sina ......................................................... 143
Tablo 127 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Gazali: ........................................................... 144
Tablo 128 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Rüşd)....................................................... 145
Tablo 129 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kuşeyrî: Risale .............................................. 146
Tablo 130 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Maverdi ......................................................... 147
Tablo 131 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Miskeveyh ............................................. 148
VIII
Tablo 132 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Arabi ...................................................... 149
Tablo 133 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Haldun ................................................... 150
Tablo 134 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Katip Çelebi .................................................. 151
Tablo 135 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri ................................ 152
Tablo 136 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk-Hukuk İlişkisi)..................................... 153
Tablo 137 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı) .................................................. 154
Tablo 138 İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri) ................................... 155
Tablo 139 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar .................... 156
Tablo 140 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı) ..................................... 157
Tablo 141 İslam Düşüncesi V. Dönem .......................................................................... 158
Tablo 142. İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf) ........................................... 159
Tablo 143 İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf)......................................... 160
Tablo 144 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar ......................... 161
Tablo 145 Din Olgusu .................................................................................................... 163
Tablo 146 Yahudilik ...................................................................................................... 164
Tablo 147 (Hıristiyanlık) ............................................................................................... 165
Tablo 148 (Hinduizm) .................................................................................................... 166
Tablo 149 (Budizm) ....................................................................................................... 167
Tablo 150 İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar ...................................................... 168
Tablo 151 Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar ............................................................ 169
Tablo 152 Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar ................................................. 170
Tablo 153 Misyonerlik ................................................................................................... 171
Tablo 154 Diyalog ......................................................................................................... 172
Tablo 155 İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri ....................................................... 173
Tablo 156 İletişimde Konuşma ve Dinleme .................................................................. 174
Tablo 157 İletişim Engelleri) ......................................................................................... 175
Tablo 158 Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı .......................................................... 176
Tablo 159 Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler .................................. 177
Tablo 160 Dini Danışmada Temel Nitelikler) ............................................................... 178
Tablo 161 Dini Danışmada Dış Şartlar .......................................................................... 179
Tablo 162 Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren Teknikler................................. 180
Tablo 163 Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren Teknikler ................................. 181
Tablo 164 Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik Teknikler) ........................... 182
Tablo 165 Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik Teknikler ........................... 183
Tablo 166 (Yaygın Din Eğitimi-Giriş)........................................................................... 184
Tablo 167 Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler ............................................................... 185
Tablo 168 Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri ................................................... 186
Tablo 169 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz............................................... 187
Tablo 170 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe ............................................. 188
Tablo 171 Medya'da Dini Hitabet .................................................................................. 189
Tablo 172 Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua ........................................................ 190
Tablo 174 Arapça Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak
Değerlendirilmesi ........................................................................................................... 193
Tablo 173 Arapça Programı ........................................................................................... 193
IX
Tablo 176 Tefsir Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak
Değerlendirilmesi ........................................................................................................... 194
Tablo 175 Tefsir Programı ............................................................................................. 195
Tablo 178 Hadis Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak
Değerlendirilmesi ........................................................................................................... 196
Tablo 177 Hadis Programı ............................................................................................. 197
Tablo 180 Fıkıh Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak Değerlendirilmesi
........................................................................................................................................ 199
Tablo 179 . Fıkıh Programı ............................................................................................ 199
Tablo 183 Genel olarak Değerlendirme ......................................................................... 201
Tablo 181 İslam düşüncesi Programı ............................................................................. 201
Tablo 182 Eğitim düzeylerine göre yapılan varyans analizi .......................................... 203
Tablo 186 Din Eğitim İletişim Alanı Programının Anova Testine Göre Genel Olarak
Değerlendirilmesi ........................................................................................................... 205
Tablo 184 Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı............................................................ 205
Tablo 185 Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri ............................................. 207
Tablo 187 .Bütün Programların Anova Testine Göre Değerlendirilmesi ...................... 208
Tablo 188 Genel olarak eğitim düzeylerine göre Değerlendirme .................................. 210
Tablo 189 Genel olarak eğitim düzeylerine göre Değerlendirme .................................. 208
Tablo 190 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 211
X
GRAFİKLER LİSTESİ
grafik 1 Yaş (Araştırmaya Katılanların Yaş Dağılımı) .................................................... 51
Grafik 2 Şu Andaki Görev ............................................................................................... 52
Grafik 3 Eğitim Durumu .................................................................................................. 54
Grafik 4 Yüksek Lisans Yapanların Alanı ....................................................................... 55
Grafik 5 Yüksek Lisans Yapanların Alanı ....................................................................... 56
Grafik 6 Doktora Yapanların Alanı.................................................................................. 57
Grafik 7 Doktorayı Bitirenlerin Alanı .............................................................................. 58
Grafik 8 Görev Süresi ...................................................................................................... 59
Grafik 9 İhtisas Kursu Mezunu Olup/Olmama Durumu .................................................. 60
Grafik 10 İhtisas Kursu Mezunu Olanların Eğitim Merkezleri ....................................... 61
Grafik 11 Dib Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler .................................................... 63
Grafik 12. Dib Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler ................................................... 64
Grafik 13 Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma.............................................................. 65
Grafik 14 Arapça Konuşabilme ...................................................................................... 66
Grafik 15 Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme) ........................................................... 68
Grafik 16 Modern Arapça ................................................................................................ 69
Grafik 17 Arapça Duyduğunu Yazabilme........................................................................ 70
Grafik 18: Arapça Metinler Oluşturabilme ...................................................................... 71
Grafik 19: Arapça Bilgisi Bakımından Kendi Kendini Geliştirme .................................. 72
Grafik 20: Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar ..................................................................... 74
Grafik 21 Tefsir Tarihi ..................................................................................................... 75
Grafik 22 Kur'an İlimleri................................................................................................. 76
Grafik 23 Tefsirde Yeni Yönelimler ................................................................................ 77
Grafik 24 Kur'an Meali Okuma ....................................................................................... 78
Grafik 25 Meal, Sureler (Fatiha-Maide............................................................................ 79
Grafik 26 Kur'an Meali .................................................................................................... 80
Grafik 27 Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı ....................................................................... 83
Grafik 28 Usul (Nuhbetu'l-Fiker, İbn Hacer El-Askalani ................................................ 84
Grafik 29 Hadis Tarihi ..................................................................................................... 85
Grafik 30 Hadis İlimleri ................................................................................................... 86
Grafik 31 Hadis Terimleri ................................................................................................ 87
Grafik 32 Ravilerin Tabakaları ........................................................................................ 88
Grafik 33 Hadis Kaynakları ............................................................................................. 89
Grafik 34 Hadis Araştırma Teknikleri ............................................................................. 90
Grafik 35 İsnad Tenkidi ................................................................................................... 91
Grafik 36 Klasik Metin Tenkidi ....................................................................................... 92
Grafik 37 Hadis'te Yeni Eleştiri ....................................................................................... 93
Grafik 38 Güncel Hadis Problemleri................................................................................ 94
Grafik 39 Hadis Çevirisi .................................................................................................. 95
Grafik 40 Klasik Hadis Yorumu ...................................................................................... 96
Grafik 41 Günümüzde Hadis Yorumu ............................................................................. 97
XI
Grafik 42 Fıkıh I. Dönem (Giriş) ................................................................................... 100
Grafik 43 Fıkıh Iı. Dönem (Giriş Iı) .............................................................................. 101
Grafik 44. Fıkıh Ii. Dönem (Deliller) ............................................................................. 102
Grafik 45 Fıkıh Iı. Dönem (Alış-Veriş Konuları I) ........................................................ 103
Grafik 46 Fıkıh Iıı. Dönem (Hüküm Bahisleri) ............................................................. 104
Grafik 47 Fıkıh Iıı. Dönem (Alış-Veriş Konuları Iı)...................................................... 105
Grafik 48 Fıkıh Iv. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları) .................................................. 106
Grafik 49 Fıkıh Iv. Dönem (Ahval-İ Şahsiye) ............................................................... 107
Grafik 50 Fıkıh Iv. Dönem (Problemler) ....................................................................... 108
Grafik 5193 Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi) ........................................................... 109
Grafik 52 Fıkıh V. Dönem (Ahval-İ Şahsiyye Iı) .......................................................... 110
Grafik 53 Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler) ............................................................ 111
Grafik 54 Fıkıh Vi. Dönem (Genel Ve Özel Kaideler) .................................................. 112
Grafik 55 Gündelik Hayata İlişkin Helal Ve Haramlar ................................................. 113
Grafik 56 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş) ................................................... 116
Grafik 57. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar) ...................................... 117
Grafik 58 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık Ve Dil).................................................. 118
Grafik 59 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık Ve Akıl Yürütme) ................................ 119
Grafik 60 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (Kelam İlmi)...................................................... 120
Grafik 61. İslam Düşüncesi Iı. Dönem (Din) ................................................................. 121
Grafik 62 İslam Düşüncesi Iı. Dönem............................................................................ 122
Grafik 63 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İman-I) ............................................................. 123
Grafik 64 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İman-Iı) ............................................................ 124
Grafik 65 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (Zarûrât-I Diniye).............................................. 125
Grafik 66 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (Akîde: Klasik Metin) ....................................... 126
Grafik 67 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I) ............................... 127
Grafik 68 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı Iı) .............................. 128
Grafik 69 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I) ................. 129
Grafik 70 İslam Düşüncesi Iı. Dönem............................................................................ 130
Grafik 71 İslam Düşüncesi Iı. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I) .................................... 131
Grafik 72 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik ................................. 132
Grafik 73 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği Iı ............. 133
Grafik 74 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri ............ 134
Grafik 75 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber .............................. 135
Grafik 76 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Nübüvvet) ....................................................... 136
Grafik 77 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Ahiret-I) .......................................................... 137
Grafik 78. İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Ahiret-Iı) ........................................................ 138
Grafik 79. İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I) .............................. 139
Grafik 80 İslam Düşüncesi Iıı. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri Iı ............................... 140
Grafik 81. İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Kindî: Risaleler)............................................. 141
Grafik 82. İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Farabi) ............................................................ 142
Grafik 83 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (İbn Sina).......................................................... 143
Grafik 84 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Gazali)............................................................. 144
Grafik 85 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (İbn Rüşd) ........................................................ 145
Grafik 86 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Kuşeyrî: Risale) .............................................. 146
XII
Grafik 87 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Maverdi ........................................................... 147
Grafik 88 İslam Düşüncesi Iv. Dönem ( İbn Miskeveyh ............................................... 148
Grafik 89 İslam Düşüncesi Iv. Dönem ( İbn Arabi ........................................................ 149
Grafik 90 İslam Düşüncesi Iv. Dönem ( İbn Haldun ..................................................... 150
Grafik 91 İslam Düşüncesi Iv. Dönem (Katip Çelebi .................................................... 151
Grafik 92 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri ................................. 152
Grafik 93 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk-Hukuk İlişkisi)...................................... 153
Grafik 94 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı)................................................... 154
Grafik 95 İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri) .................................... 155
Grafik 96 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar..................... 156
Grafik 97 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı) ...................................... 157
Grafik 98 İslam Düşüncesi V. Dönem .......................................................................... 158
Grafik 99. İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf ............................................. 159
Grafik 100 İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf) ....................................... 160
Grafik 101 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar ........................ 161
Grafik 102 Din Olgusu ................................................................................................... 163
Grafik 103 Yahudilik ..................................................................................................... 164
Grafik 104 Hıristiyanlık ................................................................................................. 165
Grafik 105 Hinduizm ..................................................................................................... 166
Grafik 106 Budizm......................................................................................................... 167
Grafik 107 İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar ..................................................... 168
Grafik 108 Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar ........................................................... 169
Grafik 109 Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar ................................................ 170
Grafik 110 Misyonerlik .................................................................................................. 171
Grafik 111 Diyalog ........................................................................................................ 172
Grafik 112 İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri ...................................................... 173
Grafik 113 İletişimde Konuşma ve Dinleme ................................................................. 174
Grafik 114 İletişim Engelleri ......................................................................................... 175
Grafik 115 Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı ......................................................... 176
Grafik 116 Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler ................................. 177
Grafik 117 Dini Danışmada Temel Nitelikler................................................................ 178
Grafik 118 Dini Danışmada Dış Şartlar ......................................................................... 179
Grafik 119 Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren Teknikler................................ 180
Grafik 120 Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren Teknikler ................................ 181
Grafik 121 Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik Teknikler ........................... 182
Grafik 122 Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik Teknikler .......................... 183
Grafik 123( Yaygın Din Eğitimi-Giriş ........................................................................... 184
Grafik 124 Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler.............................................................. 185
Grafik 125 Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri .................................................. 186
Grafik 126 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz ............................................. 187
Grafik 127 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe ............................................ 188
Grafik 128 Medya'da Dini Hitabet ................................................................................. 189
Grafik 129 Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua ....................................................... 190
Grafik 130 Arapça Programı .......................................................................................... 194
Grafik 131 Tefsir Programı ............................................................................................ 196
XIII
Grafik 132 Hadis Programı ............................................................................................ 198
Grafik 133. Fıkıh Programı ............................................................................................ 200
Grafik 134 İslam Düşüncesi Programı ........................................................................... 202
Grafik 135 Eğitim Düzeylerine Göre Yapılan Varyans Analizi .................................... 203
Grafik 136 Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı .......................................................... 206
Grafik 137 Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri ............................................ 207
Grafik 138 Bütün Programların Anova Testine Göre Değerlendirilmesi ...................... 209
Grafik 139 Genel Olarak Eğitim Düzeylerine Göre Değerlendirme ............................. 210
Grafik 140 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 212
Grafik 142 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 212
Grafik 143 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 213
Grafik 144 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 214
Grafik 145 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri......................................................................................................................... 215
XIV
I. BÖLÜM
A. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ
2005 yılında bu yana Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından ihtisas hizmet içi
eğitim kurslarında uygulanan programın günün ihtiyaçlarına ve hizmet beklentilerine
göre güncellenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Araştırmanın problemi; 30 ay gibi uzun bir
süre olan ihtisas eğitimde elde edilen bilgilerin kursiyerlerin ihtiyaçlarına ve mesleki
hayatlarında karşılaşabilecekleri problemlerin çözümünde ne kadar etkin, verimli ve
ihtiyaçları giderici olduğunun ortaya çıkartılmasıdır.
İhtisas eğitiminden beklenen hedef:
Günümüzdeki dünya şartlarında dinin topluma sunumunda en önemli unsur,
dinin temel kaynaklara atıfta bulunularak ve günümüz ekseninde yorumlanarak
sunulmasıdır. Bunu yapabilmek için öncelikle İslam ilimlerine vakıf olunmalı ve içinde
bulunduğumuz şartlar ve ihtiyaçlara çözüm önerileri sunmalıdır.
İhtisaslarda takip edilen programın güncellenmesi ile ilgili çalışmaların
incelenmesinde, güncellenecek programın;
Kursiyerde istenilen davranışların oluşturulmasnın dikkate alınması gerektiği,
Hedefler, içerik (müfredat), öğrenme yaşantıları ve değerlendirmeye yer vermesi
gerektiği,
Düşünme yeteneğini geliştirmeye yönelik olması gerektiği,
Bu paralelde; niçin öğretiyoruz? Ne öğretiyoruz? Nasıl öğretiyoruz? Sorularına
cevap bulunması gerektiği hususları üzerinde durulmuştur.
Ayrıca, metin okuma sisteminin gözden geçirilmesi, derslerin tarih ve usulleriyle
çok zaman kaybetme yerine, usulü kavratma yolunun seçilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Bütün bunların yapılabilmesi için ihtisas kursuna başlamadan önce kursiyerin
Arapçadan yeterli bir seviyede olmaması en öncelikli problemdir diyebiliriz. İhtisas
eğitimini alan kursiyer, temel İslam ilimlerinden klasik kaynakları anlama konusuna
vakıf olmasına rağmen vaiz-müftü olarak atandığı zaman ihtisas eğitimi bilgileri ile
1
içinde bulunduğu çevrenin özellikle güncel problemlerine çözüm önerileri getirmekte
zorlanmaları araştırmanın en önemli problemini teşkil etmektedir.
Bunun için temel İslam Derslerinin yanında, derslerin güncel problemlerle ilgili
olanları çeşitli konferanslarla verilerek kursiyerin ilahiyat fakültesinde aldığı nosyona,
çağı okuma yeteneğine yeni şeyler ilave ederek mezun olduğunda dinin çağımız insanına
sunumunun daha iyi yapılması temel hedeftir.
Yukarıda sadece bir kısmına işaret ettiğimiz ihtiyaçlar ve problemler nedeniyle
2005 yılından beri sürdürülen İhtisas eğitim programlarının güncellenmesi çalışmaları ve
bu çalışmaların mahsulü olarak ortaya yeni bir program çıkmıştır. Çalışmamız, ilk defa
2007 -2008 eğitim-öğretim döneminde uygulama geçilmiş olan söz konusu programların
“ alan uzman görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi” dir.
B. ARAŞTIRMANIN AMACI
Diyanet İşleri Başkanlığı, eğitim anlayışında bilimsel zemine dayalı köklü bir
zihniyet dönüşümünü sağlamak için bütün eğitim birimlerini fizikî şartlar ve eğitim
süreçleri bakımından yeniden yapılandırmaktadır. Bu amaçla Eğitim Merkezlerinin daha
cazip hâle getirilmesi, Kur’an Kurslarının, toplumumuzun din eğitimi ihtiyacını
karşılayan eğitim bilimleri, psikoloji, halkbilimi, iletişim, sosyoloji v.b. gibi bilimlerin
verilerinden
ve
teknolojinin
sunduğu
imkânlardan
yararlanılarak
yeniden
yapılandırılması için çalışmalar yürütmektedir.
Başkanlığın hizmet içi eğitim amacı, personelinin mesleki bakımdan daha iyi
yetişmelerini sağlamak, dini konularda toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte
iletişim ve yorum yeteneği ile eğitim ve yönetim becerisine sahip mütehassıs elemanları
yetiştirmek, personele İslâm Bilimleri ile ilgili temel kaynaklardan yararlanma
yeteneğini kazandırarak bilgi üretimini sağlamaktır. Başkanlık, bu kadar önemli bir
amacı gerçekleştirmek için öncelikle personelinin eğitimini günün ihtiyaçlarına göre
yeniden tespit etmekte eğitim sistemini yeni anlayışlara göre düzenlemektedir.
Bu
sebeple,
zaman
zaman
ihtisas
eğitim
merkezlerinin
yönetici
ve
öğretmenlerinin katılımıyla toplantılar yapılmakta, 30 ay gibi uzun bir süre görülen bu
hizmet içi eğitimin eksik yönleri değerlendirilmektedir. Öteden beri yapılan bu
2
toplantılarda ihtisas eğitim programının tekrar güncellenmesi, ilk 9 ay süren Arapça
hazırlık eğitiminin daha etkin ve daha verimli hale getirilmesi, kursiyerlere ileride
atanacakları görevler itibariyle güncel meselelerde yorum gücünün kazandırılması gibi
öneriler gündeme getirilmiştir. İşte bu ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak, ihtisas
eğitim merkezlerinin programlarının yeniden ele alınması ve güncellenmesi gerektiği
ihtiyacı ortaya konulmuştur.
2005 yılından beri program üzerinde çalışmalar yapılarak hazırlanan yeni
programın, bu programı uygulayan eğitim merkezi öğretmeni idarecileri ve öğretmenleri
ile ihtisas mezunu personele anket yapılarak yeni program hakkında alan uzmanlarının
görüş,
öneri,
tenkit,
tekliflerinin
ve
yeni
programın
uygulanmasında
karşılaşılabilecek sorunlar ve öneriler araştırmamızın amacını teşkil etmektedir.
C. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ
Diyanet işleri başkanlığı hizmet içi eğitim ihtisas kurslarının “İhtisas Eğitim
Programlarının Özel Alan Uzman Görüşlerine Dayalı Olarak Değerlendirilmesi” adlı bu
çalışmamız ulaşabildiğimiz kadarıyla şimdiye kadar ihtisas eğitimi ile ilgili olarak
yapılan 4. çalışmadır
Yaptığımız bu çalışmada problem, Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kurslarını, program
merkezli sistem ve eğitim açısından ele almak, karşımıza çıkacak tabloyu Din Eğitimi
penceresinden bütüncül olarak tüm boyutlarıyla değerlendirmektir.
Daha önce yapılan çalışmalardan ilki Vehbi Akşit tarafından “İstanbul Haseki ve
Konya Selçuk Eğitim Merkezindeki Derslerin Program Yönünden Değerlendirilmesi “
ismiyle hazırlanmıştır. Araştırmacı çalışmasının bir alan araştırması olduğunu
söylemekte ve temel amacının İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezi
öğretmen, kursiyer ve mezunlarının program uygulamaları hakkındaki görüşlerini
alarak, karşılaşılan sorunları ortaya koymak ve yaptığı anketlerdeki görüşler ışığında
öneriler geliştirmek1 olduğunu belirtmektedir.
Bu kurslarla ilgili olarak yapılan ikinci çalışma ise Şerafettin POYRAZ
tarafından hazırlanan “Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları”
1
Vehbi Akşit, İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezindeki Derslerin Program Yönünden Değerlendirilmesi
(yayınlanmamış Y.L.tezi), Konya 1997, s. 11.
3
isimli çalışmasıdır2. Bu çalışmada literatür taraması ve bir takım tespitlere yer verilerek
bazı tespit ve tekliflere yer verilmiştir.
Yapılan üçüncü çalışma ise, Mustafa KARA tarafından yapılmış olup, “Diyanet
İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kurslarının Din Eğitimi Açısından
Değerlendirilmesi”3 adını taşımaktadır. Bir alan çalışmasını içermekte, bu kursların
genel işleyiş ve sistemiyle ilgili temel yaklaşımlarını ortaya koymaya çalışmaktadır.
Din fert ve toplum için en kuvvetli bir manevî destek, bir iyilik ve fazilet
kaynağıdır.4 Milli kültürümüzün oluşmasında, birlik ve beraberliğimizin pekişmesinde,
yurt genelinde huzurumuzun tesis ve devamında en etkili kaynağı oluşturan din, ancak
kaliteli din görevlilerinin hizmet etmesiyle beklenen tesiri yapabilir. Bu sebeple üst
düzeyde din hizmeti sunacak personeli yetiştiren Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları,
D.İ.B.’ nın en önemli kurumları olmalıdır. Oturmuş altyapı, güzel işleyen sistem,
faydalı ilim, temsil kabiliyeti yüksek olan yetişmiş personel bu kursların standardı
olmalıdır. Bu hususların gerçekleşmesine dönük tespit ve öneriler, araştırmamızın
önemini artıracaktır.
“Bilgi Çağı” olarak nitelenen günümüzde, bilim, teknoloji ve iletişim alanında
yaşanan baş döndürücü değişim ve gelişmeler, sektörler ve uluslar arasında her alanda
yaşanan yoğun çekişme ve rekabet, gelişen teknolojik imkânlardan da yararlanarak
üretilen hizmet ve ürünleri daha uzaklara en hızlı ve en ucuz bir şekilde ulaştırma
arzusu; devletleri ve kurumları hizmet ve yönetim anlayışı bakımından daha iyiyi ve
daha mükemmeli aramaya yöneltmiştir.
Din görevlilerimizin yüklendikleri misyon ve sergiledikleri vizyon insanlarımız
için çok önemlidir. Bu alanda elde edilecek başarı, eğitim seviyeleri yükseltilmiş, beşerî
ilişkilerde toplumumuza öncü olacak konuma gelmiş, muhatabını anlayan ve onları dinin
aslî kaynaklarını esas alarak bilgilendiren, sadece dinî verileri değil, bilimsel verileri de
2
Şerafettin Poyraz, D.İ.B. Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
2002
3
Mustafa Kara, Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kurslarının Din Eğitimi Açısından
Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2006.
4
Ali Fuat Başgil, Din ve Laiklik, İstanbul 2003, s. 91.
4
kullanabilen, sözleri, davranışları ve samimiyetleriyle örnek bir hayat sergileyen din
görevlilerine ait olacaktır. Bu bilgiler çerçevesinde Diyanet İşleri Başkanlığı:
Yüzeysel değil, derinliğine bilgiye sahip,
Sadece dinî verileri değil, bilimsel verileri de kullanabilen,
Tek taraflı değil, çift taraflı iletişimi benimsemiş,
İletişiminde antipatik değil, sempatik davranan,
Problemlerde hazır çözümleri kullanan değil, araştıran, soran, sorgulayan,
Dini, ikincil kaynaklardan değil, temel kaynaklarından sunan,
Hitap ettiği hedef kitleyi tek bir blok olarak gören değil, farklılıklarını dikkate
alan,
Ufku dar değil, misyonu ve vizyonu olan,
İnsanları ayrıştıran değil, birleştiren bir din görevlisi hedeflemektedir.
Dolayısıyla araştırmanın önemi, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın sunduğu din
hizmetlerinin kalitesinin artırılması ve din hizmetleri alanında üst düzey yöneticiler
yetiştirilmesine katkı sağlamaktır. Çalışmamızın Diyanet İşleri Başkanlığı’nın İhtisas
Eğitimine katkı sağlayacağı inancındayız.
D. ARAŞTIRMANIN ALANI VE SINIRLILIKLARI
Bu araştırma Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından İstanbul Pendik Haseki Eğitim
Merkezi, Konya Selçuk Eğitim Merkezi, Erzurum M. Nuri Yılmaz Eğitim Merkezi,
Trabzon Akçaabat Darıca Eğitim Merkezi ve Kayseri Eğitim Merkezi bünyesinde
yürütülmekte olan beş Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursunda görev yapan müdür ve
öğretmenleri, ihtisas eğitimini tamamlayıp şu anda müftü, vaiz veya diğer ünvanlarda
görev yapan personel ile sınırlıdır.
Araştırmamız Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kurslarında yeni uygulanan programın
uygulama alanlarını ve uygulama kriterlerini değerlendirmek için konunun alan
uzmanlarının yeni program hakkında
görüş ve önerileri sonucunda elde edilen
bulguların yorumlanmasıdır.
5
E. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
1. Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini;
1. İhtisas eğitim merkezleri bulunan İstanbul, Konya, Erzurum, Kayseri ve
Trabzon illerinde bulunan eğitim merkezlerinde görev yapan, programın geliştirilmesigüncellenmesi sürecinde toplantılara katılan ve en önemlisi programın uygulayıcıları
olup, önceki program ile yeni uygulanan program hakkında mukayese yapabilecek
olan eğitim merkezleri öğretmenleridir.
2.
Örneklem,
yukarıda
özellikleri
vurgulanan
eğitim
merkezleri
öğretmenlerinden, ihtisas kusunu bitirip çeşitli il/ilçelerde görev almış müftü-vazi ve
diğer ünvanlardaki personelden oluşmaktadır. 200 kişilik bir grup seçilmiş, bunlardan
27’sine ulaşılamamış, 50’si ise ankete cevap vermemiş veya cevaplarını değerlendirme
yapıldıktan sonra göndermişlerdir. Örneklemi oluşturanların büyük bir bölümü ihtisas
eğitimini bitirip taşra teşkilatında müftülük/vaizlik veya imam hatip olarak görev almış
kişilerden oluşturmaktadır. Araştırmaya katılanlardan 103 kişi ihtisas mezunudur, 20
kişi ihtisas mezunu olmayıp, Başkanlık teşkilatında şimdiye kadar hemen her
kademede görev yapmış, teşkilatın yapısını, sorunlarını iyi bilen il müftüsü, il müftü
yardımcısı veya ilçe müftülüğü yapan personelden seçilmiştir. 20 kişilik bu grup
içinde, Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Adana, Konya, Kayseri, Sakarya,
Kastamonu, Van illerinin il müftüleri veya il müftü yardımcıları bulunmaktadır.
3. Ülkemizde dini ihtiyaçlar ve dini yaşantılar, bölgeler arası farklılıklar
göstermektedir. Ölçme aracı uygulanırken, Türkiye’nin her bölgesini temsil edici
nitelikte örneklem seçilerek 200 kişiye ulaşılmıştır. Bunlardan 123 kişiden dönüt
alınmıştır.
2004-2005, 2005-2006 ve 2006-2007 eğitim-öğretim yıllarında ihtisas eğitim
merkezlerinden mezun olup, Türkiye’nin dört bir yanında çeşitli il / ilçelerde görev
alan vaizler ve müftülerin yanı sıra, İhtisas eğitim merkezlerinin bulunduğu İstanbul,
Konya, Kayseri, Erzurum ve Trabzon illerinde görev yapan eğitim merkezleri
öğretmenleri ve bu illerde görev yapan müftü / vaizlerin görüşlerine başvurulmuştur.
6
Ayrıca; Bursa, Sakarya, İzmir, Antalya, Adana, Ankara, Hatay, Kastamonu, Sivas,
Urfa, Van, Diyarbakır, Malatya, Muğla il/ilçe müftülüklerinde görev yapan ihtisas
eğitim merkezi mezunlarının görüş ve önerilerine başvurulmuştur.
2. Veri Toplama Araçları
Araştırmada yeni uygulamaya konulan ihtisas eğitim programlarının “ Alan
Uzman Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi” hedeflenmektedir. Diyanet İşleri
Başkanlığı taşra teşkilatında görev yapan ihtisas mezunu müftü/vaiz ve imamhatiplerin alanda karşılaştıkları problemleri de göz önüne alınarak yeni uygulamaya
konulan programı değerlendirmeleri için hazırlanmış “ İhtisas Hizmet İçi Eğitim
Programı Değerlendirme Ölçeği” nden (EK1) faydalanılmıştır. Ayrıca araştırmanın
sonunda, ihtisas eğitim merkezlerinde görev yapan öğretmenler ve şu anda programın
uygulandığı kursiyerlerle derinlemesine yapılan görüşmeler sonucunda Ekim 2007 den
beri uygulanan söz konusu programın uygulanma sonuçları hakkında görüş ve
önerilerine yer verilmiştir.
Araştırmanın konusunu oluşturan “İhtisas Hizmet İçi Eğitim Programı
Değerlendirme Ölçeği” iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümünde katılımcıların
kişisel ve mesleki bilgilerini belirlemeye yönelik sorular (demografik bilgiler), ikinci
bölümünde ise yeni uygulamaya konulan programların alanları, konuları ve bunların ne
derece yeterli olup olmadıklarının tespiti yer almaktadır. Ölçeğin son sorusunda ise,
program hakkında eklemek istediği açık uçlu soruların değerlendirilmesi yer
almaktadır.
3. Verilerin Analizi
Ölçme ve değerlendirme formunda yer alan açık uçlu sorular Excel programı ile
diğer sorular ise SPSS paket programı (Statistical Programme For Social Sciences) ile
analiz edilmiştir. Demografik değişkenlere ait özet bilgiler frekans dağılımları ve yüzde
oranları şeklinde tablolaştırılmış ayrıca verilere ait histogramlara yer verilmiştir.
Demografik değişkenlerin ölçüme etkilerinin analiz edilmesi amacıyla 2 gruplu
değişkenlerde ilişkisiz örneklemler t-testi, üç ve daha fazla grup içeren değişkenlerde
7
varyans analizi yapılmıştır. En az bir ortalamanın diğerlerinden farklı olması
durumunda varyansların homojenliğini test etmek için Levene testi kullanılmıstır.
Levene testi sonucu varyansların homojen olduğu durumlarda Tukey HSD, homojen
olmadığı durumlarda Tamhane T2 test sonuçları kullanılmıştır.
Sonuçları değerlendirmede Sınıf aralığı = (Maximum değer-Minimum
değer)/Sınıf sayısı) şeklinde hesaplanmış ve aralıklar;
1,00-1,60
arası Yetersiz
1,67-2,33
arası Kısmen Yeterli
2,34-3,00
arası Yeterli olarak yorumlanmıştır.
Böylece hem programların kendi aralarında yeterlilik-yetersizlik açısından
değerlendirilmesi yapılmış, diğer taraftan araştırmamıza katılan meslek gruplarının
(eğitim merkezi idareci ve öğretmenleri, müftüler, vaizler, imam-haitpler, müezzin
kayyımlar ve diğer personel) programlar hakkında verdiği görüşler meslek grupları
arasında mukayeseye tabi tutularak bir kanaate varılmaya çalışılmıştır.
8
II. BÖLÜM
HİZMET İÇİ EĞİTİM VE DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI İHTİSAS
KURSLARI
A. HİZMET İÇİ EĞİTİM KAVRAMI
1. Hizmet Öncesi Eğitim
Çalışanların eğitimi konusunda yapılan ayrımlardan birisi de “hizmet öncesi
eğitimdir”. Hizmet öncesi eğitimin çeşitli tanımlamaları yapılmaktadır. Bunlardan biri,
“kurum ve kuruluşların eleman ihtiyaçlarını karşılamak üzere kendi bünyelerinde
açtıkları okullarda ve genel öğretim kurumlarında hizmet öncesinde okutulan ve
yürütülen faaliyetlerin tümü”dür.5
Bu tanıma göre hizmet öncesi eğitim, iş görenlerin işe girmeden önce almış
oldukları eğitimdir. Bu tanımdan hareketle hizmet öncesi eğitimin kapsamı, işe
girmeden önce genel öğretim kurumlarında verilen tüm eğitim etkinlikleri ile her türlü
mesleki ve teknik öğrenim etkinliklerini içermektedir. Böylece kişi hizmete girmeden
önce almış olduğu eğitim, onun hizmete girdikten sonra görevini gereği gibi
yapabilmesinde önemli ve etkili bir gösterge olacaktır.6 Bu nedenden dolayı devlet
memurları genel planı da hizmet içi eğitime önem vermiş ve kamu kesimine nitelikli
eleman sağlanabilmesi için, hizmet öncesi eğitim kurumlarının kamu ihtiyacına cevap
verebilecek nitelikte bir eğitim politikasına ve planına kavuşturulmasına işaret etmiştir.
2. Hizmet İçi Eğitim
Hizmet içi eğitim, çalışma yaşamı süresince devam ederek onun bir alt sürecini
oluşturmaktadır. Bu nedenle işe giren kişi, işe başladığı tarihten işten ayrılacağı tarihe
kadar geçen süre içerisinde mesleğin niteliğinde meydana gelen her türlü gelişme ve
değişmelerden geri kalmamak üzere sürekli olarak eğitilmek zorundadır
5
6
DİE; “Kamu Kurum ve Kuruluşları Hizmet Öncesi ve Hizmet İçi Eğitim İstatistikleri”, 1995, s. 8.
A. Doğan Canman, Çağdaş Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ank. 1995, s. 84.
9
Hizmet içi eğitimin bu güne kadar birçok tanımı yapılmıştır. Bunlardan bazıları
şunlardır.
1- Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya
ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili bilgi, beceri
ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir.
2- Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan personelin görevleri ile ilgili bilgi ve
becerilerini artırmak amacıyla kurum içinde ve kurum dışında yaptırılan eğitimdir.
3-Hizmet içi eğitim, “kişiye işi ile kesin hukuki ilişkisinin kurulduğu tarihten,
işten ayrıldığı tarihe kadar geçen süre içinde, işin gerektirdiği performans düzeyine
ulaşması içim gereken bilgi, beceri ve davranışların sistemli bir şekilde öğretilmesidir”7
4- Hizmet içi eğitim, “kamu görevlilerinin hizmete yatkınlığını sağlamak,
verimliliklerini artırmak ve gelecekteki görev ve sorumlulukları için yetiştirme amacıyla
kurum içinde ya da kurum dışında, iş başında ya da iş dışında başvurulan eğitim
etkinlikleridir”8
Bu tanımlara göre hizmet içi eğitim kişinin işi ile kesin hukuki ilişkisinin
kurulduğu tarihten itibaren başlayarak, emeklilik veya işinden herhangi bir sebeple
ayrıldığı süreye kadar devam etmektedir.
3. Hizmet İçi Eğitime Duyulan İhtiyaçlar
Bu tanımlardan sonra genel olarak belirtmek gerekirse hizmet içi eğitime temelde
üç nedenle ihtiyaç duyulmaktadır:
1- Kişilerin gördüğü eğitim, yaptığı hizmetle ilgili değildir.
2- Kişi, hizmet öncesi eğitimini gördüğü bir alanda hizmet vermektedir, ancak
edindiği bilgiler hizmeti nitelikli yürütebilmesi için yetmemektedir.
3- Kişi, yaptığı işle ilgili yeterli eğitim görmüştür, ancak mesleğe girdiği yıllarda
yeterli olan bilgileri gün geçtikçe eskimektedir.
7
Halil Can, Ahmet Akgün ve Şahin Kavuncubaşı; Kamu ve Özel Kesimde Personel Yönetimi, Siyasal
Kitapevi, Ankara 1995, s. 195.
8
Cahit Tutum, Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ankara 1979, s. 120.
10
Sonuç olarak, bu üç durumdan dolayı hizmet içi eğitim gereklidir. Bu sebeple
hizmet içi eğitim temelde üç şekilde düzenlenir:
a) Yeniden eğitim
b) İlave eğitim
c) İleri eğitim
Her kurum çalıştıracağı personelin niteliğinin hizmet gereklerine uygun olmasını
sağlamak durumundadır. Hizmetin gerektirdikleri ile personelin sahip olduğu
yeterlilikler arasındaki fark, hizmet içi eğitimi zorunlu kılmaktadır. Birey, hizmet içi
eğitimle, yeni alındığı işin şartlarına kolaylıkla uyum sağlayacak; uzun süredir
çalışıyorsa mesleki eksikliklerini giderecek, niteliklerini artıracak ve mesleğinde
yükselmek için fırsat bulacaktır.
4. Hizmet İçi Eğitimin Amaçları
Hizmet içi eğitimin amaçları, eğitimi yapacak örgütün politikasına ve amaçlarına
uygun olarak tespit edilmelidir. Kamu personel rejiminde, memurların hizmet içi
eğitimlerine de yer verilmiştir. Eğer adayların seçimi, genel yetenek, beceri ve bilgilerini
ölçme esasına dayanıyorsa, memurların işe girdikten sonra hizmetin gerektirdiği bilgi ve
becerileri kazanması için hizmet içi eğitime tabi tutulması gereklidir.9 Hizmet içi
eğitimle belirlenen amaçlar hem örgütün hem de eğitim görecek personelin ihtiyaçlarına
yönelik olarak tespit edilmelidir. Ayrıca hizmet içi eğitimin amacı, personelin sadece
genel kültürünü artırmak değil, personelin örgüt tarafından istenen niteliklere sahip
olmasını sağlamaktır.
Hizmet içi eğitimin çeşitli amaçları bulunmaktadır. Bunları birey, örgüt yönüyle
ve genel olarak inceleyebiliriz. Personel açısından amaç, bireyi işini daha iyi
yapabilecek konuma getirmektir. Örgüt açısından ise, örgütü meydana getiren bireylere
görevlerini nasıl yapacaklarına, birlikte nasıl çalışacaklarına ilişkin bilgi sunmaktır. Bu
durumda eğitimin başarıya ulaşıp ulaşmadığının ölçüsü “hizmetin niteliği” ile ölçülür.
Genel olarak hizmet içi eğitimin amaçları şunlardır:
9
Bilal Eryılmaz, Kamu Yönetimi, İstanbul 1998, s. 284.
11
1.
Verimliliği yükseltmek,
2.
Performansı artırarak çalışanların güdülenmesini artırmak,
3.
Personeli üst kadrolara hazırlayarak eleman ihtiyacını örgüt içerisinden
sağlamak,
4.
İşten kaynaklanan şikâyetleri ve hataları azaltmak,
Kuruma dinamizm ve saygınlık kazandırmak,
5.
Örgüt yapısını, dış çevreden gelen değişmelere karşı esnek hale getirmek,
6.
Kişiler ve bölümler arası iletişime katkıda bulunmak,
7.
Bakım ve onarım giderlerini azaltmak,
8.
İşe geç kalma ve devamsızlıkları azaltmak,
9.
Yöneticilerin denetim ve görev yüklerini azaltmak. 10
Kısacası bütün bu amaçların gerçekleşebilmesi için seçilerek hizmete alınmış personelin
anlayışlarında, tavırlarında, bilgilerinde hizmet içi eğitim yoluyla gerçekleştirilebilecek
olumlu ve birleştirici değişikliklerin yönetimin tüm birimlerinde ve birimler-kişiler
arasındaki karşılıklı ilişkilerde uyumlu bir çalışma ortamı sağlaması beklenmektedir.
Hizmet içi eğitimin genel amaçları, eğitimin yapılacağı kurumun politikasına ve
amaçlarına uygun olarak sistem bütünlüğünü koruyacak, kendi içinde tutarlı ve temel
gereksinmeleri karşılayacak şekilde saptanır. Her kurum özel hal ve şartlarına göre
amaçlarını kendisi belirlemek durumundadır.
Hizmet içi eğitim bir yaygın eğitim türüdür. Hizmet içi eğitimin örgün eğitimden
en önemli farkı, hizmet içi eğitim programlarını ihtiyaçların tayin etmesidir. Bu sebeple
kurumlarda personelin eğitim ihtiyaçlarını belirleme işi önem kazanmaktadır. Eğitim
ihtiyacı belirlenirken bütün personel bir anda hizmet içi eğitimden geçirilemeyeceği için
öncelikle hizmet içi eğitime ihtiyaç duyulan personelin seçimine özen gösterilmesi
zorunluluğu vardır. Eğitime ilişkin her planın kapsayacağı eğitim önceliklerinin
saptanması ve personelden kimin, ne zaman, nerede ve nasıl eğitim göreceğinin ayrıntılı
bir “geliştirme ve yetiştirme” planına bağlanması gerekmektedir.
10
Can vd, age, s.196.
12
Hizmet içi eğitimde amaçlara ve hedeflere ulaşmada iyi saptanmış eğitim
politikaları doğrultusunda hazırlanan eğitim planı en önemli unsurdur. İyi yapılmış bir
planlama yanında, yine amaçlara ve hedeflere uygun bir hizmet içi eğitim programının
hazırlanması da gerekmektedir.
Bu aşamadan sonra hizmet içi eğitimde hazırlanan programın uygulanması,
teorinin imkanlar ölçüsünde ve en üst düzeyde pratiğe aktarılması anlamına gelmektedir.
Bu süreçte kullanılan öğretim yöntemleri ve araçları başarıyı etkileyen önemli iki
unsurdur.
Hizmet içi eğitimde değerlendirme ise, uygulanan programın ne kadar başarılı
olduğunun tespit edilmesini sağlamakta ve ortaya çıkan eksikliklerin daha sonra
düzenlenecek olan programlarda giderilmesine yardımcı olmaktadır.
5. Hizmet İçi Eğitimin Faydaları
Hizmet içi eğitim bir bakıma iş başında yapılan bir eğitim olduğu için,
memurların, amirlerinin gözetim ve denetimi altında işlerini “yaparak” ve “tecrübe”
ederek daha iyi öğrenecekleri düşünülmektedir.11 Bu nedenle hizmet içi eğitim, hem
yöneticiler hem personel hem de kurum açısından faydalar getirmektedir.
Hizmet içi eğitimin yönetici yönünden faydaları şunlardır:
Yetişmiş personelin hata yapma oranı minimum seviyeye düşer ve iş verimi
artar.
Yöneticinin denetleme imkânını artırır.
Yöneticinin işte güçlüklerle karşılaşma oranı azalır ve gereksiz ayrıntılarla
uğraşması engellenerek ana sorunlarla uğraşma imkanı sağlanır.
Hizmet içi eğitimin personel yönünden faydaları şunlardır:
11
Eryılmaz, age, s. 285.
13
Yetişmiş olan personelin kendisine olan güvenini artarak geleceğe güvenle
bakmasını sağlar.
•
İşte yükselme imkânını artırır.
•
Personelin işleri tam zamanında, eksiksiz ve kusursuz yapmaları onların
işten zevk ve heyecan duymalarını sağlar, motivasyonlarını artırır.
•
Yaptıkları işlerini amirleri tarafından beğenilmesi neticesinde çalışma
saatleri çabuk ve eğlenceli geçer, sıkıcı olmaz.
Yetişmiş personelin bakış açısı genişler, ortama uyumu kolaylaşır, işe yatkınlığı
artar ve ona huzurlu çalışma imkânı sağlar.
Hizmet içi eğitimin kurum yönünden faydaları şunlardır:
Verim yükselir, maliyetler düşer ve kazanç artar.
Teşkilatın ilişkide bulunduğu kişi ve kuruluşlar arasındaki itibarı artar.
Makine ve araçların yıpranma oranları azalır ve netice de bakım onarım giderleri
azalır.
Üretimdeki hatalı ve fireli mal azalır.
Kurumun güvenirliği sağlanır. 12
Hizmet içi eğitimin sağlayacağı bu faydalar değerlendirilirse, personel açısından
daha çok manevi bir haz yarattığı, örgüt açısından ise, daha çok maddi faydalar
kazandırdığı görülmektedir.
Hizmet içi eğitimin bu faydalarına rağmen kimi durumlarda belirli sakıncaları da
bulunmaktadır. Kısaca sıralanırsa, personelin ve örgütün ihtiyaçlarına cevap verecek
alana göre yapılmayan eğitim sakıncalıdır. Verilecek eğitimin personelin seviyesinin çok
üzerinde veya altında olması örgütün yapısında bir takım eksiklik ve aksaklıkların var
12
Nuri Tortop, Personel Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ank 1994, s. 245.
14
olması ve hizmet içi eğitimin amaçlarının belirlenmeden verilecek olan eğitim, personel
ve örgüte faydadan çok zarar verebilir.
6. Hizmet İçi Eğitimle İlgili Mevzuat
Ülkemizde hizmet içi eğitim faaliyetleri, 14.07.1965 tarihinde çıkarılan 657
sayılı Devlet Memurları Kanunu’na dayalı olarak yürütülmektedir.
Bahsi geçen kanunun 214. maddesi, göreve atanan memurun, yetişmesi,
verimliliğinin artırılması ve daha ileriki görevlere hazırlanması için, kurumlara hizmet
içi eğitim faaliyeti yapma yükümlülüğü getirmektedir. Kurumlar bu yükümlülüklerini
yerine getirmek için, aynı kanunun:
a) 216. maddesinde öngörüldüğü şekilde hem kurum içinde hem de kurumlar
arası Eğitim Merkezleri açabilirler,
b) 218. maddesinde öngörüldüğü şekilde, yabancı ülkelerdeki hizmet için eğitim
faaliyetlerinden faydalanabilirler.
Diğer yandan 31.07.1970 tarihinde çıkarılan 1327 sayılı kanunla, 214. maddedeki
“yükümlülük” sözcüğü metinden çıkarılmıştır. Böylece kamu personelinin eğitime tabi
tutulması bir zorunluluk olmaktan çıkmış, kurum ve kuruluşlarını inisiyatifine
bırakılmıştır. Bu durum hizmet içi eğitim açısından kurumların personelini eğitmesini
engellememekte, sadece eğitmemeleri durumunda bundan sorumlu tutulmamalarını
sağlamaktadır.
Kurumların görevdeki elemanlarına yönelik bu hizmet içi eğitim faaliyetleri,
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda tespit edilen eğitim türlerinden, yaygın
eğitim düzeyinde bir faaliyettir.
B. DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI HİZMET İÇİ EĞİTİM KURSLARI
Yukarıda zikredilen 657 sayılı kanun, bir personel kanunu olmasına rağmen,
eğitim faaliyetlerini de düzenlemektedir. Bu kanuna tabi tüm kamu kurum ve
kuruluşlarına bir görev olarak verilen hizmet içi eğitim üç aşamalı olarak karşımıza
çıkmaktadır:
1- Temel eğitim, hazırlayıcı eğitim ve staj olmak üzere üç aşamalı olarak aday
memurlukta,
15
2- Bilgi tazeleme ve değişikliklere intibak eğitimi şeklinde iki aşamalı olarak
memurlukta,
3- İleri kadrolara hazırlık eğitimi olarak memurluğun her aşamasında.
Bu kanuna göre hareket etmek durumunda olan Diyanet İşleri Başkanlığı, ilgili
kanunun 214. maddesi gereği, Devlet Personel Başkanlığı ile birlikte hazırlamış olduğu
hizmet içi eğitim yönetmeliğine uygun faaliyetler düzenler. Yönetmeliğe göre,
Başkanlığın hizmet içi eğitim kursları üç farklı şekilde düzenlenmektedir. Bunlar, 4-6
hafta süren müftü, vaiz, murakıp, Kur'ân Kursu Öğreticisi, İmam-Hatip, Müezzin
Kayyım gibi personelin yetişmelerini sağlamak amacıyla düzenlenen kurslar,
Başkanlığın yurt dışı teşkilatına personel yetiştirmek amacıyla açılan hizmet içi kursları
ve ihtisas kurslarıdır.
1. İhtisas Kursları
Bu kurslar, Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Merkezlerinin beş tanesinde
düzenlenmektedir. Bunlar İstanbul Pendik Haseki, Konya Selçuk, Trabzon Akçaabat
Darıca, Erzurum Mehmet Nuri Yılmaz ve Kayseri Eğitim Merkezleridir. Otuz ay olarak
düzenlenen bu kursların ilk dokuz ayı hazırlık dönemi, geriye kalan yirmi bir ayı ise
ihtisas dönemi olarak düzenlenmiştir.
Kursun hazırlık döneminde Kur'ân-ı Kerîm (kıraat, tashih-i hurûf, tecvid),
Kur'ân-ı Kerîm meal çalışması, sarf-nahiv, muhadese, Arapça metin ve belagat dersleri
okutulmaktadır. İhtisas döneminde ise tefsir, hadis, hadis usulü, fıkıh, fıkıh usulü, feraiz,
İslam hukuk felsefesi, güncel fıkıh problemleri, akaid, irşad ve tebliğ usulü ve idari
bilgiler dersleri okutulmaktadır.
2. İhtisas Kurslarının Açılmasını Gerekli Kılan Etkenler
Bir kurumda hizmet içi eğitimden söz edebilmenin en önemli şartı, o kurumun
personelinin hizmet içi eğitime ihtiyaç duymasıdır. Dolayısıyla hizmet içi eğitimi
ihtiyaçlar zorunlu hale getirmektedir. Bu yönüyle hizmet içi eğitim, hizmet öncesi
eğitimden farklıdır. Hizmet öncesi eğitim uzun süreli olup genel amaçlara göre
düzenlenirken,
hizmet
içi
eğitim
kısa
düzenlenmektedir.
16
süreli
olup
duyulan
ihtiyaca
göre
Personelin, işgal ettiği makamdaki görevini daha iyi yapabilmesi, eksiklilerinin
giderilmesi, değişen şartlara uyum sağlayabilmesi ve ileriki görevlere hazırlanması
amacıyla eğitim veren ihtisas kursları, hizmet içi eğitim açısından Diyanet İşleri
Başkanlığı’nın
önemli
bir
ihtiyacını
karşılamaktadır.
Günümüzde
ilahiyat
fakültelerinden mezun olmuş Başkanlık personelinin katılabildiği bu kurslar, personelin
yapmakta olduğu görev için sahip olduğu yeterlilikler kadar (bilgi, beceri ve tutum),
daha
ilerideki
kazandırılması
görevlere
için
yükseldiğinde
düzenlenmektedir.
sahip
olması
Personele
gereken
hizmet
yeterliliklerin
öncesi
eğitimle
kazandırılamayan bu yeterlilikler, hizmet içi eğitimle telafi edilmeye çalışılmaktadır.
Ancak bu tür eğitimler her personel için zorunlu değildir. Dolayısıyla kurumda ihtisas
kursu eğitimine ihtiyaç duyanların belirlenip, zorunlu olarak hizmet içi eğitime tabi
tutulmaları gibi bir durum söz konusu değildir. Ancak, vaiz,
müftü ve diğer üst
görevlere atanmanın ihtisası bitirme şartına bağlanması personeli ihtisası bitirme
konusunda teşvik edici bir unsur olarak görülmektedir. Böylece personelin eğitim
kalitesinin artması sağlanmaktadır.
İlk defa 20 Ocak 1976 tarihinde İstanbul’un Haseki semtinde Haseki Eğitim
Merkezi ismiyle açılan ihtisas kursunun açılış gayesi, “Başkanlık teşkilatında çalışan
Müftü ve Vaizlerin mesleki bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliği
artırmak ve onları daha ileriki görevlere hazırlamak ve dini kaynaklara doğrudan
doğruya başvurma yeteneğini elde etmelerini sağlamak, böylece dini konularda
toplumumuzun ihtiyacına cevap verecek mütehassıs elemanları süratle yetiştirmek”
olarak belirlenmiştir.
Bahsi geçen ihtisas kursunun açıldığı tarihlerde ülkemizde dini eğitim veren
kurumlar İmam-Hatip Okulları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Atatürk
Üniversitesi İslâmi İlimler Akademisi ve Yüksek İslam Enstitüleridir.
1949’da faaliyete geçen Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin açılmasına
ilişkin kanun tasarısının gerekçesinde şu ifadeler yer almaktadır:
“Din meselelerinin sağlam ve ilmi esaslara göre incelenmesini mümkün kılmak,
mesleki bilgisi kuvvetli ve düşüncesinde ihatalı din adamlarının yetişebilmesi için
lüzumlu şartları sağlamak maksadıyla memleketimizde de garptaki örneklerine benzer
bir İlahiyat Fakültesi’nin kurulması...”
17
İlahiyat Fakültesi açıldığı zaman bazı dersler, öğretim elemanı bulunmadığı için
Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde okutulmuştur. İlahiyat Fakültesi’nin, asgari düzeyde
kendi öğretim kadrosuna sahip olabilmesi için yirmi yıla yakın bir zaman geçtiği
bilinmektedir.
İmam Hatip Okulları 1951-1972 yılları arasında faaliyet göstermiş, daha sonra
yapılan bir değişiklikle İmam-Hatip Liseleri ismini alarak eğitimine devam etmiştir.
İmam Hatip Okullarının açılması, Türk Milleti’ne hitap edecek olgun, kültürlü,
imam ve hatiplerin yetişmesi arzu edildiğinden, bir zaruret olarak görülmüştür. Bu
okulların amacı müspet, münevver din adamı yetiştirmek olarak belirlenmiştir. İlk açılan
İmam Hatip Okulları, bu amaca uygun olarak Diyanet İşleri Başkanlığı’nın köy, bucak,
kasaba ve şehir teşkilatına, dönemin şartları düşünüldüğünde kaliteli eleman
yetiştirmekteydi. Bununla birlikte bu okullardaki meslek dersleri ile kültür dersleri
arasındaki oran “yüzde 40 meslek dersi/yüzde 60 kültür dersleri” şeklindeydi.
1960’lı yıllarda okul ve öğrenci sayısı artmaya devam eden İmam Hatip Okulları
orta kısım mezunlarından yüzde 7 gibi az bir kısmı mesleğe (din görevliliği) yönelmiş,
yüzde 86’sı okulun 2. devresine devam etmiştir. 1966 yılında dönemin Milli Eğitim
Bakanı Orhan Dengiz ise Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 4600 münhal kadrosunun
bulunduğunu, aynı yıl İmam Hatip Okulundan mezun olabilecek öğrenci sayısının ise
374 olduğunu açıklamıştır. 1969-1970 yılları arasında İmam Hatip Okulları II. Devre
mezunlarının yüzde 58.5 gibi yüksek bir oranının Yüksek İslam Enstitülerine, yüzde
40’ının da din hizmetlerine yöneldiği görülmektedir.
1959 yılında açılan ve yönetmeliğinde görev olarak, Diyanet İşleri Başkanlığının
merkez ve taşra teşkilatında çalışacak elemanlar yetiştirmek de bulunan Yüksek İslam
Enstitüleri, Yüksek öğretim kuruluşları içinde, üniversite ve akademilere göre kuruluş
kanunu olmayan ve devlet bütçesinden en az maddi imkan ve destek alabilmekteydi.
Yüksek İslam Enstitülerinin, daha ilk safhada sağlam hukuki ve idari esaslara
bağlanmaması, onlar için talihsiz bir durum olmuştur. Öğretim elemanlarının maddi
durumları ve kadrolarının niteliği, asistanların durumu, tez çalışmalarına akademik
unvan verilmemesi, enstitülerin maddi destek sağlanmadığı için halkın yardımlarına
muhtaç olması ve bu sebeple, yardım edenlerin bazı beklentileriyle karşı karşıya
kalması, memur kadrolarının eksikliği, kütüphane, kitap, teksir, fotokopi vs. bazı zaruri
18
ihtiyaçlarını bile karşılayamaması, genellikle yoksul aile çocuklarının devam ettiği bu
kurumlarda onları iaşe ve ibatesi için ödenek ayrılmamış olması… gibi sıkıntılarla baş
edilerek eğitim-öğretim yapılmıştır.
Genel olarak bakıldığında bu enstitülerde okutulan dersleri üç ana grupta
toplamak mümkündür:
1- Tefsir, Hadis, Kelam vs. klasik dini bilgileri öğreten çeşitli dersler,
2- Bu klasik bilgilerin öğretimine vasıta olacak Arapça, Osmanlıca vs. dil
dersleri,
3- Öğrencilerin geniş ufka sahip olmaları, dini ve milli kültürlerini tanımaları için
Felsefe, Tarih vs. dersler.
1971 yılında Atatürk Üniversitesi’ne bağlı olarak İslami İlimler Fakültesi
açılmıştır. Beş yıllık bu Fakültede dört bölüm vardı:
A- Tefsir ve Hadis Bölümü
B- Kelam ve İslam Felsefesi Bölümü
C- Fıkıh ve İslam Hukuku Bölümü
D- İslam Dil ve Edebiyatları Bölümü
Üçüncü sınıfta başlayan bu bölümleşme, diğerlerinde olduğu gibi, istihdam
alanıyla bütünleşmediğinden işlevsizdi. Bu Fakültenin programı, 1972 yılından sonraki
İlahiyat Fakültesi ve Yüksek İslam Enstitülerinin programlarından pek farklı değildi.
Programa renk ve şekil veren zihniyet hemen hemen aynıydı.
Bu değerlendirmelerden sonra söylemek gerekir ki milli kültürümüzü, İslam dini
itikad ve ibadetlerini bilen, geniş düşünceli din görevlileri yetiştirmeyi kendine gaye
edinmiş bu gibi müesseselerdeki başarı oranı hep münakaşa konusu olmuştur.
Öğretilmeye çalışılan derslerde arzu edilen başarı sağlanamadığı gibi, müstakbel din
görevlileri olacak öğrencilerin görmeleri zaruri olan bazı dersler (irşat ve tebliğ metodu,
insani ilişkiler, vaaz metodu vs.) de ders programlarında yer almamıştır.
Diğer yandan hem iyi bir Arapça öğretimi yapılmaması hem de klasik İslami
ilimlere dair tafsilatlı ve derinlemesine bir bilgi verilmemesi sebebiyle, bu
müesseselerden mezun olan öğrencilerin, din görevlisi olduklarında karşılaştıkları
problemlere daha sıhhatli çözümler üretebilmek için başvurmaları gereken temel
kaynaklarla münasebetleri de asgari düzeyde olmaktadır.
19
İşte bu ve benzeri sıkıntılarla karşı karşıya kalan Diyanet İşleri Başkanlığı,
bünyesinde çalışan personelin kalitesini artırmak ve ilerideki vazifelere gelecek
elemanların durumlarını iyileştirip onları birer uzman sıfatına kavuşturmak gayesiyle
ihtisas kursları açma kararı almıştır.
3. Günümüzde İhtisas Kurslarına Duyulan İhtiyaç
Eğitimin önemli bir boyutunu oluşturan din eğitimi, ailede ve örgün eğitimde
olduğu kadar yaygın eğitim alanında da önemli bir yere sahiptir. Çünkü din konusunda
bilgilenme ihtiyacı yetişkinlik döneminde de önemini artırarak korunmaktadır. Bu
nedenle örgün din eğitimi alanında olduğu gibi yaygın din eğitimi alanında da görev
alacak elemanların iyi yetiştirilmesi ülkemizde din eğitimi veren kurumların üzerinde
düşünmeleri gereken önemli bir problem alanıdır.
Şüphesiz bir eğitim kurumunun başarısı, öğretim programının, yetiştirmeyi
hedeflediği insana kazandıracağı niteliklere göre planlanmış olmasına bağlıdır. Bu
noktada bir eksiklik, o kurumun eğitimde belirlediği hedeflere ulaşmasını engeller.
Günümüzde toplumlar sürekli değişmekte ve karmaşıklaşmaktadırlar. Buna bağlı olarak
ihtiyaçlar çoğalmakta ve çeşitlenmektedir. Bu değişim ve çeşitlilik, dini ihtiyaçlar ve
yaşantılar alanında da kendini göstermektedir. İnsanlar her gün yeni bir dini soru ve
sorunla karşılaşmakta ve tartışmaktadırlar. Bu nedenle toplumu din konusunda
aydınlatmakla görevli olan insanları yetiştirirken toplumdaki değişme ve çeşitliliği
dikkate almak ve öğretim programlarını buna göre düzenlemek kaçınılmaz bir
zorunluluk olarak kendini göstermektedir.
“ İlahiyat fakültelerinin programında zorunlu olarak yer alan derslerin neredeyse
tamamının İslam bilim ve kültür tarihi ile ilgili olduğu, yani geçmişteki bilgi birikimini
aktarmaya yönelik olduğu görülür. Toplumun dini problemleri ile ilgili bazı dersler yine
sınırlı ve seçimlik olarak programda yer almakla beraber, öğrenci bunları seçmediği
zaman toplumla sağlıklı iletişim kurma konusunda fakültede de bilgilenme şansını
kaybetmektedir.
İlk dönemlerde itibaren ilahiyat fakültelerinin programları incelendiğinde din
hizmetlerinin yürütülmesine yönelik teorik veya pratik bir dersin programlarda yer
almadığı görülür. İlahiyat öğrencilerinin din hizmetleri alanında da bilgilendirilerek bu
20
alanda hizmet yapacak şekilde yetiştirilmeleri konusundaki ihtiyaç daha önce de
hissedilmiş ve mesleki alan da göz önünde bulundurularak ilahiyat fakültelerinde yeni
program oluşturulması teklif edilmişti. Ancak bugüne kadar mesleki eğitime ağırlık
veren program konusunda bir gelişme olmamıştır.
Bugüne kadar uygulanan ilahiyat programlarında dikkat çeken bir başka husus
da, zorunlu olarak okutulan derslerin sadece İslam bilimleri alanında geçmişteki bilgi
birikimini aktarmaya yönelik olduğudur. Fakültelerden yetişen mezunların, yaşayan
toplum içinde hizmet verecek olmalarına karşılık, sosyal hayatın akışı içinde toplumda
karşılaşılan sorunlar ve ihtiyaçlarla ilgili öğrenciyi bilgilendirici nitelikte zorunlu dersler
programlarda pek yer almamıştır. Seçimlik dersler arasında sınırlı sayıda da olsa yer alan
bazı dersleri, ancak seçmeleri durumunda alabilecek olan öğrenciler, o dersleri
seçmezlerse daha önce de belirtildiği gibi, toplumda yaşanan dini problemlerle ilgili
bilgilenme şansını kaybetmektedirler.
Bugün akademik çevrelerde, vaiz ve müftülerimizin özellikle hutbe okuyan din
görevlilerimizin eğitilirken toplum psikolojisi ve ihtiyaçları konusunda daha iyi
bilgilendirilmeleri gereği sıkça konuşulmaktadır. Ama programlar yapılırken nedense
hep akademik bilgi kazandırıcı derslere ağırlık verilmekte, toplumdaki dini uygulama ve
yaşantılara yönelik bilgilendirici dersler ya tamamen ihmal edilmekte veya birkaç
seçimlik dersle yetinilmektedir. Oysa geçmişteki İslam bilgi ve birikimini kazandıracak
dersler kadar bu dersler de önemlidir.
Toplumdaki dini yaşantı ve algılama biçimlerinden habersiz yetişen ve yeterli
düzeyde Kur’an okuma ve anlama becerisi kazanamayan, özellikle de programda
olmaması nedeniyle lisan öğretimi sırasında din bilimlerinin öğretim tekniği ve din
hizmetlerinin niteliği konusunda hiç ders almayan mezunlarımızın vaiz, müftü, Kur’an
kursu öğreticisi vb. şekillerinde mesleki alanda hizmet verirken veya din eğitimi
yaparken büyük zorluklarla karşılaşacağı açıktır. “13
“Yapılan bir araştırmada Diyanet İşleri Başkanlığında görev alan veya almak
isteyen ilahiyat fakültesi mezunlarının, cami içi din hizmetlerinde bilgi ve kabiliyet
açısından kendilerini yeterli buldukları tespit edilmiştir. Namaz, ezan, hutbe, vaaz, cami
13
Yaygın Din Eğitimini Sorunları Sempozyumu, 28–29 Mayıs 2002, İlahiyat Bilimleri Vakfı Yayınları,
2003, s. 94
21
dersleri, yaz kursları, caminin bakım ve onarım gibi hizmetlerinin yerine getirilmesinde
kendilerini kalifiye eleman olarak görmeleri, yeterli özgüvene sahip olmaları dikkat
çekicidir.
Bununla birlikte, ilahiyat fakültesi mezunları cami ile bağlantılı hizmetlerde ve
cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo psikolojik yardım hizmetlerinde aynı
özgüvene sahip olmadıkları görülmüştür. Hatta bu hizmetlerle ilgili olarak istemedikleri
sürprizlerle karşılaşmamak için bu tür hizmetlerden geri durmak isteyenlerin sayısı hiç
de az değildir.
İlahiyat fakültesi mezunlarının cami eksenli din ihzmetlerinde karşılaştıkları
sorunları üç başlık halinde toplamak mümkündür:
a. Dini-ahlaki soruları cevaplandırma.
b. Mutlu günlerde yapılan kutlamalara veya törenlere din görevlisi olarak
katılma.
c. Kederli veya problemli kişilere yardım”.14
Yapılan bu araştırmanın bulgularının İlahiyat
fakültesi mezunlarının cami
eksenli din hizmetlerinde karşılaştıkları sorunlar ve bu alandaki formasyon ihtiyaçları
araştırmasında, bu konuda vekil imam-hatip olarak görev alamk için bekleyen ilahiyat
fakültesi mezunu bir gencin anlattıkları dikkat çekicidir.
“İlahiyat fakültesinden mezun olalı yaklaşık bir yıl oldu, vekil imam-hatip olmak
için müracatlarda bulundum. Köyümüze gittiğim bir gün köylülerimizden birisi bana
gelerek “ imam bugün bize gelecekti ama hastası varmış şehre gitmiş; hocam sen daha
büyük hocasın,sünnet merasimimize buyur” diye beni davet etti. Peki ben ne yapacağım
orda dediğimde, hocam siz daha iyi bilirsiniz ama biz oğlanı sünnet ettirdik dolayısıyla
aile arasında bir mevlit okunsun, dua edilsin ve sonrası da bir yemek yiyelim istiyoruz
dedi.Böyle bir şeye kendimi hiç hazır hissetmediğim için bir anda ne yapacağımı
şaşırdım.Hemen mevlit okumanın dinen bidat olduğu şekilde okulda öğrendiğim bir
bilgi imdadıma yetişti. Ben bu bilgiyi ona ilettiğimde hocam biz günah olmasın diye
çalgılı sünnet düğünü yapmadık; şimdi bu yapacağımız da mı günah oluyor! diye bana
14
Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları,Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 16-17
Ekim 2003, Isparta, S.D.Üniversitesi Yayınları, s. 416.
22
karşılık verdi. Sonra yakın bir köyden bir hoca getirip sünnet merasimini yaptılar.”
15
(ilahiyat fakültesi mezunu işsiz bir genç yaş 24)
Yukarıda görüldüğü gibi, ilahiyat fakültesi mezunu bir genç çevresinde icra
edilen bu tür merasimlere, bir din görevlisi gözüyle nasıl bakılacağı veya davet
edildiğinde orada nasıl hareket edeceği konusunda herhengi bir hazılığının bulunmadığı
anlaşılmaktadır. Yine aynı araştırmada konu ile ilgili bir başka tespit önemlidir.
“25 yaşında ilçe müftüsü olarak göreve başladım. 7-8 ay sonra bir gece saat
22.00 sularında kaymakam beni aradı.bir askerimiz şehit olmuş, cenazesi geliyor,
köyüne birlikte gidelim dedi. Cenaze ile birilikte köyüne gititk, bütün köylü oradaydı,
herlkes üzgündü ama şehidin annesi, babası, eşi ve akrabaları daha çok üzgündü:
Cenazeyi evin bir odasına koydular. Biz de aynı odaya oturduk, aileye başsağlığı
diledik.bir taraftan bunlar olurken diğer taraftan da “şimdi burada bir müftü olarak ne
yapmalıyım?” sorusuna cevap bulmaya çalışıyordum.Okuduğum ilmihaller, tefsir, hadis,
fıkıh ve idğer kitaplar gözümün önünden geçiyor ama soruma bir cevap
bulamıyordum.Bu arada kaymamam “müftü bey bir Kur’an falan okusan!” diye
kulağıma fısıldadı.Ancak okuduğum kitaplarda cenaze bulunan odada Kur’an okumak
mekruh diye yazıyordu. Ben de bu durumu kaymamamın kulağına fısıldadım.Olsun sen
yine de bişeyler oku dedi. Ben de kendi kendime “ neyse, kaymamam ısrar ettiğine göre
okuyum bari, hiç olmazsa müftü olarak bir şeyler yapmış olurum” düşüncesiyle bir aşr-ı
şerif okudum. Bir müfüt olarak, baş sağlığı dilemek ve aşr-ı şerif okumak dışında ne
cenaze sahipleiryle ne de oradaki toplulukla bir iletişim kurmadan ayrıldım. Kaldı ki
eğer kaymakam ısrar etmese orada aşr-ı şerif de okumazdım.”
16
(ilçe müftüsü, yaş 29)
Hizmet alanının fazlasıyla geniş olduğu İlahiyat Fakültelerinden mezun olan
öğrencileri herhangi bir şekilde Diyanet İşleri Başkanlığı’nda istihdam edildiklerinde,
istihdam edilen personelden bazıları yukarıda da belirtildiği gibi beklemedikleri,
düşünmedikleri ve kendilerini hazır hissetmedikleri bir takım problemlerle karşılaşmakta
bu problemleri nasıl çözeceklerini bilememektedirler.
15
16
Age, s. 419.
Age, s. 421.
23
Netice itibariyle Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesindeki hizmet içi eğitimin bir
parçası olan İhtisas Kurslarına geçmişte olduğu gibi bu gün de ihtiyaç duyulduğunu
söylemek mümkündür.
4. İhtisas Eğitim Merkezlerinin Amacı
Günümüzde dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de çeşitli
alanlarda sürekli gelişmeler
kaydedilmektedir.
Toplumumuz birtakım değişiklikler
istemekte, yenilikler aramaktadır. Bir yönüyle dini ve ilmi, bir yönüyle de bürokratik bir
yön arzeden müftülüklerin; dolayısı ile Diyanet İşleri Başkanlığının bunlardan
etkilenmemesi mümkün olamamaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde ihtisas
eğitim merkezleri açılmasında güdülen temel hedef, Başkanlık teşkilatında
çalışan
personelin mesleki bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliği artırmak ve bu
görevlilerin ilahiyat fakültelerinde kazandıkları dini kaynaklara doğrudan doğruya
başvurma yeteneklerini daha da geliştirmek, dini konularda toplumun ihtiyacına cevap
verecek mütehassıs elemanları yetiştirmektir.
5. İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
İSTANBUL-PENDİK HASEKİ EĞİTİM MERKEZİ
DÖNEMİ
1.Dönem İhtisas Kursu
2.Dönem İhtisas Kursu
3.Dönem İhtisas Kursu
4.Dönem İhtisas Kursu
5.Dönem İhtisas Kursu
6.Dönem İhtisas Kursu
7.Dönem İhtisas Kursu
8.Dönem İhtisas Kursu
9.Dönem İhtisas Kursu
10.Dönem İhtisas Kursu
BAŞLAMA
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
20.01.1976
18.09.1978
15.12.1980
02.08.1983
08.09.1986
12.01.1988
12.12.1988
23.10.1989
19.11.1990
20.04.1992
06.06.1978
18.09.1980
15.02.1983
20.01.1986
09.03.1989
12.06.1990
05.06.1991
23.04.1992
13.05.1993
12.08.1994
Tablo 1 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
24
KATILAN
PERSONEL
SAYISI
49
51
53
51
29
23
12
13
14
19
İSTANBUL-PENDİK HASEKİ EĞİTİM MERKEZİ
DÖNEMİ
11.Dönem İhtisas Kursu
12.Dönem İhtisas Kursu
13.Dönem İhtisas Kursu
14.Dönem İhtisas Kursu
15.Dönem İhtisas Kursu
16.Dönem İhtisas Kursu
17.Dönem İhtisas Kursu
18.Dönem İhtisas Kursu
19.Dönem İhtisas Kursu
20.Dönem İhtisas Kursu
21.Dönem İhtisas Kursu
22 Dönem İhtisas Kursu
BAŞLAMA
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
29.03.1994
21.08.1995
09.09.1996
06.10.1997
07.09.1998
06.09.1999
18.09.2000
16.12.2002
16.12.2002
22.09.2003
07.11.2005
06.11.2006
02.08.1986
31.07.1997
29.07.1998
30.07.1999
14.07.2000
06.03.2002
18.03.2003
30.07.2004
10.06.2005
22.03.2006
07.05.2008
06.08.2009
KATILAN
PERSONEL
SAYISI
29
26
25
24
35
49
35
25
68
41
58
51
Tablo 2 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
KONYA SELÇUK EĞİTİM MERKEZİ
DÖNEMİ
1.Dönem İhtisas Kursu
2.Dönem İhtisas Kursu
3.Dönem İhtisas Kursu
4.Dönem İhtisas Kursu
5.Dönem İhtisas Kursu
6.Dönem İhtisas Kursu
7.Dönem İhtisas Kursu
8.Dönem İhtisas Kursu
9.Dönem İhtisas Kursu
10.Dönem İhtisas Kursu
BAŞLAMA
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
01.10.1990
28.10.1991
30.11.1992
12.01.1994
05.06.1995
09.09.1996
06.10.1997
07.09.1998
06.09.1999
18.09.2000
30.07.1993
01.07.1994
27.10.1995
28.07.1996
26.12.1997
31.07.1998
30.07.1999
28.07.2000
06.03.2002
18.03.2003
Tablo 3 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
25
KATILAN
PERSONEL
SAYISI
12
6
7
14
18
27
28
27
48
43
KONYA SELÇUK EĞİTİM MERKEZİ
BAŞLAMA
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
11.Dönem İhtisas Kursu
13.Dönem İhtisas Kursu
12.Dönem İhtisas Kursu
14.Dönem İhtisas Kursu
17.09.2001
24.03.2003
07.10.2002
22.09.2003
17.03.2004
24.12.2004
30.03.2005
22.03.2006
15.Dönem İhtisas Kursu
20.09.2004
20.03.2007
16.Dönem İhtisas Kursu
07.11.2005
07.05.2008
17 Dönem İhtisas Kursu
06.11.2006
06.08.2009
DÖNEMİ
KATILAN
PERSONEL
SAYISI
57
19.
48
26
51-Devam
Ediyor.
59-Devam
Ediyor
40 Devam
Ediyor
Tablo 4 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
TRABZON AKÇAABAT DARICA EĞİTİM MERKEZİ
KATILAN
BAŞLAMA
DÖNEMİ
BİTİŞ TARİHİ PERSONEL
TARİHİ
SAYISI
1.Dönem İhtisas Kursu
30.10.2000
30.04.2003
21
2.Dönem İhtisas Kursu
07.10.2002
30.03.2005
29
3.Dönem İhtisas Kursu
22.09.2003
22.03.2006
29
21 Devam
4.Dönem İhtisas Kursu
20.09.2004
20.03.2007
Ediyor
38 Devam
5.Dönem İhtisas Kursu
07.11.2005
07.05.2008
Ediyor
20 Devam
6 Dönem İhtisas Kursu
06.11.2006
06.08.2009
Ediyor
Tablo 5 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
26
KAYSERİ EĞİTİM MERKEZİ
DÖNEMİ
1.Dönem İhtisas
Kursu
2.Dönem İhtisas
Kursu
3.Dönem İhtisas
Kursu
4.Dönem İhtisas
Kursu
5 Dönem İhtisas
Kursu
BAŞLAMA
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
KATILAN
PERSONEL
SAYISI
07.10.2002
30.03.2005
52
22.09.2003
22.03.2006
40
20.09.2004
20.03.2007
20 Devam Ediyor
07.11.2005
07.05.2008
34 Devam Ediyor
06.11.2006
06.08.2009
40 Devam Ediyor
Tablo 6 İhtisas Kursları Sayısal Bilgileri
Sonuç olarak; 2002 yılında ihtisas kurslarının hazırlık kısımları için yeniden
hazırlanan müfredatın girişinde, günümüzde bu kursların hedeflerinin neler olması
gerektiği maddeler halinde sıralanmaktadır. Buna göre bu kursların hedefi:
1.
Başkanlığımız personelinin mesleki bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak,
2.
Dini konularda toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte iletişim ve yorum
yeteneği ile eğitim ve yönetim becerisine sahip mütehassıs elemanları yetiştirmek
3.
Kurum içi daha ileri görevlere hazırlamak,
4.
Verimliliklerini artırmak,
5.
Başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere, İslâm Bilimleri ile ilgili temel kaynaklardan
yararlanma yeteneğini kazandırarak bilgi üretimini sağlamak
6.
Dini konularda toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte mütehassıs
elemanları yetiştirmek. Bu bağlamda;
a. Demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olan Türkiye’de bireylerde
bulunması gereken çağdaş eğitimsel özelliklere sahip olan,
b. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın toplumu dini konularda aydınlatma
misyonunu yerine getirebilme yeterliliğine sahip olan,
c. Dinin kaynaklarına ilk elden ulaşabilen,
d. Dini kaynaklardan elde ettiği birikimi günümüz toplumsal şartları
çerçevesinde yorumlayabilen,
27
e. Hizmetlerin muhatabı olan bireyleri tanıyabilen,
f. Halkla ilişkiler konusunda yeterli birikimi olan,
g. Eğitimsel süreçlerde aktif olarak yer alan, bu süreçlerde kazanılan
yeterlilikleri yaşamına taşıyabilen,
h. Bilimsel verileri dikkate alan,
i. “Öğrenmeyi öğrenme” yeterliliği kazanan ve yaşam boyu öğrenmeyi
alışkanlık haline getiren,
j. Araştıran, soran, sorgulayan din görevlileri yetiştirmektir.
Sonuç olarak;
faaliyetine beş ayrı merkezde devam eden ihtisas eğitim
merkezleri, mevcut din eğitim ve öğretim sistemi içerisinde yetişen din görevlisi
adayları hâlâ istenilen seviyede olmadıkları için ve ihtisas kursları arasında program
bakımından birlikteliğin daha çok tesis edilmiş için uygulanan programın yeniden
güncellenmesine ihtiyaç duyulmuştur.
6. İhtisas Kurslarında Uygulanan Programların Tarihsel Süreci
İhtisas eğitimi veren en eski eğitim merkezi “Haseki Eğitim Merkezi’dir. Bu
sebeple söz konusu eğitim merkezinde uygulanan program ihtisas eğitimi programları
hakkında tarihi bir bilgi vermektedir. Kaldı ki daha sonar açılan eğitim merkezlerinde
uygulanan programlar da Haseki Eğitim Merkezinde uygulanan programlar esas
alınmıştır. Haseki Eğitim Merkezinde açılışından günümüze, tespit edilen eksiklikler ve
duyulan ihtiyaçlar nedeniyle programı sürekli yenilenmiş, ders ilaveleri yapılmış,
derslerin ağırlıkları değiştirilmiştir. Bunların bir kısmı merkezden alınan onaylarla
yapılırken bir kısmı öğretmenler kurulu kararları ile gerçekleştirilmiştir. Bu program
değişikliklerini dönemlere göre özetleyelim.
1. Dönem
1976'da İstanbul Haseki Eğitim Merkezinde açılan ihtisas kursunun 1.
Döneminde 30 ay süre ile Tablo-7’de gösterilen dersler ve kitaplar okutulmuştur:
28
S. NO
DERSLER
TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Belagat
El- Belâgatü'l-Vâdıha
2
Edebi Metinler
Edebü'd-Dünyâ ve'd-Dîn
3
Tefsir
Nesefi Tefsiri- Ibn Kesir Tefsiri
4
Hadis
Sünen-i Ebu Davud
5
Fıkıh
El-Hidâye
6
Feraiz
Şerhu's-Sirâciyye
Tablo 7 1. Dönem
Bu dönemde Arapça, fıkıh usulü, Hadis usulü ve Akait dersleri okutulmamıştır.
Ayrıca kursiyerlerden kursun bitiminde teslim edilmek üzere, bir danışman
öğretmen nezaretinde tez hazırlamaları da istenmiştir. Ancak program içersinde
okutulmayan bu dersleri telafi maksadı ile öğretmenler isteyen kursiyerlere öğleden
sonraları Fıkıh usulü ve Arapça dersleri vermişlerdir.
2. Dönem
Eylül 1978 tarihinde başlayan 2. dönem ihtisas kursu için yeni bir düzenleme
yapılmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı 11.09.1978 tarih ve 73 sayılı kararı ile yapılan bu
düzenlemede kurs süresi 24 ay olarak belirlenmiştir. Bu sürenin ilk üç aylık bölümünde
Tablo- 2'deki dersler okutulmuş ve derslerin karşısındaki kitaplar takip edilmiştir.
S..NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Hadis Usulü
2
Hadis İlimleri ve Istılahları
2
Sarf ve Nahiv
10
Maksud, Izzî, Şerhu Katri’n- Nedâ
3
Hadis
3
Sünen-i Ebu Davud
4
Edebi Metinler
5
Cevheretü't-Takvâ
5
Muhadese ve İnşa
4
Öğretmenin Tercihine Bırakılmış
Tablo 8 2. Dönem
29
İkinci üç aylık bölümde Tablo-9'teki dersler okutulmuş ve karşılarındaki kitaplar
takip edilmiştir.
S..NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Hadis
10
Sünen-i Ebu Davud
2
Belagat
10
El-Belâgatü'l-Vâdıha
3
Muhadese ve İnşa
4
Öğretmenin Tercihine Bırakılmış
Tablo 9 2. Dönem
Geriye kalan 18 aylık dönemde ise Tablo-10’teki dersler okutularak
karşılarındaki kitaplar takip edilmiştir.
S.NO
DERSLER
SAATİ
TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
10
Nesefi ve Ibn Kesir Tefsirleri
2
Hadis
2
Sünen-i Ebu Davud
3
Fıkıh
10
El-Hidâye
4
Fıkıh Usulü
2
İlmü Usûli'l-Fıkh (A.Hallaf) vb.
5
Feraiz
2
Şerhu's-Sirâciyye (Fıkıh usulü bittikten
sonra)
Tablo 10 2. Dönem
Bu dönemde İslam Medeniyeti dersi konulmuş fakat ders son altı aylık
bölümde haftada ikişer saatlik seri konferanslar halinde işlenmiştir.
Yine bu dönemde mesai günlerinde, ders saatleri dışında (öğleden sonra)
üçer saatlik mecburi mütalaa konulmuştur.
Fıkıh usulü, hadis usulü ve feraiz derslerinin dışındaki bütün dersler Arapça
takrir edilmiş, her üç ayın sonunda bir imtihan yapılmaya başlanmıştır. Bu
dönemde geçme notu 50’dir. Bundan aşağı puan alan fakat genel ortalaması 60'tan
yukarı olanlar, bu durumu aynı dersten iki defa tekrarlamadığı sürece başarılı
sayılmışlardır. İhtisas kursuna katılanların tez hazırlaması uygulamasına birinci
dönemde olduğu gibi yine devam edilmiştir.
30
3. Dönem
Üçüncü dönemde ikinci dönemdeki ders programı ve kitaplar aynen takip
edilmiş, sadece edebi metinler dersinde Abdülfettah Et-Tabbâra’nın Rûhu’d-Dîni’lİslâmî isimli eseri ve fıkıh usulünde de el-Vecîz okutulmuştur.
4. Dönem
Bu dönemde ihtisas kursları 30 aya çıkarılmış ve farklı derslerin
okutulduğu 3 bölüme ayrılmıştır. Fakat hazırlık ve ihtisas diye bir ayrıma henüz
gidilmemiştir.
Bölümler, okutulan dersler ve takip edilen kitaplar Tablo-5, 6, 7’de
gösterilmiştir:
6 ay süreli (24 hafta) ilk bölüm
S.NO
DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Hadis
3
Sünen-i Ebu Davud
2
Hadis Usulü
1
Şerhu Manzûmeti'l-Beykûniyye
3
Fıkıh
5
El-Muhtâr (İhtiyar Metni)
4
Arapça
a)Muhadese
b)Metin
Tercüme
c)Sarf Nahiv
5
Belagat
Öğretmenin Tercihine
Seçme Metinler
Maksud
Şerhu Katri’n-Nedâ
2
Bırakılmış
El-Belâgatü'l-Vâdıha
Tablo 11 4. Dönem
12 Ay (42 Hafta) Süreli İkinci Bölüm
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Hadis
3
Sünen-i Ebu Davud
2
Fıkıh Usulü
2
İlmü Usûli'l-Fıkh (A.Hallaf)
3
Tefsir
6
Nesefi ve İbn Kesir Tefsirleri
4
Nahiv
3
Cami’ü’d-Durûsi'l-Arabiyye
5
Fıkıh
8
El-Muhtâr, El-Hidâye
6
Akaid
2
Şerhu'l-Emâlî (30 Hafta)
7
Araştırma Teknikleri
2
Oğr.Tercihli (Akaid’in yerine son 12 hafta)
Tablo 12 4. Dönem
31
12 Ay (42 Hafta) Süreli Üçüncü Bölüm
S.NO
DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Nahiv
2
Cami’ü'd-Dürûsi'l-Arabiyye
2
Fıkıh
10
El-Hidâye, Bidâyetü'l-Müctehid,
Mukaranetü'l-Mezahib
3
Tefsir
7
Nesefi, Beydâvi, İbn Kesir Tefsirleri
4
Hadis
3
Sünen-i Ebu Davud
5
Feraiz
2
Şerhu's-Sirâciyye
Tablo 13 4. Dönem
Bu dönemde de önceki dönemden farklı olarak akaid ve araştırma teknikleri
dersleri eklenmiş, fıkıh programı içine mukayeseli İslam hukuku katılmıştır. Bu ders,
büyük İslam âlimi İbn. Rüşt’ün Bidâyetü’l- Müctehit ve Nihâyetü’l-Muktesıt adındaki
eserinden takip edilmiştir.
5. Dönem
Bu dönemde, dördüncü dönemde uygulanan program, hiçbir değişiklik
yapılmadan aynen uygulanmıştır.
6. Dönem
Altıncı dönemden itibaren İhtisas Kursu, Hazırlık ve İhtisas olarak iki bölüme
ayrılmıştır. Hazırlık bölümü 10 ay, ihtisas bölümü ise 20 ay sürelidir. Toplam süre
yine 30 aydır ve bu dönemde ilk kez Kur'ân ve Tefsir Usûlü dersleri
konulmuştur. Ayrıca bu dönemde öğretmenler Kurulu Kararı ile, kursiyerlerin fıkıh
konularını baştan sona görmelerini temin için temel bir Hanefî fıkıh metni okutulmaya
karar verilmiş ve bunun için el-Muhtar adındaki eser seçilmiştir. Ayrıca yine bu
dönemde yine öğretmenler kurulu kararı ile tefsir dersinde çeşitli özelliklere sahip ve
basitten zora giden farklı tefsirlerden seçilen sureler okutulmuş, fıkıh dersinde de yine
çeşitli Hanefî eserlerinden farklı konular işlenmiştir. Mukayeseli İslam Hukuku
dersinde de Ezher Üniversitesinde ders kitabı olarak okutulan, Ali Sâyis ve Muhammet
Şeltut’un Mukâranetü'l-Mezâhib fi’l-Fıkhi'l-İslamî adındaki eser tercih edilmiştir.
Yapılan bu ilaveler, Eğitim Merkezi’nin kendini yenileme ve daha iyiyi bulma çabasını
göstermesi yönünden önemlidir.
Bu bölümde okutulan dersler ve takip edilen kitaplar aşağıdaki şekildedir.
32
Hazırlık Dönemi
S.NO DERSLER
SAATİ
TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Kur'ân-ı Kerîm
2
Kur’ân-ı Kerîm
2
Sarf-Nahiv
11
Emsile, Bina, Maksud, Avamil, Kâfiye
3
Muhadese ve İnşa
11
El-Arabiyye li'n-Nâşiîn
Tablo 14 Hazırlık Dönemi
İhtisas Dönemi
S.NO DERSLER
TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
Safvetü't-Tefâsir, Celaleyn, Nesefi, Beydâvi,
İbn Kesir
2
Tefsir Usulü
Mebâhis fi Ulûmi'l-Kur'ân
3
Hadis
Sünen-i Ebu Davud
4
Hadis Usulü
Şerhu Manzûmeti'l-Beykûniyye
5
Fıkıh
El-Muhtâr, el-Hidâye, Bedâiu's-Sanâi’, İbn
Abidin, Mukaranetü'l-Mezâhib fi’l-Fıkhi'lİslâmî
6
Fıkıh Usulü
El-Vecîz
7
Feraiz
Şerhu's-Sirâciyye
Tablo 15 İhtisas Dönemi
Bu dönemden başlayarak 10. döneme kadar (6, 7, 8, 9. dönemlerde)
kursiyerlerden tez istenmemiştir. Altıncı dönemden sonraki dönemlerde de hazırlık
döneminde Kâfiye yerine Şerhu Katri’n-Nedâ okutulmuştur. Tablo -8,9’da gösterilen
müfredat programı 6. dönemden başlayarak 7, 8, 9, 10 ve 11. dönemlerde uygulanmıştır.
10. dönemde, 5. dönemden sonra kaldırılan tez hazırlama uygulaması tekrar başlatılmıştır.
Bu dönemde İhtisas Kursunun süresinde ve okutulan derslerde tekrar değişiklik
yapılmıştır. Kursun süresi ilk 6 ayı hazırlık ve son 18 ayı ihtisas olmak üzere 24 ay
yapılmıştır. Hazırlık dönemi üç aylık iki bölüme, ihtisas dönemi ise üç aylık altı bölüme
ayrılmıştır. 21.08.1995 tahinden 06.09.1999 tarihine kadar uygulanan müfredat
programında öncekilerden farklı olarak İslam Hukuk Felsefesi, Kavâid_i Fıkhıyye,
Muasır Fıkıh Metinleri dersleri eklenmiş, Hadis usulü dersinde Teysîru Mustalahi'lHadis, Hadis dersinde de İbn Dakîk el-Îd’in İhkâmü'l-Ahkâm eserleri okutulmaya
33
başlanmıştır. Bu dönemin Programı ve takip edilen eserler de aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir.
Hazırlık Dönemi (İlk Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ
TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Kur'ân-ı Kerîm
2
Kur'ân-ı Kerîm
2
Arapça
Nahiv)
8
Emsile, Bina, Maksud, Avâmil, Şerhu Katri'nNedâ
3
Arapça (Muhadese)
6
El-Arabiyye li'n-Nâşiîn
4
Arapça (Metin)
8
Seçmeli (Klasik ve Modern Metinler)
(Sarf-
Tablo 16 Hazırlık Dönemi (İlk Üç Ay)
Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Kur'ân-ı Kerîm
2
Kur'ân-ı Kerîm
2
Arapça (Nahiv)
8
Şerhu Katri'n-Nedâ
3
Arapça
(Muhadese)
6
El-Arabiyye li'n-Nâşiîn
4
Arapça (Metin)
4
Seçmeli (Klasik ve Modern Metinler)
5
Belagat
4
EI-Belâgatü'l-Vâdıha
Tablo 17 Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay)
İhtisas Dönemi (İlk Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Safvetü't-Tefâsir, Celaleyn ve İbn Kesir
2
Hadis Usulü
2
Teysîru Mustalahi'l-Hadis
3
Hadis
2
İhkâmü'l-Ahkâm (İbn Dakik El-‘Îd)
4
İsl.Huk.Giriş
4
El-Medhal (Abdulkerim Zeydan)
5
Akaid
3
Şerhu'l-Emâlî (Aliyyü'l-Kari)
6
Fıkıh
7
El-Muhtâr
Tablo 18 İhtisas Dönemi (İlk Üç Ay)
34
İhtisas Dönemi ( 2. Üç Ay )
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
İbn Kesir ve Nesefi Tefsirleri
2
Hadis
4
İhkâmü'l-Ahkâm (İbn Dakik El-‘Îd)
3
Fıkıh
10
El-Muhtâr
4
Fıkıh Usulü
4
El-Vecîz
Tablo 19 İhtisas Dönemi ( 2. Üç Ay )
İhtisas Dönemi (3. Üç Ay
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi Tefsiri
2
Hadis
4
İhkâmü'l-Ahkâm (İbn Dakik El-‘Îd)
3
Fıkıh
10
El-Muhtâr (5 Saat), El-Hidâye (5 saat)
4
Fıkıh Usulü
4
El-Vecîz
Tablo 20 İhtisas Dönemi (3. Üç Ay)
İhtisas Dönemi (4. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi Tefsiri
2
Hadis
4
Kütüb-ü Sitte'den seçmeler
3
Fıkıh
7
El-Hidâye
4
İsl.Huk. Felsefesi
4
El-Muvafakât, Makâsidü'ş-Şeria
5
Fıkıh Usulü
3
El-Vecîz
Tablo 21 İhtisas Dönemi (4. Üç Ay)
35
İhtisas Dönemi (5. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi ve Beydâvi Tefsirleri
2
Hadis
4
Kütüb-ü Sitte'den seçmeler
3
Fıkıh
7
El-Hidâye ve Bedai’ (Bölümler)
4
Fıkıh
(Muasır
Metinler)
4
Ahkâmü'l-Mu’âmelâti'ş-Şer’iyye (Ali Hafîf)
5
Feraiz
3
Şerhu's-Sirâciyye (Tatbikatlı)
Tablo 22 İhtisas Dönemi (5. Üç Ay)
İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Keşşâf, Kurtubi ve bazı tefsirlerden seçmeler
2
Hadis
4
Kütüb-ü Sitte'den seçmeler
3
Fıkıh
6
El-Hidâye ve mezhep kitaplarından seçmeler
4
Fıkh-ı Mukaren
3
Mahmud Şeltut ve El-Buti'nin Fıkh-ı Mukarenleri
5
Feraiz
3
Şerhu's Sirâciyye (Tatbikatlı)
6
El-Kavâidü'lFıkhıyye
2
Hâdimi'nin Mecâmi’u'l- Hakâik' inin Kavâid
Bölümü
Tablo 23 İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay)
12. ve 15. dönemler arasında uygulanan bu program 16. dönemde tekrar değiştirilmiştir.
16. Dönem
Diyanet İşleri Başkanlığının 15.10.1999 tarih ve 564 sayılı onayı ile altı yıl
aradan sonra ihtisas kursları tekrar 30 aya çıkarılmıştır. 9 ayı hazırlık 21 ayı ihtisas olan
ve 6 Eylül 1999'dan günümüze kadar uygulana gelmekte olan müfredat programı
Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından oluşturulan; Din İşleri yüksek Kurulu Uzmanı
Abdullah AYAN, Haseki Eğitim Merkezi Öğretmeni Mehmet SAVAŞ, Haseki Eğitim
Merkezi Müdürü Dr. Durak PUSMAZ ve Selçuk Eğitim Merkezi müdürü Hasan KÜK
tarafından hazırlanmış ve Başkanlıkça onaylanmıştır.
36
Bu programda da önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklere tablodan
sonra değinilecektir. Bu müfredat programındaki dersler, saatleri ve takip edilen kitaplar,
bölümlerine göre aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir.
Hazırlık Dönemi (İlk Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Kur'ân-ı Kerîm
2
Kur'ân-ı Kerîm
2
K.Kerîm Meali
5
Kur'ân-ı Kerîm
3
Arapça
Nahiv)
6
Sarf bilgilerinin tekrarı, Ed-Dürûsü'n-Nahviyye
4
Arapça (Metin)
6
El-İhtiyâr (4 Saat), Edebi Metinler (2 Saat)
5
Arapça Muhadese
5
El-Arabiyye li'l-Hayâh
(Sarf-
Tablo 24 16. Dönem
Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Kur'ân-ı Kerîm
2
Kur'ân-ı Kerîm
2
K.Kerîm Meali
5
Kur'ân-ı Kerîm
3
Arapça
(Muhadese)
5
El-Arabiyye li'l-Hayâh, Arapça gazete ve dergiler
4
Arapça (Metin)
6
El-İhtiyâr (4 saat), Edebi Metinler (2 saat)
5
Arapça (Nahiv)
6
Şerhu Katri'n-Nedâ, Ed-Dürûsü'n-Nahviyye
Tablo 25 16. Dönem
Hazırlık Dönemi (3. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
K.Kerîm Meali
5
Kur'ân-ı Kerîm
2
Arapça (Nahiv)
5
Şerhu Katri'n-Nedâ, Ed-Dürûsü'n-Nahviyye
3
Arapça
(Muhadese)
4
El-Arabiyye li'l-Hayâh, Arapça gazete ve dergiler
4
Arapça (Metin)
5
El-İhtiyâr (3 saat), Edebi Metinler (2 saat)
5
Belagat
5
El-Belâgatü'l-Vâdıha
Tablo 26 16. Dönem
37
İhtisas Dönemi (İlk Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
2
Hadis Usulü
2
3
Hadis
3
4
İsl.Huk.Giriş
4
5
Akaid
3
6
Fıkıh
8
Celaleyn ve Ibn Kesir
Teysîru Müstalahi'l-Hadis, Şerhu Manzûmeti'lBeykûniyye
Teysîru'l-Allâm Şerhu Umdeti'l- Ahkâm,
Sübülü's-Selâm vb.
El-Medhal (Abdulkerim Zeydan)
Şerhu'l-Emâlî (Aliyyü'l-Kari), El-Bidâye fî
Usuli'd-Dîn vb.
El-Muhtâr (4 saat), El-Hidâye (2 Saat), elAhvâlü'ş-Şahsiyye (2 saat)
Tablo 27 16. Dönem
İhtisas Dönemi ( 2. Üç Ay )
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi Tefsiri
2
Hadis Usulü
2
3
Hadis
3
4
Isl.Huk.Giriş
2
El-Medhal (Abdulkerim Zeydan)
5
Fıkıh
8
El-Muhtâr (4 saat), El-Hidâye (2 Saat), elAhvâlü'ş Şahsiyye (2 saat)
6
Fıkıh Usulü
3
El-Vecîz ve İlmü Usûli'l-Fıkh (A.Hallaf)
Teysîru Müstalahi'l-Hadis, Şerhu Manzûmeti'lBeykûniyye
Teysîru'l-Allâm Şerhu
Umdeti'lAhkâm,
Sübülü's-Selâm vb.
Tablo 28 16. Dönem
İhtisas Dönemi (3. Üç Ay )
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
2
Hadis
5
3
Fıkıh
8
4
Fıkıh Usulü
3
5
Kavâid-i Külliye
Usul-i Fetva
2
Nesefi ve Beydâvi Tefsirleri
Teysîru'l-Allâm, Sübülü's-Selâm (3 s.) Buhari (2
s.)
El-Muhtâr (4 s.), el-Hidâye (2s.), el-Ahvâlü'ş
Şahsiyye (2s.)
El-Vecîz (A.Zeydan) veya İlmu Usûli'l-Fıkh
(A.Hallaf)
Şerhu
Kavâidi'l-Fıkhiyye
(A.Zerka)
vb.
Mecelle’deki 99 kaide
Tablo 29 İhtisas Dönemi (3. Üç Ay )
38
İhtisas Dönemi (4. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
2
Hadis
5
3
Fıkıh
8
4
Fıkıh Usulü
3
5
İsl. Huk. Felsefesi
2
Nesefi ve Keşşaf Tefsirleri
Teysîrü'l-Allâm veya Sübülü's-Selâm (3 s.),
Müslim (2 s.)
El-Muhtâr (4 s.), el-Hidâye (2s.), el-Ahvâlü'ş
Şahsiye
El-Vecîz (A.Zeydan) veya İlmu Usûli'l-Fıkh
(A.Hallaf)
EI-Muvâfakât, Makâsidü'ş-Şeria vb.
Tablo 30 İhtisas Dönemi (4. Üç Ay)
İhtisas Dönemi ( 5. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi ve Kurtubi Tefsirleri
2
Hadis
5
3
Fıkıh
9
4
Feraiz
3
Şerhu's-Sirâciyye vb. kitaplar
5
Güncel
Fıkıh
Problemleri
1
Fetâvâ Muasıra (Kardavi), Kadâyâ Fıkhiyye
Muasıra (R.Buti)
Teysîrü'l-Allâm, Sübülü's-Selâm (3 s.), Sünen-i
Ebu Davud ve Tirmizi (2 s.)
El-Hidâye (4 s.), Mukarenetü'l-Mezâhib (3 s.),
El-Ahvâlü'ş-Şahsiyye (2 s.)
Tablo 31 İhtisas Dönemi ( 5. Üç Ay)
İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
2
Hadis
5
3
Fıkıh
8
4
Feraiz
2
5
Güncel Fıkh
Problemleri
2
6
Irşad ve Tebliğ
1
Nesefi ve Âlûsi Tefsirleri
Teysîrü'l-Allâm, Sübülü's-Selâm (3 s.), Sünen-i
Nesai ve İbn Mace (2 saat)
El-Hidâye (4 s.), Mukarenetü'l-Mezâhib (2 s.) ElAhvâlü'ş- Şahsiyye (2 s.)
Şerhu's-Sirâciyye
Fetâvâ Muasıra (Kardavi), Kadâyâ Fıkhiyye
Muasıra (R.Buti)
Konu ile ilgili kitap, dergi ve makaleler
okunmuştur.
Tablo 32 İhtisas Dönemi ( 6. Üç Ay)
39
İhtisas Dönemi ( 7. Üç Ay)
S.NO DERSLER
SAATİ TAKİP EDİLEN KİTAP
1
Tefsir
6
Nesefi Tefsiri ve Tefsir-i Kebir
2
Hadis
5
Teysîrü'l-Allâm, Sübülü's-Selâm (3 s.), Dârimi ve
Muvatta (2s.)
3
Fıkıh
6
El-Hidâye (4 s), El-Ahvâlü'ş- Şahsiyye (2 s.)
4
Feraiz
5
Mukarenetü'l-Mezâhib
5
Irşad ve Tebliğ
1
6
İdari Dersler
2
Konu ile ilgili kitap, dergi ve makaleler
okunmuştur.
İdare, mevzuat ve teşkilatla ilgili bilgiler
verilmiştir.
Tablo 33 Hazırlık Dönemi (1. Üç Ay)
Bu dönemde ihtisas kursu müfredatına, hazırlık bölümünde ilk kez Kur’ân-ı
Kerîm meal çalışması dersi konulmuştur. Böylece Kur’ân-ı Kerîm'in baştan sona
tercüme
edilmesi
ve
muhtevası
hakkında
kursiyerlere
özlü
bilgi
verilmesi
hedeflenmiştir.
İhtisas döneminde ise; İrşat ve Tebliğ dersi, kursiyerlerin vatandaşlara İslam
dininin özelliklerini ve güzelliklerini daha iyi anlatabilmeleri için takip edilmesi gereken
usul ve esasların verilebilmesi amacıyla ilk kez ihdas edilmiştir. Ayrıca kursiyerlerin
kurs bitiminden sonra atanabilecekleri idari kadrolarda daha başarılı olabilmeleri, görev
ve sorumluluklarını bilebilmeleri için görevleri ile ilgili mevzuat hakkında kendilerine
idari bilgiler vermek amacıyla yine bu dönemde ilk kez idari dersler adında bir ders
müfredata eklenmiştir. Kursiyerlere İhtisas döneminde en az ayda bir defa sosyal,
kültürel ve dini konularda konferans düzenlenmesi şartı getirilmiştir.
Bu müfredat programı, bu gün eğitime devam etmekte olan 19 ve 20. dönem
kursiyerlerine de aynen uygulanmaktadır. Ancak 2002 yılında ihtisas kurslarının hazırlık
bölümleri için yeni bir müfredat hazırlanmıştır. Her üç ay için belirlenen dersler ve ders
saatleri şöyledir:
40
Hazırlık Dönemi (1. Üç Ay)
DERS SAATİ
DERSLER
Haftalık
Toplam
Kur'ân-ı Kerîm
2
24
Arapça Grameri
6
72
Morfoloji (Sarf)
4
48
Pratik Arapça
6
72
Örnek Arapça Metinler
6
72
Atatürk İlke ve İnkılâp Tarihi
2
24
Tablo 34 Hazırlık Dönemi (1. Üç Ay)
Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay)
DERS SAATİ
DERSLER
Haftalık
Toplam
Kur'ân-ı Kerîm
2
24
Kur'ân-ı Kerîm Meali
9
108
Arapça Grameri
4
48
Pratik Arapça
5
60
Uygulamalı Terceme Teknikleri
2
24
Belağat
2
24
Halkla İlişkiler
2
24
Tablo 35 Hazırlık Dönemi (2. Üç Ay)
Hazırlık Dönemi (3. Üç Ay)
DERS SAATİ
DERSLER
Haftalık
Toplam
Kur'ân-ı Kerîm Meali
10
120
Arapça Grameri
4
48
Pratik Arapça
4
48
Uygulamalı Terceme Teknikleri
2
24
Belağat
4
48
Güzel Konuşma
2
24
Tablo 36 Hazırlık Dönemi (3. Üç Ay)
41
Tablolarda da görüldüğü üzere hazırlanan bu yeni programda, eskisinde olmayan
Atatürk İlke ve İnkılâp Tarihi, Uygulamalı Terceme Teknikleri, Halkla İlişkiler ve Güzel
Konuşma dersleri yer almaktadır. Bu müfredat, 2003 yılından itibaren ihtisas kurslarına
alınan kursiyerlere hazırlık döneminde uygulanmaya başlanmıştır.
Bu müfredat programı, bu gün eğitime devam etmekte olan 19 ve 20. dönem
kursiyerlerine de aynen uygulanmaktadır.
İhtisas kurslarının müfredat programlarının gelişim süreci anlatılırken İstanbul
Haseki Eğitim Merkezinde (yeni adıyla Pendik Haseki Eğitim Merkezi) düzenlenen
İhtisas kursu dönemleri esas alınmıştır. Çünkü yeni açılan ihtisas kurslarında Haseki
İhtisas Kursundaki program aynen uygulanmıştır.
42
C. PROGRAMLARIN KARŞILAŞTIRILMASI
Din hizmeti veren personelin mesleğinin niteliğinin yükseltilmesi, müftülük ve
vaizlik mesleğinde sahip olması gereken genel ve özel alan yeterliklerin bilinmesi, daha
sonra bu yeterliklerin, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim programlarıyla, müftü ve vaiz
adaylarına kazandırılması ile mümkündür. Bu bağlamda, 2004 yılında Diyanet İşleri
Başkanlığı yetkilileri ve alanlarında uzman akademisyenler tarafından bir komisyon
kurularak (müftü, vaiz, eğitim uzmanı, Kur’an kursu öğreticisi, imam-hatip, müezzin
kayyım) mesleklerinin yeterlikleri tespit edilmiştir.
Tespit edilen bu yeterliklere uygun personel yetiştirmek için, ihtisas eğitim
merkezlerinde verilen eğitim ve öğretimin bütün boyutlarıyla dinamik bir yapıya sahip
olması, bu süreçte önemli bir role sahip olan öğretim programının sorgulanmasını ve
geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu nedenle ihtisas eğitim merkezlerinde görev yapan
yönetici ve öğretmenler ile birliği yapılarak Ekim 2007 den bu yana uygulanmakta olan
yeni programın uygulanabilirliği hakkında bir yandan ölçme ve değerlendirme yoluyla
bulgular alınılırken, diğer yandan da uygulanması ve uygulanırken yaşanan sıkıntılar
hakkında bilgiler alınmakta çalışmalar bu yönde süreklilik arz etmektedir. Diyanet İşleri
Başkanlığı eğitim hizmetlerinde ve anlayışında yeniden bir yapılanmaya gidildiği, yoğun
bir program geliştirme çalışmalarının yapıldığı günümüzde ideal bir müftü /vaiz hatta
ideal bir din adamı yetiştirmek için çalışmalar devam etmektedir.
Bununla birilikte;
1. Kurumun artık akademik çalışmaya ve branşlaşmaya daha çok önem vermesi,
2. Müftü ve vaiz olarak atanabilmek için bu kurslardan mezun olma şartının
getirilmesi,
3. Yurt dışı görevlendirmelerde ve açılan çeşitli sınavlarda ihtisas mezunu olanların
tercih edilmesi,
4. Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilatında vaizlik-müftülük ve daha üst düzey
görevlere talip olan personelin bu kurslardan mezun olması gerektiğinin
bilinmesi,
43
Gibi sebepler bu kurslara ilginin daha çok olmasını sağlamıştır. Hatta 2007-2008
eğitim öğretim yılında ihtisas eğitimi almak için müracaat edip sınava katılanların
sayısı rekor düzeye ulaşmıştır.
Araştırmaya katkıda bulunanların kişisel bilgileri, Diyanet İşleri Başkanlığında
yürüttükleri görev ve yeni uygulamaya konulan programdaki konular ve ders
saatlerinin yeterli olup olmadıkları sorgulanırken;
Yeni uygulanan Programların;
a. Kalitesi,
b. Uygulanabilirliği,
c. Hedeflere ne kadar ulaşılabileceği sorularına cevap aranmıştır.
44
1. İki Programın Ders Saatleri Bakımından Karşılaştırılması
ESKİ İHTİSAS PROGRAMLARI
ALANLAR
1. TEFSİR
2. HADİS
3. FIKIH
4. İSLAM
DÜŞÜNCESİ
1. DÖNEM
2.DÖNEM
3. DÖNEM
4.
5.
6. DÖNEM
DÖNEM DÖNEM
Tefsir
Tefsir Klasik Metin Tefsir Klasik Metin Tefsir Klasik Metin Klasik
12x8=72
12x8=72
12x8=72
Metin
12x8=72
Hadis Usulü
Hadis Usulü
12x2=24
12x2=24
Hadis
Hadis Klasik Metin Hadis Klasik Metin Hadis Klasik Metin Klasik
12x3=36
12x3=36
12x5=60
Metin
12x5=60
Fıkıh
Fıkıh Usulü
Fıkıh Usulü
Usulü
12x3=36
12x3=36
12x3=36
İslam
İslam Hukukuna
İslam Hukukuna
Kavaid-i Külliye ve
Hukuku
Giriş
Giriş
Usul-i Fetva
Felsefesi
12x2=24
12x2=24
12x2=24
12x2=24
Fıkıh
Fıkıh Klasik Metin Fıkıh Klasik Metin Fıkıh Klasik Metin Klasik
12x8=96
12x8=96
12x8=96
Metin
12x8=96
Akaid
12x3=36
Tefsir
Klasik
Metin
12x8=72
Hadis
Klasik
Metin
12x5=60
Fıkıh
Feraiz
12x3=36
Fıkıh:
Güncel
Problemler
12x1=12
Fıkıh
Klasik
Metin
12x8=96
5. DİN, EĞİTİM,
İLETİŞİM
TOPLAM
Tefsir Klasik
Metin
12x8=72
Tefsir Klasik
Metin
12x8=72
Hadis Klasik
Metin
12x5=60
Hadis Klasik
Metin
12x5=60
Fıkıh Feraiz
12x3=36
Fıkıh Feraiz
12x3=36
Fıkıh: Güncel
Problemler
12x1=12
Fıkıh Klasik
Metin
12x8=96
İrşat ve Tebliğ
(12x1=12)
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
İsl.Düş. 3 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 13 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 13 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 6
Saat
Hadis 5
Saat
Fıkıh 13
Saat
Toplam 24
Saat
Tefsir 6
Saat
Hadis 5
Saat
Fıkıh 13
Saat
Toplam 24
Saat
Tablo 37 . Eski İhtisas Programları
45
7. DÖNEM
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 12 Saat
Din İl.Eğt. 1 Saat
Toplam 24 Saat
Fıkıh Klasik
Metin
12x8=96
İrşat ve Tebliğ
(12x1=12)
İdari Dersler
12x1=12
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 11 Saat
Din İl.Eğt. 2
Saat
Toplam 24
Saat
YENİ İHTİSAS PROGRAMLARI
ALANLAR
1. TEFSİR
2. HADİS
3. FIKIH
1. DÖNEM
2.DÖNEM
3. DÖNEM
4. DÖNEM
5. DÖNEM
6. DÖNEM
Tefsir: Tarih ve
Usul
12x4=48
Tefsir Klasik
Metin I
12x2=24
Hadis: Tarih ve
Usulü I
12x2=24
Hadis Klasik
Metin I
12x3=36
Kur’an-ı Kerim
Meali I
12x2=24
Tefsir Klasik
Metin II
12x2=24
Hadis: Tarih ve
Usulü II
12x2=24
Hadis Klasik
Metin II
12x3=36
Kur’an-ı Kerim
Meali II
12x2=24
Tefsir Klasik
Metin III
12x2=24
Hadis: Tahlil ve
Tenkit I
12x3=36
Hadis Klasik
Metin III
12x2=24
Kur’an-ı Kerim
Meali III
12x2=24
Tefsir Klasik
Metin IV
12x2=24
Hadis: Tahlil ve
Tenkit II
12x3=36
Hadis Klasik
Metin IV
12x2=24
Kur’an-ı Kerim
Meali IV
12x2=24
Tefsir Klasik
Metin V
12x2=24
Hadis: Anlama ve
Yorum I
12x3=36
Hadis Klasik
Metin V
12x2=24
Fıkıh İlmine Giriş Fıkıh Usul I
12x4=48
12x4=48
Fıkıh Usul II
12x2=24
Fıkıh Usul III
12x2=24
Fıkıh Makasıd
12x2=24
Fıkıh Klasik
Metin I
12x5=60
Fıkıh Klasik
Metin III
12x4=48
Fıkıh Mukayeseli
Metinler
12x8=96
Fıkıh Klasik
Metin IV
12x4=48
Fıkıh Güncel
Problemler I
12x4=48
Kur’an-ı Kerim
Meali V
12x2=24
Tefsir Klasik
Metin VI
12x2=24
Hadis: Anlama ve
Yorum II
12x3=36
Hadis Klasik
Metin VI
12x4=48
Fıkıh Genel ve
Özel Kaideler
12x4=48
Fıkıh Klasik
Metin VI
12x4=48
Fıkıh Klasik
Metin II
12x6=72
4. İSLAM
DÜŞÜNCESİ
5. DİN, EĞİTİM,
İLETİŞİM
TOPLAM
Tefsir 6 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 9 Saat
İsl.Düş. 4 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 5 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
İsl,Düş. 4 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 5 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
İsl. Düş. 4 Saat
Toplam 24 Saat
Fıkıh Klasik
Metin V
12x4=48
Fıkıh Güncel
Fıkıh Fetva Usulü
Problemler II
12x2=24
12x4=48
İslam Düşüncesi:
İslam Düşüncesi:
Ahlak ve
Klasik Metin
Tasavvuf
12x2=24
12x2=24
Dinler ve Dini
Akımlar
12x2=24
İletişim ve Dini
Rehberlik
12x2=24
Yaygın Din
Eğitimi
12x2=24
Tefsir 5 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
İsl. Düş. 2 Saat
Din İl. Eğt. 2 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 5 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
İsl.Düş. 2 Saat
Din İl. Eğt 2 Saat
Toplam 24 Saat
Tefsir 5 Saat
Hadis 5 Saat
Fıkıh 10 Saat
Din İl.Eğt. 2 Saat
Toplam 22 Saat
Tablo 38 Yeni İhtisas Programları
46
ESKİ İHTİSAS PROGRAMLARI
Tefsir
504
Hadis Usulü
48
Hadis Usulü
372
İ. Hukukuna Giriş
48
Akaid
36
Fıkıh
432
Fıkıh Usulü
108
Kavaid-i Külliye
24
İslam Hukuk Felsefesi
24
Mukarenetül Mezahib
84
Ahadüş-şahsiyye
168
Güncel Fıkıh Problemleri
36
Feraiz
84
İrşat ve Tebliğ
24
İdari Dersler
12
TOPLAM
2004
Tablo 39 Eski İhtisas Programları
47
YENİ İHTİSAS PROGRAMLARI
Kur’an Meali
120
T. Tarih ve Usulü
48
Tefsir
204
Hadis Usulü
192
Hadis Usulü
168
Fıkıh İlmine Giriş
48
Fıkıh K. M.
314
Fıkıh Usulü
96
Makasıt
24
Genel ve Özel Kaideler
48
Mukayeseli Metinler
48
Güncel Problemler
96
Fetva Usulü
24
İslam Düşüncesi Mantık
48
İ. D. Akaid-Kelam
96
İ. D. Klasik Metinler
24
İ. D. Ahlak ve Tasavvuf
24
Dinler ve Dini Akımlar
24
İletişim ve Dini Rehberlik
24
Yaygın Din Eğitimi
24
TOPLAM
1694
Tablo 40 Yeni İhtisas Programları
48
2. Program İçeriği Açısından
Yeni hazırlanan programda; Öğrenme alanları (Tefsir, Hadis, İslam Düşüncesi
vb.) ve bu alanlara ait dersler, öğrenme alanlarının genel amaçları, ders
konularının belirtilmesi, konuların işlenişine dair gerekli açıklamalar, kaynaklar,
yardımcı literatür, uygulama ve öğretim esasları ayrıntılı olarak belirtilmiştir.
Uygulanan programda ise bu bilgiler yer almamaktadır.
Tefsir Tarihi ve Usul, Hadis Tahlil ve Tenkit, Dinler ve Dinî Akımlar, Mantık ve
Eleştirel Düşünme, Ahlak ve Tasavvuf, Yaygın Din Eğitimi gibi dersler,
uygulanan programda bulunmamasına karşın yeni programa giren önemli
derslerdir.
Uygulanan programda hazırlık bölümünde verilen K.Kerim Meali dersi ihtisas
bölümüne alınarak ilk dönem hariç tüm ihtisasa yayılmıştır.
3. Rakamsal Değerler Açısından
YENİ
PROGRAM
ESKİ
PROGRAM
DÖNEM
SAYISI
VE
SÜRE
6
DÖNEM
18 AY
7
DÖNEM
21 AY
TOPLAM
DERS
TEFSİR
HADİS
FIKIH
İSLAM
DÜŞÜN.
DİN,
İLETİŞİM
EĞİTİMİ
1694 Saat
372 Saat
360 Saat
708 Saat
192 Saat
72 Saat
2004 Saat
504 Saat
420 Saat
1020 Saat
36 Saat
36 Saat
Tablo 41 İki Programın Karşılaştırılması
49
III. BÖLÜM
DİB HİZMET İÇİ EĞİTİM İHTİSAS KURSLARI EĞİTİM PROGRAMININ
ALAN UZMAN GÖRÜŞLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ
DİB Hizmet İçi Eğitim İhtisas
Kursları Eğitim. Programının Alan
Uzman Görüşlerine Göre
Değerlendirilmesi
Sayı
Yüzde
Geçerli
Yüzde
Birikimli
Yüzde
123
100,0
100,0
100,0
Tablo 42 Değerlendirme
A. BULGULAR VE YORUM
1. Araştırmaya Katılanların Kişisel Özelliklerine İlişkin Bulgular
Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilatında çalışan ve 100 ü ihtisas eğitim merkezi
mezunu olan 123 kişinin cevap vermiş olduğu anketler değerlendirilerek sonuçları
aşağıda sunulmuştur:
a. Yaş (Araştırmaya katılanların Yaş Dağılımı)
Sayı
Yüzde
25-35 yaş
70
56,9
36-45 yaş
34
27,6
46-55 yaş
16
13,0
56+ yaş
3
2,4
Toplam
123
100,0
Tablo 43 Yaş (Araştırmaya katılanların Yaş Dağılımı)
50
Grafik 1 Yaş (Araştırmaya katılanların Yaş Dağılımı)
Araştırmaya katılanlardan % 56,9 oranla 70 kişi 25-35 yaş, % 27,6 oranla 34 kişi 36-45
yaş, % 13,0 oranla 16 kişi 46-55 yaş, % 2,4 oranla 3 kişi 56 ve yukarı yaş aralığındadır.
Araştırmaya katılanlardan % 56,9 oranla 70 kişi, 27-59 yaş arasıdır. Bunun sebebi,
ilahiyat fakültesini bitirip Kurumda görev alan bir personelin, mesleğinin ilk yıllarında
ihtisas eğitimini almak istemesidir. Bunu sebebi mesleğinde yükselmek ve daha kaliteli
bir hizmet sunma isteğinin olduğu düşünülmektedir.
Değerlendirmeye katılan 123
kişiden 100’ü ihtisas kursları mezunudur. 20 kişi de ihtisas kursu mezunu olmayan
kişilerden seçilmiştir. 20 kişi de ihtisas kursu mezunu olmayan kişilerden seçilmesinin
nedeni, ihtisas kursu mezunu olma ile olmama arasındaki hizmet parametresini
gözlemleyebilmek hizmet açısından ihtisas mezunu olmayan personelin perspektifiyle
ihtisas eğitiminin değerlendirilmesidir. Bu kişiler, mesleğinde başarılarıyla tebarüz etmiş
mesleki tecrübeleri Kurum tarafından bilinen il müftüleri / yardımcıları ve ilçe
müftülerinden oluşmaktadır.
51
b. Şu Andaki Görev (Araştırmaya Katılanların Unvanlarına Göre Dağılımı)
Sayı
Yüzde
Vaiz
Eğitim Merkezi
Öğretmeni/İdarecisi
Müftü
63
51,2
37
30,1
19
15,4
İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
2
1,6
Diğer
2
1,6
123
100,0
Toplam
Tablo 44 Şu Andaki Görev
Şu Anki Görev
140
123
120
100
80
63
60
37
40
19
20
2
2
İmam‐Hatip/ Müezzin Kayyım
Diğer
0
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
Müftü
Toplam
Grafik 2 Şu Andaki Görev
Araştırmaya cevap veren 123 kişiden en büyük oranı, % 51,2 ile 63 kişi vaiz, %
30,1 ile 37 kişi ikinci büyük oranı ile eğitim merkezi öğretmenleri, üçüncü büyük oranı,
%15,1 ile 19 kişi müftüler teşkil etmektedir. Eğitim merkezi idareci ve öğretmenleri:
52
1.
Eğitim merkezleri öğretmenleri daha önceki programı uygulayanlardır.
2.
Yeni geliştirilen programın da uygulayıcılarıdır.
Bu sebeple; Daha önceki program ve yeni program arasında mukayese yapabilecek
durumda olanlar içinde eğitim merkezleri öğretmenleri en önemli pozisyonda
bulunmaktadırlar. Programı eğitim merkezinde uygulayanlar ile bu programa göre
eğitim alanların karşılaştıkları sorunları da göz önüne alarak yeni program hakkındaki
kanaatleri bizim için son derece önem arz etmektedir.
Araştırmada kanaatine başvurulan en önemli kitle, ihtisas eğitim merkezi
mezunu olup alanda görev alan personelin, hizmet esnasında karşılaştıkları sıkıntılar ve
nelere ihtiyaçlarının olduğu ortaya çıkan müftü-vaizler oluşmaktadır. Araştırmadan elde
edilecek bulguların daha verimli olması için özellikle eğitim merkezi idareci ve
öğretmenleri ile alanda görev yapan müftü-vaizler tercih edilmiştir.
c. Eğitim Durumu (Araştırmaya Katılanların Eğitim Düzeylerine Göre
Dağılımı)
Sayı
Yüzde
Lisans
58
47,2
Yüksek Lisansı Bitirdim
29
23,6
Doktora Yapıyorum
19
15,4
Yüksek Lisans Yapıyorum
13
10,6
Doktorayı Bitirdim
4
3,3
123
100,0
Toplam
Tablo 45 Eğitim Durumu
53
Eğitim Durumu
140
123
120
100
80
60
58
40
29
19
20
13
4
0
Lisans
Yüksek Lisansı Doktora Bitirdim
Yapıyorum
Yüksek Lisans Yapıyorum
Doktorayı Bitirdim
Toplam
Grafik 3 Eğitim Durumu
Araştırmaya katılanların hemen hemen tamamı ihtisas mezunudur. Bunlardan, %
47,2 ile 58 kişinin lisans, % 23,6 ile 29 kişinin yüksek lisansı bitirdiğini, % 15,4 ile 19
kişinin doktoraya, % 10,0 ile 13 kişinin yüksek lisansa devam ettiğini görüyoruz.. Bu
sonuç; personelde sadece ihtisas mezunu olmakla yetinmeyip branşlaşma arzularının
olduğunu göstermektedir. Araştırmaya katılanların çoğu vaiz olduğu için vaizlik
mesleğinin zaman ve dersleri takip etme açısından akademik çalışma yapmaya daha
elverişli olduğu bilinmektedir. Ayrıca, eğitim merkezleri öğretmenlerinin de
branşlaşmaya önem verdikleri anlaşılmaktadır. Elde edilen bulgulardan Başkanlık
teşkilatında git gide akademik çalışmaya ve branşlaşmaya önem verilmeye başladığını
anlaşılmaktadır.
54
d. Yüksek Lisans Yapanların Alanı (Araştırmaya Katılanların Yüksek
Lisans Eğitim Yapanlara Göre Dağılımı)
Sayı
Geçerli Yüzde
İslam Hukuku
8
61,5
Tefsir
3
23,1
Hadis
2
15,4
Toplam
13
100,0
Tablo 46 Yüksek Lisans Yapanların Alanı
Araştırmaya Katılanların Yüksek Lisans Eğitim Yapanlara Göre Dağılımı
14
13
12
10
8
8
6
4
3
2
2
0
İslam Hukuku
Tefsir
Hadis
Toplam
Grafik 4 Yüksek Lisans Yapanların Alanı
Araştırmaya katılanlardan yüksek lisans yapanların alanları sorusuna cevap
verenlerden; % 61,8 oranla 8 kişi İslam Hukuku, % 23,1 oranla 3 kişi tefsir, % 15,4
oranla 2 kişinin Hadis alanlarını tercih ettikleri görülmektedir.
55
e. Yüksek Lisansı Bitirenlerin Alanı (Araştırmaya Katılanların Yüksek
Lisans Eğitim Alanlarına Göre Dağılımı)
Sayı
Geçerli Yüzde
Tefsir
14
48,3
Hadis
4
13,8
Arap Dili ve Belâgatı
3
10,3
İslam Tarihi ve Sanatları
2
6,9
İslam Hukuku
2
6,9
Din Eğitimi
1
3,4
İslam Felsefesi
1
3,4
Kelam
1
3,4
Sosyal Bilimler
1
3,4
Toplam
29
100,0
Tablo 47 Yüksek Lisans Yapanların Alanı
Araştırmaya Katılanların Yüksek Lisans Eğitim Alanlarına Göre Dağılımı
35
29
30
25
20
15
14
10
4
5
3
2
2
1
1
1
1
Kelam
Sosyal Bilimler
0
Tefsir
Hadis
Arap Dili İslam ve Belâgatı Tarihi ve Sanatları
İslam Din Eğitimi İslam Hukuku
Felsefesi
Grafik 5 Yüksek Lisans Yapanların Alanı
56
Toplam
Yüksek lisansı bitirenlerin; % 48,3 oranla 14 kişi tefsir, %3,3 oranla 4 kişi hadis,
% 10,3 oranla 3 kişinin Arap dili-belagati, % 6,9 oranla 2 kişinin İslam Hukuku ve İslam
Tarihi ve Sanatları % 3,4 oranla 1 er kişinin Din Eğitimi, İslam Felsefesi, Kelam ve
Sosyal Bilimler alanını tercih ettikleri gözlenmektedir.
f. Doktora Yapanların Alanı (Araştırmaya Katılanların Doktora Yapanlara
Göre Dağılımı)
Sayı
Geçerli Yüzde
Tefsir
8
42,1
İslam Hukuku
6
31,6
Hadis
2
10,5
Temel İslam Bilimleri
1
5,3
İslam Felsefesi
1
5,3
İslam Tarihi
1
5,3
Toplam
19
100,0
Tablo 48 Doktora Yapanların Alanı
Doktora Yapanların Alanı
19
20
18
16
14
12
10
8
8
6
6
4
2
2
1
1
1
0
Tefsir
İslam Hukuku
Hadis
Temel İslam İslam Bilimleri
Felsefesi
Grafik 6 Doktora Yapanların Alanı
57
İslam Tarihi
Toplam
Doktora yapanların % 42,1 oranla 8 kişi Tefsir, % 31,6 oranla 6 kişi İslam
Hukuku, % 10,5 oranla 2 kişi Hadis, % 5,3 oranla 1 kişinin Temel İslam Bilimleri, İslam
Felsefesi ve İslam Tarihi alanlarında oldukları gözlenmektedir.
g. Doktorayı Bitirenlerin Alanı (Araştırmaya Katılanların Doktorayı
Bitirenlerin Alanına Göre Dağılımı)
Sayı
Geçerli Yüzde
Hadis
3
75,0
İslam Hukuku
1
25,0
Toplam
4
100,0
Tablo 49 Doktorayı Bitirenlerin Alanı
Doktorayı Bitirenlerin Alanına Göre Dağılımı
4.5
4
4
3.5
3
3
2.5
2
1.5
1
1
0.5
0
Hadis
İslam Hukuku
Toplam
Grafik 7 Doktorayı Bitirenlerin Alanı
Doktorayı bitirenlerin alanları sorusuna cevap verenlerden % 75,0 oranla 3
kişinin Hadis, % 25,0 oranla 1 kişinin İslam Hukuku alanlarında olduklarını
görülmektedir.
58
h. Görev Süresi (Araştırmaya Katılanların Görev Sürelerine Göre Dağılımı)
Sayı
Yüzde
10-
74
60,2
11-15 yıl
13
10,6
16-20 yıl
12
9,8
21+
24
19,5
Toplam
123
100,0
Tablo 50 Görev Süresi
Görev Sürelerine Göre Dağılımı
140
123
120
100
80
74
60
40
24
20
13
12
11‐15 yıl
16‐20 yıl
0
10‐
21+
Toplam
Grafik 8 Görev Süresi
Araştırmaya katılanlardan % 60,2 oranla 74 kişinin 10 yıla kadar, % 10,6 oranla
13 kişinin 11-15 yıl arası, % 9,8 oranla 12 kişinin 16-20 yıl arası, % 19,5 oranla 24
kişinin 21 ve üstü yıl görevli oldukları gözlenmiştir. Araştırmaya katılanların büyük bir
bölümünün ihtisas eğitimi mezunu oldukları düşünülürse, Başkanlık teşkilatında daha
üst görevlere atanmak, daha merkezi yerlerde görev almak ve mesleki olarak kendini
yetiştirmek amacıyla daha mesleğin ilk yıllarında ihtisas kursunun tercih edildiği
görülmektedir. Bu sonucun kurumun eğitim ve hizmet parametresine katkı sağlayacağı
düşünülmektedir.
59
i. İhtisas Kursu Mezunu olup/olmama durumu (Araştırmaya Katılanların İhtisas
Mezunu Olmalarına Göre Dağılımı)
Sayı
Yüzde
İhtisas Kursunu Bitirdim.
103
83,7
İhtisas Kursu Mezunu Değilim.
20
16,3
Toplam
123
100,0
Tablo 51 İhtisas Kursu Mezunu olup/olmama durumu
Araştırmaya katılanların doğal olarak ihtisas mezunu olmaları gerekmektedir. Bu
araştırma için 200 kişilik bir evren seçilmiştir. Bunlardan 27 tanesine ulaşılamamış, 50
kiş de ankete ya cevap vermemiş veya cevabı değerlendirme yapıldıktan sonra
geciktirerek cevaplamış böylece evren 123 kişi ile sınırlandırılmıştır. 20 kişi ise ihtisas
mezunu olmayıp da Kurumda il müftüsü/ il müftü yardımcısı veya ilçe müftüsü olarak
çalışan ancak Kurum tarafından başarılı görülen idareci personel seçilmiştir.
İhtisas Mezunu Olmalarına Göre Dağılımı
140
120
123
103
100
80
60
40
20
20
0
İhtisas Kursunu Bitirdim. İhtisas Kursu Mezunu Değilim.
Toplam
Grafik 9 İhtisas Kursu Mezunu olup/olmama durumu
60
j. İhtisas Kursu Mezunu Olanların Eğitim Merkezleri (Araştırmaya
Katılanların İhtisas Mezunu Olanların Mezun Oldukları Eğitim Merkezlerine
Göre Dağılımı)
Sayı
Geçerli Yüzde
İstanbul Pendik Eğitim Merkezi
47
45,6
Konya Eğitim Merkezi
35
34,0
Erzurum Eğitim Merkezi
13
12,6
Trabzon Eğitim Merkezi
4
3,9
Kayseri Eğitim Merkezi
4
3,9
103
100,0
Toplam
Tablo 52 İhtisas Kursu Mezunu Olanların Eğitim Merkezleri
Araştırmaya Katılanların İhtisas Mezunu Olanların Mezun Oldukları Eğitim Merkezlerine Göre Dağılımı
120
103
100
80
60
47
35
40
13
20
4
4
Trabzon Eğitim Merkezi
Kayseri Eğitim Merkezi
0
İstanbul Pendik Eğitim Merkezi
Konya Eğitim Merkezi
Erzurum Eğitim Merkezi
Toplam
Grafik 10 İhtisas Kursu Mezunu Olanların Eğitim Merkezleri
1975 yılından beri faaliyet gösteren İstanbul Pendik Haseki Eğitim merkezidir.
Dolayısıyla bu eğitim merkezinin mezunları daha fazladır. 2. olarak eğitim öğretime
başlayan Konya Selçuk eğitim merkezidir ve bu iki eğitim merkezinin kapasitesi diğer
eğitim merkezlerine göre iki kattır. Bu sebeple İstanbul ve Konya eğitim merkezlerinin
61
mezunlarının sayısı daha fazladır. Araştırmaya katılanların en büyük oranı % 45,6 oranla
47 kişi İstanbul Haseki Eğitim Merkezi mezunları oluşturmaktadır. İkinci olarak %
34,0 oranla 35 kişi ile Konya Selçuk Eğitim Merkezi gelmektedir. Kapasite ve açılış
tarihi olarak 3. olan Erzurum M. Nuri YILMAZ Eğitim Merkezi % 12,6 oranla 13 kişi
ile 3. sırayı almaktadır. Kayseri ve Trabzon Darıca eğitim Merkezlerinden araştırmaya
katılanlar % 3,3 ile 4 er kişi olmuştur. Çünkü kapasite ve açılış tarihi olarak bu eğitim
merkezleri diğerlerine oranla daha yenidir. Araştırmaya 20 kişi de ihtisas eğitim merkezi
mezunu olmayan katılmıştır.
2. Araştırmaya Katılanların, Başkanlığın İhtisas Eğitimi Hedefi İle İlgili
Görüşlerine İlişkin Bulgular
a. DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler (Araştırmaya Katılanların
Başkanlığın İhtisas Eğitimi Hedefi Hakkındaki görüşlerine Göre Dağılımı)
Sayı
Yüzde
Yeterli ve Uygun
109
88,6
Yetersiz ve Uygun Değil
12
9,8
Fikrim Yok
2
1,6
123
100,0
Toplam
Tablo 53 DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
62
Araştırmaya Katılanların Başkanlığın İhtisas Eğitimi Hedefi Hakkındaki görüşlerine Göre Dağılımı
140
123
120
109
100
80
60
40
12
20
2
0
Yeterli ve Uygun Yetersiz ve Uygun Değil
Fikrim Yok
Toplam
Grafik 11 DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
DİB Hizmet içi eğitim yönetmeliğindeki hedeflerin yeterli olup olmadığı
konusunda % 88,6 oranla 109 kişinin yeterli olduğu cevabı verdiği görülmektedir.
İkinci sırada % 9,8 oranla 12 kişinin yetersiz ve uygun değil dediğini görüyoruz. % 1,6
oranıyla 2 kişinin fikrim yok dediği görülmektedir.
b. DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
Sayı
Yüzde
Yeterli ve Uygun
109
88,6
Yetersiz ve Uygun Değil
12
9,8
Fikrim Yok
2
1,6
123
100,0
Toplam
Tablo 54. DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
63
DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
140
123
120
109
100
80
60
40
20
12
2
0
Yeterli ve Uygun Yetersiz ve Uygun Değil
Fikrim Yok
Toplam
Grafik 12. DİB Hizmet İçi Yönetmeliğindeki Hedefler
DİB Hizmet içi eğitim Yönetmeliğindeki hedefler konusunda % 88,6 oranla 109
kişi yeterli ve uygun % 9,8 oranla 12 kişi yetersiz ve uygun değil, % 1,6 oranla 2 kişi
fikrim yok seçeneğini işaretlemiştir. Buradan anlaşılıyor ki, Başkanlığın hizmet içi
eğitim politikası ve hedefleri personel tarafından algılanrak uygun ve yeterli
bulunmuştur.
64
B. ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN YENİ UYGULAMAYA KONULAN
İHTİSAS EĞİTİMİ PROGRAMI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNE İLİŞKİN
BULGULAR
1. ARAPÇA PROGRAMI
a. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma)
Sayı
Yüzde
Yeterli
83
67,5
Kısmen Yeterli
39
31,7
Yetersiz
1
,8
Toplam
123
100,0
Tablo 55 Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma
İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma)
140
123
120
100
83
80
60
39
40
20
1
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 13 Yeterli Gramer Bilgisine Sahip Olma
İhtisas eğitiminde gerek hazırlık bölümünde gerekse ihtisas bölümünde verilen
Arapça derslerindeki Gramer bilgisi konusunda; % 67,5 oranla 83 kişinin yeterli, %31,7
oranla 39 kişinin kısmen yeterli, % 0,8 oranla 1 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir. Verilerden anlaşılacağı üzere Arapça gramer bilgisi konusunda 83 kişi
65
yeterli derken, ikinci oran olan 39 kişinin kısmen yeterli cevabını vermesi
düşündürücüdür. İhtisas eğitiminin en önemli dersinin ve alt yapısının Arapça olduğu
düşünülürse gramer derslerinin daha etkin ve daha verimli olması için gerekli çalışmalar
yapılmalıdır.
b. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Arapça Konuşabilme)
Sayı
Yüzde
Yetersiz
65
52,8
Kısmen Yeterli
53
43,1
Yeterli
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 56 Arapça Konuşabilme
Grafik 14 Arapça Konuşabilme
Yapılan araştırmada derslerin yeterliliği ile ilgili olarak en olumsuz cevap
Arapça konuşabilme seçeneğine verilmiştir. % 52,8 oranla 65 kişi yetersiz, %43,1 oranla
53 kişi ise kısmen yeterli, %4,1 oranla 5 kişi yeterli seçeneğini işaretlemiştir. Klasik
Arapçaya, hatta edebi metinlere vakıf olacak şekilde ihtisas eğitiminde ders gören
kursiyerlerin Arapça pratik (mükâleme) konusunda yetersiz olmaları düşündürücüdür.
Ders esnasında Arapça konuşulmasının ve uydu antenleri yoluyla kursiyerlere
66
teneffüslerde, istirahat zamanlarında Arapça yayın yapan kanallar izlettirilmesi de
Arapça pratik konuşma sorununu çözmeye yetmediği anlaşılmaktadır. Çünkü Hac
ibadeti gibi önemli ve zor bir ibadetin organizesini yapan Diyanet İşleri Başkanlığında
bilhassa ihtisas eğitim merkezleri mezunlarının Arapça konuşma konusunda yetersiz
olmaları dersin yöntemleri konusunda kurumu yeni arayışlara sevk etmelidir. İhtisas
eğitim sürecinde ve mezun olunduktan sonra kursiyerler Arap ülkelerine gönderilerek
kurs boyunca öğrendiklerinin pratik yaparak Arap diline vukufiyetin daha iyi olacağı
düşünülmektedir.
67
c. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme)
Sayı
Yüzde
Yeterli
69
56,1
Kısmen Yeterli
50
40,7
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 57 Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme)
İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme)
140
123
120
100
80
69
60
50
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 15 Klasik Arapça Metinleri Anlayabilme)
Klasik metin Arapçayı anlayabilme konusunda pratik konuşma konusunda
verilen cevaplara nazaran daha iyi bir tablo çizilmektedir. % 56,1 oranla 69 kişinin
yeterli, % 40,7 oranla 50 kişinin kısmen yeterli, %3,3 oranla 4 kişinin yetersiz
seçeneğini işaretlediklerini görüyoruz. Yeterli diyen 69 kişiye karşın, kısmen yeterli
seçeneğini işaretleyen 50 kişi olması, programda Klasik Arapça Metinler konusunda
yeni arayışlara yönelinmesi gerektiğini göstermektedir.
68
d. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler [ Modern Arapça Metinleri Anlayabilme
(Dergi, Gazete v.b. metinler)]
Sayı
Yüzde
Kısmen Yeterli
69
56,1
Yetersiz
49
39,8
Yeterli
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 58 Modern Arapça
İhtisas Eğitimi Arapça Dersler [Modern Arapça Metinleri Anlayabilme (Dergi, Gazete v.b. Metinler)]
140
123
120
100
80
69
60
49
40
20
5
0
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Yeterli
Toplam
Grafik 16 Modern Arapça
Modern Arapça metinleri anlayabilme konusunda % 56,1 oranla 69 kişinin
kısmen yeterli, % 39,8 oranla 49 kişinin yetersiz, %4,1 oranla 5 kişinin ise yeterli
seçeneğini işaretlemesi düşündürücüdür. Pratik konuşmanın alt yapısı olan güncel
modern Arapçanın konuşulması üzerine verilen bu olumsuz cevaplar programda, pratik
Arapça konuları ve öğretim teknikleri hususlarında yeni arayışlara hatta programın takip
komisyonu çerçevesinde programın revizesine ihtiyaç duyulması halinde yeni
alternatiflere yöneltmesi gerekmektedir.
69
e. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler ( Arapça Duyduğunu Yazabilme)
Sayı
Yüzde
Kısmen Yeterli
79
64,2
Yeterli
29
23,6
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 59 Arapça Duyduğunu Yazabilme
İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Arapça Duyduğunu Yazabilme)
140
123
120
100
80
79
60
40
29
15
20
0
Kısmen Yeterli
Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 17 Arapça Duyduğunu Yazabilme
Arapça duyduğunun yazabilme konusunda % 64,2 oranla 79 kişinin kısmen
yeterli, % 23,6 oranla 29 kişinin yeterli, % 12,2 oranla 15 kişinin yetersiz seçeneğini
işaretlemesi Arapça konuşabilme ve duyduğunu anlayabilme konusundaki yukarıda
yapılan tespitleri desteklemektedir.
70
f. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler [ Arapça Metinler Oluşturabilme (Dilekçe
v.b. metinler)]
Sayı
Yüzde
Kısmen Yeterli
67
54,5
Yetersiz
50
40,7
Yeterli
6
4,9
Toplam
123
100,0
Tablo 60: Arapça Metinler Oluşturabilme
Grafik 18: Arapça Metinler Oluşturabilme
Arapça metin oluşturabilme, bir dileği resmi mercilere anlatabilme, dilekçe
yazabilme konusunda % 54,5 oranla 67 kişi kısmen yeterli, % 40,7 oranla 50 kişi
yetersiz,
% 4,9 oranla 6 kişi yeterli cevabı verdikleri görülmektedir. Burada da
görülüyor ki, bir dileği yazılı hale getirebilme veya yazılı başvuru yapılabilme
konusunda program hakkındaki görüşler olumsuzdur.
71
g. İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Arapça Bilgisi Bakımından Kendi
Kendini Geliştirme Yeteneği)
Sayı
Yüzde
Kısmen Yeterli
64
52,0
Yeterli
52
42,3
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 61: Arapça Bilgisi Bakımından Kendi Kendini Geliştirme
İhtisas Eğitimi Arapça Dersler (Arapça Bilgisi Bakımından Kendi Kendini Geliştirme Yeteneği)
140
123
120
100
80
64
52
60
40
20
7
0
Kısmen Yeterli
Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 19: Arapça Bilgisi Bakımından Kendi Kendini Geliştirme
Kursiyerlerin Arapça bilgisi bakımından kendi kendilerini geliştirebilmeleri
konusunda % 52,0 oranla 64 kişi kısmen yeterli, %42,3 oranla 52 kişi yeterli, % 5,7
oranla 7 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir. Dolayısıyla bu programda
kursiyerlerin Arapça dil bilgisi ve dersleri bakımından kendi kendilerini geliştirebilmesi
yönünden kanaatler olumsuzdur.
Arapça konusunda genel değerlendirme:
Arpaca, ihtisas eğitiminin temel dersidir. Dini asli kaynaklara kursiyeri
ulaştıracak yegâne unsur iyi bir Arapça bilgisine sahip olmasıdır. Bu bilgi; başta Kuran,
hadis, fıkıh vs gibi Temel İslami bilimlerin yazıldığı klasik eserleri okuyup anlayıp
72
yorumlamak olduğu gibi modern Arapçaya hakim olma, pratik konuşabilme, konuşulanı
anlayabilme ve hac organizesinde görev aldığı zaman Arap makamları ile olan bütün iş
ve işlemleri çözecek Arapça dil bilgisine sahip olmayı gerektirmektedir. Oysa başta
pratik konuşma, modern metinleri okuyup anlayabilme ve bir metin oluşturabilme
konularında verilen cevaplar, programın yetersiz olduğunu göstermektedir. Bu problem,
daha önce uygulanan programlarda da görülen önemli bir sorundur. Arapça konusunda
verilen cevaplar, yeni uygulamaya konulan programda da aynı sorunların devam
edeceğini göstermektedir.
Ankete katılanların Arapça dersleri hakkında değerlendirmeleri,
açık uçlu
soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan görüşmeler sonucunda
Arapça dersleri ile ilgili genel değerlendirmeler şunlardır: Programda;
1. Hazırlık sınıfında derslerin Arapça işlenmesinin isabetli olduğu belirtilmiştir.
2. Sarf dersinin programda ayrılan sürenin yetmeyeceği düşünülmektedir.
3. Kursiyerlerin hazırlık sınıfında elde ettikleri Arapça bilgileri daha sonraki
dönemlerde unutmamaları için gerekli tedbirler alınmalıdır.
4. Kursiyerlerin Arapça konuşma konusunda zorlandıkları / zorlanacakları;
ortaya çıkmaktadır. Bu durumun önceki programda olduğu gibi bu
programda da en önemli problem olduğu ortaya çıkmaktadır. Söz konusu
sorunun
öğrencilerin
Arapça
konuşmaya
mecbur
bırakılmaları
ile
aşılabileceği düşünülmektedir.
5. Kolay metinlerin okuma parçası olarak değil drama şeklinde işlenmesi daha
uygun olacağı düşünülmektedir.
6. Arapça derslerin internet metinleri ile zenginleştirilmesinin gerekli olduğu
vurgulanmıştır. Modern Arapçaya vakıf olunabilmesi için, değişik Arapça
dergilerden metinlerin okunmasının yararlı olacağı ifade edilmiştir.
7. Kolay metinlerden harekelerin kaldırılması teklif edilmektedir. Bu şekilde
kursiyerlerin Arapçaya daha iyi vakıf olacakları düşünülmektedir.
8. Kursiyerlerde pratik Arapçanın gelişmesi için öğretmen, kursiyerlere
kılavuzluk etmeli, kursiyerler daha aktif olmalıdır.
9. Arapça eğitiminde Arap ülkelerinde misafir hocalar getirtilebilir. Veya
kursiyerler yaz tatillerinde Arap ülkelerine gönderilebilir.
73
3. TEFSİR PROGRAMI
a. Tefsir I. Dönem ( Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar )
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
21
17,1
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 62: Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar
Tefsir I. Dönem (Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar)
140
123
120
100
97
80
60
40
21
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 20: Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar
Tefsir ilmine giriş mahiyetinde, Tefsir ilminin literatürü ve temel kavramları olan
Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar dersi hakkında % 78,9 oranla 97 kişinin yeterli, %17,1
oranla 21 kişinin kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin yetersiz cevabını verdikleri
görülmektedir. Tefsir ilminin ve Kur’an’ın anlaşılıp yorumlanabilmesi noktası en önemli
hususlardan olan temel kavramların ve literatür bilgisinin ankete katılanların çoğu
tarafında yeterli görülmesi program açısından sevindiricidir.
74
b. Tefsir I. Dönem (Tefsir Tarihi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 63 Tefsir Tarihi
Tefsir I. Dönem (Tefsir Tarihi)
140
123
120
100
96
80
60
40
22
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 21 Tefsir Tarihi
I. Dönem Tefsir Tarihi dersi hakkında %78,0 oranla 96 kişinin yeterli, %17,9
oranla 22 kişinin kısmen yeterli,
% 4,1 oranla 5 kişinin yetersiz cevabı verdiğini
görülmektedir. Buradan I.dönem tefsir tarihi ile ilgili derslerin yeterli görüldüğü
anlaşılmaktadır.
75
c. Tefsir I. Dönem ( Kur'an İlimleri )
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
20
16,3
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 64 Kur'an İlimleri
Tefsir I. Dönem (Kur'an İlimleri)
140
123
120
100
96
80
60
40
20
20
7
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 22 Kur'an İlimleri
I. Dönem tefsir dersi konularından Kuran İlimleri dersine %78,0 oranla 96
kişinin yeterli, %16,3 oranla 20 kişinin kısmen yeterli, % 5,7 oranla 7 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir. Bu oranlar; yukarıdaki tefsir dersleri hakkında verilen
oranlara çok yakın olması bu 3 dersin konu bütünlüğü içinde olduğunu göstermektedir.
76
d. Tefsir I. Dönem ( Tefsirde Yeni Yönelimler )
Sayı
Yüzde
Yeterli
67
54,5
Kısmen Yeterli
29
23,6
Yetersiz
27
22,0
Toplam
123
100,0
Tablo 65 Tefsirde Yeni Yönelimler
Grafik 23 Tefsirde Yeni Yönelimler
Tefsirde yeni yönelimler dersi konusunda %54,5 oranla 67 kişinin yeterli, %23,6
oranla 29 kişinin kısmen yeterli, %22,0 oranla 27 kişinin yetersiz cevabı verdiği
görülmektedir. Tefsir Tarihi I dönem Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar, Tefsir Tarihi,
Kur'an İlimleri derslerinin yeterli olup olmadığı konusunda yetersiz seçeneğini
işaretleyenlerin sayısı oldukça düşük olmasına rağmen Kur’an İlimleri dersi hakkında
%22,0 oranla 27 kişinin yetersiz cevabı vermesi Tefsirde Yeni Yönelimler konusunun
diğer tefsir derslerine oranla daha az yeterli olduğunu göstermektedir.
77
e. Tefsir II. Dönem ( Kur'an Meali Okuma )
Sayı
Yüzde
Yeterli
86
69,9
Kısmen Yeterli
31
25,2
Yetersiz
6
4,9
Toplam
123
100,0
Tablo 66 Kur'an Meali Okuma
Grafik 24 Kur'an Meali Okuma
Tefsir Dersi II. Dönem Konularından Kur'an Meali Okuma konusunda %69,9
oranla 86 kişinin yeterli, %25,2 oranla 31 kişinin kısmen yeterli, %4,9 oranla 6 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
78
f. Tefsir II. Dönem [Meal, Sureler (Fatiha-Maide) Yaklaşık 126 Sayfa)]
Sayı
Yüzde
Yeterli
67
54,5
Kısmen Yeterli
38
30,9
Yetersiz
18
14,6
Toplam
123
100,0
Tablo 67 Meal, Sureler (Fatiha-Maide)
Grafik 25 Meal, Sureler (Fatiha-Maide)
Tefsir dersi II. Dönem konularından (Fatiha-Maide) Surelerinden yaklaşık 126
Sayfa) meal okuma konusunda % 54,5 oranla 67 kişinin yeterli, %30,9 oranla 38 kişi
kısmen yeterli, %14,6 oranla 18 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
79
g. Tefsir III. IV. V. ve VI. Dönemler [Kur'an Meali [Meal, Sureler (En'amYusuf) Yaklaşık 120 Sayfa)]]
Sayı
Yüzde
Yeterli
64
52,0
Kısmen Yeterli
42
34,1
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 68 Kur'an Meali
Tefsir III. IV. V. ve VI. Dönemler [Kur'an Meali [Meal, Sureler (En'am‐Yusuf) Yaklaşık 120 Sayfa)]]
140
123
120
100
80
64
60
42
40
17
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 26 Kur'an Meali
Tefsir dersi III, IV, V, ve VI Dönemlerde okutulması planlanan En'am-Yusuf
surelerinden yaklaşık 120 Sayfa Kur'an Meali okuma dersi konusunda % 52,0 oranla 64
kişinin yeterli, %34,1 oranla 42 kişinin kısmen yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
80
Tefsir Programı Genel Değerlendirme:
Programdaki Tefsir Derslerinin Temel Kavramlar, Literatür, ve Tefsir Usulü
dersleri yeterli görülmekle birlikte, Tefsirde yeni yönelimler ve meal okuma konularında
verilen cevaplarda kısmen yeterli seçeneğinin diğer tefsir konularına oranla daha yüksek
olduğu görülmektedir. Bunun sebebinin programa yeni alınan konuların içeriği tam
olarak bilinemediğinden kısmen yeterli seçeneğinin işaretlendiği düşünülmektedir.
Ayrıca Tefsirde meal okuma konularında da kısmen yeterli seçeneğinin oranının
yükseldiği görülmektedir. Bunun sebebi husunda, meal okuma dersi süresinin yetersiz
olduğu düşünülmektedir. Tesir tarihi ve usul dersinde var olan konuları sadece nakil
etmekle yetinmeyip tefsir usulü, tarihî ve klasik metinlerin problemlerini kursiyerler ile
tartışarak onları zihinsel donukluktan kurtarmak amaçlanmalıdır. Çünkü kursiyerlerin
özgür zihin yapısı oluşmasında
doğabilecek sorunların bu şekilde aşılacağı
düşünülmektedir.
Ankete katılanların Tefsir Tarihi ve Usulü dersleri hakkında değerlendirmeleri,
açık uçlu soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan görüşmeler
sonucunda tefsir dersleri ile ilgili genel değerlendirmeler şunlardır: Programda;
1) Klasik bir Arapça tefsir metni okutulmalıdır.
2) Ders saatleri artırılmalıdır.
3) Tefsir kitapları sayısının çok, konuların uzun olmasından dolayı, zamanı
yetiştirebilmek için konular üzerinde sığ durulacaktır. Konular üzerinde daha fazla
durulmalıdır.
Tefsir Tarihi ve Usulü dersi bu dönem ilk defa uygulanmıştır. Gerek ders
öğretmeninin raporu ve gerekse kursiyerlere uygulanan mini anket sonucu bu dersin
yararlı, müfredatının kredilere uygun olduğu tespit edilmiştir. Ancak derste klasik bir
Arapça kaynak eserin takip edilmemesinin bir eksiklik olduğu belirtilmiştir.
Klasik Metin hakındaki değerlendirmeler
Bu dönem için seçilen metinlerden Maturîdî’nin Te’vilat’nın kelami konulara
fazla girdiği için mesafe alınmakta zorlanılacağı ve kursiyerlerin seviyelerine ağır
geleceği düşünülmektedir. Bu yüzden bu eser için ayrılan ders saatlerinde, okunması ön
görülen
bölümün
tamamının
okunamayacağı
eksik
bölümlerin
düşünülmektedir. Diğer tefsirlere ait müfredatta önemli bir aksama olmamıştır.
81
kalacağı
Ankete katılanların tefsir dersleri hakkındaki önerileri:
1. Tefsir müfredatının tamamlanabilmesi için zaman yetersiz, ders saatleri
artırılmalıdır
2. Değişik tefsirleri okumak güzel, ancak kalıcı olmuyor.
Program daha çok
tefsirleri tarıyor ve tanıtıyor ancak tefsir melekesi oluşturmuyor. Bu sebeple
programda okunması hedeflenen tefsir kitaplarının sayıları azaltılmalıdır.
3. Bir tefsir kitabı baştan sona okutulmalıdır. (En uygunu Nesefi tefsiri)
4. Tefsirlerin zorluk derecesine göre zaman ve saat ayarlaması yapılmalıdır.
5. Tefsir metinlerin seçiminde kronolojik bir sıralama yerine kursiyerlerin Arapça
seviyeleri göz önüne alınarak kolaydan zora doğru bir sıralamanın daha yararlı
olacağı, çok sayıda tefsir yerine, aynı üsluptaki tefsirlerin teke indirilerek her bir
tefsire daha çok zaman ayrılmasının uygun olacağı müşahede edilmiştir.
Müfredatın yoğunluğu nedeniyle kursiyerlerin yardımcı kaynakları okumaya
fazla zaman ayıramadıkları tespit edilmiştir.
82
4. HADİS PROGRAMI
a. Hadis I. Dönem ( Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı )
Sayı
Yüzde
Yeterli
98
79,7
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
3
2,4
Toplam
123
100,0
Tablo 69 Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı
Hadis I. Dönem (Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı)
140
123
120
100
98
80
60
40
22
20
3
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 27 Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı
Hadis Dersi I. Dönem, Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı hakkında %79,7 oranla 98
kişinin yeterli, % 17,9 oranla 22 kişinin kısmen yeterli, % 2,4 oranla 3 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
83
b. Hadis I. Dönem [Usul (Nuhbetu'l-fiker, İbn Hacer el-Askalani, ö.h.752)]
Sayı
Yüzde
Yeterli
87
70,7
Kısmen Yeterli
32
26,0
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 70 Usul (Nuhbetu'l-fiker, İbn Hacer el-Askalani)
Hadis I. Dönem [Usul (Nuhbetu'l‐Fiker, İbn Hacer el‐
Askalani, ö.h.752)]
140
123
120
100
87
80
60
32
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 28 Usul (Nuhbetu'l-fiker, İbn Hacer el-Askalani
Hadis I. Dönem Usul Nuhbetu'l-fiker, İbn Hacer el-Askalani konularında % 70,7
oranla 87 kişinin yeterli, %26,0 oranla 32 kişinin kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
84
c. Hadis I. Dönem (Hadis Tarihi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
89
72,4
Kısmen Yeterli
34
27,6
Toplam
123
100,0
Tablo 71 Hadis Tarihi
Hadis I. Dönem (Hadis Tarihi)
140
123
120
100
89
80
60
34
40
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Toplam
Grafik 29 Hadis Tarihi
Hadis I. Dönem Hadis Tarihi dersi hakkında % 72,4 oranla 89 kişinin yeterli,
%27,6 oranla 34 kişinin kısmen yeterli cevabı verdikleri görülmektedir.
85
d. Hadis I. Dönem ( Hadis İlimleri )
Sayı
Yüzde
Yeterli
102
82,9
Kısmen Yeterli
20
16,3
Yetersiz
1
,8
Toplam
123
100,0
Tablo 72 Hadis İlimleri
Hadis I. Dönem (Hadis İlimleri)
140
123
120
102
100
80
60
40
20
20
1
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 30 Hadis İlimleri
I. Dönem Hadis ilimleri konusunda % 78,9 oranla 97 kişinin yeterli, % 16,3
oranla 20 kişinin kısmen yeterli, % 0,8 oranla 1 kişinin yetersiz cevabını verdikleri
görülmektedir.
86
e. Hadis II. Dönem ( Hadis Terimleri )
Sayı
Yüzde
Yeterli
102
82,9
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
2
1,6
Toplam
123
100,0
Tablo 73 Hadis Terimleri
Hadis II. Dönem (Hadis Terimleri)
140
123
120
102
100
80
60
40
19
20
2
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 31 Hadis Terimleri
II. Dönem Hadis İlimleri konusunda % 82,9 oranla 102 kişinin yeterli, %15,4
oranla 19 kişinin kısmen yeterli, % 1,6 oranla 2 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
87
f. Hadis II. Dönem ( Ravilerin Tabakaları)
Sayı
Yüzde
Yeterli
98
79,7
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
3
2,4
Toplam
123
100,0
Tablo 74 Ravilerin Tabakaları
Hadis II. Dönem (Ravilerin Tabakaları)
140
123
120
100
98
80
60
40
22
20
3
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 32 Ravilerin Tabakaları
Hadis II. Dönem Ravilerin Tabakaları konusunda % 79,7 oranla 98 kişinin
yeterli, % 17,9 oranla 22 kişinin kısmen yeterli, % 2,4 oranla 3 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
88
g. Hadis II. Dönem ( Hadis Kaynakları )
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
26
21,1
Yetersiz
3
2,4
Toplam
123
100,0
Tablo 75 Hadis Kaynakları
Hadis II. Dönem (Hadis Kaynakları)
140
123
120
100
94
80
60
40
26
20
3
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 33 Hadis Kaynakları
Hadis II Dönem Hadis Kaynakları konusunda %76,4 oranla 94 kişinin yeterli, %
21,1oranla 26 kişinin kısmen yeterli, % 2,4 oranla 3 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
89
h. Hadis II. Dönem ( Hadis Araştırma Teknikleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
66
53,7
Kısmen Yeterli
47
38,2
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 76 Hadis Araştırma Teknikleri
Hadis II. Dönem (Hadis Araştırma Teknikleri)
140
123
120
100
80
66
60
47
40
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 34 Hadis Araştırma Teknikleri
Hadis II Dönem Araştırma Teknikleri konusunda % 53,7 oranla 66 kişinin
yeterli, % 38,2 oranla 47 kişinin kısmen yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
90
i. Hadis III. Dönem ( İsnad Tenkidi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
80
65,0
Kısmen Yeterli
36
29,3
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 77 İsnad Tenkidi
Hadis III. Dönem (İsnad Tenkidi)
140
123
120
100
80
80
60
36
40
20
7
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 35 İsnad Tenkidi
Hadis III. Dönem Konularından İsnad Tenkidi konusunda % 65,0 oranla 80
kişinin yeterli, %29,3 oranla 36 kişinin kısmen yeterli, % 5,7 oranla 7 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
91
j. Hadis III. Dönem ( Klasik Metin Tenkidi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
79
64,2
Kısmen Yeterli
30
24,4
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 78 Klasik Metin Tenkidi
Hadis III. Dönem (Klasik Metin Tenkidi)
140
123
120
100
80
79
60
40
30
14
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 36 Klasik Metin Tenkidi
Hadis III. Dönem Konularından Klasik Metin Tenkidi hakkında % 64,2 oranla 79
kişinin yeterli, % 24,4 oranla 30 kişinin kısmen yeterli, %11,4 oranla 14 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
92
k. Hadis IV. Dönem ( Hadis'te Yeni Eleştiri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
79
64,2
Kısmen Yeterli
27
22,0
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 79 Hadis'te Yeni Eleştiri
Hadis IV. Dönem (Hadis'te Yeni Eleştiri)
140
123
120
100
80
79
60
40
27
17
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 37 Hadis'te Yeni Eleştiri
Hadis IV Dönem konularından Hadiste Yeni eleştiri hakkında % 64,2 oranla 79
kişinin yeterli, % 22,0 oranla 27 kişinin kısmen yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
93
l. Hadis IV. Dönem (Güncel Hadis Problemleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
64
52,0
Kısmen Yeterli
40
32,5
Yetersiz
19
15,4
Toplam
123
100,0
Tablo 80 Güncel Hadis Problemleri
Hadis IV. Dönem (Güncel Hadis Problemleri)
140
123
120
100
80
64
60
40
40
19
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 38 Güncel Hadis Problemleri
Hadis IV dönem konularından Güncel Hadis Problemleri hakkında % 52,0 oranla
64 kişinin yeterli, %32,5 oranla 40 kişinin kısmen yeterli, %15,4 oranla 19 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
94
m. Hadis V. Dönem ( Hadis Çevirisi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
76
61,8
Kısmen Yeterli
30
24,4
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 81 Hadis Çevirisi
Hadis V. Dönem (Hadis Çevirisi)
140
123
120
100
80
76
60
40
30
17
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 39 Hadis Çevirisi
Hadis IV. Dönem Konularından Hadis Çevirisi hakkında % 61,8 oranla 76
kişinin yeterli, %24,4 oranla 30 kişinin kısmen yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
95
n. Hadis VI. Dönem ( Klasik Hadis Yorumu )
Sayı
Yüzde
Yeterli
81
65,9
Kısmen Yeterli
38
30,9
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 82 Klasik Hadis Yorumu
Hadis VI. Dönem (Klasik Hadis Yorumu)
140
123
120
100
81
80
60
38
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 40 Klasik Hadis Yorumu
Hadis VI. Dönem Konularından Klasik Hadis yorumu hakkında % 65,9 oranla 81
kişinin yeterli, %30,9 oranla 38 kişinin kısmen yeterli, %3,3 oranla 4 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
96
o. Hadis VI. Dönem (Günümüzde Hadis Yorumu)
Sayı
Yüzde
Yeterli
70
56,9
Kısmen Yeterli
34
27,6
Yetersiz
19
15,4
Toplam
123
100,0
Tablo 83 Günümüzde Hadis Yorumu
Hadis VI. Dönem (Günümüzde Hadis Yorumu)
140
123
120
100
80
70
60
34
40
19
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 41 Günümüzde Hadis Yorumu
Hadis VI Dönem, Günümüzde Hadis Yorumu hakkında % 56,9 oranla 70 kişinin
yeterli, %27,6 oranla 34 kişinin kısmen yeterli, %15,4 oranla 19 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
Hadis Programı Genel Değerlendirme;
Hadis Programındaki I. II ve III dönemlerdeki Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı,
Usul Dersleri, Hadis Tarihi, Hadis İlimleri, Hadis Terimleri, Ravilerin Tabakaları, Hadis
Kaynakları, Hadis Araştırma Teknikleri, İsnad Tenkidi dersleri hakkında yeterli ve
97
kısmen yeterli seçenekleri büyük ölçüde işaretlenmiştir. Ancak; IV. V. ve VI
Dönemlerdeki derslerde ilk dönemlere nazaran hadis araştırma teknikleri, güncel hadis
problemleri, hadis teknikleri, klasik hadis yorumu, günümüzde hadis yorumu
konularında kısmen yeterli seçeneğinin oranının yükseldiği görülmektedir .
Bunun sebebinin, günümüz hadis meselelerine daha çok zaman ayrılması, fıkıh
programında olduğu gibi, hadis programında da hadis teknikleri kullanılarak günümüz
insanlarının sorunlarına daha çözüm yolları bulabilmek ve kalsik hadis yorumu
çerçevesinde
günümüz
aktüel
hadis
yorumuna
ulaşabilme
ihtiyacı
olduğu
düşünülmektedir.
Hadis Usulünde tertip bozukluğu var, takip edilen kitapta atlamalar var. Örneğin,
"Sünnetin delil oluşu" konusu atlanılmış. Hadis araştırma teknikleri dersi uygulamalı bir
ders olacağı için yeterli miktarda bir kredi verilmemiştir. Hem kütüphane, hem
bilgisayar hem de Internet ortamında uygulamalı bir araştırma çalışmasına imkân
tanınabilirdi. Bu böyle yapılacağına metin tenkidi ve metin yorumuna çok fazla bir süre
tanınmıştır. Kaynaklara inme becerisi gelişmemiş ve uygulama imkânı tanınmamış bir
kursiyer neyin yorumunu yapacaktır?
Klasik Hadis Metinleri dersinde Musannef türü bir eser olması hasebiyle
genellikle ahkâm hadislerini ihtiva eden Muvattâ yerine, hemen her alandaki hadisleri
ihtiva eden, tercihen Müslim Muhtasarı gibi câmi’ türü bir eserin bütün bir kurs
süresince okutulması daha uygun olacaktır. Böylece sadece hadis fıkıh ilişkisine
yoğunlaşan bir okuma yerine, kursiyerlerimizin mesleki formasyonu açısından da önem
arz eden hadis itikat, hadis ahlak vb. diğer konuları da kapsayan bir okuma yapılmış
olacaktır. Muvattâ okunmasında ısrar edilecekse, hiç değilse Şeybânî Nüshası’nın
okunması, Leysî Nüshası’na göre daha isabetli olacaktır. Diğer taraftan kaynak ve
yardımcı literatürün yeniden gözden geçirilerek yetersiz olanların çıkarılması ve
bunların yerine daha uygun çalışmaların seçilmesi yerinde olacaktır12 haftalık sürenin
bir haftası sınavlara ayrıldığı için filen süre 11 haftaya düşmüştür, bu durum programın
yetiştirilmesini olumsuz olarak etkilemesi düşünülmektedir.
98
Ankete katılanların Hadis Tarihi ve Usulü dersleri hakkında değerlendirmeleri,
açık uçlu soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan görüşmeler
sonucunda Hadis dersleri ile ilgili genel değerlendirmeler şunlardır:
Programda;
1. Nuhbetü’l-fiker adındaki eser 6 saatlik süre içinde bitirilebilmesi mümkün
gözükmemektedir. Bu eserin bitirilebilmesi için en az 10 saate ihtiyaç vardır.
2. Makalelerin sunum ve tartışması da zaman alacağı için bu durumun da
programın zamanında yetişmesine olumsuz etki yapacağı düşünülmektedir.
3. Bu süre içinde programda öngörülen konuların bitirilmesi oldukça zordur.
4. Seçilen kitaplar genelde belli bir fikir çerçevesinde yoğunlaşmaktadır.
5. Seçilen kitaplarda hep oryantalizm ve eleştiri ön planda tutulmuştur.
6. Yabancı yazarların eser ve makalelerine çok yer verilmiştir.
7. Nuhbetül Fiker’e daha fazla zaman ayrılmalı ve şerhiyle birlikte okutulmalıdır.
8. Hadis Usulüne ait Arapça metin okumaya daha fazla zaman ayrılmalıdır.
9. Yeni program öğrenmek amacıyla değil, konuları ve kitapları tanımak amacıyla
hazırlanmış gibi görünmektedir.
10. Zamana göre içerik çok fazladır. Ders saatleri sayısı ya da içerikte değişiklik
yapılmalıdır.
11. Muvatta yerine ahkâm hadisleri içeren başka bir kitap okutulmalıdır.
12. Bu derse ayrılan kredi, müfredatın içeriğine göre çok az, artırılmalıdır.
13. Muvatta’ın, Maliki mezhebi imamına ait olması nedeniyle kendi fıkhî görüşlerini
yansıtan içtihatlerı diğer fıkhî bilgilerimizde karışıklığa neden olmaktadır. Onun
için Muvatta yerine ahkâm hadisleri içeren başka bir kitap okutulmalıdır.
SONUÇ:
Diğer derslerde de olduğu gibi sürenin, konuların işlenmesi için yeterli olmadığı
belirtilmektedir. Klasik hadis metinleri dersi için ayrılan kredi ile, müfredatın
çok uyumsuz olduğunu göstermekte, ders kitabı olarak seçilen Muvatta yerine,
İslam dininin her alanına ait hadisleri içeren bir kitabın okunmasının daha yararlı
olacağına işaret edilmektedir.
99
5. FIKIH PROGRAMI
a. Fıkıh I. Dönem (Giriş)
Sayı
Yüzde
Yeterli
104
84,6
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
2
1,6
Toplam
123
100,0
Tablo 84 Fıkıh I. Dönem (Giriş)
Fıkıh I. Dönem (Giriş)
140
123
120
104
100
80
60
40
17
20
2
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 42 Fıkıh I. Dönem (Giriş)
Fıkıh I. Dönem, Fıkıh Usulü ve Fıkıh Konularına Giriş hakkında % 84,6 oranla
104 kişi yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi kısmen yeterli, % 1,6 oranla 2 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
100
b. Fıkıh II. Dönem(Giriş II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
30
24,4
Yetersiz
3
2,4
Toplam
123
100,0
Tablo 85 Fıkıh II. Dönem (Giriş II)
Fıkıh II. Dönem(Giriş II)
140
123
120
100
90
80
60
40
30
20
3
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 43 Fıkıh II. Dönem (Giriş II)
Fıkıh II. Dönem Giriş II konuları hakkında % 73,2 oranla 90 kişi yeterli, % 24,4
oranla 30 kişi kısmen yeterli, % 2,4 oranla 3 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
101
c. Fıkıh II. Dönem (Deliller)
Sayı
Yüzde
Yeterli
104
84,6
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
2
1,6
Toplam
123
100,0
Tablo 86. Fıkıh II. Dönem (Deliller)
Fıkıh II. Dönem (Deliller)
140
123
120
104
100
80
60
40
17
20
2
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 44. Fıkıh II. Dönem (Deliller)
Fıkıh II. Dönem (Deliller) konusu hakkında % 84,6 oranla 104 kişi yeterli, %
13,8 oranla 17 kişi kısmen yeterli, % 1,6 oranla 2 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir..
102
d. Fıkıh II. Dönem (Alış-Veriş Konuları I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
93
75,6
Kısmen Yeterli
26
21,1
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 87 Fıkıh II. Dönem (Alış-Veriş Konuları I)
Fıkıh II. Dönem (Alış‐Veriş Konuları I)
140
123
120
100
93
80
60
40
26
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 45 Fıkıh II. Dönem (Alış-Veriş Konuları I)
Fıkıh II. Dönem (Alış-Veriş Konuları I) hakkında % 75,6 oranla 93 kişi yeterli,
% 21,1 oranla 26 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
103
e. Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
99
80,5
Kısmen Yeterli
20
16,3
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 88 Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri)
Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri)ı
140
123
120
100
99
80
60
40
20
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 46 Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri)
Fıkıh III. Dönem (Hüküm Bahisleri) hakkında % 80,5 oranla 99 kişi yeterli, %
16,3 oranla 20 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
104
f. Fıkıh III. Dönem (Alış-Veriş Konuları II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
31
25,2
Yetersiz
2
1,6
Toplam
123
100,0
Tablo 89 Fıkıh III. Dönem (Alış-Veriş Konuları II)
Fıkıh III. Dönem (Alış‐Veriş Konuları II)
140
123
120
100
90
80
60
40
31
20
2
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 47 Fıkıh III. Dönem (Alış-Veriş Konuları II)
Fıkıh III. Dönem (Alış-Veriş Konuları II) hakkında % 73,2 oranla 90 kişi yeterli,
% 25,2 oranla 31 kişi kısmen yeterli, % 1,6 oranla 2 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
105
g. Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları)
Sayı
Yüzde
Yeterli
83
67,5
Kısmen Yeterli
32
26,0
Yetersiz
8
6,5
Toplam
123
100,0
Tablo 90 Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları)
Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları)
140
123
120
100
83
80
60
40
32
20
8
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 48 Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları)
Fıkıh IV. Dönem (Hüküm Çıkarma Yolları) hakkında % 67,5 oranla 83 kişi
yeterli, % 26,0 oranla 32 kişi kısmen yeterli, % 6,5 oranla 8 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
106
h. Fıkıh IV. Dönem (Ahval-i Şahsiye)
Sayı
Yüzde
Yeterli
85
69,1
Kısmen Yeterli
34
27,6
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 91 Fıkıh IV. Dönem (Ahval-i Şahsiye)
Fıkıh IV. Dönem (Ahval‐i Şahsiye)
140
123
120
100
85
80
60
34
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 49 Fıkıh IV. Dönem (Ahval-i Şahsiye)
Fıkıh IV. Dönem (Ahval-i Şahsiye) hakkında % 69,1 oranla 85 kişi yeterli, %
27,6 oranla 34 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
107
i. Fıkıh IV. Dönem (Problemler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
65
52,8
Kısmen Yeterli
43
35,0
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 92 Fıkıh IV. Dönem (Problemler)
Fıkıh IV. Dönem (Problemler)
140
123
120
100
80
65
60
43
40
15
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 50 Fıkıh IV. Dönem (Problemler)
Fıkıh IV. Dönem (Problemler) konusu hakkında % 52,8 oranla 65 kişi yeterli, %
35,0 oranla 43 kişi kısmen yeterli, %12,2 oranla 15 kişinin yetersiz cevabı verdiği
görülmektedir. Fıkıh I. Dönemden IV dönemdeki Problemler konusuna gelinceye kadar
fıkıh programdaki konular hakkında çoğunlukla yeterli, sonra kısmen yeterli seçenekleri
işaretlenmesine rağmen, IV. Dönemdeki Fıkıh Problemleri konusunda kısmen yeterli
diyenlerin sayısı yeterli diyenlerden fazladır.
108
j. Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
87
70,7
Kısmen Yeterli
32
26,0
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 93 Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi)
Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi)
140
123
120
100
87
80
60
32
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 5194 Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi)
Fıkıh V. Dönem (Makasıd Teorisi) konusu hakkında % 70,7 oranla 87 kişi
yeterli, % 26,0 oranla 32 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişnin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
109
k. Fıkıh V. Dönem (Ahval-i Şahsiyye II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
23
18,7
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 95 Fıkıh V. Dönem (Ahval-i Şahsiyye II)
Fıkıh V. Dönem (Ahval‐i Şahsiyye II)
140
123
120
100
95
80
60
40
23
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 52 Fıkıh V. Dönem (Ahval-i Şahsiyye II)
Fıkıh V. Dönem (Ahval-i Şahsiyye II) konusu hakkında % 77,2 oranla 95 kişi
yeterli, % 18,7 oranla 23 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
110
l. Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
66
53,7
Kısmen Yeterli
42
34,1
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 96 Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler)
Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler)
140
123
120
100
80
66
60
42
40
15
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 53 Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler)
Fıkıh V. Dönem (Sosyal Problemler) konusu hakkında % 53,7 oranla 66 kişi
yeterli, % 34,1 oranla 42 kişi kısmen yeterli, %12,2 oranla 15 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
111
m. Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
26
21,1
Yetersiz
2
1,6
Toplam
123
100,0
Tablo 97 Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler)
Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler)
140
123
120
100
95
80
60
40
26
20
2
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 54 Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler)
Fıkıh VI. Dönem (Genel ve Özel Kaideler) konusu hakkında % 77,2 oranla 95
kişi yeterli, % 21,1 oranla 26 kişi kısmen yeterli, %1,6 oranla 2 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
112
n. Fıkıh VI. Dönem (Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar/Kerahiye)
Sayı
Yüzde
Yeterli
80
65,0
Kısmen Yeterli
33
26,8
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 98 Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar
Fıkıh VI. Dönem (Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar/Kerahiye)
140
123
120
100
80
80
60
33
40
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 55 Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar
Fıkıh VI. Dönem (Gündelik Hayata İlişkin Helal ve Haramlar/Kerahiye) konusu
hakkında % 65,0 oranla 80 kişi yeterli, % 26,8 oranla 33 kişi kısmen yeterli, % 8,1
oranla 10 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
Fıkıh konuları Genel Değerlendirme;
Fıkıh konuları, daha önce uygulanan programda olduğu gibi yeni programda da
en yoğun ve en fazla konuları teşkil etmektedir.
113
I. ve II Dönem Giriş, II. Dönem Deliller, II. Dönem Alış-Veriş Konuları I, III.
Dönem Hüküm Bahisleri, III. Dönem Alış-Veriş Konuları II, IV. Dönem Hüküm
Çıkarma Yolları, IV. Dönem Ahval-i Şahsiye konuları büyük ekseriyetle yeterli
görülmekle birlikte, Problemler, sosyal problemler, gündelik hayatla ilgili problemler
gibi konulara yetersiz ve kısmen yeterli seçenekleri işaretlenmiştir. Bu bağlamda,
programda güncel meselelere ait konuların daha çok okutulması gerektiği, günümüz
ihtiyaç ve sorunlarına daha çok çözüm önerileri getirmesi gerektiği düşünülmektedir.
Öte yandan; V. Dönem Makasıd Teorisi, V. Dönem Ahval-i Şahsiyye II, V.
Dönem Sosyal Problemler, VI. Dönem Genel ve Özel Kaideler, VI. Dönem Gündelik
Hayata İlişkin Helal ve Haramlar / Kerahiye konularında yeterli cevapların fazla olduğu
gözlenmektedir.
Ankete
katılanların
Fıkh
Usulu
ve
Fıkıh
Dersleri
hakkında
değerlendirmeleri, açık uçlu soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan
görüşmeler sonucunda fıkıh dersleri ile ilgili genel değerlendirmeler şunlardır:
Programda;
1. Ders saatleri programın yetiştirilmesi için yeterli değildir. Programın bitirilmesi
mümkün gözükmemektedir.
2. Bazı konuların seminer çalışması şeklinde kursiyerlere hazırlatılarak sınıfta
sunumları yapılmasının daha uygun olacağı düşünülmektedir.
3. Konunun sunumundan sonra daha fazla metin okunması gerekmektedir.
4. Her dönem bittikten sonra her döneme ait değerlendirme yapılması daha isabetli
olur.
5. Kursiyerin derste metin okumasına imkân hazırlanmalıdır.
6. Klasik Metin dersinde okutulan (Muhtar) adlı eserin verilen süre içersinde
bitirilebilmesi mümkün değildir.
7. Program, Fıkıh konularını tanıma ve ıstılahları öğrenmeye yönelik bir metot
izlenmesine rağmen zaman yetersizliğinden kursiyerlerin konuları daha
derinlemesine öğrenmeye ve anlamaya yönelik sorularına zaman kalmayacağı
düşünülmektedir. Bu durum özellikle ibadet konularında ortaya çıkmaktadır.
114
8. Kursiyerler kafalarındaki problemleri sınıfta çözmeye çalışacaklar, diğer
mezheplerin görüşlerini sınıfta öğrenmek isteyeceklerdir. Bu durum ise dersin
işlenişini yavaşlatacaktır.
9. Diğer kaynaklara geçmeden Muhtar’ın okunması uygundur. Ancak bu ders için
ayrılan kredinin 2 katına çıkartılmasının gerekli olduğu kanaati hâsıl olmuştur.
10. Ders programı ağır zaman ise yetersizdir.
11. Bu yoğun program içinde konuların içine girilmesi mümkün değildir. Sadece
konulara bir parça değinilip geçilmek durumundadır.
12. Bazı konular elenebilir veya dönemlerde konu azaltılmasına gidilebilir.
13. Yetişmeyen konular sonraki dönemde okutulmalıdır.
14. İbadet konularına daha çok zaman ayrılmalıdır.
SONUÇ
Hükümleri illetleri ile birlikte ortaya koyup tartışan müdellel bir fıkıh
kitabına başlamadan önce muhtasar bir metnin okunması yerinde bir karardır. Ancak
Hanefi fıkhının tamamını içeren bir kitabın 60 saatlik bir süre içersinde okutulması
mümkün değildir. Çünkü insan gördüğünü ve okuduğunu tanımak ve anlamak ister.
Oysa muhtasar metinler, meselelerin tasavvurları yapılmadan zor anlaşılır. Ancak amaç
sadece konunun terminolojisini öğrenip, omurgayı tanımaya yönelik olursa o zaman
kitap takibinden başka bir yöntem aranmalıdır. Çünkü takip edilen bir ders kitabında
işlenen konuların bazılarının okunması, bazı cümlelerinin atlanması gibi bir uygulama
uygun değildir.
115
6. İSLAM DÜŞÜNCESİ
a. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş)
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 99 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş)
140
123
120
100
94
80
60
40
20
15
14
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 56 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık/Giriş)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık / Giriş) konusu hakkında % 76,4 oranla 94
kişinin yeterli, % 12,2 oranla 15 kişinin kısmen yeterli, %11,4 oranla 14 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
116
b. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 100. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar)
140
123
120
100
97
80
60
40
16
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 57. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantıksal Kavramlar) konusu hakkında % 78,9
oranla 97 kişinin yeterli, % 13,0 oranla 16 kişinin kısmen yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
117
c. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil)
Sayı
Yüzde
Yeterli
98
79,7
Kısmen Yeterli
18
14,6
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 101 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil)
140
123
120
100
98
80
60
40
18
20
7
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 58 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Dil) konusu hakkında % 79,7 oranla 98
kişinin yeterli, % 14,6 oranla 18 kişinin kısmen yeterli, % 5,7 oranla 7 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
118
ç. İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 102 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme)
140
123
120
100
96
80
60
40
16
20
11
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 59 İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme)
İslam Düşüncesi I. Dönem (Mantık ve Akıl Yürütme) konusu hakkında % 78,0
oranla 96 kişinin yeterli, % 13,0 oranla 16 kişinin kısmen yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
119
d. İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 103 İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi)
140
123
120
100
96
80
60
40
20
15
12
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 60 İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Kelam İlmi) konusu hakkında % 78,0 oranla 96
kişinin yeterli, % 12,2 oranla 15 kişinin kısmen yeterli, % 9,8 oranla 12 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
120
e. İslam Düşüncesi II. Dönem (Din)
Sayı
Yüzde
Yeterli
100
81,3
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
1
,8
Toplam
123
100,0
Tablo 104. İslam Düşüncesi II. Dönem (Din)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Din)
140
123
120
100
100
80
60
40
22
20
1
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 61. İslam Düşüncesi II. Dönem (Din)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Din) konusu hakkında % 81,3 oranla 100 kişinin
yeterli, %17,9 oranla 22 kişinin kısmen yeterli, % 0,8 oranla 1 kişinin yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
121
f. İslam Düşüncesi II. Dönem (Din, Ahlâk, İlim, Sanat ve Toplum İlişkisi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 105 İslam Düşüncesi II. Dönem
İslam Düşüncesi II. Dönem (Din, Ahlâk, İlim, Sanat ve Toplum İlişkisi)
140
123
120
100
95
80
60
40
17
20
11
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 62 İslam Düşüncesi II. Dönem
İslam Düşüncesi II. Dönem (Din, Ahlâk, İlim, Sanat ve Toplum İlişkisi) konusu
hakkında % 77,2 oranla 95 kişinin yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin kısmen yeterli, % 8,9
oranla 11 kişinin yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
122
g. İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
104
84,6
Yetersiz
10
8,1
Kısmen Yeterli
9
7,3
123
100,0
Toplam
Tablo 106 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İman‐I)
140
123
120
104
100
80
60
40
20
10
9
Yetersiz
Kısmen Yeterli
0
Yeterli
Toplam
Grafik 63 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-I) konusu hakkında % 84,6 oranla 104 kişinin
yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin yetersiz, % 7,3 oranla 9 kişinin kısmen yeterli cevabı
verdikleri görülmektedir.
123
ğ. İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
99
80,5
Yetersiz
12
9,8
Kısmen Yeterli
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 107 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-II)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İman‐II)
140
123
120
100
99
80
60
40
20
12
12
Yetersiz
Kısmen Yeterli
0
Yeterli
Toplam
Grafik 64 İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-II)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İman-II) konusu hakkında % 80,5 oranla 99 kişinin
yeterli, % 9,8 oranla 12 kişinin kısmen yeterli ve aynı oranda yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
124
h. İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât-ı Diniye)
Sayı
Yüzde
Yeterli
103
83,7
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
1
,8
Toplam
123
100,0
Tablo 108 İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât-ı Diniye)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât‐ı Diniye)
140
123
120
103
100
80
60
40
19
20
1
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 65 İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât-ı Diniye)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Zarûrât-ı Diniye) konusu hakkında % 83,7 oranla
103 kişinin yeterli, % 15,4 oranla 19 kişinin kısmen yeterli % 0,8 oranla 1 kişinin
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
125
ı. İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin)
Sayı
Yüzde
Yeterli
79
64,2
Kısmen Yeterli
32
26,0
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 109 İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin)
140
123
120
100
80
79
60
40
32
20
12
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 66 İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin)
İslam Düşüncesi II. Dönem (Akîde: Klasik Metin) konusu hakkında % 64,2
oranla 79 kişinin yeterli, % 26,0 oranla 32 kişinin kısmen yeterli, % 9,8 oranla 12 kişinin
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
126
i. İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
102
82,9
Kısmen Yeterli
11
8,9
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 110 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I)
140
123
120
102
100
80
60
40
20
11
10
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 67 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı I) konusu hakkında % 82,9
oranla 102 kişinin yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin kısmen yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
127
j. İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
98
79,7
Kısmen Yeterli
14
11,4
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 111 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II)
140
123
120
100
98
80
60
40
20
14
11
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 68 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Varlığı II) konusu hakkında % 79,7
oranla 98 kişinin yeterli, % 11,4 oranla 14 kişinin kısmen yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
128
k. İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
104
84,6
Kısmen Yeterli
10
8,1
Yetersiz
9
7,3
Toplam
123
100,0
Tablo 112 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I)
140
123
120
104
100
80
60
40
20
10
9
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 69 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları I) konusu
hakkında % 84,6 oranla 104 kişinin yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin kısmen yeterli, % 7,3
oranla 9 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
129
l. İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları ve TanrıÂlem İlişkisi II
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 113 İslam Düşüncesi II. Dönem
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları ve Tanrı‐Âlem İlişkisi II)
140
123
120
100
94
80
60
40
20
15
14
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 70 İslam Düşüncesi II. Dönem
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/Allah'ın Birliği, Sıfatları ve Tanrı-Âlem
İlişkisi II konusu hakkında % 76,4 oranla 94 kişinin yeterli, %12,2 oranla 15 kişinin
kısmen yeterli, %11,4 oranla 14 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
130
m. İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 114 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I)
140
123
120
100
96
80
60
40
16
20
11
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 71 İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I)
İslam Düşüncesi II. Dönem (İlâhiyat/İrade, Kader I) konusu hakkında % 78,0
oranla 96 kişinin yeterli, % 13,0 oranla 16 kişinin kısmen yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
131
n. İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik Geleneği-I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
104
84,6
Kısmen Yeterli
10
8,1
Yetersiz
9
7,3
Toplam
123
100,0
Tablo 115 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet‐Peygamberlik Geleneği‐I)
140
123
120
104
100
80
60
40
20
10
9
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 72 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet-Peygamberlik Geleneği-I) konusu
hakkında % 84,6 oranla 104 kişinin yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin kısmen yeterli, %
7,3 oranla 9 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
132
o. İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II, AkılVahiy İlişkisi
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 116 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II, Akıl‐Vahiy İlişkisi)
140
123
120
100
97
80
60
40
16
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 73 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet, Peygamberlik Geleneği II, Akıl-Vahiy
İlişkisi konusu hakkında % 78,9 oranla 97 kişinin yeterli, % 13,0 oranla 16 kişinin
kısmen yeterli, % 8,1 oranla 10 kişinin yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
133
ö. İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri
Sayı
Yüzde
Yeterli
105
85,4
Kısmen Yeterli
11
8,9
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 117 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri)
140
123
120
105
100
80
60
40
20
11
7
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 74 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Peygamberlerin Özellikleri konusu
hakkında % 85,4 oranla 105 kişinin yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin yetersiz, % 5,7
oranla 7 kişinin kısmen yeterli cevabı verdikleri görülmektedir.
134
p. İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber Hz. Muhammed)
Sayı
Yüzde
Yeterli
101
82,1
Kısmen Yeterli
11
8,9
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 118 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber Hz. Muhammed)
140
123
120
101
100
80
60
40
20
11
11
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 75 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet/Son Peygamber Hz. Muhammed)
konusu hakkında % 82,1 oranla 101 kişinin yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin kısmen
yeterli ve aynı oranda yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
135
r. İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet: Dinlerde Nübüvvet Anlayışı)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 119 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet:
İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet: Dinlerde Nübüvvet Anlayışı)
140
123
120
100
96
80
60
40
17
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 76 İslam Düşüncesi III. Dönem (Nübüvvet:
İslam Düşüncesi III. Dönem Nübüvvet: Dinlerde Nübüvvet Anlayışı konusu
hakkında %78,0 oranla 96 kişi yeterli, %13,8 oranla 17 kişi kısmen yeterli, %8,1 oranla
10 kişi yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
136
s. İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
99
80,5
Kısmen Yeterli
14
11,4
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 120 İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-I)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret‐I)
140
123
120
100
99
80
60
40
14
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 77 İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-I)
İslam Düşüncesi III. Dönem Ahiret-I konusu hakkında, % 80,5 oranla 99 kişi
yeterli, %11,4 oranla 14 kişi kısmen yeterli, % 8,1 oranla 10 kişi yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
137
ş. İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
89
72,4
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 121. İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-II)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret‐II)
140
123
120
100
89
80
60
40
22
20
12
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 78. İslam Düşüncesi III. Dönem (Ahiret-II)
İslam Düşüncesi III. Dönem Ahiret -II konusu hakkında, % 72,4 oranla 89
kişinin yeterli, % 17,9 oranla 22 kişinin kısmen yeterli, %9,8 oranla 12 kişinin yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
138
t. İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I)
Sayı
Yüzde
Yeterli
77
62,6
Kısmen Yeterli
31
25,2
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 122. İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I)
İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I)
140
123
120
100
80
77
60
40
31
15
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 79. İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri I)
İslam Düşüncesi III. Dönem Yeni Kelâm Meseleleri I konusu hakkında, % 62,6
oranla 77 kişi yeterli, % 25,2 oranla 31 kişi kısmen yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
139
u. İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri II)
Sayı
Yüzde
Yeterli
74
60,2
Kısmen Yeterli
36
29,3
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 123 İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri II
İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri II)
140
123
120
100
80
74
60
36
40
13
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 80 İslam Düşüncesi III. Dönem (Yeni Kelâm Meseleleri II
İslam Düşüncesi III. Dönem Yeni Kelâm Meseleleri II konusu hakkında % 60,2
oranla 74 kişi yeterli, % 29,3 oranla 36 kişi kısmen yeterli, % 10,6 oranla 13 kişi yetersiz
cevap verdikleri görülmektedir.
140
ü. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kindî: Risaleler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
79
64,2
Kısmen Yeterli
29
23,6
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 124. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kindî: Risaleler)
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kindî: Risaleler)
140
123
120
100
80
79
60
40
29
15
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 81. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kindî: Risaleler)
İslam Düşüncesi IV. Dönem Kındî: Risaleler konusu hakkında, % 64,2 oranla 79
kişinin yeterli, % 23,6 oranla 29 kişinin kısmen yeterli,
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
141
%12,2 oranla 15 kişinin
v. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Farabi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
84
68,3
Kısmen Yeterli
24
19,5
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 125. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Farabi)
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Farabi)
140
123
120
100
84
80
60
40
24
15
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 82. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Farabi)
İslam Düşüncesi IV. Dönem Farabi konusu hakkında, % 68,3 oranla 84 kişinin
yeterli, % 19,5 oranla 24 kişinin kısmen yeterli, %12,2 oranla 15 kişinin yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
142
y. İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Sina: İşaretler ve Tembihler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
89
72,4
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 126 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Sina
İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Sina: İşaretler ve Tembihler)
140
123
120
100
89
80
60
40
20
17
17
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 83 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Sina
İslam Düşüncesi IV. Dönem İbn Sina: İşaretler ve Tembihler konusu hakkında,
% 72,4 oranla 89 kişinin yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin kısmen yeterli ve aynı oranda
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
143
z. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Gazali: El-Munkız-Mineddalâl)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 127 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Gazali:
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Gazali: El‐Munkız‐
Mineddalâl)
140
123
120
100
95
80
60
40
20
15
13
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 84 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Gazali:
İslam Düşüncesi IV. Dönem Gazali: El-Munkız-Mineddalâl konusu hakkında, %
77,2 oranla 95 kişinin yeterli, % 12,2 oranla 15 kişinin kısmen yeterli, %10,6 oranla 13
kişinin yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
144
aa. İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Rüşd: Faslü'l-Makal)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
11
8,9
Toplam
123
100,0
Tablo 128 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Rüşd)
İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Rüşd: Faslü'l‐Makal)
140
123
120
100
95
80
60
40
17
20
11
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 85 İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Rüşd)
İslam Düşüncesi IV. Dönem İbn Rüşd: Faslü'l-Makal konusu hakkında, % 77,2
oranla 95 kişinin yeterli, %13,8 oranla 17 kişinin kısmen yeterli, % 8,9 oranla 11 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
145
ab. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kuşeyrî: Risale)
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
10
8,1
Toplam
123
100,0
Tablo 129 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kuşeyrî: Risale
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kuşeyrî: Risale)
140
123
120
100
97
80
60
40
16
20
10
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 86 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Kuşeyrî: Risale
İslam Düşüncesi IV. Dönem Kuşeyrî: Risale konusu hakkında, % 78,9 oranla 97
kişi yeterli, % 13,0 oranla 16 kişi yetersiz, % 8,1 oranla 10 kişi kısmen yeterli cevabı
verdikleri görülmektedir.
146
ac. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Maverdi: Edebü'd-Dünya Ve'd-Din)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
16
13,0
Toplam
123
100,0
Tablo 130 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Maverdi
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Maverdi: Edebü'd‐Dünya Ve'd‐Din)
140
123
120
100
90
80
60
40
20
17
16
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 87 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Maverdi
İslam Düşüncesi IV. Dönem Maverdi: Edebü'd-Dünya Ve'd-Din konusu
hakkında, % 73,2 oranla 90 kişinin yeterli, % 13,8 oranla 17 kişini yetersiz, % 13,0
oranla 16 kişinin kısmen yeterli kişinin cevap verdikleri görülmektedir.
147
ad. İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Miskeveyh: Tehzibü'l-Ahlâk)
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
18
14,6
Yetersiz
8
6,5
Toplam
123
100,0
Tablo 131 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Miskeveyh
İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Miskeveyh: Tehzibü'l‐
Ahlâk)
140
123
120
100
97
80
60
40
18
20
8
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 88 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Miskeveyh
İslam Düşüncesi IV. Dönem İbn Miskeveyh: Tehzibü'l-Ahlâk konusu hakkında
% 78,9 oranla 97 kişi yeterli, % 14,6 oranla 18 kişi yetersiz, % 6,5 oranla 8 kişi yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
148
af. İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Arabi: Fususü'l-Hikem)
Sayı
Yüzde
Yeterli
97
78,9
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
9
7,3
Toplam
123
100,0
Tablo 132 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Arabi
İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Arabi: Fususü'l‐Hikem)
140
123
120
100
97
80
60
40
17
20
9
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 89 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Arabi
İslam Düşüncesi IV. Dönem İbn Arabi: Fususü'l-Hikem konusu hakkında, %
78,9 oranla 97 kişi yeterli, %13,8 oranla 17 kişi yetersiz, %7,3 oranla 9 kişi kısmen
yeterli cevabı verdikleri görülmektedir.
149
ag. İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Haldun: Mukaddime)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
8
6,5
Toplam
123
100,0
Tablo 133 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Haldun
İslam Düşüncesi IV. Dönem (İbn Haldun: Mukaddime)
140
123
120
100
96
80
60
40
19
20
8
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 90 İslam Düşüncesi IV. Dönem ( İbn Haldun
İslam Düşüncesi IV. Dönem İbn Haldun: Mukaddime konusu hakkında, % 78,0
oranla 96 kişi yeterli, % 15,4 oranla 19 kişi yetersiz, %6,5 oranla 8 kişi kısmen yeterli
cevabı verdikleri görülmektedir.
150
ah. İslam Düşüncesi IV. Dönem (Katip Çelebi: Mizanü'l-Hak)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 134 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Katip Çelebi
İslam Düşüncesi IV. Dönem (Katip Çelebi: Mizanü'l‐Hak)
140
123
120
100
90
80
60
40
19
20
14
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 91 İslam Düşüncesi IV. Dönem (Katip Çelebi
İslam Düşüncesi IV. Dönem Katip Çelebi: Mizanü'l-Hak konusu hakkında, %
73,2 oranla 90 kişi yeterli, %15,4 oranla 19 kişi yetersiz, % 11,4 oranla 14 kişi kısmen
yeterli cevap verdikleri görülmektedir.
151
aı. İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
77
62,6
Kısmen Yeterli
25
20,3
Yetersiz
21
17,1
Toplam
123
100,0
Tablo 135 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri
İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri)
140
123
120
100
80
77
60
40
25
21
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 92 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Ahlak Düşünürleri
İslam Düşüncesi V. Dönem İslam Ahlak Düşünürleri konusu hakkında, % 62,6
oranla 77 kişi yeterli, % 20,3 oranla 25 kişi kısmen yeterli, % 17,1 oranla 21 kişi yetersiz
cevap verdikleri görülmektedir.
152
aj. İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk-Hukuk İlişkisi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
87
70,7
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 136 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk-Hukuk İlişkisi)
İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk‐Hukuk İlişkisi)
140
123
120
100
87
80
60
40
22
14
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 93 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlâk-Hukuk İlişkisi)
İslam Düşüncesi V. Dönem Ahlâk-Hukuk İlişkisi konusu hakkında, % 70,7
oranla 87 kişi yeterli, % 17,9 oranla 22 kişi kısmen yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
153
ak. İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
14
11,4
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 137 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı)
İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı)
140
123
120
100
96
80
60
40
20
14
13
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 94 İslam Düşüncesi V. Dönem (İslam Âhlakı)
İslam Düşüncesi V. Dönem İslam Âhlakı konusu hakkında, % 78,0 oranla 96 kişi
yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi kısmen yeterli, % 10,6 oranla 13 kişi yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
154
al. İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
20
16,3
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 138 İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri)
İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri)
140
123
120
100
91
80
60
40
20
20
12
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 95 İslam Düşüncesi V. Dönem (Genel Âhlak Teorileri)
İslam Düşüncesi V. Dönem Genel Âhlak Teorileri konusu hakkında, % 74,0
oranla 91 kişi yeterli, % 16,3 oranla 20 kişi kısmen yeterli, % 9,8 oranla 12 kişi yetersiz
cevap verdikleri görülmektedir.
155
am. İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
21
17,1
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 139 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar
İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar)
140
123
120
100
90
80
60
40
21
12
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 96 İslam Düşüncesi V. Dönem (Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar
İslam Düşüncesi V. Dönem Ahlaka İlişkin Temel Kavramlar konusu hakkında,
% 73,2 oranla 90 kişi yeterli, % 17,1 oranla 21 kişi kısmen yeterli, % 9,8 oranla 12 kişi
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
156
an. İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 140 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı)
İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı)
140
123
120
100
96
80
60
40
20
15
12
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 97 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufun Kaynağı)
İslam Düşüncesi V. Dönem Tasavvufun Kaynağı konusu hakkında, % 78,0
oranla 96 kişi yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi kısmen yeterli, % 9,8 oranla 12 kişi yetersiz
cevap verdikleri görülmektedir.
157
ao. İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvuf Düşüncesinin Oluşumu ve
Sistemleşmesi)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 141 İslam Düşüncesi V. Dönem
İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvuf Düşüncesinin Oluşumu ve Sistemleşmesi)
140
123
120
100
91
80
60
40
19
20
13
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 98 İslam Düşüncesi V. Dönem
İslam Düşüncesi V. Dönem Tasavvuf Düşüncesinin Oluşumu ve Sistemleşmesi
konusu hakkında, %74,0 oranla 91 kişi yeterli, % 15,4 oranla 19 kişi kısmen yeterli, %
10,6 oranla 13 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
158
ap. İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf)
Sayı
Yüzde
Yeterli
93
75,6
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 142. İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf)
İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf)
140
123
120
100
93
80
60
40
20
16
14
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 99. İslam Düşüncesi V. Dönem (Felsefi Tasavvuf)
İslam Düşüncesi V. Dönem Felsefi Tasavvuf konusu hakkında, % 75,6 oranla 93
kişi yeterli, % 13,0 oranla 16 kişi kısmen yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
159
ar. İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf)
Sayı
Yüzde
Yeterli
95
77,2
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 143 İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf)
İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf)
140
123
120
100
95
80
60
40
20
15
13
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 100 İslam Düşüncesi V. Dönem (Şiirleşen Tasavvuf)
İslam Düşüncesi V. Dönem Şiirleşen Tasavvuf konusu hakkında, % 77,2 oranla
95 kişi yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi yetersiz, % 10,6 oranla 13 kişi kısmen yeterli cevap
verdikleri görülmektedir.
160
as. İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 144 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar
İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar)
140
123
120
100
94
80
60
40
20
15
14
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 101 İslam Düşüncesi V. Dönem (Tasavvufta Temel Kavramlar
İslam Düşüncesi V. Dönem Tasavvufta Temel Kavramlar konusu hakkında, %
76,4 oranla 94 kişi yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi yetersiz, % 11,4 oranla 14 kişi kısmen
yeterli cevap verdikleri görülmektedir.
İslam Düşüncesi Programı Genel Değerlendirme:
İslam düşüncesi programında, diğer programlara oranla yeterli seçeneğinin
oranının daha yüksek, yetersiz ve kısmen yeterli seçeneklerinin ise daha az oranda
seçildiği görülmektedir. Bunun sebebinin İslam düşüncesi programına Ahlak-hukuk
İlişkisi, Şiirleşen Tasavvuf, Felsefi Tasavvuf gibi konuların konulmasının memnuniyet
161
verici
olması
ve
bu
konuların
önceki
programda
bulunmamasının
olduğu
düşünülmektedir. Programın gelenekle yeniyi meczetmesinin en önemli göstergesi İslam
Düşüncesi ve Din Eğitimi, İletişim alanlarında eski programın paralelinde ancak eski
programda olmayan yeni ve aktüel konuların olduğu söylenilebilir.
Program hazırlanırken İslam düşüncesi dersleri içinde bulunan Mantık dersleri
hakkında mantık hocalarından görüş alınması daha uygun olurdu. Ayrıca eğitim
merkezlerinde Mantık dersi veren öğretmenlerin sayısı azdır. Üniversitelerden gelen
hocaların zamanları kısıtlı olabileceği ve ders işleme konusunda aralarında farklılıklar
bulunabileceği
düşünülmektedir.Ankete
katılanların
verdikleri
cevapların
yorumlanmasından, mantık dersinin bu haliyle fayda sağlamayacağı düşünülmektedir.
Mantık dersinde klasik bir mantık metninin okutulması faydalı olacaktır. Mantık dersi
okutmakla kursiyerlere felsefe öğretmek amaçlanmamıştır. Çünkü mantık kendi başına
felsefe değildir. Belki felsefenin önsözü mesabesindedir. Zira mantık iki şeyden söz
etmektedir. Tanımlar nasıl yapılır ve önermelerden bir netice nasıl elde edilir.
Bu dersin amacının kursiyerlerin usulu'l-fıkıh ve tefsir gibi ilimlerden söz eden klasik
kitaplarda geçen mantık ıstılahlarını anlamalarına katkıda bulunmak olduğu
düşünülmektedir. Bu nedenle klasik bir mantık metnini okutmak hem onların mantık
ıstılahlarına vakıf olmalarını sağlar hem de klasik bir metin okudukları için klasik
metinlere aşinalıkları artacaktır.
Ankete
katılanların
İslam
Düşüncesi
Programı
dersleri
hakkında
değerlendirmeleri, açık uçlu soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan
görüşmeler sonucunda İslam Düşüncesi Programı ile ilgili genel değerlendirmeler
şunlardır: Programda;
1- Mantık dersinin buradaki formatı farklı olmalı. Bu şekliyle kesinlikle faydasız
2- Muhtasar bir klasik Arapça Mantık metni okunmalıdır.
3- Mevcut konular İlahiyat Fakültelerinde okunan konularla aynilik arz
etmektedir. Programdaki mantık dersleri ilahiyat fakültelerindeki konularının tekrarı gibi
durmaktadır.
5- Dersin konulması isabetlidir, ancak program tekrar düşünülmelidir.
162
7. DİN, EĞİTİM, İLETİŞİM PROGRAMI
a. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Din Olgusu)
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 145 Din Olgusu
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
94
80
60
40
20
16
13
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 102 Din Olgusu
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Din Olgusu konusu hakkında, % 76,4 oranla 94 kişi yeterli, % 13,0 oranla 16
kişi kısmen yeterli, % 10,6 oranla 13 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
163
b. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Yahudilik)
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 146 Yahudilik
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
94
80
60
40
20
15
14
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 103 Yahudilik
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Yahudilik konusu hakkında, % 76,4 oranla 94 kişi yeterli, % 11,4 oranla 14
kişi kısmen yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
164
c. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Hıristiyanlık)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
16
13,0
Toplam
123
100,0
Tablo 147 (Hıristiyanlık)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
90
80
60
40
20
17
16
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 104 (Hıristiyanlık)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Hıristiyanlık konusu hakkında, % 73,2 oranla 90 kişi yeterli, % 13,8 oranla
17 kişi kısmen yeterli, % 13,0 oranla 15 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
165
ç. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Hinduizm)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 148 (Hinduizm)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
96
80
60
40
20
15
12
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 105 (Hinduizm)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Hinduizm konusu hakkında, % 78,0 oranla 96 kişi yeterli, % 12,2 oranla 15
kişi yetersiz, % 9,8 oranla 12 kişi kısmen yeterli cevap verdikleri görülmektedir.
166
d. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Budizm)
Sayı
Yüzde
Yeterli
96
78,0
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 149 (Budizm)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
96
80
60
40
20
15
12
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 106 (Budizm)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Budizm konusu hakkında, % 78,0 oranla 96 kişi yeterli, % 12,2 oranla 15
kişi yetersiz, % 9,8 oranla 12 kişi kısmen yeterli cevap verdikleri görülmektedir.
167
e. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
87
70,7
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 150 İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
87
80
60
40
20
19
17
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 107 İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem İslam Dünyasında Heretik Dini Akımlar konusu hakkında, % 70,7 oranla 87
kişi yeterli, % 15,4 oranla 19 kişi kısmen yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
168
f. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 151 Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
91
80
60
40
20
17
15
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 108 Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Hıristiyanlık Kaynaklı Dini Akımlar konusu hakkında, % 74,0 oranla 91 kişi
yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi kısmen yeterli, % 12,2 oranla 15 kişi yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
169
g. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
93
75,6
Kısmen Yeterli
17
13,8
Yetersiz
13
10,6
Toplam
123
100,0
Tablo 152 Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
93
80
60
40
20
17
13
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 109 Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Hint ve Uzak Doğu Kaynaklı Dini Akımlar konusu hakkında, % 75,6 oranla
93 kişi yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi yetersiz, %10,6 oranla 13 kişi kısmen yeterli cevap
verdikleri görülmektedir.
170
ğ. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem (Misyonerlik)
Sayı
Yüzde
Yeterli
85
69,1
Kısmen Yeterli
20
16,3
Yetersiz
18
14,6
Toplam
123
100,0
Tablo 153 Misyonerlik
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
85
80
60
40
20
18
Kısmen Yeterli
Yetersiz
20
0
Yeterli
Toplam
Grafik 110 Misyonerlik
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Misyonerlik konusu hakkında, % 69,1 oranla 85 kişi yeterli, % 16,3 oranla
20 kişi kısmen yeterli, % 14,6 oranla 18 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
171
h. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı IV. Dönem ( Diyalog)
Sayı
Yüzde
Yeterli
86
69,9
Kısmen Yeterli
23
18,7
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 154 Diyalog
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
86
80
60
40
23
14
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 111 Diyalog
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
IV. Dönem Diyalog konusu hakkında, % 69,9 oranla 86 kişi yeterli, % 18,7 oranla 23
kişi kısmen yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
172
ı.
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
82
66,7
Kısmen Yeterli
25
20,3
Yetersiz
16
13,0
Toplam
123
100,0
Tablo 155 İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
82
80
60
40
25
16
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 112 İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem İletişim Kavramı, Unsurları ve Çeşitleri konusu hakkında, % 66,7 oranla 82 kişi
yeterli, % 20,3 oranla 25 kişi kısmen yeterli, % 13,0 oranla 16 kişi yetersiz cevap
verdikleri görülmektedir.
173
i . Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (İletişimde Konuşma ve Dinleme)
Sayı
Yüzde
Yeterli
82
66,7
Kısmen Yeterli
24
19,5
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 156 İletişimde Konuşma ve Dinleme
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
82
80
60
40
24
17
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 113 İletişimde Konuşma ve Dinleme
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem İletişimde Konuşma ve Dinleme konusu hakkında, % 66,7 oranla 82 kişi yeterli,
% 19,5 oranla 24 kişi kısmen yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi yetersiz cevap verdikleri
görülmektedir.
174
j.
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (İletişim Engelleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
87
70,7
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
17
13,8
Toplam
123
100,0
Tablo 157 İletişim Engelleri)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
87
80
60
40
20
19
17
Kısmen Yeterli
Yetersiz
0
Yeterli
Toplam
Grafik 114 İletişim Engelleri)
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem İletişim Engelleri konusu hakkında, % 70,7 oranla 87 kişi yeterli, % 15,4 oranla
19 kişi kısmen yeterli, % 13,8 oranla 17 kişi yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
175
k. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı)
Sayı
Yüzde
Yeterli
82
66,7
Kısmen Yeterli
27
22,0
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 158 Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
82
80
60
40
27
14
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 115 Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem (Dini Danışma ve Rehberliğin Anlamı) konusu hakkında, % 66,7 oranla 82 kişi
yeterli, % 22,0 oranla 27 kişi kısmen yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
176
l.
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
90
73,2
Kısmen Yeterli
19
15,4
Yetersiz
14
11,4
Toplam
123
100,0
Tablo 159 Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
90
80
60
40
19
20
14
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 116 Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem (Dini Danışma ve Rehberliği Zorunlu Kılan Nedenler) konusu hakkında, % 73,2
oranla 90 kişi yeterli, % 15,4 oranla 19 kişi kısmen yeterli, % 11,4 oranla 14 kişi yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
177
m. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (Dini Danışmada Temel Nitelikler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
92
74,8
Kısmen Yeterli
27
22,0
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 160 Dini Danışmada Temel Nitelikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
92
80
60
40
27
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 117 Dini Danışmada Temel Nitelikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem (Dini Danışmada Temel Nitelikler konusu hakkında, % 74,8 oranla 92 kişi
yeterli, % 22,0 oranla 27 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
178
n. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem (Dini Danışmada Dış Şartlar)
Sayı
Yüzde
Yeterli
88
71,5
Kısmen Yeterli
31
25,2
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 161 Dini Danışmada Dış Şartlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
92
80
60
40
27
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 118 Dini Danışmada Dış Şartlar
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem (Dini Danışmada Dış Şartlar konusu hakkında, % 71,5 oranla 88 kişi yeterli, %
25,2 oranla 31 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
179
o. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem ( Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren
Teknikler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
89
72,4
Kısmen Yeterli
29
23,6
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 162 Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
89
80
60
40
29
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 119 Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem Dini Danışmada Kabul ve Anlayış Bildiren Teknikler konusu hakkında, % 72,4
oranla 89 kişi yeterli, % 23,6 oranla 29 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
180
ö. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem ( Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren
Teknikler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
25
20,3
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 163 Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
91
80
60
40
25
20
7
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 120 Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem Dini Danışmada Destek ve Teşvik Bildiren Teknikler konusu hakkında, % 74,0
oranla 91 kişi yeterli, % 20,3 oranla 25 kişi kısmen yeterli, % 5,7 oranla 7 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
181
p. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem ( Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik
Teknikler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
25
20,3
Yetersiz
7
5,7
Toplam
123
100,0
Tablo 164 Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
91
80
60
40
25
20
7
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 121 Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem (Dini Danışmada Teşhis ve Anlamaya Yönelik Teknikler konusu hakkında, %
74,0 oranla 91 kişi yeterli, % 20,3 oranla 25 kişi kısmen yeterli, % 5,7 oranla 7 kişinin
yetersiz cevap verdikleri görülmektedir.
182
r. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı V. Dönem ( Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik
Teknikler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
94
76,4
Kısmen Yeterli
24
19,5
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 165 Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
94
80
60
40
24
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 122 Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik Teknikler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı V.
Dönem Dini Danışmada Telkin ve Öğretmeye Yönelik Teknikler konusu hakkında, %
76,4 oranla 94 kişi yeterli, % 19,5 oranla 24 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
183
s. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Yaygın Din Eğitimi-Giriş)
Sayı
Yüzde
Yeterli
93
75,6
Kısmen Yeterli
25
20,3
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 166 Yaygın Din Eğitimi-Giriş
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
93
80
60
40
25
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 123 Yaygın Din Eğitimi-Giriş
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Yaygın Din Eğitimi-Giriş konusu hakkında, % 75,6 oranla 93 kişi yeterli, %
20,3 oranla 25 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin yetersiz cevabı verdikleri
görülmektedir.
184
ş. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler)
Sayı
Yüzde
Yeterli
91
74,0
Kısmen Yeterli
27
22,0
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 167 Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
91
80
60
40
27
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 124 Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Yaygın Din Eğitiminde Yöntemler konusu hakkında, % 74,0 oranla 91 kişi
yeterli, % 22,0 oranla 27 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin kısmen yetersiz
cevabı verdikleri görülmektedir.
185
t. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri)
Sayı
Yüzde
Yeterli
86
69,9
Kısmen Yeterli
32
26,0
Yetersiz
5
4,1
Toplam
123
100,0
Tablo 168 Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
86
80
60
40
32
20
5
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 125 Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Yaygın Din Eğitiminde Hitabet ve Türleri konusu hakkında, % 69,9 oranla
86 kişi yeterli, % 26,0 oranla 32 kişi kısmen yeterli, % 4,1 oranla 5 kişinin kısmen
yeterli cevabı verdikleri görülmektedir.
186
u. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz)
Sayı
Yüzde
Yeterli
84
68,3
Kısmen Yeterli
35
28,5
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 169 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
84
80
60
35
40
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 126 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Vaaz konusu hakkında, % 68,3
oranla 84 kişi yeterli, % 28,5 oranla 35 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
187
ü. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe)
Sayı
Yüzde
Yeterli
89
72,4
Kısmen Yeterli
30
24,4
Yetersiz
4
3,3
Toplam
123
100,0
Tablo 170 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
89
80
60
40
30
20
4
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 127 Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Yaygın Din Eğitiminin Vasıtası Olarak Hutbe konusu hakkında, % 72,4
oranla 89 kişi yeterli, % 24,4 oranla 30 kişi kısmen yeterli, % 3,3 oranla 4 kişinin
yetersiz cevabı verdikleri görülmektedir.
188
v. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem (Medya'da Dini Hitabet)
Sayı
Yüzde
Yeterli
77
62,6
Kısmen Yeterli
28
22,8
Yetersiz
18
14,6
Toplam
123
100,0
Tablo 171 Medya'da Dini Hitabet
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
80
77
60
40
28
18
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 128 Medya'da Dini Hitabet
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Medya'da Dini Hitabet konusu hakkında, %62,6 oranla 77 kişi yeterli, %
22,8 oranla 28 kişi kısmen yeterli, % 14,6 oranla 18 kişi kısmen yetersiz cevap verdikleri
görülmektedir.
189
y. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre
Dağılımı VI. Dönem ( Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua)
Sayı
Yüzde
Yeterli
84
68,3
Kısmen Yeterli
27
22,0
Yetersiz
12
9,8
Toplam
123
100,0
Tablo 172 Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı 140
123
120
100
84
80
60
40
27
12
20
0
Yeterli
Kısmen Yeterli
Yetersiz
Toplam
Grafik 129 Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
VI. Dönem Çeşitli Törenlerde Dini Hitabet ve Dua konusu hakkında, % 68,3 oranla 84
kişi yeterli, % 22,0 oranla 27 kişi kısmen yeterli, %9,8 oranla 12 kişinin yetersiz cevabı
verdikleri görülmektedir.
190
Din, Eğitim, İletişim Alanı Programının Genel Olarak Değerlendirilmesi:
Programın günümüz şartları ve ihtiyaçlarına çözüm önerileri sunması
sadedindeki en önemli konular
söz konusu bu program başlığı altında verilmiştir.
Önceki programda konular tamamen klasik eser, merkezli olup geleneğin gelecek
kuşaklara aktarımından ibaret olduğu dile getirilmekteydi. Bu sebeple, ilahiyat
fakültesinden sonra, 30 aylık hizmet içi eğitime tabi tutulan personel, vaiz / müftü
olarak atandığı zaman Temel İslami Kaynaklara ulaşabilme konusunda yeterli bilgi ve
donanıma sahip olmalarına rağmen günümüz problemlerine çözüm önerileri getirmekte,
güncel soru ve sorunları algılamakta, yorumlamakta ve muhatap kitleye aktarmakta
zorlandıklarını ifade etmekteydiler.
Din, eğitim, iletişim konuları kursiyere tamamen beşeri münasebetlere dayalı,
muhatabını anlayanı ona çözüm önerileri getiren bir anlayışı kazandırmaya yöneliktir.
Atandığı yerde vaiz veya müftü olarak dini yönden en üst seviyede bilgiye sahibi olan
kursiyerin, dini hitabeti güçlü, çevresinde bulunanlarla iletişim yolları kurabilen,
özellikle yaygın din eğitiminin soru ve sorunlarına vakıf bir personel olarak
yetiştirilmesi amaçlanmaktadır.
Ankete katılanların Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı dersleri hakkında
değerlendirmeleri, açık uçlu soruların değerlendirilmesi ve derinlemesine yapılan
görüşmeler sonucunda
Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı ile ilgili genel
değerlendirmeler şunlardır: Programda;
1. Hitabet ile ilgili derslere bu konunun uzmanlarından da yardım alınarak teoriğin
eklenmesi ve bununla ilgili derslerin konulmalıdır. Uygulama konusu
yetersizdir. Hitabet dersleri kesinlikle uygulamalı olmalıdır.
2. Programda mevzuat konuları yoktur. Kursiyerler için bu ders de çok gereklidir.
Bu kurslardan mezun olanların kurstan hem sonra veya ileride idari görevlere
geleceği düşünülerek idari derslerin mutlaka müfredata konulması ve ehil
öğretmenler tarafından verilmesinin sağlanmalıdır.
3. Programda, Ahlaka, tasavvufa, dini iletişime, mantıka çok yer verilmiş. Ayrıca
Yahudi ve Hıristiyan dinleri ve bu dinlerin mezhebi yapılarına çok yer
191
verilmişken Şiiliğe yer verilmemiştir. Bugün Avrupa birliği süreciyle birlikte
Türkiye'de çok ciddi tartışılan Alevilik konusu dışarıda tutulmuştur.
4. Programda Tasavvurun bu kadar yer tutması Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bir
kurum olarak tasavvufu öncelediği izlenimini vermektedir. Tasavvuf konuları
bir kaç saat dersle "bilgi olarak" verilmelidir.
5. Dini iletişim alanlarında gereğinden fazla ders konulmuştur. Konulan dersler
ihtisas kurslarında belirli aralıklarla uzmanlar tarafından konferans şeklinde
sunulabilir.
6. Dinin duygu boyutunu ele alan tasavvufun daha etkin olabilmesi için dini
musikiye de yer verilmelidir. (Buna mevlit dahil edilebilir)
7. Örf, adet, gelenek ve göreneklerin dinle olan ilgileri ve dine olan olumsuz
yansımaları, İslam dini dışındaki dinleri daha iyi tanımak suretiyle, diğer
dinlerin
mensuplarıyla
olan
ilişkiler
de
programda
göz
önünde
bulundurulmalıdır. Çünkü Başkanlık mensupları yurt dışında da görev
yapmaktadırlar.
8. Teorik olarak verilen bu müfredatın pratiğe yansıyabilmesi için; sosyoloji,
psikoloji, kişisel gelişim, çocuk gelişimi konularını da içermelidir. Diksiyon
bütün bu bilgilerin aktarılmasında vazgeçilemez vasıtalardır.
9. Dini danışmanlık içerisine dini arayış içinde olanların dahil edilmesi
gerekmektedir.
192
IV. BÖLÜM
A. ANOVA TESTİ SONUÇLARINA GÖRE DEĞERLENDİRME
a. Arapça Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
13
10,6
Kısmen Yeterli
95
77,2
Yeterli
15
12,2
Toplam
123
100,0
Tablo 173 Arapça Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak Değerlendirilmesi
Anova testi sonucuna göre görev unvanları bakımından İhtisas Kursu Arapça
dersleri yeterlilik düzeyi konusunda bir farklılık bulunmamaktadır (F=1,863; p=0,122).
Anova testi sonucuna göre İhtisas kursu Arapça derslerinin yeterlilik düzeyi
konusundaki görüşlerin kişilerin eğitim düzeyleri bakımından farklılık gösterdiği
saptanmıştır. Eğitim düzeyine göre farkların hangi eğitim düzeyinde olduğunu bulmak
için yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden Tukey HSD testi sonuçlarına göre doktorayı
bitirenler Arapça derslerini yüksek lisans yapanlara göre daha yeterli bulmuşlardır.
Tablo :Eğitim Durumları ve Arapça Dersleri Anova-Tukey HSD Testi Sonuçları
Eğitim Durumu
(1)Lisans
(2)Yüksek lisans
yapıyorum
(3)Yüksek lisansı bitirdim
2,07
(4)Doktora yapıyorum
2,01
(5)Doktorayı bitirdim
2,46
F
Tukey HSD
2,470
2-5*
1,93
2,10
Tablo 174 Arapça Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark 0.05 düzeyinde anlamlıdır.
193
Eğitim Durumları ve Arapça Dersleri Anova‐Tukey HSD Testi Sonuçları 2.5
2.46
2.25
2.1
2.07
2.01
2
1.93
1.75
Lisans
Yüksek Lisans Yapıyorum
Yüksek Lisansı Bitirdim
Doktora Yapıyorum
Doktora Bitirdim
Grafik 130 Arapça Programı
Arapça programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular
Tablo 175’ te
verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 2, 470 P < 00,5) görülmektedir. Arapça
programına ait verilerin eğitim durumuna göre istatiksek olarak anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmektedir. Araştırmada ankete katılanların Arapça derslerini yeterli
bulma düzeyleri 2,06 dır ve Arapça derslerini Kısmen Yeterli buldukları söylenebilir.
Katılımcıların %77 si Arapça derslerinin kısmen yeterli olduğunu düşünmektedirler.
b. Tefsir Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
5
4,1
Kısmen Yeterli
22
17,9
Yeterli
96
78,0
Toplam
123
100,0
Tablo 175 Tefsir Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak Değerlendirilmesi
194
Tefsir
derslerini
yeterli
bulma
görüşlerinin
görev
unvanlarına
göre
değerlendirilmesi amacıyla Varyans Analizi yapılmış ve görev unvanlarına göre
oluşturulan gruplar arasında Tefsir derslerini yeterli bulma açısından anlamlı bir farklılık
olmadığı saptanmıştır.
Eğitim durumlarına göre Tefsir dersleri ile ilgili olan görüşlerin farklılık
gösterdiği belirlenmiştir. Varyans analizi sonucuna göre özellikle yüksek lisans yapanlar
lisans mezunu olanlara göre Tefsir derslerini daha yeterli bulmuşlardır.
Tablo :Eğitim Durumları ve Tefsir Dersleri Anova-Tukey HSD Testi Sonuçları
Eğitim Durumu
(1)Lisans
2,46
(2)Yüksek lisans
yapıyorum
2,85
(3)Yüksek lisansı bitirdim
2,57
(4)Doktora yapıyorum
2,62
(5)Doktorayı bitirdim
2,89
F
Tukey HSD
3,131
1-2*
Tablo 176 Tefsir Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
195
Eğitim Durumları ve Arapça Dersleri Anova‐Tukey HSD Testi Sonuçları 3
2.89
2.85
2.75
2.62
2.57
2.5
2.46
2.25
Lisans
Yüksek Lisans Yapıyorum
Yüksek Lisansı Bitirdim
Doktora Yapıyorum
Doktora Bitirdim
Grafik 131 Tefsir Programı
Tefsir programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular
Tablo 177’de
verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 3,131 P < 00,5) görülmektedir. Tefsir
programına ait verilerin eğitim durumuna göre istatiksek olarak anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmektedir. Genel olarak tefsir dersleri yeterlilik ortalaması 2,57 dir ve
bu değer ölçekte yeterli buluyorum aralığı içindedir.
c. Hadis Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
1
,8
Kısmen Yeterli
39
31,7
Yeterli
83
67,5
Toplam
123
100,0
Tablo 1747 Hadis Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak Değerlendirilmesi
196
Hadis dersleri hakkındaki görüşlerin eğitim düzeylerine göre farklılığı
konusunda varyans analizi yapılmış ve farklılık göstermediği saptanmıştır. (F= 2,11 ;
p=0.84)
Anova testi sonucuna göre İhtisas kursu Hadis derslerinin yeterlilik düzeyi
konusunda görev unvanları bakımından farklılık gösterdiği saptanmıştır. Farkların hangi
unvanlar arasında olduğunu bulmak için yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden
Tamhane T2 testi sonuçlarına göre Eğitim Merkezi Öğretmenleri ve İdarecileri hadis
derslerini müftülere göre daha yeterli bulmuşlardır.
Tablo :Görev Unvanları ve Tefsir Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi Sonuçları
Görev unvanı
(1) İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
2,20
(2) Müftü
2,46
(3) Vaiz
2,58
(4) Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
2,77
(5) Diğer
2,87
Tablo 1758 Hadis Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
197
F
Tamhane T2
3,36
2-4*
Görev Unvanları ve Tefsir Dersleri Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları 3
2.87
2.77
2.75
2.58
2.5
2.46
2.25
2.2
2
İmam‐Hatip, Müezzin Kayyım
Müftü
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğretmeni, İdarecisi
Diğer
Grafik 132 Hadis Programı
Hadis programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular Tablo 179’da
verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 3,36 P < 00,5) görülmektedir. Hadis
programına ait verilerin eğitim durumuna göre istatiksel olarak anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmektedir.
Hadis dersleri yeterlilik görüşlerinin toplam puan ortalaması 2,69 dur; hadis
derslerini yeterli bulduklarını ifade etmişlerdir.
198
d. Fıkıh Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
2
1,6
Kısmen Yeterli
16
13,0
Yeterli
105
85,4
Toplam
123
100,0
Tablo 179 Fıkıh Dersi Programının Anova Testine Göre Genel Olarak Değerlendirilmesi
Anova testi sonucuna göre eğitim durumları bakımından İhtisas Kursu Fıkıh
dersleri yeterlilik düzeyi konusunda bir farklılık bulunmamaktadır (F=1,863; p=0,122).
Anova testi sonucuna göre İhtisas kursu Fıkıh derslerinin yeterlilik düzeyi
konusunda görev unvanları bakımından farklılık gösterdiği saptanmıştır. Farkların hangi
unvanlar arasında olduğunu bulmak için yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden
Tamhane T2 testi sonuçlarına göre eğitim merkezi öğretmeni ve idarecileri fıkıh
derslerini vaizlere göre daha yeterli; müftülere göre ise çok daha yeterli bulmuşlardır.
Tablo: Görev Unvanları ve Fıkıh Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi Sonuçları
Görev unvanı
(1) İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
2,39
(2) Müftü
2,41
(3) Vaiz
2,63
(4) Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
2,85
(5) Diğer
2,75
Tablo 180 Fıkıh Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
199
F
Tamhane T2
3,36
2-4*
3-4*
Görev Unvanları ve Fıkıh Dersleri Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları 2.9
2.85
2.8
2.75
2.7
2.63
2.6
2.5
2.4
2.39
2.41
2.3
İmam‐Hatip, Müezzin Kayyım
Müftü
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğretmeni, İdarecisi
Diğer
Grafik 133. Fıkıh Programı
Fıkıh programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular Tablo 181’de
verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman ( F: 3,36 P < 00,5) görülmektedir. Fıkıh
programına ait verilerin görev ünvanı durumuna göre istatiksel
olarak anlamlı bir
şekilde farklılaştığı görülmektedir. Genel olarak ise fıkıh dersleri yeterlilik görüşlerinin
toplam puan ortalaması 2,66 dur, fıkıh derslerini yeterli bulduklarını ifade etmişlerdir.
200
e. İslam Düşüncesi Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
12
9,8
Kısmen Yeterli
12
9,8
Yeterli
99
80,5
Toplam
123
100,0
Tablo 181 Genel olarak Değerlendirme
Tablo: Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi
Sonuçları
F
Tamhane T2
4,33
2-4*
Görev unvanı
(1) İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
1,95
(2) Müftü
2,51
(3) Vaiz
2,55
(4) Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
2,94
(5) Diğer
2,91
Tablo 182 İslam düşüncesi Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
201
3-4*
Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova‐
Tamhane T2 Testi Sonuçları 3.50
3.00
2.87
2.94
2.91
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğrntemin, İdareci
Diğer
2.51
2.50
2.00
1.95
1.50
1.00
0.50
0.00
İmam‐Hatip, Müezzin‐Kayyım
Müftü
Grafik 134 İslam düşüncesi Programı
İslam düşüncesi programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim
durumlarına göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek
amacıyla yapınla tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular
Tablo 183’te verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 4,33
P < 00,5)
görülmektedir. İslam düşüncesi programına ait verilerin görev ünvanı durumuna göre
istatiksel olarak anlamlı bir şekilde farklılaştığı görülmektedir.
İslam düşüncesi dersleri hakkındaki görüşlerin görev unvanına göre farklılığın
saptanması amacıyla yapılan varyans analizi sonucunda unvan grupları arasında farklılık
olduğu belirlenmiş ve farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak amacıyla
yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden Tamhane T2 testine göre eğitim merkezi
öğretmeni ve idarecilerinin müftü ve vaizlere göre İslam düşüncesi derslerinin daha
yeterli olduğu görüşünde oldukları belirlenmiştir.
202
Eğitim Durumlarına Göre Değerlendirme
Eğitim Durumu
F
Tamhane T2
6,10
1-3*
(1)Lisans
2,41
(2)Yüksek lisans
yapıyorum
2,67
1-4*
(3)Yüksek lisansı bitirdim
2,91
1-5*
(4)Doktora yapıyorum
2,92
(5)Doktorayı bitirdim
2,99
Tablo 183 Eğitim düzeylerine göre yapılan varyans analizi
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
Eğitim Durumları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova‐
Tamhane T2 Testi Sonuçları 3.1
3
2.99
2.91
2.9
2.92
2.8
2.7
2.67
2.6
2.5
2.4
2.41
Lisans
Yüksek lisans yapıyorum
Yüksek lisansı bitirdim
Doktora yapıyorum Doktorayı bitirdim
Grafik 135 Eğitim düzeylerine göre yapılan varyans analizi
İslam düşüncesi programının ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim
durumlarına göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek
amacıyla yapınla tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular
203
Tablo 184’te verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 6,10
P < 00,5)
görülmektedir. İslam düşüncesi programına ait verilerin eğitim durumuna göre istatiksel
olarak anlamlı bir şekilde farklılaştığı görülmektedir.
İslam düşüncesi dersleri hakkındaki görüşlerin görev unvanına göre farklılığın
saptanması amacıyla yapılan varyans analizi sonucunda unvan grupları arasında farklılık
olduğu belirlenmiş ve farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak amacıyla
yapılan çoklu karşılaştırma testlerinden Tamhane T2 testine göre eğitim merkezi
öğretmeni ve idarecilerinin müftü ve vaizlere göre İslam düşüncesi derslerinin daha
yeterli olduğu görüşünde oldukları belirlenmiştir.
Eğitim düzeylerine göre yapılan varyans analizi sonucunda gruplar arası farklılık olduğu
ve çoklu karşılaştırma testine göre ise yüksek lisansı bitirenler, doktora yapanlar ve
doktorayı bitirenler lisans yapanlara göre dersin daha yeterli olduğunu belirtmişlerdir.
Eğitim Durumları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi Sonuçları ise
İslam düşüncesi dersleri yeterlilik görüşlerinin toplam puan ortalaması 2,66 dır; İslam
düşüncesi derslerini yeterli bulduklarını ifade etmişlerdir. Genel olarak tefsir dersleri
yeterlilik ortalaması 2,63 dür ve bu değer ölçekte yeterli buluyorum aralığı içindedir.
204
f. Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı
Sayı
Yüzde
Yetersiz
14
11,4
Kısmen Yeterli
15
12,2
Yeterli
94
76,4
Toplam
123
100,0
Tablo 184 Din Eğitim İletişim Alanı Programının Anova Testine Göre Genel Olarak
Değerlendirilmesi
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
konusunda eğitim düzeylerine göre oluşturulan gruplar arasında farklılıklar mevcuttur,
yüksek lisansı bitirenler, doktora yapanlar ve doktorayı bitirenler lisans yapanlara göre
bu konuda daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Tablo :Eğitim Durumları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi
Sonuçları
Eğitim Durumu
F
Tamhane T2
5,305
1-3*
(1)Lisans
2,40
(2)Yüksek lisans
yapıyorum
2,74
1-4*
(3)Yüksek lisansı bitirdim
2,82
1-5*
(4)Doktora yapıyorum
2,87
(5)Doktorayı bitirdim
2,98
Tablo 185 Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
205
Eğitim Durumları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları 3.1
3
2.98
2.9
2.87
2.82
2.8
2.74
2.7
2.6
2.5
2.4
2.4
Lisans
Yüksek lisans yapıyorum
Yüksek lisansı Doktora yapıyorumDoktorayı bitirdim
bitirdim
Grafik 136 Din, Eğitim, İletişim Alanı Programı
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri programının ortalama değerlerinin ankete
katılanların eğitim durumlarına göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olupolmadığın belirlemek amacıyla yapınla tek faktörlü varyans analizi (ANOVA)
sonuçlarına ilişkin bulgular Tablo 186’da verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F:
5,305 P < 00,5) görülmektedir. Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri programına ait
verilerin eğitim durumuna göre istatiksel
olarak anlamlı bir şekilde farklılaştığı
görülmektedir.
Din, Eğitim, İletişim Alanı Dersleri ve Konularının Dönemlere Göre Dağılımı
konusunda unvanlarına göre oluşturulan gruplar arasında farklılıklar mevcuttur, eğitim
merkezi öğretmen ve idarecileri vaizlere göre bu konuda daha olumlu görüş
belirtmişlerdir.
206
Tablo: Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova-Tamhane T2 Testi
Sonuçları
Görev unvanı
(1) İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
1,71
(2) Müftü
2,48
(3) Vaiz
2,53
(4) Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
2,91
(5) Diğer
2,75
F
Tamhane T2
5,09
3-4*
Tablo 186 Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları
3.1
2.91
2.9
2.75
2.7
2.5
2.53
2.48
2.3
2.1
1.9
1.7
1.71
1.5
İmam‐Hatip, Müezzin‐Kayyım
Müftü
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdareci
Grafik 137 Görev Unvanları ve İslam Düşüncesi Dersleri
207
Diğer
B. BÜTÜN PROGRAMLARIN ANOVA TESTİNE GÖRE
DEĞERLENDİRİLMESİ
Sayı
Yüzde
Yetersiz
11
8,9
Kısmen Yeterli
13
10,6
Yeterli
99
80,5
Toplam
123
100,0
Tablo 187 Genel olarak eğitim düzeylerine göre Değerlendirme
Tablo: Görev Unvanları ve İhtisas Kursları Genel Anova-Tamhane T2 Testi Sonuçları
Görev Unvanı
(1) İmam-Hatip/Müezzin Kayyım
2,00
(2) Müftü
2,45
(3) Vaiz
2,53
(4) Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdarecisi
2,84
(5) Diğer
2,78
F
Tamhane T2
5,56
2-4*
Tablo 188 Bütün Programların Anova Testine Göre Değerlendirilmesi
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
208
3-4*
Görev Unvanları ve İhtisas Kursları Genel Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları
2.9
2.84
2.8
2.78
2.7
2.6
2.53
2.5
2.45
2.4
2.3
2.2
2.1
2
2
İmam‐Hatip, Müezzin‐Kayyım
Müftü
Vaiz
Eğitim Merkezi Öğretmeni/İdareci
Diğer
Grafik 138 Bütün Programların Anova Testine Göre Değerlendirilmesi
Bütün programların ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular Tablo 189’da
verilmiştir. İlgili tablo incelendiği zaman (F: 5,56 P < 00,5) görülmektedir. Bütün
programlara ait verilerin görev ünvanına göre istatiksel olarak anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmektedir. İhtisas kursları yeterliliği konusunda ankete katılanlar
arasında meslek gruplarına göre oluşturulan gruplar arasında farklılıklar mevcuttur,
eğitim merkezi öğretmen ve idarecileri vaizler ve müftülere göre kursu daha yeterli
bulmuşlardır.
209
Tablo :Eğitim Durumları ve İhtisas Kursları Anova-Tamhane T2 Testi Sonuçları
Eğitim Durumu
F
Tamhane T2
5,425
1-3*
(1)Lisans
2,43
(2)Yüksek lisans
yapıyorum
2,67
1-4*
(3)Yüksek lisansı bitirdim
2,78
1-5*
(4)Doktora yapıyorum
2,77
(5)Doktorayı bitirdim
2,90
Tablo 189 Genel olarak eğitim düzeylerine göre Değerlendirme
*Grup ortalamaları arasındaki fark .05 düzeyinde anlamlıdır.
Eğitim Durumları ve İslam Düşüncesi Dersleri Anova‐Tamhane T2 Testi Sonuçları 3
2.9
2.9
2.8
2.78
2.77
2.7
2.67
2.6
2.5
2.43
2.4
Lisans
Yüksek lisans yapıyorum
Yüksek lisansı bitirdim
Doktora yapıyorum Doktorayı bitirdim
Grafik 139 Genel olarak eğitim düzeylerine göre Değerlendirme
Bütün programların ortalama değerlerinin ankete katılanların eğitim durumlarına
göre farklılığının istatiksel olarak anlamlı olup-olmadığın belirlemek amacıyla yapınla
tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına ilişkin bulgular Tablo 190’da
verilmiştir.
210
İlgili tablo incelendiği zaman (F: 5,425 P < 00,5) görülmektedir. Bütün programlara ait
verilerin eğitim durumuna
göre istatiksel
olarak anlamlı bir şekilde farklılaştığı
görülmektedir. İhtisas kursları yeterliliği konusunda ankete katılanlar arasında meslek
gruplarına göre oluşturulan gruplar arasında farklılıklar mevcuttur, eğitim merkezi
öğretmen ve idarecileri vaizler ve müftülere göre kursu daha yeterli bulmuşlardır. Genel
olarak eğitim düzeylerine göre oluşturulan gruplar arasında farklılıklar mevcuttur,
yüksek lisansı bitirenler, doktora yapanlar ve doktorayı bitirenler lisans yapanlara göre
ihtisas kurslarının yeterliliği konusunda daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
C.FAKTÖR ANALİZİ SONUÇLARINA GÖRE MESLEK GRUPLARININ
PROGRAMLAR HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ
Müftü
Eğitim
Merkezi
Öğretmeni,
İdarecisi
Diğer
2,02
2,02
2,19
2,00
2,29
2,55
2,47
2,65
2,71
Hadis
2,20
2,58
2,46
2,77
2,87
Fıkıh
2,39
2,63
2,41
2,85
2,75
İslam Düşüncesi
1,95
2,55
2,51
2,94
2,91
Din, Eğitim, İletişim
1,71
2,53
2,48
2,91
2,75
İmam-Hatip,
Müezzin
Kayyım
Vaiz
Arapça
2,00
Tefsir
Tablo 190 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki Görüşleri
Anova Testi Sonuçlarına göre
1,00 - 1,60 Aralığındaki değerler Yetersiz
1,67 - 2,33 Aralığındaki değerler Kısmen Yeterli
2,34 - 3,00 Aralığındaki değerler Yeterli
Değerleri tespit edilmiştir.
211
İmam‐Hatip, Müezzin‐Kayyım
3.00
2.50
2.29
2.39
2.20
2.00
1.95
2.00
1.71
1.50
1.00
0.50
0.00
Arapça
Tefsir
Hadis
Fıkıh
İslam Din, Eğitim, Düşüncesi
İletişim
Grafik 140 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri
Ankete katılan İmam-Hatip ve Müezzinler söz konusu programlardan;
2,39, Fıkıh, 2,29 Tefsir, 2,20 Hadis, 2,00 Arapça, 1,95 İslam Düşüncesi, 1,71
değeriyle Din Eğitimi, İletişim programlarını Kısmen Yeterli derecesinde bulmuşlardır.
Müftü
3.00
2.50
2.47
2.46
2.41
Tefsir
Hadis
Fıkıh
2.51
2.48
İslam Düşüncesi
Din, Eğitim, İletişim
2.02
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Arapça
Grafik 141 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri
212
Ankete katılan Müftüler söz konusu programlardan;
2,51, İslam Düşüncesi, 2,48 Din Eğitimi, İletişim, 2,47 Tefsir, 2,46 Hadis, 2,41
Fıkıh ve 2,02 değeriyle Arapça Programını Kısmen Yeterli derecesinde bulmuşlarıdır
Vaiz
3.00
2.55
2.58
2.63
Tefsir
Hadis
Fıkıh
2.55
2.53
İslam Düşüncesi
Din, Eğitim, İletişim
2.50
2.02
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Arapça
Grafik 142 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri
Ankete katılan Vaizler söz konusu programlardan;
2,63, Fıkıh, 2,58 Hadis, 2,55 İslam düşüncesi ve Tefsir ve 2,02 oranıyla Arapça
Programını Yeterli ve Kısmen Yeterli derecesinde bulmuşlardır.
213
Eğitim Merkezi Öğretmeni, İdareci
3.50
3.00
2.50
2.65
2.77
2.85
Hadis
Fıkıh
2.94
2.91
İslam Düşüncesi
Din, Eğitim, İletişim
2.19
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Arapça
Tefsir
Grafik 143 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri
Ankete katılan Eğitim Merkezi İdarecileri ve Öğretmenleri söz konusu
programlardan;
2,94 İslam Düşüncesi, 2,91 Din, Eğitim, İletişim, 2,85 Fıkıh, 2,77 Hadis, 2,65
Tefsir ve 2,19 oranıyla Arapça programını Yeterli ve Kısman Yeterli derecesinde
bulmuşlardır.
214
Diğer
3.50
3.00
2.71
2.87
2.75
2.91
2.75
2.50
2.00
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Arapça
Tefsir
Hadis
Fıkıh
İslam Düşüncesi
Din, Eğitim, İletişim
Grafik 144 Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Meslek Gruplarının Programlar Hakkındaki
Görüşleri
Ankete katılan Diğer (murakıp, il müftü yardımcısı, şube müdürü, Kur’an
Kursları Müdürü vs. gibi meslek grubundan katılımcılar söz konusu programlardan;
2,91, İslam Düşüncesi, 2,87 Hadis, 2,75 Fıkıh ve Din, Eğitim, İletişim, 2,71
Tefsir ve 2,00 oranıyla Arapça programını Yeterli ve Kısmen Yeterli derecesinde
bulmuşlardır.
Görülüyor ki, bütün meslek grupları Arapça programının diğer programlara
oranla daha yetersiz olduğunu kanaatine varmışlardır. Eğitim merkezi idareci ve
müftüleri ise
İslam düşüncesi ve Din, Eğitim, İletişim alanındaki programları daha çok yeterli
görmelerinin sebebinin, bu konudaki açığı ve ihtiyacı tespit etmelerinden kaynaklandığı
düşünülmektedir.
215
V. BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
Uzun süreli ihtisas kurslarının amacı;
1. Başkanlık personelinin mesleki bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak,
2. Verimliliklerini artırmak,
3. Daha ileri görevlere hazırlamak,
4. Başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere, Tefsir, Hadis, Fıkıh gibi temel dini
kaynaklara doğrudan başvurma yeteneğini temin etmek,
5. Dini konularda toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte mütehassıs
elemanları yetiştirmektir.
Görülüyor ki; İhtisas kurslarının amacı, “Müftü ve vaizlerin meslekî bakımdan
daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliklerini artırmak ve dînî kaynaklara doğrudan
başvurma yeteneğini elde etmelerini sağlamak, böylece dînî konularda toplumumuzun
ihtiyacına cevap verecek mütehassıs elemanları süratle yetiştirmek” olarak ifade
edilmiştir. Bu amaca yönelik olarak geliştirilen ve geliştirilmesi düşünülen programlarda
bu husus ağırlık kazanmaktadır. Ancak, kursu bitiren kursiyerler Başkanlık teşkilatında
vaiz ya da müftü olarak görevlendirilmektedir. Vaiz ve müftülerin görevleri esnasında
yerine getirmeleri gereken yetki ve sorumlulukları ile onlarda bulunması gereken temel
ve özel yeterlikler tespit edilmiş ve yapılan çalışma merkez ve taşra teşkilatına
gönderilmişti. Öte yandan eğitim ve eğitim teknolojisi, öğrenme psikolojisi ve özellikle
Din eğitimi alanlarındaki yeni gelişmeler ve Kurumun beklentileri söz konusu kursların
açılış amacı ve hazırlanan program üzerinde yeniden sorgulama yapmayı, uygulamaya
dönük geri bildirimler alıp program üzerinde yeni revizeler yapmayı ve üzerinde
çalışmayı gerekli kılmaktadır.
Programın genel amaçları, kazandırılması planlanan hedef davranışları,
programın içeriği, kursun süresi, kursiyer seçimi çalışmalarına yön verecek ve aynı
zamanda yapılacak bilimsel program geliştirme çalışmalarına da destek verecektir.
216
Gerek hazırlanan taslak programda ve gerekse eğitim merkezlerinden gelen
görüşlerde, kursta okutulması planlanan derslerin içeriği yeterli bir şekilde belirtilmekle
birlikte, açık uçlu cevaplarda derslerin içeriğinin ve konuların uzun, ders saatlerinin ve
dönemlerin kısa ve yetersiz olacağı hususunda endişeler dile getirilmektedir.
Öte yandan, söz konusu kurslarda okutulacak ders kitaplarının seçiminde birden
fazla seçeneğin bulunması, kitaplardaki konuların sürenin yetersizliği sebebiyle hepsinin
bitirilemeyeceği, dolayısıyla bu konuda eğitim merkezi öğretmenler kurulunda görev
yapan ilgili dersi okutacak öğretmenin de yer aldığı bir komisyon kurularak öğrencilerin
seviyeleri de dikkate alınarak seçim yapılmasının uygun olacağı dile getirilmektedir.
İhtisas eğitim merkezlerinin fiziki şartlarının iyileştirilmesi, sınıfların ihtiyaca ve
amaca yönelik olarak yeniden dizayn edilmesi, öğrenme ortamlarını zenginleştirilmesi
amacıyla yapılacak çalışmalar için gerekli finansal destek ve ödeneğin tahsis edilmesi
açık uçlu cevaplarda dile getirilmektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığının hizmetlerinde olumlu katkılar sağlayan ihtisas
kurslarının gerek yapısal ve gerekse program açısından gerekli düzenlemeler ile bu
görevlerini devam ettirmesi ve verimliliğinin artırılması kaçınılmaz olacaktır. Bu
bağlamda, İhtisas kurslarında yapılan eğitim ve öğretimin kalitesinin artırılması, daha
etkin ve verimli hale getirilmesi, programların gözden geçirilmesi, yapılacak çalışmalara
ışık tutması ve mevcut durumun doğru tespit edilmesi amacıyla ihtisas kursu eğitim
merkezi müdür ve öğretmenlerden sonra, bu kurslarda eğitim gören kursiyerlerin de
görüşlerini tespit etmek üzere zaman zaman geri bildirimler yapılması, yılda en az bir
kez toplanıp ilke ve metot birlikteliği sağlanılması teklif edilmektedir.
İhtisas Programının Özellikleri
1. Yeni bir program anlayışının esas alınması.
2. Revize edilmiş bir program içeriğine sahip olması.
3. Fıkıh ağırlıklı olmakla birlikte yeni alanlara yer vermesi
4. Çoklu kaynak kullanımına imkan vermesi.
5. İleri okumayı teşvik etmesi.
217
6. Metin-Yorum dengesini gözetmesi.
7. Analitik ve eleştirel yaklaşımı özendirmesi.
8. Çağdaş problemlere yer vermesi.
9. Gelenekle yeniyi mezcetmesi.
Öneriler
1. Öğretim elemanlarının program anlayışı ve uygulaması konusunda eğitilmeleri
2. Uzun vadede öğretim elemanı ihtiyacını karşılamak üzere öğreticilerin kariyer
3. yapmaya yönlendirilmeleri
4. Bazı derslerin tele-konferans yoluyla merkezden verilmesi
5. Bazı dersler için kaset / cd hazırlanması
6. Eğitim merkezlerinin İleri okuma literatürünü de içeren zengin kütüphanelere
kavuşturulması.
7. Programın uygulamasının sistematik biçimde Program Takip Komisyonu
oluşturularak denetlenmesi.
a. Arapça Programı
İhtisas Eğitim Merkezleri’nin açılış amacı “Müftü ve vaizlerin meslekî bakımdan
daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliklerini artırmak ve dini kaynaklara doğrudan
başvurma yeteneğini elde etmelerini sağlamak, böylece dînî konularda toplumumuzun
ihtiyacına cevap verecek mütehassıs elemanları süratle yetiştirmek” olarak ifade
edilmiştir.
Bilindiği gibi İslam dininin ana kaynakları olan Kur’an, Sünnet ve diğer temel
dini eserlerin dili Arapçadır. Dolayısıyla din hizmeti verecek kişilerin bu kaynakları
anlayacak seviyede Arapça bilmeleri bir zorunluluktur. Arpaca, ihtisas kursunun temel
dersidir. Dini asli kaynaklara kursiyeri ulaştıracak yegâne unsur iyi bir Arapça bilgisine
sahip olmasıdır. Bu bilgi; başta Kuran, hadis, fıkıh vs gibi Temel İslami bilimlerin
yazıldığı klasik eserleri okuyup anlayıp yorumlamak olduğu gibi modern Arapçaya
hakim olma, pratik konuşabilme, konuşulanı anlayabilme ve hac organizesinde görev
aldığı zaman Arap makamları ile olan bütün iş ve işlemleri çözecek Arapça bilgisine
218
sahip olmayı gerektirmektedir. Oysa başta pratik konuşma, modern metinleri okuyup
anlayabilme ve bir metin oluşturabilme konularında programın yetersiz olduğunu
göstermektedir. Bu problem, daha önce uygulanan programlarda da görülen önemli bir
sorundur. Arapça konusunda verilen cevaplar, yeni uygulamaya konulan programda da
aynı sorunların devam ettiğini göstermektedir.
İhtisas Eğitim Merkezleri’nde şu anda takip edilmekte olan ders kitapları Arapça
olup genel kabul görmüş kaynak eserlerdir. Bu husus İhtisas Eğitim Merkezleri’nin bariz
özelliğidir. Bunun yanı sıra kursiyerlerin; araştırma yapma, öğrendiğini değerlendirme,
bilgilerini sözlü ve yazılı olarak sunma, pratik konuşma ve modern metinlere vakıf olma
konularında da yeterli olmalarını amaçlayan yeni programdaki derslerin söz konusu
yeterlikleri karşılayıp karşılamama konusunda hala bir tereddüt olduğu, özellikle pratik
konuşma ve modern metinlere vakıf olma gibi yeterlikler için açık anketin uçlu
sorusunun cevabında ve derinlemesine yapılan görüşmelerde kursiyerlerin yaz
tatillerinde veya umre-hac gibi organizasyonlara karılarak Arap ülkelerinde pratiklerinin
geliştirilmesi teklif edilmektedir.
06-11. Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde
programın bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında Arapça dersi
konusunda şu değerlendirmeler yapılmıştır:
Arapça Programı Sözlü Anlatım Değerlendirmeler
1. Hazırlık sınıfında derslerin Arapça işlenmesi çok güzel olduğu,
2. Sarf dersinin program dahilinde yetiştirilemediği,
3. Yazılı anlatım kitabının yeterli olmadığı,
4. Kelile ve Dimne metinlerinin anlaşılmalarının zor olduğu,
5. hazırlıkta elde ettikleri bilgiler zamanla kaybolmakta, bunun nasıl üstesinden
gelinebileceği,
6. Kursiyerlerin hazırlık sınıfındaki ve ihtisasta elde ettikleri bilgileri nasıl
muhafaza edeceklerinin düşünülmesi gerektiği,
219
7. Öğrencilerin konuşma konusunda zorlandıkları, bunun ise öğrencileri
konuşmaya mecbur bırakılmaları gerektiği,
8. Muhadese dersinde ders işleme metodun da birliğin sağlanması gerektiği,
9. Muhadese dersinin öneminin kursiyerlere aktarılamadığı
hususları dile
getirilmiştir.
Teklifler
1. Sözlü Anlatım dersi ile ilgili 3 ciltlik Arabiyyetü Beyne Yedeyk adlı eserin
ilk cildinin programdan çıkarılması ve ikinci ve üçüncü ciltlerin 3 döneme
yayılması önerildi. Eserin 1. cildin kolaylığından dolayı 1. döneme
çekildiğini, sözlü anlatımın yavaş yavaş geliştiğini ve 1. cildin gerekli olduğu
ifade edilmiştir.
2. Ayrıca bu konuda, metinlerin kolay olmasının önemli olmadığı, kolay
metinlerin okuma parçası olarak değil drama şeklinde işlenmesinin gerektiği
ifade edilmiştir.
3. “Arabiyyetü Beyne Yedeyk adlı eserin 3. cildinin metin ağırlıklı olduğu ve
3. cildin sözlü anlatım dersinden metin dersine çekilmesi gerektiği”
önerilmiştir.
4. Adı geçen eserin 1. cildindeki konuların diğer kitaplarda da mevcut olduğu
için kaldırılması gerektiği vurgulanmıştır.
5. Kolay metinlerden harekelerin kaldırılması teklif edildi, ancak bunu yararlı
olamayacağı, dersin metin dersi olmadığı ifade edilmiştir.
6. Derslerin internet metinleri ile zenginleştirilmesinin gerekli olduğu
vurgulanmıştır.
7. Değişik Arapça dergilerden metinlerin okunmasının yararlı olacağı ifade
edilmiştir.
8. “Konu çözümlü testler dersi daha verimli hale getirebilir” şeklinde öneride
bulunulmuştur.
9. Arapça eğitiminde Arap ülkelerinden misafir hocalar getirtilebileceği
önerilmiştir.
220
Hazırlık
sonrasında
öğrenciler
1
hafta
yada
1
ay
Arap
ülkelerine
gönderilebileceği dile getirilmiştir.
b. Tefsir Programı
Tefsir ilmine giriş mahiyetinde, Tefsir ilminin literatürü ve temel kavramları olan
Tefsir İlmi ve Temel Kavramlar dersi hakkında %74,8 oranla 92 kişinin yeterli,
%17,1 oranla 21 kişinin kısmen yeterli cevabını verdiğini görüyoruz. Tefsir ilminin ve
Kur’an’ın anlaşılıp yorumlanabilmesi noktası en önemli hususlardan olan temel
kavramların ve literatür bilgisinin ankete katılanların çoğu tarafında yeterli görülmesi
program açısından sevindiricidir.
Anketin acık uçlu sorusunun cevabında ve eğitim merkezleri öğretmenleri ile
yapılan derinlemesine görüşmelerde; Tefsir Usûlü ve Tefsir Metinleriyle ilgili hazırlanan
taslak program, içerik itibariyle zenginleştirilmiş olmakla birlikte genel program
içerisinde Tefsir dersine ayrılan süre kısıtlı olduğu için belirtilen bütün konuların
okutulması mümkün gözükmediği ifade edilmektedir.
Programda 12 müfessir ve
tefsirine yer verilmiş ise de üçer aylık altı dönem içerisinde bunların tamamının
okutulması mümkün gözükmemektedir. Ancak bunlardan altısı; Mukâtil, Taberî,
Zemahşerî, Beydâvî, Nesefî ve Celâleyn tefsirlerinden müfredatta belirtilen yerler
okutulabilir. Bunlar okutulurken de, programda belirtildiği gibi, müelliflerin vefât
tarihlerini esas alan bir sıralama ile değil, kolaydan zora doğru giden bir sıralamanın
gözetilmesi daha uygun olacaktır. Mesela Celâleyn Tefsiri’nden başlayıp sırası ile
Mukâtil, Taberî, Nesefî, Beydâvî ve Zemahşerî’nin tefsirlerinden okutulması tavsiye
edilmektedir. Tefsirde yeni yönelimler dersi konusunda %37,4 oranla 46 kişinin yeterli,
%23,6 oranla 29 kişinin kısmen yeterli cevabını verdiğini görmekle birlikte %22,0
oranla 27 kişinin yetersiz cevabı verdiğini gözlemliyoruz. Tefsir Tarihi I dönem Tefsir
İlmi ve Temel Kavramlar, Tefsir Tarihi, Kur'an İlimleri derslerinin yeterli olup
olmadığı konusunda yetersiz seçeneğini işaretleyenlerin sayısı oldukça düşük olmasına
rağmen Kur’an İlimleri dersi hakkında % 22,0 oranla 27 kişinin yetersiz cevabı vermesi
Tefsirde Yeni Yönelimler konusunun diğer tefsir derslerine oranla daha az yeterli
olacağını göstermektedir.
221
06-11 Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde
programın bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında Tefsir dersi
konusunda şu değerlendirmeler yapılmıştır:
Tefsir Klasik Metin Eğerlendirmeler
1. Öğretmenler tefsir metinleri arasında tercih yapmalıdırlar, bu şekilde tefsir
metinleri çok uzun olduğu değerlendirilmketedir.
Kur’an-I Kerîm Meal Dersi Değerlendirmeler
1. Ders işlenişlerinde mealler arasındaki farklılıklar ön plana çıkarılarak en
güzeline ulaşılması daha uygun metot olduğu düşünülmektedir.
2. Meal okunurken ilgili ayetlere de vurgu yapılmalıdır.
Teklifler
1. Derslerde sureler in iniş sırasına göre okunmalıdır.
2. Birden fazla meal müzakere edilerek dersler işlenmelidir.
Değerlendirmeler
1. Ders süresi ne kadar artırılırsa arttırılsın, önemli olan öğretme becerisini
geliştirmektedir.
2. Harf öğretiminde telaffuza çok fazla ağırlık verilerek ders sıkıcı hale
getirilmemelidir.
Teklifler
1. Kulak eğitimi açısından Kur’an eğitimi koro halinde de yapılmalıdır.
2. Kuran eğitiminde öğrenciler ile tek tek ilgilenilmelidir
c. Hadis Programı
Hadis Programındaki I. II ve III dönemlerdeki Hadis İlmi, Mahiyeti ve Amacı,
Usul Dersleri, Hadis Tarihi, Hadis İlimleri, Hadis Terimleri, Ravilerin Tabakaları, Hadis
Kaynakları, Hadis Araştırma Teknikleri, İsnad Tenkidi dersleri hakkında yeterli ve
222
kısmen yeterli seçenekleri büyük ölçüde işaretlenmiştir. Ancak; IV.V. ve VI
Dönemlerdeki derslerde
ilk dönemlere nazaran yetersiz seçenekleri daha çok
işaretlenmiştir.
Yukarıdaki veriler, anketin açık uçlu sorunun cevabı ve eğitim merkezi
öğretmenleri ile yapılan derinlemesine görüşmeler sonucunda; Hadis Programı içerik
açısından eski programa göre bir hayli zenginleştirilmiş olduğu
gözükmektedir.
Programda Hadis İlimleri, Hadis Metinleri ve Hadis Hükümleri (Ahkâmu’l-Hadîs)
şeklinde üç ana başlık göze çarpmaktadır. Bunlardan Hadis İlimleri dersi için saat sayısı
belirtilmeyerek sadece dönemlerle yetinildiği, Hadis Metinleri ve Hadis Hükümleri
dersleri için ise ne saat sayısı ne de dönem sayısının belirtildiği görülmektedir. Hadis
İlimleri için ders kitabı olarak tavsiye edilen Subhi Salih’in Ulûmu’l-Hadîs ve
Mustalahuhû isimli eseri, içerikte öngörülen konuların bir çoğunu kapsamamaktadır.
Dönemlik periyotlar halinde işlenecek olan Hadis Tarihi ile Hadis Usûlü ve Istılahları
derslerinin çok yoğun bir içeriğe sahip olduğu gözlemlenmektedir.
Hadis Tarihi, Hadis Edebiyatı ve Hadis Araştırma Yöntemleri derslerinin
birbirini takip eden dönemlerde işlenmesi bütünlük açısından önem arz etmektedir.
Mevcut programda Hadis Hükümleri (Ahkâmu’l-Hadîs) dersi dönem sayısı ve ders saati
dikkate alındığında Hadis Metinleri dersine göre daha yoğun olduğu görülecektir.
Dolayısıyla Hadis Hükümleri (Ahkâmu’l-Hadîs) dersinin iki veya üç dönemle
sınırlandırılarak
Hadis
Metinleri
dersine
ağırlık
verilmesi
yerinde
olacağı
düşünülmektedir.
06-11. Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde programın
bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında Hadis dersi konusunda şu
değerlendirmeler yapılmıştır:
Hadis Değerlendirmeler
1. Hadis tenkidine programda çok fazla yer verilmiştir.
223
Teklifler
1. Her öğrenciye bir kırk hadis hazırlatmak seçme hadisler dersinde mümkün
olmalıdır.
2. Teysirül Mustalahal Hadis’in okutulabilir. Nüzhetün Nazar, Nuhbe yerine
okutulsa belki Teysir’e gerek kalmayabilir. Nuhbe’nin okunması için 6 hafta
yeterli değildir
3. Tarih
atlaslarının
hazırlatılmasının
ders
açısından
iyi
olacağı
düşünülmektedir.
4. Hadis kaynak fihristine sahip olunmalıdır.
d. Fıkıh Programı
Fıkıh dersi programın en yoğun dersidir. Anketin açık uçlu sorusuna verilen
cevaplar ve eğitim merkezi öğretmenleri ile yapılan derinlemesine görüşmeler
sonuncunda; İhtisas Eğitim Merkezlerinin açılışında belirlenen “Temel dînî kaynaklara
inebilen uzman personel yetiştirmek” için, metin okumalarına önem verilmelidir.
Konuyu delileriyle tartışarak değerlendiren temel fıkıh kaynaklarından biri olan
“HİDÂYE” veya benzeri bir eser ile Güncel Fıkıh Problemleri dersinin programa
alınmamış olması da ciddi bir eksiklik olduğu görüşü dile getirilmektedir.
Fıkıh Tarihi: Bu ders halen uygulanmakta olan programda yer almayan,
okutulması yararlı olan bir derstir. Programda içerik olarak oldukça zengin tutulduğu
görülmektedir. Fıkıh Usulü: Program, bir Fıkıh Usulü kitabında bulunan konuları
tamamıyla içermekte buna ek olarak, Osmanlı Döneminde ve günümüzde verilmiş
fetvalardan seçilmiş örneklerin de değerlendirilmesi istenmektedir. Bu yönüyle
yeterlidir. Ancak metin okumaları da dikkate alındığında öngörülen ders saatleri yetersiz
kaldığı düşünülmektedir.
Fıkıh dersinde: Bu dersin Borçlar, Ceza ve Miras Hukuku bölümleri programda
yer alan şekliyle karışık görünmektedir. İslam Hukuk Edebiyatındaki sıralama göz
önüne alınarak konuların yeniden gözden geçirilmesi teklif edilmektedir.
224
Miras Hukuku dersinde: Muamelât konuları içersinde değerlendirilmiştir. Bu
süre yetersiz olduğu düşünülmektedir. Bu ders Arapça ve Türkçe kitaplardan
yararlanılarak, terminolojisi korunarak verilmeli, terike taksimi problemlerinin bol
örneklerle öğretilmesi teklif edilmektedir.
Aile Hukuku dersi: (el-Ahvalu’ş-Şahsiyye) Fıkıh dersi içerisinde bir bölüm
olarak değil, daha geniş bir çerçevede ve müstakil bir ders olarak işlenmesi teklif
edilmektedir. Öte yandan Programda Güncel Fıkıh Problemleri konuları olan, Organ
Nakli, Ötenazi, Klonlama, Teminat Mektubu, Tüp Bebek ve benzeri güncel konular ele
alınması takdire şayan bulunmuştur.
Araştırmaya katılanların verdikleri cevaplarda; Fıkıh IV. Dönem (Problemler)
konusu hakkında %35,0 oranla 43 kişi yeterli, %50,4 oranla 62 kişi kısmen yeterli,
%12,2 oranla 15 kişi yetersiz cevabı vermiştir. Fıkıh I. Dönemden IV dönemdeki
Problemler konusuna gelinceye kadar programdaki dersler hakkında çoğunlukla yeterli,
sonra kısmen yeterli seçenekleri işaretlenmesine rağmen, IV. Dönemdeki Fıkıh
Problemleri konusunda kısmen yeterli diyenlerin sayısı yeterli diyenlerden fazladır.
Fıkıh konuları hakkında Genel Değerlendirme;
Fıkıh konuları, daha önce uygulanan programda olduğu gibi yeni programda da
en yoğun ve en fazla konuları teşkil etmektedir.
I. ve II Dönem Giriş, II. Dönem Deliller, II. Dönem Alış-Veriş Konuları I,
III. Dönem Hüküm Bahisleri, III. Dönem Alış-Veriş Konuları II, IV. Dönem
Hüküm Çıkarma Yolları, IV. Dönem Ahval-i Şahsiye konuları büyük ekseriyetle
yeterli görülmekle birlikte, Problemler konusu büyük ekseriyetle kısmen yeterli
görülmektedir. Öte yandan;
V. Dönem Makasıd Teorisi, V. Dönem Ahval-i Şahsiyye II, V. Dönem Sosyal
Problemler, VI. Dönem Genel ve Özel Kaideler, VI. Dönem Gündelik
Hayata İlişkin Helal ve Haramlar / Kerahiye konularında da yeterli cevapların
fazla olduğu gözlenmektedir.
225
06-11. Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde programın
bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında Fıkıh dersi konusunda şu
değerlendirmeler yapılmıştır:
Fıkıh Usulü Değerlendirmeler
1. Ders programı ile ilgili problemler genelde şu şekilde dile getirilmiştir:
Kitap seçimi, seçilen kitapların yetiştirilememesi, programda önemli bazı fıkıh
konularının bulunmaması veya az kredi ile bulunması.(örneğin feraiz konusu)
2. Derste asıl olan metni okumak değil, usul-i fıkhı anlamak olmalıdır. Hedef,
programda yer alan kitapların tamamının okunması değil, programın
hedeflerine hizmet edecek okuma yapılmasıdır.
3. Yeni programda ders saatlerinde azaltmaya gidilmiş, bu azaltmaların
tamamına yakını da fıkıhtan yapılmıştır.
4. Yeni program çok yoğundur, kursiyerler sanki programda yer alan derslerde
doktora programındaki bir öğrenci gibidirler.
5. Programda farklı eserlere yer verildiği için kitap ihtiyacı fotokopilerle
karşılanmaktadır.
Bu
fotokopiler
ise
daha
sonra
atılıp,
bir
işe
yaramamaktadır.
6. Programın mantığı çok iyi anlaşılamamıştır. Kursiyerlere metin okutmaktan
ziyade analitik düşünmeyi öğretmek gerekmektedir.
Teklifler
1. Bu derste Zekiyyuddin Şabanın İslam hukuk İlmimin esasları adlı eserinin
okutulması uygun olacaktır. Çünkü kitap ders kitabı mahiyetinde hem de
usulün bütün konuları eserde yer almaktadır.
2. Baştan sona okunarak derste hiçbir kitap bitirilemez. Okuma tarzının
değiştirilmesi gerekmektedir.
3. Programda, metin okuma ve okutma tekniği ile ilgili örnek metotlar ve
modeller önerilmesi gerekmektedir.
226
Fıkıh Değerlendirmeler
1. Programın içeriği ders veren hocaları kısıtlamaktadır, bu sebeple program
amaçları karşılamakta zorlanmaktadır.
2. Program eskiyi benimseyip, yeniyi inşa etmelidir.
3. İhtisas eğitimi sonrasında kalıcı olması hedefin net olarak belirlenmesi
gerekmektedir? Oysa program bunu tam olarak bize vermemektedir.
4. Medhal dersinde konular yetişmiyor denilmektedir.
5. Programın amaçlarıyla içeriğin tam olarak uyuşmaması, programın
eksikliklerinden biridir.
Teklifler
1. İbadet konularının müdellel olarak medhal dersinde işlenmesi gerekmektedir.
2. Medhal dersinde butlan-fesad nazariyeleri yetişmemektedir.Ders sayısı
artırılmalıdır.
e. İslam düşüncesi
Bu başlık altında Mantık, Kelam ve İslam Felsefesi konuları işlenmiştir.
Ankete katılanların açık uçlu soruya verdikleri cevaplar ve eğitim merkezi
öğretmenleri ile derinlemesine yapılan görüşmeler sonucunda; Mantık dersinin isabetli
olduğu vurgulanırken, mantık dersini verecek hoca bulma sıkıntısı yaşandığı dile
getirilmektedir.
Ayrıca; Kelâm ilminin klasik problemleri temsil edici mahiyette olan bir klasik
metinden takip edilirken söz konusu problemlere geçmişte nasıl bir yaklaşım
sergilendiği, geleneğimizin ilim anlayışında hangi tür problemlere sahip bulunduğumuz,
bunları hangi kavram ve kavram yapılarıyla dile getirdiğimiz / anlamlandırdığımız
ortaya çıkacaktır. İçinde yaşadığımız şartlar söz konusu olduğunda ise güncel
problemlerimize îtikadi açıdan yaklaşım sergilememiz gerekmektedir. Bu noktada
geleneksel metinler / geçmişteki tartışmalar bize örneklik teşkil etmenin dışında
doğrudan / bütünüyle çözüm sağlayamayacaklardır. İşte yapmamız gereken zamana
bağlı yorumlarla zaman üstü olanı; yerel olanla, evrensel mesajları ayırt edip güncel
227
problemlere karşı Usûlüddin’den hareketle yeni değerlendirmeler getirebilmek, en
azından
günümüz
insanının
anlayabileceği
bir
şeyler
söylemektir.
Bu
tür
değerlendirmeleri yapan eserlerden, makalelerden yararlanılması gerektiği dile
getirilmektedir.
Programda;
I. İslam Geleneğindeki İlim Tasnifi İçinde Kelâm İlminin Yeri ve Önemi
II. Kelâm İlminin Tanımı, Konusu ve Gayesi
III. Kelâmın Temel Konuları
Varlık ve Bilgi Anlayışı
İlahiyat
Nübüvvet
Âhiret
IV. Kelâmın Diğer Konuları
İman-Küfür/Tekfir
Fetret Kavramı ve Dini Sorumluluk konularına ağırlık verilmesi teklif
edilmektedir.
Birinci yıl I. Dönem Mantık, Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, İslam Felsefesi,
Felsefi Akımlar ve Felsefe Kelam İlişkisi konuları ana hatlarıyla tartışma yöntemi ve
eleştirel bir yaklaşımla öğleden sonraları haftalara yayılarak seminerler şeklinde
verilmesi, Birinci yıl, II. Dönem için programdaki derslere Örf ve Gelenek Felsefesi
ilave edilmesi teklif edilmektedir.. İkinci Yıl ders konularına Çağdaş Fikir Akımları,
İdeoloji, Milli ve Manevi Değerler gibi konuların ilave edilmesi teklif edilmektedir.
06-11. Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde
programın bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında Kelam
dersi
konusunda şu değerlendirmeler yapılmıştır:
Kelam Eğerlendirmeler
1. Programda yardımcı kaynaklarla ilgili problem yoktur. Ana kaynaklarla ilgili
olarak belirli bir kitabın olmaması sıkıntı doğurmaktadır. Farklı kaynaklardan
farklı fotokopiler verimli olmamaktadır.
228
2. Kelam programında klasik konulara ağırlık verilmiş, güncel kelam
problemlerine yeterli ağırlık verilmemiştir.
3. İhtisas programında kelam dersinin 2 döneme çıkarılması isabetli
görülmektedir.
Teklifler
1. Derste belirli bir kitap takip edilmeli. Hatta her itikadi mezhebin temel
kitabından belirli bölümler okutulmalıdır
2. Kelam ıstılahlarına aşina olmak açısından konular Arapça eserlerden
işlenmelidir.
Hizmet içi eğitim kurslarında 2 saat kelam dersi yetersiz, ders saati
arttırılmalıdır.
f. Din ve İletişim Programı
Bu program altında dinler tarihi, yaşayan dinler ve iletişim bilgisi / becerisi
konularına yer verilmiştir.
Dinin ne olduğu, tarih boyu insan yaşamındaki yeri ve karmaşık yapısı öteden
beri bir sorun olarak insanın karşısındadır. Dinin insanla birlikte varlığını sürdürdüğü,
bir başka ifadeyle insanın olduğu her zaman diliminde ve her yerde var olduğu bir
gerçektir. Öyle ki inanılan varlık ve değerlere yönelik zaman zaman birbirinden çok
farklı yapılar da gösterse insanlar mutlaka bir inanç içerisinde olmuşlar ve bu inanca
dayalı tutum sergilemişlerdir.
Birçok inanç sistemi, tarihte ilk kez ortaya çıkışından ya da vazedilişinden sonra
geçen dönemde zamanla çeşitli değişimler yaşamıştır. Bu değişimler, bazen o inanç
sistemine bağlı olan kişilerin dinin inanç ve ibadetlerine yönelik algılamalarında oluşan
farklı yorumlamalara bağlı iç etkenlerle ilişkili olmuştur. Bazen de bir inanç sisteminin
diğer inanç sistemleriyle karşılaşması ve zamanla onlardan etkilenmesi tarzında dış
etkenlere bağlı olarak bu değişim gerçekleşmiştir. Hangi bağlamda olursa olsun dini
inanç ve değerlerin farklı anlaşılıp yorumlanması mezhepleşme hareketlerini
beraberinde getirmiştir.
229
Müftü/vaiz olarak görev aldıkları yerde dini konularda en yüksek mevkii sahibi
olarak kursiyerlerin söz konusu tarihsel süreci ve dinler / mezhepler tarihini iyi bilmeleri
gerekmektedir.
Din ve iletişim programı içinde, iletişim ve rehberlik derslerine de yer
verilmiştir. Ankete katılanların açık uçlu soruya verdikleri cevap ve eğitim merkezi
öğretmenleri ile yapılan derinlemesine görüşmeler sonucunda daha önceki programda
yer verilmeyen bu konuların yeni programda yer alması memnuniyet verici olarak
bulunmuş ancak bu dersi verecek hoca bulma sıkıntısı dile getirilmiştir.
06-11. Ekim 2008 Tarihler arası Ankara- K.hamam’da yapılan seminerde
programın bir yıllık uygulanmasının değerlendirilme toplantısında İslam Düşüncesi,
Din, Eğitim, İletişim dersleri konularında şu değerlendirmeler yapılmıştır:
İslam Düşüncesi Ve Din, Eğitim, İletişim Değerlendirmeler
1. Bu dersle ilgili programa çok fazla itiraz gelmemiştir.
2. Dersle ilgili esas sıkıntı “iletişim-rehberlik” ile ilgili derslerin işlenişinde
yaşanacaktır. Çünkü bu konuda materyal sıkıntısı vardır. Dersin literatürü
yok denecek kadar azdır.
3. Derslerde asıl amaç öğrencileri bir konuyu kabul ettirmek değil, görüşlerini
temellendirmelerini öğretmek olmalıdır.
Teklifler
1. Programa
konan
kitapla
nihai
değildir.
Değişik
kaynaklardan
da
öğretmenlerimiz istifade edilmelidir.
2. Bir ders işleniş örneği öğretmenlerimize yardımcı olması amacıyla eğitim
merkezlerine gönderilmelidir.
3. Bu derste metinlerin çoğaltılması teklif edilmektedir,
4. Eski Kelam konularının ağırlığı korunarak yeni kelam konularına ağırlık
verilmelidir.
5. Alevilik ve Şiilik konuları programa eklenmelidir.
6. Derste belirli bir kitap okunmalıdır.
230
7. Paket dersler (10, 12, 14 saatlik) ve elektronik dersler hazırlanabilir.
8. Tartışmalı konularda sınıf ikiye bölünüp münazara metodu ile ders
işlenmelidir.
Program Hakkında Genel Değerlendirmeler
1. İhtisas Programı, hedef-kazanım merkezli bir program, konu ve kitap merkezli
değil, bunun anlaşılması gereklidir.
2. Değerlendirmeler
ve
eleştiriler
programın
eğitim
felsefi
çerçevesinde
yapılmalıdır.
3. Ders kitapların okunmasında asıl önemli olan kitap karşısında bireyin duruş
biçimidir. kitap karşısında edilgen bir vaziyette olursak o kitap yararlanılan bir
materyal olmaktan çıkıp bizi kalıba sokacak bir unsur olur.
4. Kursiyer
seçiminde
hitabet
eksikliğinin
değerlendirilmesine
de
dikkat
edilmelidir.
5. İhtisasa kursiyer alımında Kuran’ı Kerim baraj olmamalıdır. Arapçası iyi
olmayan alınmamalı, Arapçası iyi düzeyde olanlar da Kuran’ı Kerimi zayıf diye
elenmemelidir.
6. Kuran’ı Kerim kursiyer alımında baraj olmalı, çünkü Kuran’ı Kerim kursiyerlere
her zaman lazım olacaktır.
7. İhtisasa kursiyer alımında kontenjanın 2 veya 3 katı kişi sınava çağrılabilir,
böylelikle hem Kuran’ı Kerimi hem de Arapçası iyi olanların seçilmesinin daha
kolay olacağı düşünülmektedir.
8. İhtisasa giriş sınavı iki aşamalı yapılabilir. Birinci sınavda temel İslam bilimleri
ve Arapçadan, ikinci de Kuran’ı Kerim imtihanı yapılabilir.
9. Sınavlar için standart kitapların belirlenmesi gereklidir.
10. İhtisas alanlarına ait zümre toplantıları yapılmalıdır.
11. Programın içeriği gerçekten çok güzel, itina ve dikkatle hazırlandığı, son derece
açık, bütün detaylar düşünülmüş, bu programın düzgün ve sistemli bir biçimde
uygulanması sağlanabilirse, çok yararlı olacağı düşünülmektedir.
12. Kursiyerlere klasik metinlerin tanıtılması ve okutulması önemlidir.
231
13. Ezbere yönelik olmayan, konuların mantığını ve içeriğini kavrayan, günümüz
problemlerine ışık tutan, psikolojiyi ve sosyolojiyi iyi bilen, ilmi şahsiyetlerin
yetiştirilmesi sağlanmalıdır.
14. Programda yer alan dersler birer örnek olup kursiyere fikir verecek ve metot
kazandırmaktadır. Kursiyerlere ders verilirken din alimlerinin sonuçlara nasıl
vardıkları, ne metot kullandıkları sebep-sonuç ilişkileri üzerinde çok sıkı bir
şekilde durulması halinde bu programlar aranan nitelikte eleman teminine hizmet
edecektir
15. Bu konuda daha başarılı olabilmek için, kursu bitirenlerin, kurstaki hocaları ile
irtibatlarını kesmeyerek, -iletişim araçları yoluyla da olsa- kutsan aldıkları bilgi,
fikir ve metotlarla yeni sonuçlar ortaya koymaya devam etmeleri gerekmektedir.
16. Mezunların kurslarla ve hocaları ile yüksek lisans/doktora talebesi gibi sürekli
irtibat içerisinde bulunmaları ilmi gelişmeleri takip açısından önemlidir.
17. Eğitim merkezleri; programı ve eğitim politikasıyla geçmiş ile gelecek arasında
bir köprü olma misyonu deruhte etmelidir. Ne salt klasik metinlere hasr edilmiş
bir eğitim ne de güncel meselelere boğulmuş modern bir eğitim bugünkü ihtiyaca
cevap vermeyecektir.
18. İlim edinme yollarından olan akıl üzerinde daha çok durulmalıdır.
19. Aktüalitesi kaybolmuş, yaşadığımız zamana uymayan eski kişisel yorumlardan
vazgeçilmelidir.
20. Diğer dinlere uygulanmaya çalışılan hoşgörü ve diyalog, İslam dini içinde
bulunan farklı yaklaşımlara da uygulanmalıdır.
21. Bilgiye ulaşma değil, bilginin nasıl kullanılacağı üzerinde durulması gerekiyor.
İnsanlar artık günümüzde bir şekilde bilgiye ulaşabiliyor ama bu bilgiyi nasıl ve
ne sakilde kullanacağını bilmiyor. Eğitim merkezlerinin ana hedefi bu olmalıdır.
22. Özellikle Temel İslam Bilimlerini İçeren derslerde mutlaka Arapça konuşma
ortamı oluşturulmalı ve dersler bu şekilde işlenmelidir. Arapça öğrenimi her
yönüyle ele alınmalıdır. Gramer, pratik, klasik ayet ve hadisleri analiz ve anlama
şeklinde Arapça bir bütün olarak görülmelidir.
23. Pratik Arapça konuşma hususunda önerim, bu dersin yabancı Arap bir hoca
tarafından verilmelidir.
232
24. Eğitim Merkezlerine alınacak öğrencilerin önce yazılı bir sınavdan ardından
mülakattan geçmesi gerekir. Aksi takdirde 300 kişinin girdiği sınavda mülakatla
40 kişiyi seçmek (verilen sayılar genel başvuru ve alım çerçevesindedir) hem
zordur hem de böyle bir programın uygulanabilirliğini derinden etkileyecektir.
25. Okutulacak dersler ile ilgili materyal mutlaka Başkanlıkça temin edilmeli ve
dönem
başlangıcında
hazır
bulunmalıdır.
Yani
hocaların
inisiyatifine
bırakılmamalıdır.
26. Eğitim Merkezlerinde belli bir program dahilinde konferans ve sempozyumlar
düzenlenmelidir.
27. Her üç ayda bir anket yapılmalı ve hoca-kursiyer-ders performansı takip
edilmelidir.
28. Tefsir derslerinde Konulu Tefsir ve Sistematik Metot üzerinde ciddi bir şekilde
durulmalıdır. Bu, vaaz hazırlama safhasında önemli katkı sağlayacaktır.
29. Bu programdan olumlu sonuç
alınabilmesi için, ders verecek öğretmen
kadrosunu da oluşturmak gerekir.
30. Kursiyerlerde hitabet ve ikna kabiliyeti geliştirmelidir.
31. Din hizmeti çok yönlü bir hizmettir. Bunun için ihtisas kurslarından mezun
olanlar donanımlı olarak görev yapmalıdır.
32. Ders programına göre okutulan ilimler ile ilgili belli konulan seminer şeklinde
kursiyerlere ödev olarak vererek öğleden sonra mütalaa zamanında onlarla
beraber tartışma ortamları sağlanmalıdır.
33. Kaynaklara erişimde problem yok. Ancak doğru yorumlama yapabilmek ve
zamanın problemlerini daha çabuk algılayabilmek için teorik ve pratik dengesi
iyi işlenmelidir.
Kursiyerlerin sadece donanım olarak değil yorumlama ve
uygulama alanlarındaki becerilerinin artırılması amaçlanmalıdır. Sadece bilen
değil bilgiyi yorumlayabilen ve problem çözümünde kullanabilme becerisi
geliştirilmelidir.
233
BİBLİYOGRAFYA
ADALET AKADEMİSİ Adli Yargı Hakim ve Savcı Adayları ile İdari Yargı Hakim Adaylarının
Staj Dönemi ile Staj Mahkemelerine İlişkin Yönetmelik
AKŞİT, Vehbi, İstanbul Haseki ve Konya Selçuk Eğitim Merkezindeki Derslerin Program
Yönünden Değerlendirilmesi (yayınlanmamış Y.L Tezi),S.Ü.: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya,
1997
AYDIN, M. Şevki, İlâhiyat Lisans Programının Amaç Sorunu, Türkiye’de Yüksek Din
Eğitiminin Sorunları Yeniden Yapılandırılması ve Geleceği Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat
Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
AYDIN, M. Zeki, “Program Geliştirme Açısından Bugünkü Lise Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi
Ders Programı”, Orta Dereceli Okullarda (İmam-Hatip Liseleri Hariç) yürütülen Din EğitimÖğretim Problemleri Sempozyumu, Kayseri, 1998
AYHAN, Halis, Temel ve Orta Öğretimde Din Eğitimi, Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi,
İslâm Medeniyeti Vakfı Yayınları, İst., 2003
BALTACIOĞLU, İ. Hakki, Pedagojide İhtilal, İst., 1964
BAŞGİL, Ali Fuat, Din ve Laiklik, Kubbealtı Neşriyat, İst., 2003
BUHARİ, Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s-Sahih, el-Mektebetü’l İslâmiyye, İst., 1979
BOLAY, S. Hayri, Türk İnsanının ve Cemiyetinin Teşekkülünde Dinin Rolü, Millî Eğitim ve Din
Hayatı, Boğaziçi Yayınları, İst. 1981
ÇELEBİ, Ahmet, İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, Damla Yayınevi İst., 1998
Din Şurası, Dini Konularda Toplumu Aydınlatma Komisyonu Müzakereleri, c.1
GÜNAY, Ünver,Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat,Emek Matbaacılık, İst.,1999
HACINEBİOĞLU, İ. Latif ,Batıdaki İlâhiyat ve Felsefe Eğitimindeki Bazı Yaklaşımların
Türkiye'ye Dönük Uygulanabilirliği İle İlgili Bir Değerlendirme (İngiltere Tecrübesi),
234
Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları Yeniden Yapılandırılması ve Geleceği
Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
İNALCIK, Halil, Doğu Batı Makaleler I, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2005
KILAVUZ M. Akif, İlâhiyat Fakültelerinde “Din Hizmetleri Bölümü” Oluşturulmasına Duyulan
İhtiyaç, Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları Yeniden Yapılandırılması ve Geleceği
Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
KÜÇÜKAHMET, Leyla, Hizmet İçi Eğitim(Teori ve Uygulamaları), G.Ü. İletişim Fakültesi
Matbaası, Ankara, 1992
MISIROĞLU, Kadir, Kurtuluş Savaşında Sarıklı Mücahitler, Sebil Yayınevi, İst., 1969
MÜSLİM, Ebu’l- Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyri, Sahih, Beyrut, 19056
ÖCAL, Mustafa, Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar, T.D.V Yayınları, Ankara, 1999
ÖCAL,
Mustafa,
İmam-Hatip
Liseleri
Müdürlerine
Göre
İlâhiyat
Fakülteleri
ve
Mezunları,Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi,İslâm Medeniyeti Vakfı, İstanbul, 1993
ÖCAL, Mustafa, 20. Yüzyılda Türkiye’de Din Eğitimi, U.Ü. İlâhiyat Fakültesi Ders Notları,
Bursa, 2001
ÖZDEMİR, Şuayip, Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde İlâhiyat Fakültesi Mezunlarının Çalışma
Alanları ve Bu Alanlara Eleman Yetiştirmek Üzere İlâhiyat Lisans Programında Yapılması
Gerekli Düzenlemeler, Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları Yeniden Yapılandırılması
ve Geleceği Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
ÖZEK, Ali, İmam-Hatip Liseleri ve Ehliyetli Din İşleri Görevlisi Yetiştirme İşi, Din Öğretimi ve
Din Hizmetleri Semineri, (8-10 Nisan 1988), Ankara, 1991
POYRAZ, Şerafettin, D.İ.B. Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Ankara, 2002
SARIKÇIOĞLU,
Ekrem,
Türkiye’de
Yüksek
Din
Eğitiminin
Sorunları
Yeniden
Yapılandırılması ve Geleceği Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
235
SARIKOYUNCU, Ali, Millî Mücadelede Din Adamları, D.İ.B. Yayınları, Ankara. 1977
TİRMİZİ, Ebu İsa Muhammed b. İsa es-Sevre, es-Sünen, Mısır, 1962
TOSUN, Cemal, Din Eğitimi Bilimine Giriş, Pegama Yayıncılık, Ankara, 2005
TUNÇ, Cihat, Din Hizmetlerinde Görev Alacak İlâhiyat Fakültesi Mezunlarının Yetiştirilmesi
ve Sorunları, Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları Yeniden Yapılandırılması ve
Geleceği Sempozyumu, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Isparta, 2004
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. Kamu Kurum ve Kuruluşları Hizmet Öncesi ve
Hizmet İçi Eğitim istatistikleri, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 2002. s. VIII
YÖK, İlâhiyat Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme ve Lisans Programları,Ankara,1998
236
İHTİSAS HİZMET İÇİ EĞİTİM PROGRAMI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
ANKET METNİ
(EK-1)
Kıymetli Meslektaşlarım,
Elinizdeki bu ölçme aracı, Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas
Kursları Eğitim Programının Alan Uzman Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi
konulu Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesinde yapılmakta olan Yüksek Lisans
tezine kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Ölçme aracının amacı, siz
değerli meslektaşlarımın katkısıyla ihtisas eğitimlerinin daha iyi ve etkin
yapılmasına katkıda bulunmaktır.
Ölçme aracında, isim, unvan, vb. gibi kimliğinizle ilgili verilere lütfen yer vermeyiniz.
Sizden, sorularımız üzerinde kendi düşünce ve kanaatlerinize göre cevap vermenizi istirham
ediyoruz. Cevaplarınız tek tek değerlendirilecek ve yorumlanması yapıldıktan sonra araştırma
kapsamında kullanılacak, başka hiçbir kurum ve kuruluşa verilmeyecektir.
Bize ayırdığınız vakit ve vereceğiniz cevaplar için şimdiden teşekkür eder saygılarımızı
sunarız.
Ekim 2007
Anketi Hazırlayan
Hayrullah KÖKEN
237
SORULAR
1.Yaşınız. (lütfen yazanız) [………………]
2. Şu andaki göreviniz?
1 [ ] İmam-Hatip/müezzin kayyım.
2 [ ] Vaiz
3 [ ] Müftü
4 [ ] Eğitim Merkezi öğretmeni /idarecisi
5 [ ] Akademisyen
6 [ ] Diğer. [……………………………………………………….]
3. Eğitim durumunuz?
1 [ ] Lisans
2 [ ] Yüksek Lisans yapıyorum. Alanı
[…………………………………………………………..]
3 [ ] Yüksek Lisansı bitirdim. Alanı
[…………………………………………………………..]
4 [ ] Doktora yapıyorum.
Alanı
[…………………………………………………………..]
5 [ ] Doktorayı bitirdim.
Alanı
[…………………………………………………………..]
6 [ ] Diğer.
4. Görev sürenizi açık olarak yazınız? Örnek (10 yıl, 5 ay)
[ ……………………………… ]
5. İhtisas kursu ile ilgili aşağıdaki seçeneklerden hangisi sizin için uygundur?
1 [ ] İhtisas kursuna devam ediyorum.
2 [ ] İhtisas Kursunu bitirdim.
3 [ ] İhtisas Kursu mezunu değilim.
6. İhtisas kursu mezunuysanız, hangi ihtisas eğitim merkezinden mezun oldunuz?
1 [ ] İstanbul Pendik Eğitim Merkezi
2 [ ] Konya Eğitim Merkezi
3 [ ] Erzurum Eğitim Merkezi
4 [ ] Trabzon-Akçaabat Eğitim Merkezi
5 [ ] Kayseri Eğitim Merkezi
7. Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim Yönetmeliğinde İhtisas Kurslarının
hedefleri “Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilatında çalışan dini hizmet personelinin
mesleki bakımdan daha iyi yetişmelerini sağlamak, verimliliklerini artırmak, daha
ileri görevlere hazırlamak ve başta Kur’ân-ı Kerîm olmak üzere Tefsîr, Hadîs,
Fıkıh gibi temel dini kaynaklara doğrudan başvurma yeteneğini elde etmelerini
temin etmek, böylece dini konularda toplumumuzun ihtiyacına cevap verecek
nitelikte mütehassıs elemanları, yüksek din âlimlerini yetiştirmektir” şeklinde ifade
ediliyor. Sizce bu hedefler yeterli ve uygun mudur?
1 [ ] Yeterli ve Uygun
2 [ ] Yetersiz ve Uygun değil
3 [ ] Fikrim yok
238
8. İhtisas Kurslarının hedeflerini yetersiz buluyorsanız, nasıl bir hedef
belirlenmeli? Lütfen yazınız:
……………………………………………………………………………………………
…………………………………..…………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……….……………………………………………………………………………………
9. İhtisas eğitimi Arapça Derslerinin içeriğini, aşağıdaki boyutlardan ayrı ayrı
değerlendiriniz?
Yeterli
1- Yeterli gramer bilgisine sahip olma
2- Arapça konuşabilme
3- Klasik Arapça metinleri anlayabilme
4- Modern Arapça metinleri anlayabilme (Dergi, gazete v.b
metinler)
5- Arapça duyduğunu yazabilme
6- Arapça metinler oluşturabilme (Dilekçe v.b metinler)
7- Arapça bilgisi bakımından kendi kendini geliştirebilme
yeteneği
239
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
10. Geliştirilen yeni program içeriğini, aşağıdaki boyutlardan konunun ayrıntılarını göz önünde
bulundurarak ayrı ayrı değerlendiriniz? Lütfen size uygun olan kısma [ X ] işareti koyunuz
(Sadece koyu yazılı boyutlarda değerlendirme yapınız. Koyu yazının altında bulunan
maddeler, değerlendirmenize esas olacak konu açılımlarını göstermektedir.)
TEFSİR I. DONEM
Yeterli
1. Tefsir ilmi ve temel kavramları
1.
2.
3.
4.
5.
Tefsir İlminin Diğer İslam Bilimleriyle İlişkisi
Tefsir’in Kaynakları:
Tefsirin Yararlandığı Diğer Bilimler
Tefsir’in Usulünün Tanımı ve Kaynakları
Tefsir Usulünün Fıkıh Usulü İle İlişkisi
2. Tefsir tarihi
1.
2.
3.
4.
5.
Hz. Peygamberin Yaşadığı Dönemde Tefsir
Sahabe Dönemi Tefsiri
Tabiûn Dönemi Tefsiri
Tefsirin Tedvini
Kaynak ve Yöntem Bakımından Kur’ân Tefsirleri
5.1. Rivâyet Tefsiri
5.2. Dirayet Tefsiri
3. Kur’an ilimleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Kıraat
Esbabun Nuzul
Mekki-Medeni
Nesh
Mübhematül Kur’an
Muhkem-Müteşabih
Müşkilül Kur’an
Vücuh ve Nezair
İcazül Kur’an
10. Kur’anda deyimler
4. Tefsirde yeni yönelimler
240
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
TEFSİR II. DONEM
Yeterli
1. Kur’an meali okuma
1. Kur’anın Tercümesi Problemi
2. Meal okuma ilkeleri
3.
Mealler ve Özellikleri
Meal, Sureler (Fatiha-Maide) Yaklaşık 126 sayfa
TEFSİR III. IV. V. ve VI. DONEMLER
1. Kur’an meali [ Meal, Sureler (En’am-Yusuf)
yaklaşık 120 sayfa]
HADİS I. DONEM
1.Hadis ilmi, mahiyeti ve amacı
1. Hadis rivâyetinin kaynağı ve oluşumu
2. Hadis ve Sünnet’in İslam kültüründeki yeri
2. Usul (Nuhbetu’l-fiker, İbn Hacer el-Askalânî,
ö.h.752)
3.Hadis tarihi
1.
2.
3.
4.
5.
Temel kavramlar
Hadislerin tedvini
Hadis öğrenimi için yapılan seyahatler
Hadis okulları ve hadisçilerin unvanları
Hadislerin öğrenim ve öğretimi
4. Hadis ilimleri
1. Hadis ilimleri: rivayet ve dirayet
2. Hadis eserleri ve hadiste kaynak hiyerarşisi
3. Hadis ravisinin nitelikleri
HADİS II DONEM
5. Hadis terimleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Hadis türleri
Sahih hadis ve özellikleri
Hasen hadis ve özellikleri
Zayıf hadisler
Diğer hadis türleri
Uydurma hadisler ve hadis uydurma sebepleri
Biçim ve içerik arasında hadis
241
Kısmen
Yetersiz
Yeterli
6. Ravilerin tabakaları
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
1. Sahabe
2. Tabiiler
3. Sonrakiler
7. Hadis kaynakları
1. Hadis Metin Kitapları
2. Hadis Şerh Kitapları
3. Uydurma Hadisleri içeren eserler
8. Hadis araştırma teknikleri
1. Hadis tahrici
2. Hadislere ulaşmada yararlanılan teknikler
HADIS III DONEM
İsnad tenkidi
1.
2.
3.
4.
5.
İsnad’ın mahiyeti
İnad’ın Önemi
İsnad tenkidi’nin başlangıcı
İsnad tenkidine ilişkin kavramlar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Klasik Metin tenkidinin kapsamı
Hadis’in Kur’an’a arzı
Hadis’in Sünnet’e arzı
Hadis’in Akl’a arzı
Hadis’in Tarih’e arzı
İsnad tenkidinde görecelilik
2. Klasik metin tenkidi
Hadis’in bilim ve müşahedeye arzı
HADIS IV DONEM
3. Hadis’te yeni eleştiri
1. Kaynak eleştirisi
2. Tarihsel eleştiri
3. Dilsel eleştiri
4.
Kuramsal eleştiri
4. Güncel hadis problemleri
1.
2.
3.
4.
5.
Gaybi hadisler,
Fiten edebiyatı,
Mehdi-Deccal rivayetleri
Kadınlarla ilgili hadisler
Siyasi içerikli hadisler
242
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
HADIS V DONEM
1. Hadis çevirisi
1. Hadis çevirisinde yöntem sorunu
2. Karşılaştırmalı hadis çevirileri
Uygulamalı çeviri
HADIS VI DONEM
1. Klasik hadis yorumu
1. Hadis Şerhinin Başlangıcı ve Gelişimi
2. Klasik Hadis Şerhi Yöntemleri
2.1.Lüğavî şerh
2.2.Fıkhî şerh
2.3.Tasavvufî şerh
2. Günümüzde hadis yorumu
1.
2.
3.
4.
5.
Hadisleri yorumlamada yöntem sorunu
Metin inşası
Muhteva Tahlili/Hadislerin dili / Semantik
Bağlam tahlili
Değer hadis ilişkisi ve Ahlak hadislerinin yorumu
FIKIH I DONEM
1. Giriş
1. Fıkıh İlmi ve Mahiyeti
2. Fıkıh ilminin doğuşu ve gelişimi
3. Fıkıh Mezhepleri
2. Giriş II
1. İbadetler
2. Fıkıh Teorileri
2.1.Eşya Hukuku teorisi
2.2.Akit Teorisi
2.3.ceza Teorisi
243
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
FIKIH II DONEM
1. Deliller
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Kitap
Sünnet
İcma
Kıyas
Maslahat
İstihsan
Örf
Şer’u men kablena
Sahabi Kavli
1.
2.
3.
4.
5.
Bey‘
Riba
Kefalet
Vekâlet
İstishab
2. Alış-veriş konuları I
Havale
FIKIH III. DONEM
1. Hüküm bahisleri
1.
2.
3.
4.
Hüküm
Dini Hükümlerin Kısımları
Mahkûm Fih
Mahkûm Aleyh
2. Alış-veriş konuları II
1.
2.
3.
4.
Emanet
Hibe
Ariyet
İcâre
FIKIH IV DONEM
1. Hüküm çıkarma yolları
1. Lafız –Mana İlişkisi
1.1. Vaz ‘
1.2. Açıklık-Kapalılık
2. Manaya Delâlet
244
2. Ahval-i şahsiyye
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
Evlilik
Evlilik Akdi
Evlenme Engelleri
Evlilikte Kefalet
Evlilikte Denklik
Mehir
Talak
3. Problemler
1. Bilimsel/Tıbbî Problemler
2. Ekonomik Problemler
FIKIH V DONEM
1. Makasıd teorisi
1.
2.
3.
4.
Maslahat
Zaruriyyât
Haciyyât
Tahsiniyyât
2. Ahval-i şahsiyye II
1. Velayet
2. Nafaka
3. Sosyal problemler
1. Sosyal Problemler
2. Kültürel Problemler
245
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
FIKIH VI. DONEM
1. Genel ve özel kaideler
1. Kavaid-i Külliye
2. Davâbıt
3. Mecelle Mukaddimesi (İlk 100 madde)
2. Gündelik hayata ilişkin helal ve haramlar/ kerahiye
1. Yiyecek-İçecek
1.1. Giyim Kuşam
1.2. Cinsel konular
2.Fetva Geleneği
2.1. Fetva Ehliyeti
2.2. Fetva yöntemi
2.3. Fetva Dili ve Kavramları
2.4. Günümüzde Fetva
3. İlmihal Geleneği
3.1. İlmihallerin Gelişimi
3.2. İlmihallerin İçeriği
3.3. İlmihal Kritiği
İSLAM DÜŞÜNCESİ (I DONEM)
1. Mantık/ giriş
1.
2.
3.
4.
5.
Mantığın Konusu
Mantığın Gayesi
Aklın İlkeleri
Mantığın Tarihçesi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Doğruluk
Anlam
Delalet
Tasdik ve Tasavvur (Hüküm ve Kavram)
Beş Tümel
Kategoriler
Tanım ve Tasvir
Tutarlılık
Mantığın Diğer İlimlerle İlişkisi
2. Mantıksal kavramlar
Bölme ve Sınıflandırma
246
Yeterli Kısmen Yetersiz
Yeterli
3. Mantık ve dil
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Önerme ve Cümle
Kullanım ve zikretme
Önermenin Unsurları
Önermenin Anlamı ve Doğruluğu
Önerme Çeşitleri
Önermeler Arasında Mantıksal İlişkiler
Eşanlamlılık
Zıtlık
Karşıtlık
İltizam
4. Mantık ve akıl yürütme
1.
2.
3.
Tümdengelim
Kıyas, Tanımı, Yapısı ve Unsurları
Kıyasın Çeşitleri
3.1. Kategorik (Yüklemli) Kıyas
3.2. Şartlı Kıyas
3.3. Zincirleme Kıyas
3.4. Hulfi Kıyas
3.5. Dilemma
3.6. Düzensiz Kıyas
3.7. Kısaltılmış Kıyas
3.8. Delilli Kıyas
1. Tümevarım (İstikra)
2. Analoji (Temsil
247
Yeterli
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
İSLAM DÜŞÜNCESİ II DONEM
1. Kelâm ilmi
1.
2.
3.
4.
Kelâm İlminin Tanımı, Önemi, Gayesi
İslâmî İlimler İçinde Kelâm İlminin Yeri
Kelâm İlminin Tarihî Gelişimi
Kelâm Metodu
Klâsik Kelâm Metodunun Oluşumu ve Gelişim Süreci
Kelâm Metodunda Yeni Arayışlar.
5. Kelâm İlminin Ana Konuları: Varlık, Bilgi, Din, İman, İlâhiyât, Nübüvvet ve Ahiret.
6. Kelâm Konularında Yeni Açılımlar.
2. Din
1. Dinin Tanımı ve Gerekliliği
2. Din Tasnifleri
3. Dinî Hükümler
3.1. İtikâdî Hükümler
3.2. Amelî Hükümler
3.3. Ahlâkî Hükümler
3. Din, ahlâk, ilim, sanat ve toplum ilişkisi
1. Din-Ahlâk İlişkisi
1.1. Değerler Tartışması
1.2. Ahlâkî Rölativite
2.Din-İlim İlişkisi
3.Din-Sanat İlişkisi
4.Din-Toplum İlişkisi
4. İman-I
1. İmanın Tanımı
2. İmanın Muhtevasına İlişkin Görüşler
2.1. Bilgi
2.2. Tasdik
2.3. İkrar
2.4. Amel
5. İman-II
1.
2.
3.
4.
5.
6.
İmanın Oluşumu ve Davranışı Etkileme İmkânı
İmanın Psikolojik Yapısı
İman-Amel İlişkisi
İman-İslam İlişkisi
İmanda Artma ve Eksilme
Tasdik ve İnkâr Bakımından İnsanlar
248
Yeterli
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
6. Zarûrât-ı diniye
1. Zarûrât-ı Diniye (Usûlüddin)
2. Dinde değişen-değişmeyen hususlar
3. Tekfir
İman, Küfür ve Nifakın Tanımları
İman-Küfür, İlişkisi
İman-Amel İlişkisi Açısından Büyük Günah İşleyenin Durumu
7. Akîde: klasik metin
8. İlâhiyat/Allah’ın varlığı I
1. İslâm Düşüncesinde Allah’ın Varlığının Delilleri: Fıtrat, Hudûs, İmkân, Gaye ve Nizam,
Kabûl-i âmme, Kemâl Delilleri
2. Din Felsefesinde Tanrı’nın Varlığının Delilleri: Ontolojik, Kozmolojik, Gayelilik, Dinî
Tecrübe, Ahlâk Delilleri
3. Kur’an ve Hadislerde Allah’ın Varlığının Delilleri
9. İlâhiyat/Allah’ın varlığı II
1. Allah’a İman ve İnsan
2. İnsanın Fıtratı ve İmanın Psikolojik Alt Yapısı
3. İnkârcı Akımlar
10. İlâhiyat/Allah’ın birliği, sıfatları I
1. Allah’ın Birliği(Tevhid Anlayışı)
2. Allah’ın Sıfatları
Zât-Sıfat İlişkisi
Vücud Sıfatı, Subûtî, Selbî, Fiilî ve Haberî Sıfatlar
11. İlâhiyat/Allah’ın birliği, sıfatları ve tanrı-âlem
ilişkisi II
1. Hıristiyanlığın Teslis ve Uzak Doğu Dinlerinin Dualist ve Politeist Tanrı Anlayışlarının
Tahlili
2. Tanrı - Âlem İlişkisi ve Tanrı Tasavvurları.
3. Tanrı Alem İlişkisi bağlamında Tevhid İnancıyla Bağdaşmayan Anlayışlar.
12. İlâhiyat/irade, kader I
1.
2.
3.
4.
5.
Kaza-Kader Kavramları
Allah’ın Sıfatları ve Kader
İnsanın Fiilleri
İrade Hürriyeti
İnsan İradesinin Fiildeki Rolü Ve Sorumluluğu
5.1. İstitaat
5.2. Tevekkül
5.3. Hayır-Şer
6.Hidâyet-Dalâlet, Saâdet-Şekâvet
249
İSLAM DÜŞÜNCESİ III DONEM
Yeterli
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
1. Nübüvvet/ peygamberlik geleneği-I
1. Nübüvvetin Gerekliliği ve Temellendirilmesi
2. Tarihî Bir Gerçeklik Alanı Olarak Peygamberlik
3. Nübüvvet Geleneğinin Temel Özellikleri
3.1. Vehbîlik
3.2. Beşerilik
3.3. Vahiy
3.4. Mûcize
2.Nübüvvet, peygamberlik geleneği II, akıl-vahiy
ilişkisi
1. Akıl-Vahiy İlişkisi
2. Fetret Ehli
Tanım ve Kapsamı
Dinî Sorumlulukları
3. Nübüvvet/peygamberlerin özellikleri
1. Peygamberlerin Özellikleri
2. Peygamber-Gayb İlişkisi
3. Peygamberin Dindeki Konumu
4. Nübüvvet/ son peygamber Hz. Muhammed
1.
2.
3.
4.
Hz. Muhammed’in Son Peygamber Oluşu ve Nübüvvetinin İsbâtı
Nübüvvetinin Evrenselliği
Nübüvvetinin Önceki İlâhî Kitaplarda Müjdelenmesi Meselesi
Müsteşriklerin Hz. Peygamberin Nübüvvetine ve Kur’an’a Karşı İtirazları
5. Nübüvvet: Dinlerde nübüvvet anlayışı
1. Semavî Dinlerin Nübüvvet Anlayışlarının Mukayesesi
2. Nübüvvete Karşı Olan ve Nübüvvet İnancı Bulunmayan Din ve Anlayışlar
3. Vahiy Aldıklarını İddia Eden Heretik Akımlar
6. Ahiret- I
1. İslâm Düşüncesinde Âhirete İmanın Temellendirilmesi
2. Ferdin Dinî Hayatının Bütünlüğü Açısından Ahirete İmanın Önemi
3. Ölüm Sonrası İle İlgili Kavramlar: Kabir Hayatı, Kıyamet, Kıyamet Alametleri,
Hesap, Cennet ve Cehennem
250
7. Ahiret-II
Yeterli
1. Semavî Dinlerde Âhiret İnancı
1.1. Yahudilikte Âhiret İnancı.
1.2. Hıristiyanlık’ta Âhiret İnancı
2. Mehdilik İnancı
3. Nüzûl-i Îsâ
4. Reenkarnasyon
5. Ruh Çağırma
8. Yeni kelâm meseleleri I
Felsefî Toplumsal Konular
9. Yeni kelâm meseleleri – II
Bilimsel Tıbbî Meseleler
İSLAM DÜŞÜNCESİ IV DONEM
Kındî : Risaleler
Farabî:
1. Akıl
2. Mutluluğun Kazanılması
3. İlimlerin Sayımı
İbn Sina: İşaretler ve Tembihler
Gazali : el-Munkız-Mineddalâl
İbn Rüşd : Faslü’l-Makal
Kuşeyrî : Risale
Maverdi : Edebü’d-Dünya ve’d-Din
İbn Miskeveyh : Tehzibü’l-Ahlâk
İbn Arabi : Fususü’l-Hikem
İbn Haldun : Mukaddime
Katip Çelebi : Mizanü’l-Hak
251
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
Yeterli
İSLAM DÜŞÜNCESİ V. DONEM
1. İslâm ahlâk düşünürleri
1. Farabi
2. İbn Miskeveyh
3. Kınalızade
2. Ahlâk-hukuk ilişkisi
1. İslâm Fıkhının Ahlâki Zemini
2. Külli Kaideleri Açısından Hukuk-Ahlâk İlişkisi
3. Hukuk Teorileri ve Ahlâk
3.İslâm ahlâkı
1. İslâm Ahlâkının Kaynağı
2. İslâm Ahlâkının Temel Kavramları
3. İslâm Ahlâkının Temel İlkeler
4. Genel ahlak teorileri
1. Erdem Ahlakı
2. Stoik Ahlâk
3. Ödev Ahlakı
4. Faydacı Ahlak
5. Çağdaş Ahlak Teorileri
6. Dinler ve Ahlâk
5.Ahlaka ilişkin temel kavramlar
1. Olgu, Değer, Norm
2. Ahlâkın Kaynağı
3. Ahlâk ve Dil
6. Tasavvufun kaynağı
1. Kur’an ve Sünnet
2. Hermetik Gelenek
3. Gnostik Felsefenin Etkisi
7.Tasavvuf düşüncesinin oluşumu ve sistemleşmesi
1. Zühd ve İlk Zahidler
2. Zühdden Tasavvufa Geçiş
3. Tasavvuf düşüncesinin Sistemleşmesi
252
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
8. Felsefi tasavvuf
Yeterli
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
1. Felsefi Tasavvufun Mahiyeti
2. Felsefi Tasavvufun temsilcileri
Hakim-i Tirmizi
Sühreverdi
İbn Arabi
9.Şiirleşen tasavvuf
1. Tasavvuf ve Şiir
2. Şair Sufiler
Ahmet Yesevi
Mevlana
Yunus Emre
10.Tasavvufta temel kavramlar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Tasavvuf ve Tarikat
Nefis, Ruh, Kalp ve Akıl
Sülük - Adab
Tevhid-Marifet
Haller
Makamlar
DİN, EĞİTİM, İLETİŞİM ALANI
DÖNEMLERE GÖRE DAĞILIMI
IV. DONEM
1.Din olgusu
1. Dini Oluşturan Hususlar
2. Dünya Dinlerine Panoramik Bir Bakış
2. Yahudilik
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ahit
Seçilmişlik
Tevrat
Mabet
Arz-ı Mev’ud
Mesihçilik
Günümüzde Yahudilik
253
DERSLERİ
VE
KONULARININ
Yeterli
3. Hıristiyanlık
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Teslis
İsa-Mesih
Kilise
Misyon
Mesihçilik
Ahit
1.
2.
3.
4.
Maya/Avidya İnancı
Samsara ve Karma İnancı
Mokşa veya Nirvana İnancı
Diğer Ortak İnançlar
Evrenle İlgili İnançlar
Kast Sistemi
Aşrama-Dharma
Günümüzde Hıristiyanlık
4. Hinduizm
5.Günümüzde Hinduizm
5. Budizm
1.
2.
3.
4.
5.
Pratityasamutpada (Bağımlı Varoluş Yasası)
Dört Temel Hakikat
Sekiz Dilimli Yol
Karma
Nirvana
6. İslâm dünyasında heretik dini akımlar
1. Bâbîlik ve Bahâîlik
2. Kadiyanîlik
3. İsmaililik
7. Hıristiyanlık kaynaklı dinî akımlar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Yehova Şahitleri
Mormonlar
Moonculuk
Sayentoloji Kilisesi
Satanizm
New Age
254
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
8. Hint ve uzak doğu kaynaklı dinî akımlar
1.
2.
3.
4.
Yeterli
Kısmen
Yeterli
Hare Krishna (ISKCON)
Sai Baba
Transandantal Meditasyon
Bhagwan/Osho Hareketi
9. Misyonerlik
1. Misyonerliğin Tarihi Gelişimi
2. Günümüz Misyonerlik Faaliyet Alanları ve Yöntemler
10. Diyalog
1. Misyon ve Diyalog İlişkisi
2. Dini Çevrelerinin Diyalog Perspektifleri
3. Dinlerin Öteki Algısı ve Diyalog
V. DONEM
1. İletişim kavramı, unsurları ve çeşitleri
1. İletişim Kavramı ve Unsurları
2. İletişim Yolları
3. İletişim Çeşitleri
Sözlü İletişim
Sözsüz İletişim (Beden Dili)
2.İletişimde konuşma ve dinleme
1. İletişimde Dil ve Kavramlar
2. Konuşmaya Hazırlık
2.1. Dinleyiciyi Tanıma
2.2. Konuşma Ortamını Tanıma
2.3. Kürsüde Duruş
3. Konuşmada Akıcılık (Söze başlama, Plan sunma, canlı örnekler verme vb.)
4. Dinleme Yeteneği
5. Anlama ve Yardımcı Olma İçin Dinleme
6. Yargılama ve Tuzak Kurma İçin Dinleme
7. Yüzeysel Dinleme
255
Yetersiz
İletişim engelleri
Yeterli
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Aşırı Genelleme
Kutuplaştırma(Falancalar-filancalar)
Mutlakçılık
Keşkecilik
Toptancılık
1.
2.
3.
4.
Dini Danışma ve Rehberlik Kavramları
Dini Danışma ve Rehberliğin İrşad ve Tebliğden Farkı
Rehberlik ve Danışmadaki Yanlış Anlayışla
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
Ön Yargılar
4.Dini danışma ve rehberliğin anlamı
Rehberlikte Temel İlkeler
5. Dini danışma ve rehberliği zorunlu kılan
nedenler
1. Psikolojik Nedenler (Kalıtım Özellikleri, Farklı yetenekler, Kişilik Yapısı vb.)
2. Sosyolojik Nedenler (Karmaşık Toplum yapısı, Aile Yapısında Değişme, Din Alanındaki
Yeni Problemler)
3. Ekonomik Nedenler (Şehirleşme, İş Hayatındaki Değişmeler)
4. Felsefî Nedenler (Bireyci Dünya Görüşü, Toplumcu Dünya Görüşü)
6. Dini danışmada temel nitelikler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dostluk (Rapport) Kurma
Baskısız Dini Danışma Atmosferi Oluşturma
Olduğu Gibi Kabul Etme
Duyarak Anlama (Empati)
Tabii ve Tutarlı Olma
İletişime Dikkat Etme
7. Dini danışmada dış şartlar
1.
2.
3.
4.
Danışma Mekanı
Oturma Düzeni
Danışmanın Mahremliği
Danışma Süresi ve Sıklığı
256
Yeterli
8. Dini danışmada kabul ve anlayış bildiren
teknikler
1.
2.
3.
4.
5.
Susma (Aktif Dinleme)
Basit Kabul
Tekrarlama
Aydınlatma
1.
2.
3.
4.
Tasvip
Teşvik
Cesaretlendirme
1.
2.
3.
4.
5.
Soru Sorma / Deştirme
Yansıtma
Tahlil
Deştirme
1.
2.
3.
4.
Bilgi Verme
Tavsiye
Telkin
Özetleme
9. Dini danışmada destek ve teşvik bildiren
teknikler
Güvence Verme
10. Dini danışmada teşhis ve anlamaya yönelik
teknikler
Yorum
11.Dini danışmada telkin ve öğretmeye yönelik
teknikler
Nasihat
VI. DÖNEM
1.Yaygın din eğitimi –giriş
1.
2.
3.
4.
5.
Tanımı, Amacı ve Önemi
Tarihsel Gelişim
Hedef Kitlesi
Alanları ve Vasıtaları
Problemleri
257
Kısmen
Yeterli
Yetersiz
Yeterli
Kısmen
Yeterli
2.Yaygın din eğitiminde yöntemler
1.
2.
3.
4.
5.
Yetişkinlerde Öğrenme İlkeleri
Yetişkinlerde Öğrenme Engelleri
Yaygın Din Eğitiminde Kullanılan Yöntemler
Yöntem Seçiminde İlkeler
Yeni Yaklaşımlar
3.Yaygın din eğitiminde hitabet ve türleri
1.
2.
3.
4.
Konusuna Göre Hitabet Türleri
Şekline Göre Hitabet Türleri
Dinî Hitabet ve Türleri
Kur’an ve Sünnette Hitabet İlkeleri
Dinî Hitabetin Malzemesi ve Bunlara Ulaşma Yolları
4.Yaygın din eğitiminin vasıtası olarak vaaz
1.
2.
3.
4.
Tarihsel gelişim ve Meşhur Hatipler,
Vaaz Duaları
Vaazın Hazırlanışı
Sunumu ve Değerlendirilmesi
5. Yaygın din eğitiminin vasıtası olarak hutbe
1.
2.
3.
4.
5.
Tarihsel gelişim
Günümüz Hutbelerinde Görülen Eksiklikler
Hutbe Duaları
Hutbenin Hazırlanışı
Sunumu ve Değerlendirilmesi
6. Medya’da dini hitabet
1. Medyanın Dini Hitabetteki Yeri
2. Medyadaki Dini Hitabetin Özellikleri
3. Problemler ve Çözüm Önerileri
7. Çeşitli törenlerde dini hitabet ve dua
1.
2.
3.
4.
Törenlerdeki dinî hitabet ve duanın özelliği
Hatim ve Mevlit Duaları
Mübarek Gün ve Gecelerde Hitabet ve Dua
Cami Dışında Dini Hitabet ve Dua
258
Yetersiz
11. Kursların amaçları çerçevesinde eklenmesi gereken diğer dersler ve mevcut derslerin
içeriğine ilişkin görüşlerinizi lütfen yazınız.? (Size ayrılan boşluk yeterli olmaz ise ayrı bir
sayfada görüşlerinizi yazmaya devam ediniz.)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
Anket bitmiştir. Yardımlarınız için teşekkür
259