tc gazġ ünġversġtesġ eğġtġm bġlġmlerġ enstġtüsü uygulamalı
advertisement
T.C. GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ UYGULAMALI SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI GRAFĠK EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI EĞĠTĠM AMAÇLI WEB SAYFALARINDAKĠ GRAFĠK TASARIM SORUNLARI VE ÖRNEK BĠR EĞĠTĠM PORTALI TASARIMI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Hazırlayan Sonnur ÖZDEMĠR Ankara Eylül, 2009 T.C. GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ UYGULAMALI SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI GRAFĠK EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI EĞĠTĠM AMAÇLI WEB SAYFALARINDAKĠ GRAFĠK TASARIM SORUNLARI VE ÖRNEK BĠR EĞĠTĠM PORTALI TASARIMI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Sonnur ÖZDEMĠR DanıĢman: Yrd. Doç. ġansal ERDĠNÇ Ankara Eylül, 2009 JÜRĠ VE ENSTĠTÜ ONAY SAYFASI Sonnur ÖZDEMĠR‟in “Eğitim Amaçlı Web Sayfalarındaki Grafik Tasarım Sorunları ve Örnek Bir Eğitim Portalı Tasarımı” baĢlıklı tezi 14 / 09 / 2009 tarihinde, jürimiz tarafından Grafik Eğitimi Bilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir. Adı Soyadı Ġmza Üye (Tez DanıĢmanı) : Yrd. Doç. ġansal ERDĠNÇ Üye : Doç. Dr. Yücel GELĠġLĠ Üye : Yrd. Doç. Dr. Can ġAHĠN Onay Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. / / 2009 Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ Enstitü Müdürü i ÖNSÖZ Ġçinde bulunduğumuz yenilenme çağında, bireyler teknolojiyi daha dinamik olarak kullanarak kendilerini geliĢtirmekte ve birçok konuda kiĢisel eğitimlerini sürdürmektedirler. GeliĢen teknoloji ile hayatımıza giren kavramlardan bir tanesi de bilgisayarlar arası kurulan dünya çapındaki ağ sistemidir.(www) Bu ağlar üzerinde paylaĢılan bilginin görsel tasarıma ihtiyacı vardır. Artık tüketim toplumu olarak çok fazla internet kullanmaktayız. Ġçinde bulunduğumuz çağın gereği olarak genellikle her evde internet bağlantısı bulunmaktadır. Artık günümüz insanı alıĢveriĢ, eğitim, bankacılık, ödevler, oyun, vs. gibi birçok alandaki ihtiyaçlarını web sayfaları üzerinden karĢılamaktadır. En büyük sorumluluk ise burada tasarımcılara düĢmektedir. Her geçen gün birçok yeni içerik ortaya çıkmaktadır ve tüketim toplumu olarak tüketicilerin ihtiyaçlarını karĢılayacak tasarımlar, profesyonel tasarımcılar tarafından ortaya konulmalıdır. Grafik tasarım, görsel iletiĢim sorunlarını ele alır ve artık günümüzde her alanda kendini göstermektedir. Eğitim insanlarla kurulan etkileĢimin en dinamik hallerinden biridir. Eğitimle ilgili yapılacak her web sayfa tasarımının, titizlikle irdelenmesi ve sonrasında uygulanması gerekir. Bu çalıĢma ile eğitim amaçlı web sayfalarındaki grafik tasarım sorunları nelerdir, iyi bir eğitim portalı tasarımı nasıl olmalıdır, sorularına yanıt aranmıĢtır. Bu araĢtırmada, eğitim için yapılan web sitelerindeki grafik tasarım sorunlarının neler olduğuna değinilmiĢ ve bu sorunlara çözüm önerileri sunulmuĢtur. Bu öneriler ıĢığında örnek bir eğitim portalı tasarımı yapılmıĢtır (www.egitimsart.net). Ġleride yapılacak olan eğitim portalı tasarımlarının daha iyi ve etkili olabilmesi için yapılan çalıĢmalara katkıda bulunulmak istenilmiĢtir. AraĢtırmam boyunca, desteğini hiçbir zaman esirgemeyen ve her zaman yanımda olan danıĢmanım Sayın, Yrd. Doç. ġansal ERDĠNÇ‟e, çalıĢmamın uzman görüĢleri kısmında desteğini ve katkılarını esirgemeyen tüm hocalarıma teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca, aileme, sevgili ev arkadaĢım Nezaket TEZCAN‟a ve dostlarıma bana güvenip her zaman yanımda oldukları için teĢekkür ederim. Sonnur ÖZDEMĠR ii ÖZET EĞĠTĠM AMAÇLI WEB SAYFALARINDAKĠ GRAFĠK TASARIM SORUNLARI VE ÖRNEK BĠR EĞĠTĠM PORTALI TASARIMI Özdemir, Sonnur Yüksek Lisans, Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Grafik Eğitimi Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. ġansal ERDĠNÇ Eylül – 2009, 161 sayfa Bu araĢtırmanın amacı, eğitim amaçlı web sayfalarındaki grafik tasarım sorunlarının neler olduğunu ortaya koymak ve bu sorunlara çözüm önerileri sunarak, bu öneriler ıĢığında uygun bir eğitim portalı tasarımı ortaya çıkartmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda, eğitim amaçlı web sayfalarında var olan grafik tasarım sorunlarının neler olduğuna iliĢkin sorularla anket katılanlarının görüĢleri alınmıĢtır. Bu görüĢler doğrultusunda örnek bir eğitim portalı tasarımı olarak www.egitimsart.net yapılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini eğitim sitelerinin tümü oluĢturmaktadır. Evrenden tesadüfi örneklem tekniği ile seçilen, eğitim amacı ile yapılmıĢ olan 9 adet web portalı çalıĢmanın örneklemini oluĢturmuĢtur. Verilerin toplanması için hazırlanan anket; Ankara Üniversitesi BÖTE, Fatih Üniversitesi Grafik Bölümü ve Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Görsel ĠletiĢim Tasarımı öğrencilerinden oluĢan 91 kiĢiye uygulanmıĢtır. Elde edilen bulgular tablolara dayanılarak yorumlanmıĢtır. Elde edilen veriler sonucunda incelenen web sayfalarının taĢıması gereken kriterlerin tamamını taĢımadığı bir takım görsel sorunlarının olduğu tespit edilmiĢtir. Anket katılımcıları, incelenen sitelerin içerik bakımından belirlenen hedef kitleler için yetersiz olduğu görüĢünü bildirmiĢlerdir. Bazı web sayfalarında da tipografik sorunlar olduğu tespit edilmiĢtir. Birden fazla yazı ailesi kullanılmıĢ olmasının bir karmaĢaya neden olduğu görülmüĢtür. Eğitim amaçlı web sayfalarının genelinde renk sorunları bulunmaktadır. Bu sitelerde kullanılan renklerin genelde göz yorucu ve dikkat dağıtıcı iii olduğu belirlenmiĢtir. Sürekli okuma gerektiren yazılarda kullanılan renklerin uygun olarak seçilmediği gözlemlenmiĢtir. Bazı Eğitim amaçlı web sayfalarına ait tasarımlarda kullanımı zor olan menülerin tercih edildiği tespit edilmiĢtir ve bazı tasarımlarda kullanılan görsellerin iç sayfalarda devamlılığını sağlamadığı da görülmüĢtür. AraĢtırma sonunda, tasarım ilkelerine uygunluk göstermeyen noktalarda araĢtırmacı tarafından ortaya konulan önerilere yer verilmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Arayüz, Eğitim, ĠletiĢim, Grafik, Görsel, Portal, Web, Tasarım. iv ABSTRACT GRAPHIC DESIGN PROBLEMS IN WEB PAGES FOR EDUCATION AND A SAMPLE DESIGN OF AN EDUCATION PORTAL Özdemir, Sonnur MA, Applied Arts Department of Education, Graphics Education Field Thesis Advisor: Assistant Professor ġansal ERDĠNÇ September-2009 , 161 page The purpose of this research, education, graphic design web pages for what is to demonstrate the problems and offer solutions to these problems, this proposal in the light occurs is to design an appropriate educational portal. In line with this objective, the existing educational web pages, graphic design, what is the problem with the survey questions concerning the opinions of personnel have been attending. In line with this view as an exemplary educational portal design www.egitimsart.net made. Constitute all of the training site of the research universe. Selected through random sampling technique from the universe, who has been training with the aim of the study sample constituted 9 pcs web portal. Prepared for data collection surveys, Ankara University, CEIT, Fatih University, Gazi University Department of Graphic and Visual Communication Design students of the Faculty of Fine Arts, consisting of 91 persons was performed. The results were evaluated based on the table. Examine the data obtained as a result of the web page should carry a set of criteria does not comprise all of the visual problems that have been identified. Survey participants, review the terms of the content of the site is determined to be insufficient for the target group reported opinion. At the end of research, design principles does not show compliance by the researcher in the mid-point where the subject is given to the proposal. v Keywords: Interface, Education, Communications, Graphic, Image, Portal, Design, Web vi ĠÇĠNDEKĠLER JÜRĠ VE ENSTĠTÜ ONAY SAYFASI ............................................................................. i ÖNSÖZ ............................................................................................................................. ii ÖZET ............................................................................................................................... iii ABSTRACT...................................................................................................................... v ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................... vii EKLER............................................................................................................................. xi TABLOLAR LĠSTESĠ .................................................................................................... xii ġEKĠLLER LĠSTESĠ ..................................................................................................... xiii GRAFĠKLER LĠSTESĠ................................................................................................... xv KISALTMALAR LĠSTESĠ ........................................................................................... xvi BÖLÜM I .......................................................................................................................... 1 1.1. Problem Durumu ............................................................................................ 1 1.2. Problem Cümlesi ............................................................................................ 7 1.2.1. Alt Problemler ................................................................................. 7 1.3. AraĢtırmanın Amacı ....................................................................................... 9 1.4. AraĢtırmanın Önemi ....................................................................................... 9 1.5. Varsayımlar .................................................................................................... 9 1.6. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ............................................................................ 10 1.7. Tanımlar / Terimler ...................................................................................... 10 BÖLÜM II ...................................................................................................................... 11 2.1. Ġnternet ......................................................................................................... 11 2.1.1. Ġnternet Nedir? .............................................................................. 11 2.1.2. Ġnternetin Tarihçesi ....................................................................... 12 2.1.3. Ġnternet Adresleri .......................................................................... 13 2.1.4. Ġnternet Araçları ............................................................................ 15 2.1.4.1. Elektronik Posta (e-mail): .............................................. 15 2.1.4.2. Dosya Transfer Protokolü (File Transfer Protocol / FTP) ..................................................................................................... 18 2.1.4.3. World Wide Web (WWW) ............................................. 18 vii 2.1.4.4. WWW Rehberleri ve AraĢtırma Motorları:.................... 19 2.1.4.5. Diğer Ġnternet Araçları: .................................................. 20 2.1.5. Ġnternette Bilginin ġekli ve Bilgi Kaynakları................................ 22 2.1.6. Ġnternet ve Türkiye ........................................................................ 22 2.2. World Wide Web ......................................................................................... 25 2.2.1. World Wide Web (www) Nedir? .................................................. 26 2.2.2. WWW'in Popülerliği ve Kullanıcı Kitlesi..................................... 27 2.2.3. World Wide Web‟in Uygulama Alanları ...................................... 27 2.2.4. Hiperyazılım (Hypertext) ve Hipermedya (Hypermedia) ............. 28 2.2.5. HTML (The Hypertext Markup Language) .................................. 30 2.3. ĠletiĢim ......................................................................................................... 31 2.3.1. Grafik ĠletiĢim ............................................................................... 32 2.3.2. Tasarım .......................................................................................... 32 2.3.3. Grafik ............................................................................................ 33 2.3.3.1. Grafik Tasarım ............................................................... 33 2.4. Web Sayfa Tasarımı ..................................................................................... 34 2.4.1. Web Sayfa Tasarımı‟na BaĢlarken ................................................ 34 2.4.1.1. WWW Sayfa Tasarımlarının BaĢarısı ............................ 35 2.4.1.2. Neden WWW Sayfası .................................................... 36 2.4.2. WWW Sayfa Tasarımcılığı ........................................................... 37 2.4.3. WWW Sayfa Tasarım Programları ............................................... 38 2.4.3.1. WWW Tasarım Programlarının Özellikleri ................... 39 2.4.3.2. WWW Tasarım Programlarının Geleceği ...................... 40 2.5. WWW Sayfa Düzeni .................................................................................... 40 2.5.1. WWW Sayfalarının Yapısı ........................................................... 44 2.5.2. WWW Sayfalarının Temel Bölümleri .......................................... 46 2.5.2.1. BaĢlık .............................................................................. 47 2.5.2.2. Gövde ............................................................................. 48 2.5.2.3. Dipnot ............................................................................. 49 2.6. Grafik Tasarım Elemanlarının Ġnternet‟te Kullanımı................................... 51 2.6.1. Tipografi ........................................................................................ 51 2.6.1.1. Fontların Özellikleri ....................................................... 57 2.6.1.2. Metin Özellikleri ............................................................ 60 2.6.1.3. Harf Büyüklükleri........................................................... 60 viii 2.6.1.4. Satır Aralıkları ................................................................ 63 2.6.1.5. Harf Aralıkları ................................................................ 63 2.6.1.6. Hizalama ......................................................................... 64 2.6.1.7. Web Sayfa Tasarımında Tipografi Kullanımı ................ 65 2.6.2. Renk .............................................................................................. 68 2.6.2.1. Rengin ĠĢlevleri .............................................................. 69 2.6.2.2. Ekran ve Renk ................................................................ 70 2.6.2.3. Renk Psikolojisi .............................................................. 71 2.6.2.4. Doğal Renkler................................................................. 72 2.6.2.5. Kontrast Renkler............................................................. 73 2.6.3. Tarayıcıya Göre DeğiĢmeyen (Browser-Safe) Renkler ................ 73 2.6.3.1. Okunabilirlik .................................................................. 74 2.6.4. Fotoğraf, Resim ve Renk Paletleri ................................................ 75 2.6.4.1. GIF.................................................................................. 76 2.6.4.1.1. Transparan Gifler ............................................. 76 2.6.4.1.2. Hareketli Gif'ler ............................................... 77 2.6.4.2. JPEG ............................................................................... 78 2.6.4.3. PNG ................................................................................ 78 2.6.4.4. Renk Paletleri ve Yarattıkları Sorunlar .......................... 79 2.6.5. Ġkonlar ........................................................................................... 80 2.7. Ġnternette Kullanılan Diğer Elemanlar ......................................................... 82 2.7.1. Plug-in ........................................................................................... 83 2.7.2. Ses ................................................................................................. 84 2.7.3. Film, Video, Animasyon ............................................................... 85 BÖLÜM III ..................................................................................................................... 87 3.1. AraĢtırmanın Modeli .................................................................................... 87 3.2. Evren ve Örneklem ...................................................................................... 87 3.3. Veri toplama Tekniği ................................................................................... 88 3.4. Verilerin Analizi .......................................................................................... 88 3.5. www.egitimsart.net ...................................................................................... 89 3.5.1. Yazı Ailesi ..................................................................................... 89 3.5.2. Ġçerik Sunumu ............................................................................... 90 3.5.3. Renk .............................................................................................. 90 3.5.4. Görseller ........................................................................................ 90 ix 3.5.5. Menü Yapısı .................................................................................. 90 3.5.1. Ġnteraktif ĠĢlemler .......................................................................... 91 BÖLÜM IV ..................................................................................................................... 92 4.1. ALT PROBLEMLERE ĠLĠġKĠN BULGULAR VE YORUMLAR............ 92 4.1.1. Birinci Alt Problem ....................................................................... 92 4.1.2. Ġkinci Alt Problem ....................................................................... 113 4.1.3. Üçüncü Alt Problem .................................................................... 115 BÖLÜM VI ................................................................................................................... 131 5.1. SONUÇLAR .............................................................................................. 131 5.2. ÖNERĠLER ................................................................................................ 133 KAYNAKÇA................................................................................................................ 136 EKLER.......................................................................................................................... 142 x EKLER EK- 1: ........................................................................................................................... 142 EK- 2: ........................................................................................................................... 143 EK- 3: ........................................................................................................................... 146 EK- 4: ........................................................................................................................... 147 EK- 5: ........................................................................................................................... 148 EK- 6: ........................................................................................................................... 149 EK- 7: ........................................................................................................................... 150 EK- 8: ........................................................................................................................... 151 EK- 9: ........................................................................................................................... 152 EK- 10: ......................................................................................................................... 153 EK- 11: ......................................................................................................................... 154 EK- 12: ......................................................................................................................... 155 EK- 13: ......................................................................................................................... 156 EK- 14: ......................................................................................................................... 157 EK- 15: ......................................................................................................................... 158 EK- 16: ......................................................................................................................... 159 EK- 17: ......................................................................................................................... 160 EK- 18: ......................................................................................................................... 161 xi TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1. Ġnternet'te Yer Alan KuruluĢ Kodları ................................................................. 14 Tablo 2. Alternatif KuruluĢ Kodları ............................................................................... 15 Tablo 3: Tüik‟e Göre 2008 Yılında Türkiye‟deki Ġnternet Kullanımı AraĢtırma Sonuçları ............................................................................................................. 24 Tablo 4: En Son Kullanım Zamanına Göre 16-74 YaĢ Bireylerin Bilgisayar Ve Ġnternet Kullanım Oranları Yüzdesi (%) .......................................................................... 25 Tablo 5: 800 x 600 Piksel Çözünürlük Ġçin Sayfa Ölçüleri ............................................ 42 Tablo 6: RGB değerlerinin farklı renk paletlerinde karĢılığı. ......................................... 80 Tablo 7: www.ogretmenimiz.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler .......................................... 93 Tablo 8: www.etkinegitim.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ................................................ 95 Tablo 9: www.egitim.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ...................................................... 97 Tablo 10: www.eogrenme.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ................................................. 99 Tablo 11: www.canimogretmenim.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ............................... 101 Tablo 12: www.egitim.gov.tr Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ................................................ 103 Tablo 13: www.egitimportali.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ........................................ 105 Tablo 14: www.egitimciler.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ........................................... 107 Tablo 15: http://groups.adobe.com/pages/home Sitesine ĠliĢkin GörüĢler ................... 109 Tablo 16: www.egitimsart.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler............................................... 111 Tablo 17: www.egitimsart.net Sitesi Ve Diğer 9 Sitenin KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin Ttesti Sonuçları.................................................................................................... 113 xii ġEKĠLLER LĠSTESĠ ġekil 1: E-mail adresi (ġener, 1997:7) ........................................................................... 16 ġekil 2: Ġnternet'te kullanılan sembolik anlatımlara örnekler.(Önalan, 1994:10) .......... 17 ġekil 3: Ġnternet'te yer alan dijital resimlere örnek (ġener, 1997:8) ............................... 17 ġekil 4: Ġnternet'te çocuklar için hazırlanan “Yahooligans!” araĢtırma motoru (http://www.yahoo.com/) ..................................................................................... 20 ġekil 5: Hiperyazılım bağlantısı (http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/basic_interface1.html) ........... 29 ġekil 6: www'de yer alan hipermedya bilgilerine ait ikonlar (http://www.mosaic.com/) ............................................................................................................................. 30 ġekil 7: ĠletiĢim Sürecinin Temel Öğeleri (Çilenti, 1991:44) ........................................ 31 ġekil 8: ISO Standartlarında A B C Kâğıt Ölçüleri (Tepecik, 2002:43) ........................ 41 ġekil 9: 640 x 480 piksel sayfa ölçüsü (http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/navigation.html) .................... 42 ġekil 10: Maksimum sayfa uzunluğu (Lynch veHorton, 2001:176) ..................................... 43 ġekil 11: www cetveli (Gillespie, 1996:9) ..................................................................... 44 ġekil 12: Kullanıcının kafasını karıĢtırabilecek karmaĢık www sayfa modeli (http://info.med.yale.edu/caim/manual/sites/site_design.html) .......................... 45 ġekil 13: www sayfa yapısı (http://info.med.yale.edu/caim/manual/sites/site_design.html) .......................... 45 ġekil 14: www‟nın temel bölümleri (http://info.med.yale.edu/caim/manual/pages/design_grids.html) ...................... 46 ġekil 15: www sayfalarında yer alan yönlendirici düğmeler (ġener, 1997:34) .............. 47 ġekil 16: Dengeli kurgulanmıĢ sayfa düzeni ................................................................... 48 ġekil 17: KarmaĢık www sayfa düzeni .......................................................................... 48 ġekil 18: Yazı karakterlerinin evrimi (ġener, 1997:39) ................................................. 52 ġekil 19: Harfin Yapısı (Sarıkavak, 1997:3) .................................................................. 54 ġekil 20: Formatsız yazı (e-mail programından bir örnek) (ġener, 1997:41) ................ 56 ġekil 21: Hiper yazılımlar (http://www.mosaic.com/) ................................................... 56 ġekil 22: Formatlı yazı (http://www.oslonet.com/) ........................................................ 57 ġekil 23: Fontların kullanımlarına göre gruplanıĢı (Sonnur Özdemir, 2009) ................ 58 xiii ġekil 24: Görüntünün bilgisayar ekranında piksel olarak ifadesi (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20 Design%20for%20Designers.pdf) ...................................................................... 59 ġekil 25: Kalın harf karakterlerinin ekranda uygulanıĢı (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20 Design%20for%20Designers.pdf) ...................................................................... 59 ġekil 26: Ekran fontları (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20 Design%20for%20Designers.pdf) ...................................................................... 61 ġekil 27: HTML‟ de farklı harf büyüklüklerinin uygulanıĢı (Sonnur Özdemir, 2009) .. 62 ġekil 28: Basılı medyada yazının hizalanma Ģekilleri (Sonnur Özdemir, 2009)............ 64 ġekil 29: www sayfalarında kullanılabilen yazının hizalanma Ģekilleri (Sonnur Özdemir, 2009) ................................................................................................... 65 ġekil 30: Artalan – metin renklerine göre okunabilirlik (KarataĢ, 2003:145)................ 75 ġekil 31: Transparan gif (http://gifbank.tripod.com/saydamgif.html) ........................... 77 ġekil 32: Soldan sağa gittikçe daha kayıplı sıkıĢtırılmıĢ bir çiçek görüntüsü (http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Phalaenopsis_JPEG.png) ................. 78 ġekil 33: 6x6x6 www Renk Paleti (PC/Mac) (http://iat.ubalt.edu/courses/introNotes/part3.htm) ............................................. 79 ġekil 34: Ana Sayfaya Bağlantı Düğmeleri (a) ve (b) (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20 Design%20for%20Designers.pdf) ...................................................................... 81 ġekil 35: Plug-in (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20 Design%20for%20Designers.pdf) ...................................................................... 83 ġekil 36: Ġnternet üzerinden sunulan ses dosyaları (ġener, 1997:71)............................. 84 ġekil 37: Video / film ve animasyon içerikli www sitesi (http://www.hollywood.com) 85 ġekil 38: Ġnternet de yer alan video/film/animasyon örneği .......................................... 85 ġekil 39. Yazı Punto Düzenleyicisi (Sonnur Özdemir, 2009) ........................................ 89 xiv GRAFĠKLER LĠSTESĠ Grafik 1: “www.egitim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği ....................................... 94 Grafik 2: “www.etkinegitim.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği ................................. 96 Grafik 3: “www.egitim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği ....................................... 98 Grafik 4: “www.eogrenme.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği .................................. 100 Grafik 5: “www.canimogretmenim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği .................. 102 Grafik 6: “www.egitim.gov.tr” Web Sitesinin Dağılım Grafiği ................................... 104 Grafik 7: “www.egitimportali.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği ........................... 106 Grafik 8: “www.egitimciler.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği .............................. 108 Grafik 9: “http: //groups.adobe.com/ pages/home” Web Sitesinin Dağılım Grafiği .... 110 Grafik 10: “www.egitimsart.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği................................ 112 xv KISALTMALAR LĠSTESĠ ARPA : Advanced Research Project Agency Bkz : Bakınız BÖTE : Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü DARPA : Defence Advanced Project Agency DNS : Domain Name System f : Frekans FTP : File Transfer Protocol Gif : Graphics Interchange Format HTML : The Hypertext Markup Language IRC : Ġnternet Relay Chat ĠSS : Ġnternet Servis Sağlayıcısı ĠYS : Ġçerik Yönetim Sistemi Jpeg : Joint Photographic Experts Group MAC : Apple Macintosh N : Anket katılımcı sayısı NNTP : Network News Transfer Protocol NSFNET : National Science Foundation Network ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi p : Anlamlılık düzeyi. PC : Personal Computer / KiĢisel Bilgisayar PNG : Portable Network Graphics / TaĢınabilir Ağ Grafiği RGB : Red-Green-Blue S : Standart sapma. sd : Serbestlik derecesi. SMTP : Simple Mail Transfer Protocol Spss : Statistical Packages for the Social Sciences / Sosyal Bilimler için Ġstatistik Paketi t : Hesaplanan t değeri. Tüik : Türkiye Ġstatistik Kurumu ULAKBĠM:Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ULAKNET:Ulusal Akademik Ağ www : World Wide Web xvi X : Aritmetik ortalama YÖK : Yükseköğretim Kurulu % : Yüzde xvii 1. BÖLÜM I GĠRĠġ Bu bölümde araştırmanın içeriğine yönelik olarak problem durumu açıklanmış, araştırmanın amacı, önemi belirtilmiştir. Ayrıca araştırmada kullanılan terimler tanımlanmakta, araştırmanın varsayımları ve sınırlılıkları verilmektedir. 1.1. Problem Durumu İçinde bulunduğumuz yenilenme çağında, bireyler teknolojiyi daha dinamik olarak kullanarak kendilerini geliştirmekte ve birçok konuda kişisel eğitimlerini sürdürmektedirler. “Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişiklik meydana getirme sürecidir” (Ertürk, 197412). Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ve eğitime verilen önemin artmasıyla, eğitim sorunlarının çözümünde teknolojik olanaklardan faydalanılmaya başlanmıştır. Bu teknolojik olanaklardan birisi olan bilgisayar ve internet, içinde yaşadığımız yüzyılın temel kültür öğelerinden olmakla birlikte, kullanımı hızla yaygınlaşan birer araç haline gelmiştirler. Uzun çağlardan bu yana neden-sonuç ilişkisi çerçevesinde yeni icatlar yapılmış ve bu icatlar da başka icatların yapılmasını gerekli kılmıştır. Telefon, radyo ve televizyon gibi teknoloji destekli araçların bulunmasıyla birlikte iletişimde mesafe engelinin ortadan kaldırılması sağlanmıştır. İletişim hızında meydana gelen değişim sonucunda diğer teknolojilerin de bilgi paylaşımını kolaylaştırmak amacıyla bulunmasına ortam hazırlanmıştır. 2 Bilgisayar teknolojisi, 1900‟lü yılların ortalarında gelişmesinin ve hızının artmasını ile hayatımıza girmiştir. Bilgisayar teknolojisi, bilginin üretilmesi, saklanması ve depolanması işlevlerine farklı boyutlar getirmiştir. Bilgisayar teknolojisinin kullanılmaya başlanmasıyla, ona bağlı teknolojilerin de geliştirilmesi uzun sürmemiş ve 1960‟lı yılların sonunda yepyeni bir iletişim teknolojisi olan İnternet kullanılmaya başlanmıştır. İnternet, ilk etapta sınırlı bir kullanım alanı sağlarken 2000‟li yıllara geldiğimizde, günlük hayatımızı kolaylaştırma amaçlı; iletişim, ticaret, bankacılık, finans, sağlık, ulaştırma, kamu, eğitim vb. gibi sektörlerin vazgeçilmez teknolojisi olarak kabul görmüş ve kullanılmaya başlanmıştır. Gelişen teknoloji ile hayatımıza giren kavramlardan bir tanesi de bilgisayarlar arası kurulan dünya çapındaki ağ sistemidir (World Wide Web). Bu ağlar üzerinde paylaşılan bilginin sunulduğu ortamların görsel tasarıma ihtiyacı bulunmaktadır. İçinde bulunduğumuz çağın gereği olarak genellikle artık her evde ağ bağlantısı (internet) bulunmaktadır. Tüketim toplumunun ihtiyaçlarının artışına paralel olarak internet kullanımı da gittikçe artmaktadır. “İnternet, iki veya daha çok sayıda bilgisayarın birbirleriyle bağlantısı anlamına gelen bilgisayar ağlarının (network) aralarında bağlantı kurmalarıyla oluşan ve bu şekilde gittikçe büyüyüp gelişen, dünya çapında yaygın bilgisayar ağlarına dayalı bir iletişim sistemidir” (İçel, 1998:407). “Dünya üzerindeki irili ufaklı bilgisayar ağlarının aralarında tekrar bağlantı kurmaları ile büyüyerek gelişen bir ağlar arası bağ (network of networks) (Köksal, Oktay ve Eser, 1999:15) niteliği de taşıyan bu ağ sistemi aracılığıyla ilişki kuran milyonlarca bilgisayarın birbirleri ile haberleşmesi ve bilgi alışverişinde bulunması sonucunda, günümüzde bilgiye en kolay, hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşmanın yolu da İnternet olarak belirlenmiş olmaktadır.”(Seyidoğlu, 1997:221) İnternet teknolojisinin getirdiği yenilikler sayesinde insanlar, evlerinden dışarı çıkmalarına gerek kalmadan, dünyanın herhangi bir noktasıyla iletişim kurabilmekte, mağazalara gitmeden alışveriş yapabilmekte, her tür bankacılık işlemlerini 3 gerçekleştirebilmekte, sağlık kuruluşlarının internet hizmetlerinden gerektiğinde 24 saat hizmet alabilmekte, hava ve yol durumuna ilişkin ayrıntılı bilgileri öğrenebilmekte, kamu sektörüne ilişkin işlemlerini gerçekleştirebilmekte ve istedikleri bir konuda çevrimiçi eğitimler alabilmektedirler. İnternet‟te ulaşımın kolaylaşması ve sağlanan hizmetlerin kapsamının genişletilmesi amacıyla çeşitli İnternet araçları geliştirilmiştir(Seyidoğlu, 1997:223). Bunlardan WorldWide-Web (www) ya da kısaca Web, birçok İnternet hizmetini birleştiren bir araç olmasıyla ön plana çıkar. Kelime anlamı olarak, dünyayı saran ağ anlamına gelen Web; yazı, resim, ses, video ve animasyon gibi pek çok farklı nitelikteki verilere etkileşimli olarak ulaşmamızı sağlayan çoklu bir hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir dokümanın çağrılmasına (navigate) olanak sağlar ve bu ortamdaki her veri diğer bir veriyi çağırabilir. Link, aynı doküman içindeki başka bir yerde olabileceği gibi fiziksel olarak başka bir yerde (İnternet üzerindeki başka bir bilgisayarda) de olabilir. Bütün bu farklı yapılardaki veriler, uygun standartlar ile bir arada kullanılarak bir Web tarayıcısı‟nda (Web browser) görüntülenebilir (İnan, 1999:72 ). Web sayfası, kullanıcının bir Web (www) hizmet merkezine bağlandıktan sonra tek seferde ekrana aktarabildiği verilerden oluşan bir dosyadır. Bu sayfadaki veriler; metin, resim, grafik veya ses bilgileri içerebileceği gibi, linkler aracılığıyla başka merkezlerle (İnternet üzerindeki başka bir bilgisayarla) de bağlantılı olabilir. Bir Web sayfasında uzunluk sınırlaması yoktur, sayfanın içinden istenildiği kadar değişik sayfalara bağlantılar (linkler) konulabilir. Her Web sitesi hiyerarşi içinde birbiriyle bağlantılı Web sayfası/sayfalarından oluşmaktadır (Seyidoğlu, 1997:235). “Tasarımcı, yaratıcılık duygusu gelişmiş, insanların beklentilerine göre gözlem ve öğrenme yöntemiyle her olaydan kendine özgü bir yaratıcı buluş ortaya çıkaran kişidir”(Alpaslan, 2003:21). Her geçen gün birçok yeni içerik ortaya çıkmaktadır ve tüketim toplumu olarak tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayacak yeni tasarımlar, grafik tasarım eğitimi almış profesyonel tasarımcılar tarafından ortaya konulmalıdır. Ancak günümüzde birçok web sayfasının tasarımı bu konuda eğitim almamış kişiler tarafından yapılmaktadır. Ortaya çıkan tasarımlarda, grafik tasarım açısından sorunlar görülmektedir. Görsel açıdan daha zengin ve grafik tasarım açısından sorunsuz web sayfası tasarımlarının kullanıcılara sunulması aşamasında en büyük sorumluluk tasarımcılara düşmektedir. Grafik tasarım, görsel iletişim sorunlarını ele alır ve artık günümüzde her alanda kendi göstermektedir. 4 Grafik tasarımın birinci işlevi, bir mesaj iletmek ya da bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım terimi ilk kez 20. yüzyılın ilk yarısında metal kalıplara oyularak yazılan ve çizilen ve daha sonra da çoğaltılmak üzere basılan görsel malzemeler için kullanılmıştır. Teknoloji geliştikçe, sadece basılı malzemeler değil; film aracılığıyla perdeye yansıtılan, video ile ekrana gönderilen ve bilgisayarlar yardımıyla üretilen görsel malzemeler de grafik tasarım kapsamı içine girmiş ve bu terimin anlamı oldukça genişlemiştir (Becer, 2002:33). Bir grafik tasarım problemi daima iletişim ile ilgilidir. Tasarımcı; uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel algılamanın doğasını, görsel yanılsamanın rolünü ve sözel ile görsel iletişim arasındaki ilişkileri de bilmek ve göz önüne almak zorundadır. İletişim, grafik tasarımın hayati unsurudur. Zaten, grafik tasarımı bu denli ilginç, dinamik ve çağdaş kılan şey de iletişime yönelik olmasıdır. Tasarımcı; güncel bir bilgiyi, çağdaş bir beğeni anlayışı içinde ve yine çağdaş araç ve malzemelerle sunmak zorundadır (Becer, 2002:34 ). Eğitim insanlarla kurulan etkileşimin en dinamik hallerinden biridir. İnternet kullanımı yaygınlaştıkça; internet üzerinden web sayfaları aracılığıyla eğitim materyallerinin sunumu ve eğitim rehberlik hizmetleri gibi eğitimsel içeriklerin kullanıcılara aktarılması tercih edilir hale gelmiştir. Her web sayfası tasarımında olduğu gibi eğitimle ilgili yapılacak her web sayfa tasarımının titizlikle irdelenmesi ve sonrasında uygulanması gerekir. “Uzaktan Eğitim terimi ilk olarak Wisconsin Üniversitesi‟nin 1892 yılı katalogunda geçmiş ve bu üniversitenin yöneticisi William Light tarafından 1906‟da bir yazıda kullanılmıştır” (Verduin ve Clarck, 1994:7). Uzaktan eğitim, ilk defa o yazıda kullanıldığı yıldan günümüze kadar çeşitli şekillerde tanımlanmış ve tanımlanmaya devam etmektedir. “Uzaktan eğitim; öğretici ve öğrencinin mekan ve bazen zaman bakımından ayrıldığı yapılandırılmış öğrenmeleri içeren, günümüzde çok hızlı gelişen yerel ve uluslararası eğitim şeklidir” (McIsaac ve Gunawardena, 1996:403-437). Günümüzde internet kullanıcıları için bilgi, herhangi bir zamanda herhangi bir yerden erişilebilir konuma gelmiştir. Bu, eğitim kurumları için herkesin erişebileceği öğrenme ortamları sunmada önemli olanaklar sağlamaktadır. Aynı zamanda ve mekanda olan belirli kişilere öğrenme imkanı sunan yüz yüze eğitim uygulamaları, yerini herhangi bir zaman ve mekanda bulunan herkesin erişebileceği öğrenme uygulamalarına bırakmıştır (Aggarwal ve Bento,2000). İnternetin sunduğu bu olanaklar, uzaktan eğitim uygulaması bulunmayan eğitim kurumlarının yüz yüze eğitim deneyimlerini; uzaktan eğitim uygulamalarına sahip olanların ise bu uygulamalarda elde ettikleri deneyimleri internet ortamına aktarmalarını 5 sağlamıştır. Bu nedenle 1990‟lı yılların ortalarında uzaktan eğitimde ön plana çıkan teknoloji, internet; uygulama modeli ise internet tabanlı eğitim olmuştur. İnternet ile uzaktan eğitim uygulamalarına bilgisayara dayalı iletişim, web tabanlı eğitim, eşzamanlı eğitim, eşzamansız eğitim, çevrim içi ve çevrim dışı eğitim gibi birçok isimlendirme yapıldığı görülmektedir. Bu isimlendirmelerle interneti taban alan ve internet üzerinden gerçekleştirilen uygulamalar ifade edilmektedir. İsimlendirme farklılıkları nedeniyle İnternet Tabanlı Eğitim tanımlarında çeşitlilik göze çarpmaktadır. Bu tanımlardan bazıları: - “İnternet Tabanlı Eğitim, herhangi bir ek yazılım ve öğrenme kaynağına ihtiyaç duymaksızın bir web tarayıcısı içindeki etkinliklerle sınırlı öğrenmeler içeren eğitim şeklidir” (Horton, 2000). - “İnternet Tabanlı Eğitim, bir insanın eğitilmesi görevi için düşünülen, amaçlı web teknolojileri uygulamasıdır” (Horton, 2000). - “İnternet Tabanlı Eğitim, öğrenmenin teşvik edilip desteklendiği bir öğrenme ortamı oluşturmak için, internet kaynakları ve bileşenlerinden yararlanan, çoklu ortam tabanlı bir eğitimdir” (Khan, 1997:6). - İnternet Tabanlı Eğitim, metin ve grafik tabanlı ders, alıştırma, test ve kayıtların tutulmasını (öğrenci logları, test sonuçları, yer imleri ve notlar) içermektedir. Böyle bir uygulama benzetim, gösterim, ses ve video ardışıklığı, akran ve uzman tartışma ve sohbet grupları, internet tabanlı danışmanlık, internet/web materyal ve kaynaklarına bağlantıları da kapsamaktadır (Elearnframe, 2000). - İnternet Tabanlı Eğitim, uzaktan eğitim ders içeriklerinin iletiminin ve ortamdaki etkileşimlerin internet teknolojileri kullanılarak gerçekleştirildiği şeklidir. Bu eğitim, zengin iletim ortamında diğer kişilerle etkileşim, etkin bir şekilde çoklu ortam veritabanına uzaktan erişim sağlayan kaynak tabanlı öğrenme ve esnek yollarla kendi kendine ya da bireysel öğrenme gibi olanaklar sağlar (Jung, 2000:2124). Tanımlar incelendiğinde İnternet Tabanlı Eğitim‟nin temel özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir; - Eşzamanlı ve eşzamansız iletişim, 6 - Çift yönlü olarak ortam, içerik, uzman ve akranla etkileşim, - İnternet ve bileşenleri ile kullanılabilen tüm ortamlardan yararlanma. “Web Tabanlı Uzaktan Eğitim çalışmaları internetin ilk çıktığı yıllarda eğitim materyallerinin internet ortamında metin tabanlı sunumları ile başlamıştır. Bu dönemlerde hazırlanan eğitsel siteler, metin ağırlıklı bir elektronik kitap formundaydı” (Özdemir ve Alpaslan, 2000:71-72). Asıl gelişme internet, bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin web ortamına yansımaları sonucunda başlamıştır. “Web Tabanlı Uzaktan Eğitim, web‟in teknolojik özelliklerinden yararlanılarak oluşturulan ve bilgisayar teknolojisi ile desteklenen bir öğretim programı olarak tanımlanmaktadır” (Khan, 1997). “Bilgisayar destekli eğitim teknolojisinin sunduğu çoklu ortam (metin, ses, animasyon, video, etkileşim) araçlarının Web ortamına taşınması ile Web Tabanlı Uzaktan Eğitim çalışmaları daha da yaygınlaşmıştır. Bu sayede web‟in çekiciliği artmış ve eğitime görsel işitsel bir boyut kazandırılmıştır”(Gürbüz ve ark, 2001). “Web Tabanlı Uzaktan Eğitim materyalleri; zengin bilgi kaynağına ulaşma, bağlam içerisinde anlamlı ve etkileşimli bir ortam oluşturma, diğer insanlarla bilgi alışverişini sağlaması gibi imkanları sunmuştur” (Keser ve ark. 2001). Bu durum, anlam belirsizliğini en aza indirgemeye, karmaşık konuları tanınmasını sağlamaya ve sistemler arasında ilişkiler kurulmasına yardımcı olmuştur. Günümüzde bilgi ve teknoloji toplumu olarak, bilginin dolaşım ve paylaşım işlevi, büyük ölçüde teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği olanaklar ve araçlar yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir. Geçmişten günümüze kadar bilginin üretilmesi, saklanması, çoğaltılması ve paylaşılması işlevleri için çeşitli ortamlardan yararlanılmıştır. Yazının icat edilmesiyle birlikte, artan bilgi miktarı ve bu bilgiye ihtiyacı olan insan sayısında meydana gelen artışla birlikte, insanoğlu çeşitli arayışlar içerisine girmiştir. Matbaanın icadı ile kısa sürede kitaplar dolusu bilgi çoğaltılıp saklanabilmiş ve paylaşılabilmiştir. Çoğaltma işlevinin kolaylaşması, beraberinde yeni bilgilerin üretim hızının da artmasına neden olmuştur. 7 İnternet kullanımının artmasıyla birlikte internet üzerinden verilen hizmetler ve bu hizmetler dahilinde sunulan bilgiler çeşitlilik göstermektedir. Bireysel eğitime katkı sağlamak amacıyla sunulan hizmetlerden biri eğitim amaçlı web sayfalarıdır. Tıp eğitiminden bilgisayar eğitimine, matematik eğitiminden güzel sanatlar eğitimine kadar hemen hemen her konudaki eğitime yönelik bilgiler, bu web sayfaları aracılığıyla verilmektedir. İnsanlar, eğitimle ilgili merak ettikleri her konuda araştırma yapabilmekte ve bu araştırmalarını internet üzerinden eğitim portalları ile karşılayabilmektedir. Fakat kullanıcılar bu web sayfalarında araştırma yaparken sayfaların kullanımı ve görsel eksikliklerinden dolayı bir çok sorun yaşamaktadırlar. Bu sorunların aşılabilmesi için web sayfası tasarımcılarına çok büyük sorumluluk ve iş düşmektedir. 1.2. Problem Cümlesi Bu araştırmada,“Eğitim amaçlı web sayfalarının grafik tasarım sorunlarıyla ilgili görüşler nelerdir?” sorusuna cevap aranmış ve bu doğrultuda örnek bir eğitim portal tasarımı olarak “www.egitimsart.net” sitesi hazırlanmıştır. 1.2.1. Alt Problemler 1. On farklı eğitim sitesinin (www.ogretmeniz.com, www.egitim.com, www.etkinegitim.net,www.eogrenme.net,www.egitimportali.com, www.egitim. gov.tr,www.canimogretmenim.com,www.egitimciler.com,http://groups.adobe .com/pages/home ve www.egitimsart.net) aşağıdaki sorulara göre anket katılımcılarının görüşleri nelerdir? a. Hedeflere Uygun mudur? b. Bilgiler Doğru mudur? c. İlgi Çekiyor / Motivasyon Arttırıyor mu? d. Kullanım Kolaylığı var mıdır? e. Seçilen Görseller Konulara Uygun mudur? 8 f. Aktif Katılım Sağlıyor mu? g. Geri Bildirim Etkililiği var mıdır? h. İyi / Anlaşılır Doküman İçermekte midir? i. Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği var mıdır? j. Kullanılan renklerin uyumu var mıdır? k. Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi uygun mudur? l. Kullanılan karakter ve harf seçimi uygun mudur? m. Kullanılan yazı renkleri uygun mudur? n. Seçilen zemin-arka plan rengi uygun mudur? o. Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük var mıdır? 2. www.egitimsart.net sitesi ile diğer dokuz site arasında anket soruları açısından anlamlı fark var mıdır? 3. 10 farklı eğitim sitesinin aşağıdaki sorulara göre anket katılımcıları tarafından görüşleri nelerdir? a. Var olan eğitim siteleri içerik olarak beklentilerinizi karşılamakta mıdır? b. Eğer karşılamıyor ise; size göre eğitim sitelerinde var olması gereken bilgiler neler olmalıdır? c. Eğitim sitelerinin eksik bulduğunuz yönleri nelerdir? d. Eğitim içerikli bir site tasarlayan tasarımcının, görsel iletişim adına dikkat etmesi gereken konular neler olmalıdır? e. Eğitim içerikli sitelerin sizce görsel sorunları nelerdir? Bu sorunların aşılması için neler yapılmalıdır? 9 1.3. AraĢtırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, eğitim amaçlı yapılan web sitelerindeki grafik tasarım sorunlarının neler olduğunu ortaya koymak ve bu sorunlara çözüm önerileri sunarak, bu öneriler ışığında uygun bir eğitim portalı tasarımı ortaya çıkartmaktır. 1.4. AraĢtırmanın Önemi Yapılan bu araştırma ile kullanılmakta olan eğitim sitelerinin grafik tasarım sorunları ele alınarak bu sorunlara çözüm önerileri sunulmuştur. Bu öneriler ışığında, bugüne kadar yapılmış sitelerden, görsel tasarım ve kullanılırlık olarak daha yetkin bir çalışma hedeflenmiştir. Bu sitenin içeriğinde eğitimle ilgili aranılan birçok konuya yer verilmeye çalışılmıştır. Kullanıcılara kullanım kolaylığı sağlayan ve görsel tasarım olarak göz yormayan bir çalışma yapılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın, ileride yapılacak olan eğitim portalı tasarımlarının daha iyi ve etkili olması için yapılacak olan diğer çalışmalara katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu araştırma sonuçları, görsel tasarım eğitimi alan öğrencileri bilgilendirmek açısından önemlidir. Sonuç olarak web sayfalarının grafik tasarımı hakkında öğrencilerin bilinçlenmesi açısından faydalı ve yol gösterici olacağı düşünülmektedir. 1.5. Varsayımlar 1- Eğitim amaçlı web sayfalarının grafik tasarım sorunlarını incelemek amacıyla, görüşlerine başvurulan uzmanlar, alanlarında yeterlidir. 2- Bilgi toplama aracına verilen cevaplar gerçeği yansıtmaktadır. 10 1.6. AraĢtırmanın Sınırlılıkları Bu araştırma kapsamında; var olan eğitim portallarına değinilmiştir ve bu portalların tasarım sorunları ele alınmıştır. Bu çalışma da ele alınan eğitim portalları şans (random) yöntemi ile seçilmiştir ve şans yöntemiyle incelenen 9 tane eğitim portalı ile sınırlıdır. 1.7. Tanımlar / Terimler Eğitim: Çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme, terbiye ( http://www.tdk.gov.tr ). Tasarım: Design sözcüğü Latince kökenli 'designare'den türemiştir; anlamı 'bir şeye işaret etmektir' ( http://www.dexigner.com ). Ġnternet: İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Internet, insanların her geçen gün gittikçe artan "üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca ulaşma" istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir (http://www.po.metu.edu.tr). Grafik Tasarım: Bir mesajı iletmek için metnin ve görsellerin algılanabilir ve görülebilir bir düzlemde organize edilmesidir. Baskı, ekran, hareketli film, animasyon, iç mimari, paketleme gibi birçok ortamda uygulanabilir. Temel ilkeleri hizalama, denge, karşıtlık, vurgulama, hareket, görüntü, oran, yakınlık, tekrarlama, ritim ve birliktir (http://itasarim.wordpress.com/). Portal: Sadece bir konuda yoğunlaşmış bilgilerin yer aldığı Genel Ağ sayfası (http://www.tdk.gov.tr). 2. BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Ġnternet 2.1.1. Ġnternet Nedir? İnternet, bilişim teknolojilerindeki hızlı gelişmelerin sonucunda ortaya çıkmış ve günlük yaşantımızda yerini almış olan güncel bir teknolojidir. İnternet, dünya üzerindeki bilgisayar ağlarının birbirlerine bağlanması sonucu ortaya çıkmış olan, herhangi bir şahsa ait olmayan, başı, sonu, kısıtlaması veya yöneticisi bulunmayan global bir bilgisayar ağıdır. İnternet gerçekte, kendisinden daha küçük yerel bilgisayar ağlarının bir araya gelmesiyle oluşmuştur. 1994 yılı başlarında yaklaşık 110 ülkedeki 3.000.000‟dan fazla bilgisayarı (host) birbirine bağlayan 10.000 bilgisayar ağı, 25 milyon İnternet kullanıcısına ulaşmıştır (Çağıltay,1995:1). Her ne kadar sistemin işleyişine değişik katkılarda bulunan birimler olsa da İnternet'i tek başına yöneten, kontrol altında tutan bir otorite yoktur, yalnız, İnternet ağları, bulundukları ülkelere ait bölgesel politikalar, konulan standartlar doğrultusunda idare edilmekte ve korunmaktadır. İnternet'in tanımı yapılırken ağırlıklı olarak üzerinde durulan ve İnternet'i açıklar nitelikte olan birtakım kavramlar bulunmaktadır. Network (ağ) kavramı da bunlardan biridir. “Ağ, birden fazla bilgisayarın birbirine bağlanarak kaynaklan paylaşmaları amacıyla kurulmuş olan bağlantı sistemidir” (Bal, 2002:362). İnternet, genel olarak bilgiye erişimi destekler. İnternet'in bilgi erişim servisleri çeşitli ağlara dağıtılmıştır. Bu ağlar, yazılı doküman, ses, görüntü gibi farklı veri tiplerini kullanan, elektronik posta (e-mail), dosya transfer protokolü (File Transfer 12 Protocol/FTP) ve World Wide Web (WWW/Web/W3) olarak sıralayabileceğimiz başlıca üç servis üzerinden hizmet vermektedir. Geçerli bir İnternet adresi ve fiziksel bağlantısı olan her kullanıcı bu hizmetlerden yararlanabilir. İlk zamanlarda yalnızca eğitim, araştırma ve devlet Kuruluşlarının etkinliklerini sunmak için İnternet'ten yararlanılırken, günümüzde ise, İnternet'in ticari ve reklam amaçlı kullanımlara yöneldiği de gözlenmektedir. 2.1.2. Ġnternetin Tarihçesi İnternet'in başlagıçta tasarlanma amacı, günümüzdeki İnternet kullanım amacından çok daha farklıdır. “İnternet, tarihsel gelişimine ilk olarak 1969 yılında başlamıştır. ABD'de, askeri çalışmalar yapan bazı araştırma şirketlerinin, maliyetlerini karşılamakta zorlandıkları donanım ve yazılımların ortak kullanımlarını sağlamak üzere ARPA (Advanced Research Project Agency) adlı kurum ARPANET adında bir ağ kurmuştur” (Gürkan, 2001:4). Bu oluşturulan ağ günümüzde varolan İnternet'in temelini oluşturmaktadır. “1970'lerde başka ağlar da oluşturulmaya başlanmıştır. Bunlardan en önemlileri USENET, BITNET ve UUCP‟dir” (Gürkan, 2001:4). Kurulan bu ağlar İnternet hizmeti sunmaya devam etmektedirler. Bu ağlar, kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra, özel sektörün de katkılarıyla oluşturulmuştur. “1973 yılında, ARPA yeni adıyla DARPA (Defence Advanced Project Agency) mevcut bilgisayar ağlarının birbirine bağlanması amacıyla İnternetting Project adlı bir proje başlatmıştır. Bu projeyle, farklı alanlarda ve amaçlarla kurulan ağlar birbirlerine bağlanarak, ağlar arası bir ağ oluşturmak hedeflenmiştir” (Akın, 1997:22). “1980'li yıllarda kurulan NSFNET (National Science Foundation Network) ise; NSF'nin sahip olduğu bilgisayarları araştırma kuruluşlarına ve üniversitelere açarak önemli bir adım atmıştır” (Gürkan, 2001:4). Bu yapı ile sisteme bağlı bir bilgisayarın bir diğer bilgisayara bağlanmasını sağlayan bir sistem oluşturulmuştur. 13 “1990‟lı yılların ilk yarısında, kullanılan ağlardan bir kısmı çeşitli nedenlerden dolayı kapanmış, kalan ağlar ise NSFNET'e bağlanmışlardır. Dünya çapında kullanılan binlerce küçük ağın NSFNET'e bağlanmasıyla beraber, 1990‟lı yılların ilk yansında günümüzde kullanılan haliyle İnternet‟in temeli oluşturulmuştur” (Gürkan, 2001:4). Kısa sürede bilgisayar firmaları kendi global ağlarını kurmaya başladılar. İnternet üzerinden erişim ve kullanım araçlarının gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla artık İnternet‟in, yalnızca resmi kurumların değil, ticari şirketlerin, uluslararası örgütlerin, sivil toplum örgütlerinin ve hatta bilgisayarla uğraşan herkesin kullanabileceği düzeye geldiği söylenebilir. Bu gelişmelerin sonucunda İnternet hem bir anlamda toplumun aynası olmaya ve geniş toplum kesimlerinin ihtiyacını karşılamaya başlamış, hem de toplum içindeki sorun ve tartışmalar İnternet'e yansımaya başlamıştır. “İnternet'e bağlı 2.300.000 tane bilgisayar olduğu tahmin edilmektedir. Büyüme hızı ise ayda % 8.90 civarındadır. Yani ağa her ay 200.000 üzerinde yeni bilgisayar katılmaktadır” (Önalan, 1994:6). 2.1.3. Ġnternet Adresleri “İnternet'e doğrudan bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir numarası vardır. Bu numara „İnternet adresi‟ ya da „IP adresi‟ olarak adlandırılmaktadır. IP adresi, aralarına nokta koyulmuş (125.0.165.20 gibi) dört kısımdan oluşmaktadır. Her bir kısım 0-255 arasında değişen sayılardan oluşmaktadır” (Akın, 1997:29). İnternet'e bağlı bilgisayarlar arasında DNS (Domain Name System) adı verilen bir yazılım sayesinde, kısaltmalar halinde verilen adresin sayısal karşılığı bulunur ve işlem yine bir numara üzerinden gerçekleştirilir. DNS, İnternet adlarını organize etmekle yükümlü bir servistir. Bu servis, İnternet'e bağlı hostları (tanımlı bilgisayarlar) hiyerarşik bir yapı içinde adreslendirir. Diğer bir anlatımla asıl görevi host adlarına karşılık gelen fiziksel adresleri yani IP numaralarını bulmaktır (Akın, 1997:31). Örneğin Microsoft şirketinin bilgisayarlarından biriyle kurduğunuz bağlantı sırasında http://www.microsoft.com adresini kullanılırken, DNS sistemi bu ada karşılık gelen IP adresini yani 198.105.232.1 numarasını kendisi bulur ve bağlantıyı sağlar. Her İnternet adresinin ilk kısmı, bulunduğu domain‟in ağ adresini, son kısmı ise makinenin host numarasını vermektedir. Bir bilgisayar ağında bulunan makinelerin miktarına göre, makine numarası için ayrılan kısmın daha büyük veya daha küçük olması gerekebilir. Değişik ihtiyaçlara cevap verebilmesi açısından IP adresleri aşağıdaki şekilde gruplanmıştır: 14 A Sınıfı Adresler: 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0 adresine kadar olan aralığı kapsar ve her ağda yaklaşık 1,6 milyon makine bulunabilir. B Sınıfı Adresler: 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan aralığı kapsar ve her ağda yaklaşık 65,5 bin makine bulunabilir. C Sınıfı Adresler: 192.0.0.0. adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan aralığı kapsar ve her ağda yaklaşık 2 milyon makine bulunabilir. D Sınıf Adresler: 224 ve 254 arasında kalan adreslerdir, fakat bu adresler, herhangi bir ağ tarafından tanımlamayıp ileri kullanımlar için rezerve edilmiş adreslerdir (KSÜ Rektörlüğü, 1995:14) “Alan isimlerinde, adres satırının sonundaki kelime gruplan İnternet üzerindeki her bilgisayarın coğrafi konumunu da belirtmektedir. Örneğin adres satırının sonundaki tr: Türkiye, fr: Fransa, ca: Kanada, uk: İngiltere olduğunu belirtmektedir. Eğer herhangi bir coğrafi alan belirtilmezse o bölgenin ABD'de olduğu varsayılmaktadır” (Pitter, Amato, Callahan, Kerr ve Tilton, 1995:6). İnternet'te yer alan kuruluş kodları Tablo 1‟de verilmiştir: Tablo 1. Ġnternet'te Yer Alan KuruluĢ Kodları URL Uzantısı com KuruluĢ ticari şirketler Örnek Internet Adresi http://www.microsoft.com edu eğitim kurumlan http://www.anadolu.edu.tr gov hükümet kuruluşları http://www.tubitak.gov.tr mil askeri kuruluşlar http://www.kho.mil.tr net servis sağlayıcılar http://www.superonline.net org kar amacı olmayan kuruluşlar http://www.tegv.org int uluslararası kuruluşlar http://www.un.int (Pitter, Amato, Callahan, Kerr ve Tilton, 1995:6) “Tablo 1‟de yer alan adreslerde, sondan ikinci sözcük kuruma tamamlayıcı (veya tamamlayıcı olmayan) bir bilgi verir. Örneğin, http://www.anadolu.edu.tr Anadolu adlı eğitim kurumunun adresi, http://www.superonline.net Superonline adlı servis sağlayıcının adresi, http://www.microsoft.com ise Microsoft adındaki bir şirketin adresidir. Alan adındaki diğer bütün sözcükler, alandaki diğer alt alanları, yani kuruluştaki bölümleri verir” (Pitter, Amato, Callahan, Kerr and Tilton, 1995:6). 15 Örneğin, http://bote.anadolu.edu.tr ve http://baum.anadolu.edu.tr adresleri Anadolu Üniversitesi'nde bulunan iki bilgisayarı tanımlamaktadır. İnternet adreslendirme sisteminde genel olarak Tablo 1‟de belirtilen kuruluş kodları kullanılmaktadır. Fakat “İnternet'in hızlı gelişimi karşısında olası sıkışmaları da önleyebilmek için faaliyet alanlarına göre birtakım alternatif kodlar da kullanıma sunulmuştur” (Gökçöl, 2000). Bu kodlar Tablo 2'de verilmiştir. Tablo 2. Alternatif KuruluĢ Kodları URL Uzantısı KuruluĢ arts sanat ve kültür ile ilgili siteler fırm ticari firmalar info bilgi servisi sunan siteler norm bireysel domain adresleri rec eğlence siteleri stor alışveriş siteleri web www ile ilgili servis sunan siteler (Gökçöl, 2000) 2.1.4. Ġnternet Araçları İnternet, yazılı doküman, ses, görüntü gibi farklı veri tiplerini kullanan, Elektronik Posta (e-mail), Elektronik Dosya Transferi (File Transfer Protocol / FTP) ve World Wide Web (WWW) olmak üzere üç temel sistemden oluşur. 2.1.4.1. Elektronik Posta (e-mail): “İnternet'te yer alan diğer kullanıcılarının hesaplarına mesaj veya dosya göndermek için kullanılan ve çok sayıda aboneye sahip olan bir İnternet hizmetidir” (Pitter, Amato, Callahan, Kerc ve Tilton, 1995:16). “Elektronik posta, kişilerin bir 16 yerden diğerine hızlı ve güvenli bir şekilde bilgi aktaranına olanak tanıyan ve genel eğilimle elektronik ortamda iletişim amacıyla kullanılan bir servistir” (İnan, 1999:262). Tanımlardan da anlaşılacağı üzere e-posta sistemi hızlı ve güvenli veri aktarımına olanak sağlayan bir iletişim ve bilgi paylaşım sistemidir. “Veri transferi gerçekleştirilirken çeşitli e-posta servislerinden yararlanılabilir. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol), IBM PROFS (Professional Office System), SNADS (SNA Distributed Systems) ve VaxMail bunlardan bazılarıdır” (KSÜ Rektörlüğü, 1995:37). “E-posta, başlangıçta sadece düz yazı içerikli mesajlar göndermek amacıyla kullanılırken; özellikle 1995 yılından sonraki dönemde geliştirilen MİME ve IMEP teknolojileri sayesinde e-posta içinde kompozit yapıların (resim, ses, video, html dokümanları ve çalışabilir durumdaki programlar) gönderilmesi de mümkün hale gelmiştir” (İnan, 1999:262). İnternet'e bağlı olan herkes, „e-mail adresi‟ olarak adlandırılan kişisel bir kod aracılığıyla bu hizmetten yararlanabilir. E-mail adresleri, taşıdıkları '@' işaretiyle kolaylıkla ayırt edilebilirler. Örneğin, "netmag@fitturenet.co.uk" adresinde '@' işaretinden önceki kısım kullanıcı ismini, diğer kısım ise mesajın dağıtımını yapan sistemin ismini tanımlamaktadır (Şekil 1). ġekil 1: E-mail adresi (Şener, 1997:7) İnternetin ani popülerliğinin nedeni aslında elektronik posta servislerinde sunduğu artan etkileşimli bağdır. E-mail, birçok İnternet kullanıcısının dijital ortamla yaşadığı ilk deneyim olmuştur ve hala İnternet üzerinde en çok kullanılan 17 programlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Program, tamamen karşılıklı olarak haberleşme esasıyla geliştirildiği için, yalnızca yazıyla iletişimin kurulduğu bir ortamdır. Ancak e-mail kullanıcıları, kendilerini daha iyi ifade edebilmek, yazdıkları mesajlarda kendi kişiliklerini yansıtabilmek amacıyla, bilgisayar klavyesindeki sembolleri kullanarak bazı kısaltmalar elde etmeye başladılar. Bu kısaltmalar, zamanla sevinçlerin, kızgınlıkların, üzüntülerin ifade edildiği sembollere ve hatta dijital resimlere de dönüşebilmektedir (Şekil 2). ġekil 2: İnternet'te kullanılan sembolik anlatımlara örnekler.(Önalan, 1994:10) ġekil 3: İnternet'te yer alan dijital resimlere örnek (Şener, 1997:8) 18 “Her ne kadar bilgisayar klavyesinin sunduğu imkânlarla bu sembolleri tasarlamak günümüz teknolojisi için ilkel bir yöntem olarak düşünülse de, e-mail kullanıcıları tarafından vazgeçilmez bir ifade biçimi olmuştur. „ASCII Sanat‟ (ASCII Art) adını alan bu dijital resimler İnternet arşivlerindeki yerlerini çoktan almışlardır” (Şener,1997:8). 2.1.4.2. Dosya Transfer Protokolü (File Transfer Protocol / FTP) FTP, İnternet'te bulunan bilgisayarlar arasında dosyaların aktarımı için bir yol sağlar. “FTP, İnternet'teki diğer bilgisayarlara bağlanarak, ya başka bir bilgisayara dosya aktarımı, ya da daha sık kullanıldığı şekliyle, başka bir bilgisayardan kendi bilgisayarınıza dosya transferi işlemleri için bir yol oluşturur” (Pitter, Amato, Callahan, Kerr ve Tilton, 1995:100). 2.1.4.3. World Wide Web (WWW) “WWW, Web, ya da W3 olarak adlandırılan sistem, yazı, resim, ses, film gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan bir çoklu hiper ortam sistemidir” (KSÜ Rektörlüğü, 1995:57). Gopher‟daki mönülü sistem, WWW‟de çoklu ve erişimi daha kolay bir sistem olarak karşımıza çıkar. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir dokümanın çağrılmasına (navigate) olanak sağlar. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanılıp bir WWW listeleyicisinde (Explorer, Netscape gibi) görüntülenebilir. WWW‟nin diğer bir işlevi de, diğer İnternet servislerini (ftp, gopher, news, wais vb. gibi) kendi içerisinde banndırmasıdır (KSÜ Rektörlüğü, 1995:57). Web hizmet birimleri, HTML (Hyper Text Markup Language) işaretleme dili kullanılarak oluşturulan belgeler için tasarlanmış ve günümüz koşullarında en yaygın kullanılan teknolojilerdir. Web‟in bu kadar yaygın olarak kullanımım sağlayan birtakım özellikler bulunmaktadır. “Bu özellikler, 19 • Web, bağımsız olarak çalışan bir sistemdir ve belirli bir topluluğa hitap etmeyip dünya çapında birçok kişi tarafından kullanılması bakımından globaldir, • Kullanıcıların ilgi alanlarına göre pek çok kaynağa ulaşmaları mümkündür. her gün yüz binlerce yeni kaynak İnternet kullanıcılanna sunulmaktadır, • Çalışma sistemi açısından yeni uygulamaların geliştirilmesi kolaydır. Bu noktada verimli bir çalışma ortamı sunmaktadır, • Kullanım amaçlarına göre özelleştirilebilir, geliştirilebilir imkanlar sunmaktadır, şeklinde sıralanabilmektedir” (İnan, 1999:49). 2.1.4.4. WWW Rehberleri ve AraĢtırma Motorları: İnternet üzerinde belli bir konuda araştırma yapıldığında, milyonlarca WWW sayfası içerisinde aranılan bilgiye ulaşmak oldukça zordur. Bu nedenle, İnternet üzerinde kartoteks mantığıyla çalışan, konuları kendi içlerinde belli kategorilere göre (sanat, spor, bilgisayar vs.) indeksleyen „WWW rehberleri‟ (WWW directories) oluşturulmuştur. WWW rehberleri, aranılan bilgiye temel başlıklar yolu ile ulaşma imkânı sağlayan basit araçlardır. WWW rehberleri İnternette yer alan WWW sayfalarının ancak bir kısmını indeksleyebilmektedir. Bu sisteme ek olarak bazı firmalar „arama motorları‟ (search engines) adı verilen, özel WWW siteleri ve programlar geliştirmektedirler. Yahoo, Lycos, AltaVista belli başlı İnternet arama motorları arasında sayılabilirler (Şekil 4). Arama yapmak için, önce bu WWW sitelerinin birine bağlanmak gereklidir. Arama motoru daha önceden oluşturulmuş olan veri tabanında aranılan kelimeleri içeren kayıtlar üzerinde inceleme yaparak elde ettiği bilgileri hiper bağlantılar şeklinde ekranda listeler. İnternet'in genel iletişimdeki dili İngilizcedir. İnternet üzerinden aranılan bilgiye hızlı ve kesin olarak erişebilmek için az da olsa İngilizce bilmek gereklidir. 20 Türkiye'de son yılllar içerisinde bazı firmalar, Türkçe araştırma motorları da geliştirmiştir. Türkçe arama motorlarına örnek olarak; “Superonline, Arabul, Arama, Netbul, TR Arama, Arama.tc ve Arasam verilebilir” (Erdal, 2008:8). ġekil 4: İnternet'te çocuklar için hazırlanan “Yahooligans!” araştırma motoru (http://www.yahoo.com/) 2.1.4.5. Diğer Ġnternet Araçları: Yukarıda değinilen İnternet araçlarının yanı sıra kullanıcıların ve ağ yöneticilerinin hayatını kolaylaştıran bir dizi İnternet aracı daha mevcuttur. Aşağıda bu servislerin en önemlilerine kısaca değinilecektir. 21 Telnet, “bir bilgisayarın, uzak bir noktada bulunan başka bir bilgisayar sistemine terminal bağlantısı kurmak amacı ile kullandığı bir İnternet protokolüdür” (Çağıltay, 1995:39). Telnet bağlantısı için, bağlantı kurulan bilgisayarların birbirlerine olan yakınlıkları veya uzaklıkları önemli değildir. Bağlantı kurulan bilgisayar aynı masa üzerinde olabileceği gibi çok uzakta olan bir kıtada da olabilir. “Telnet sayesinde bazı servisler alınabilir, düzgün çalışıp çalışmadıkları denetlenebilir. Normal olarak telnet servisi, finger76, phonebook 105, pop3 110, whois 43, ftp 21, Web 80, gopher 70 portlarında çalışmaktadır” (Akgül, 1999: 11). Ġnternet Relay Chat (IRC), “birçok kişinin aynı anda etkileşimli mesajlarla (aynı anda karşılıklı mesajlaşma) haberleşebildiği bir platform ve bunu sağlayan programlara verilen genel addır. IRC'de, belirli bir konuda konuşmak, tartışmak isteyen insanlar „kanal‟ olarak adlandırılan ve genellikle bir konusu olan alanlarda toplanırlar. Birisinin yazdığı bir mesaj, o kanaldaki herkese iletilir. IRC, bir servis üzerinden kullanılır. Dünyada birçok (yüzlerce) IRC servisi vardır. Bulunduğunuz sistemden bu servislerden birine erişmek için, özel bir protokol kullanan IRC yazılımlarının sisteminizde yüklü olması gerekir. Bir IRC servisine bağlanmak için verilecek komut, genellikle, (bulunduğunuz sisteme bağlı olmakla birlikte) <irc>‟dir. Grafik ara birimli işletim sistemlerinde, menüler ve ikonlar üzerinden gidilerek bağlantı sağlanır. Bu programlara en güzel örnekler: Netscape Chat, MIrc, Virc vb. IRC Servisi veren bütün siteler birbiriyle linktir ve normal olarak, hangi IRC servisine bağlanırsanız bağlanın aynı kanalları görürsünüz. Ancak, bu global network‟e bağlı olmayan yerel IRC servisleri de olabilir. IRC kanallarında bazen çok ciddi tartışmalar da yapılabilir; ancak genel kullanım eğlence, vakit geçirmek ve yeni siber arkadaşlar edinmek içindir” (http://www.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/ bolum8.html). Usenet (Haber Grupları), “dünya üzerindeki milyonlarca ağ kullanıcısının çok değişik konularda haberler, yazılar gönderdiği bir tartışma platformudur. Kullanıcıların gönderdiği postalar NNTP (Network News Transfer Protocol) isimli bir İnternet protokolü kullanılarak iletilir. Bir kişinin gönderdiği bir ileti hiyerarşik bir yapıda dağıtılır ve dünya üzerinde İnternet erişimi olan kişiler tarafından bir Usenet servis sağlayıcısı aracılığıyla okunabilir” (KSÜ Rektörlüğü, 1995:44). Hytelnet, “Telnet / Gopher / WWW / Wais tabanlı; herkese açık erişime sahip kütüphane sistemlerine bağlantıyı menü tabanlı bir sistem üzerinden kolayca yapılmasını sağlayan bir yardımcı programdır. Bu program, ilgili bağlantı bilgilerini içeren bir veri tabanına sahiptir. Hytelnet'in farklı platformlarda (Sun/Pc/Mac) sürümleri de bulunmaktadır” (KSÜ Rektörlüğü, 1995:37). Gopher, “kullanıcıların karmaşık birçok bilgisayar komutu bilmesine gerek kalmadan, İnternet'te bulunan çok sayıdaki kaynağa ulaşımını sağlayan, tutarlı menülerle çalıştırılan bir ara birimdir” (Pitter, Amato, Callahan, Kerr ve Tilton, 1995:58). 22 “Gopher, kullanırken bilgiler, menüler aracılığıyla kullanıcıya ulaşır ve iç içe geçmiş (nested) menüler içinde kullanıcı istediği yönde ileri geri dolaşabilir. Bu menü yapısı birbirini zincir halkası (link) şeklinde izler ve bir dizin (directory) yapısı gibi de düşünülebilir. Kullanıcı yaptığı taramaya göre her bir menüde dünyanın farklı bir noktasına bağlanabilmektedir” (Çağıltay, 1995:53). 2.1.5. Ġnternette Bilginin ġekli ve Bilgi Kaynakları İnternetken gelen bilgi, kullanıcıya temel olarak üç değişik biçimde aktarılmaktadır. Bu bilgiler İnternet servislerinin teknolojik ve kavramsal olarak nasıl bir evrim geçirdiğini göstermesi açısından da oldukça önemlidir. Düz yazı, bunlardan ilki, en basiti ve en yaygın olanıdır. Zaman içerisinde iletişim teknolojisinin gelişmesi ve değişen kullanıcı gereksinimleriyle birlikte internet‟te ulaşılan yüksek iletişim hızları, bilginin karşımıza görüntü ve ses olarak çıkmasını sağlamıştır. Bunun beraberinde internet‟te, yazı, ses, grafik ve fotoğrafların kullanımına olanak tanıyan yeni bir servis oluşturulmuştur. Bu servisin ismi, daha öncede açıklandığı gibi World Wide Web (WWW)‟dir. “İnternet, bilginin her türünü sunmakta, çok sesliliği ile de ortama hem daha demokratik bir hava, hem de renk katmaktadır. Bu bilgi kaynaklarının çoğunu üniversiteler ve araştırma kurumları oluştururken (NASA, AT&T vs.), birçok firma (Silicon Graphics, IBM, General Motors, Mercedes Benz vs.), askeri kurum (USAF) ve sayısız devlet kuruluşu da İnternet'e bilgi sunmaktadır” (Önalan, 1994:6). Bunun haricinde herhangi bir kurum ya da kuruluştan bağımsız olarak ağa bağlanan şahıslar da bulunmaktadır. 2.1.6. Ġnternet ve Türkiye “Dünyada İnternet kullanımı 1970'li yıllara uzanırken Türkiye'de İnternet çalışmalarının başlaması 1990'lı yılları bulmuştur. Türkiye'deki İnternet çalışmaları 1991 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafından oluşturulan TR-NET adındaki proje grubu ile başlatılmıştır”(İnan, 1999:7). “İlk İnternet bağlantısı ise Nisan 1993'te, 64 kbps hızıyla ODTÜ'den gerçekleştirilmiştir. Kurulan bu hat uzun bir süre tüm Türkiye‟nin tek İnternet çıkışını oluşturmuştur. 1994 yılı başlarında ise ikinci bağlantı Ege 23 Üniversitesi'nden yine 64 kbps hızında gerçekleştirilmiştir. Bu bağlantıları sırasıyla Eylül 1995'te Bilkent Üniversitesi, Kasım 1995'te Boğaziçi Üniversitesi, ve Şubat 1996'da İstanbul Teknik Üniversitesi'nin bağlantıları izlemiştir” (İnan, 1999:66). Üniversiteler bünyesinde yapılan İnternet bağlantılarının ardından 1 Haziran 1996 tarihinde TÜBİTAK bünyesinde, YÖK'ün de desteğiyle ULAKBİM (Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi) adıyla yeni bir merkez kurulmuştur. ULAKBİM'in temel görevi, en yeni teknolojik olanakları kullanarak Türkiye çapında tüm eğitim ve araştırma kuruluşlarını birbirine bağlayacak Ulusal Akademik Ağ (ULAKNET) adıyla hızlı (34 Mbps omurgalı, 64 Kbps ve 2Mbps hızlarında) bir veri iletişim ağı kurmak ve bu ağ aracılığıyla tüm bilgi hizmetlerini gerçekleştirmek olarak açıklanmıştır (İnan, 1999:68). “1995 yılında Türk Telekom'un desteğiyle kurulmuş olan TURNET'in yerini, 2000'li yılların başında kurulan ve ticari kuruluşların İnternet hizmetlerini sağlayan TTNET ağı almıştır. Bu gelişmeyle birlikte ticari kuruluşlar için TTNET, akademik kuruluşlar için de ULAKNET İnternet hizmetlerini sunan kuruluşlar olmuşlardır (Gökçöl, 2000). Türkiye'nin şu andaki İnternet çıkışını sağlayan merkezler dört grupta toplanmıştır” (Gökçöl, 2000). Bu merkezler; 1. Üniversiteler ve akademik kuruluşların İnternet bağlantılarını sağlayan ULAKNET, 2. Genellikle ticari kuruluşların ve İnternet Servis Sağlayıcsı (İSS)‟nın yararlandığı TTNET, 3. Diğer bazı özel şirketlerin ve servis sağlayıcıların, TTNET ile yaptıkları İnternet erişim anlaşması sonrasında kullandıkları firma bazlı, doğrudan yurtdışı İnternet çıkışları, 4. Bunların dışında kalan, diğer İnternet bağlantıları (yabancı firmaların doğrudan kurdukları İnternet bağlantıları), şeklinde sıralanabilmektedir. “Günümüzde, Dünya'da ve Türkiye'de İnternet kullanımı oldukça yaygınlaşmış ve İnternet aracılığıyla yapılabilen işler çeşitlenmiştir.”(İnan, 1999:3). Tüik (Türkiye İstatistik Kurumu)‟e göre 2008 yılında Türkiye‟deki İnternet kullanımı araştırma sonuçları aşağıda verilmiştir.(Tablo 3) 24 Tablo 3: Tüik’e Göre 2008 Yılında Türkiye’deki Ġnternet Kullanımı AraĢtırma Sonuçları Tem el göstergeler, 2007-2008 % 2007 2008 38.1 40.0 35.8 33.2 35.0 30.0 30.0 24.5 25.0 20.0 18.9 15.0 10.0 5.0 0.0 İnternet erişimi olan hane oranı 16-74 yaş grubu bireylerde bilgisayar kullanım oranı 16-74 yaş grubu bireylerde İnternet kullanım oranı (Türkiye İstatistik Kurumu, 2008:1) Bu araştırma sonuçlara göre; 2008 yılında 16-74 yaş grubundaki hanehalkı bireylerinin bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 38,1 ve % 35,8‟dir. Bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş grubu 16-24‟tür. Bu yaş grubunu 25-34 yaş grubu izlemektedir. Bilgisayar ve İnternet kullanım oranı tüm yaş gruplarında erkeklerde daha yüksektir. Eğitim durumuna göre en fazla bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 87,9 ve % 87,2 ile yüksekokul, fakülte ve üstü mezunlarındadır. Bunu % 67,2 bilgisayar ve % 64 İnternet kullanımı ile lise ve dengi okul mezunu bireyler takip etmektedir. 2008 yılı Ocak-Mart döneminde İnternet kullanan hanehalkı bireylerinin % 76‟sı gazete ya da dergi okuma, % 74‟ü e-posta gönderme alma, % 69,7‟si anlık ileti gönderme, % 65,2‟si müzik indirme ya da dinleme için İnterneti kullanmıştır. (http://www.tuik.gov.tr/PreHaber Bultenleri. do?id= 2055) 25 Tablo 4: En Son Kullanım Zamanına Göre 16-74 YaĢ Bireylerin Bilgisayar Ve Ġnternet Kullanım Oranları Yüzdesi (%) 2008 Bilgisayar Ġnternet En son kullanım zamanı Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 38,1 47,3 29,1 35,8 44,8 27,0 Bilgisayar ve Türkiye 46,8 56,7 37,0 44,6 54,3 35,1 Ġnternet Kent kullananlar 22,1 30,0 14,4 19,7 27,4 12,1 Kır Son üç ay 34,3 43,2 25,6 32,2 40,6 24,0 Türkiye içinde 42,6 52,3 33,0 40,6 50,0 31,4 Kent (Ocak-Mart Kır 2008) 19,1 26,4 12,0 16,8 23,3 10,4 1,8 2,2 2,1 2,4 1,2 1,7 Kır 2,0 2,0 Türkiye Bir yıldan 2,2 2,0 Kent çok 1,8 1,9 Kır 61,9 52,7 Türkiye Hiç kullanmadı Kent 53,2 43,3 77,9 70,0 Kır (Türkiye İstatistik Kurumu, 2008:2) 1,4 1,7 0,8 2,1 2,3 1,7 70,9 63,0 85,6 2,2 2,5 1,8 1,4 1,6 1,1 64,2 55,4 80,3 2,8 2,7 2,9 1,5 1,6 1,2 55,2 45,7 72,6 1,7 2,2 0,7 1,4 1,5 1,0 73,0 64,9 87,9 Türkiye Üç ay - bir Kent yıl arasında Bu araştırma sonuçlarına göre Türkiye‟de internet kullanım oranı diğer yıllara oranla büyük artış göstermiştir. Hayatımızda internet ve bilgisayar kullanımı artık vazgeçilmez bir alan olarak yerini almış bulunmaktadır. 2.2. World Wide Web “İnternet‟teki hemen hemen tüm bilgiler web(world wide web) formatındadır. Bu formattaki sayfalarda resim, ses, fil, vb. öğeler bulunur. Tüm şirketler, eğitim kurumları bu formatta sayfalar hazırlayıp internet ortamında sayfalarını yayınlarlar” (Balaban, 2003:1). 26 “WWW, Web, ya da W3 (World Wide Web), yazı, resim, ses, film,animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan çoklu hiper ortam sistemidir” (Sarısakal, 2006:1). 2.2.1. World Wide Web (www) Nedir? “WWW, Web, ya da W3 olarak adlandırılan sistem, yazı, resim, ses, film gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan birçoklu hiper ortam sistemidir” (KSÜ Rektörlüğü, 1995:57). Gopher‟daki menülü sistem, WWW'de çoklu ve erişimi daha kolay bir sistem olarak karşımıza çıkar. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir dokümanın çağrılmasına (navigate) olanak sağlar. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanılıp bir WWW listeleyicisinde (Explorer, Netscape gibi) görüntülenebilir. WWW'nin diğer bir işlevi de, diğer İnternet servislerini (ftp, gopher, news, wais vb. gibi) kendi içerisinde barındırmasıdır (KSÜ Rektörlüğü, 1995:57). Web hizmet birimleri, HTML (Hyper Text Markup Language) işaretleme dili kullanılarak oluşturulan belgeler için tasarlanmış ve günümüz koşullarında en yaygın kullanılan teknolojilerdir. Web‟in bu kadar yaygın olarak kullanımım sağlayan birtakım özellikler bulunmaktadır (İnan, 1999:49). Bu özellikler, • Web, bağımsız olarak çalışan bir sistemdir ve belirli bir topluluğa hitap etmeyip dünya çapında birçok kişi tarafından kullanılması bakımından globaldir, • Kullanıcıların ilgi alanlarına göre pek çok kaynağa ulaşmaları mümkündür. Her gün yüz binlerce yeni kaynak İnternet kullanıcılarına sunulmaktadır, • Çalışma sistemi açısından yeni uygulamaların geliştirilmesi kolaydır. Bu noktada verimli bir çalışma ortamı sunmaktadır, • Kullanım amaçlarına göre özelleştirilebilir, geliştirilebilir imkânlar sunmaktadır, şeklinde sıralanabilmektedir. 27 2.2.2. WWW'in Popülerliği ve Kullanıcı Kitlesi WWW diğer İnternet kaynaklarına göre çok daha kolay bir kullanım imkânı sunmaktadır. Zengin grafik öğelerin kullanımına olanak tanıyan WWW, hem iletişimi kolaylaştırdığı, hem de hızlandırdığı için kısa sürede dünyaya mal olan bir sistem haline gelmiştir. WWW'in hızlı ve kolay ulaşım fikrini en avantajlı şekilde kullananlardan biri ticaret dünyasıdır. “Alışveriş merkezlerindeki sözde lüksler, çeşitli atraksiyonlar ve gelenlere hoş vakit geçirtebilecek mekân düzenlemeleriyle insanları tüketime çağıran ticaret mantığı için bulunmaz bir nimetti WWW. Çünkü bu kez de insanlar evlerinde oturacak ve hiç bir çaba sarf etmeden kredi kartları sayesinde harcama gücüne sahip olacaklardı” (Germen, 1996:132). Şüphesiz WWW'in tek kullanımı yalnızca ticari amaçlı değildir. Bunun yanında, orta öğretim kurumlan ve üniversiteler, kamu kurumları, dernekler, vakıflar, basın-yayın kuruluşları, askeri kurumlar, siyasi partiler ve politikacılar, ağ yönetim kuruluşları ve kişisel tanıtım sayfaları aracılığıyla internet‟te yer alan pek çok insan hem WWW'e bilgi kaynağı olmakta hem de WWW'le bilgi alışverişinde bulunmaktadırlar. WWW patlaması olarak nitelendirilen en yoğun İnternet kullanımı 1993 yılında yaşanmıştır. 1994 yılının Mayıs ayında, Stanford Araştırma Enstitüsü'nün (SRİ İnternetional) hazırladığı istatistiklere göre, dünyada yaklaşık iki milyon kadar WWW kullanıcısı olduğu tahmin edilmektedir. WWW'in sürekli kullanıcıları ise yaklaşık 250,000 ile 500,000 arasındadır. Net bir rakam söylenememekle birlikte, bu kullanıcıların büyük bir çoğunluğunu üniversiteler ve araştırma kurumları oluşturmaktadır. 2.2.3. World Wide Web’in Uygulama Alanları “WWW'nin ilk başlarda bilgi ve düşüncelerin paylaşımı için tasarlanmış bir araç olarak düşünülürse, artık, insanlar ve sistemler arasında genel bir iletişim aracı olma yolunda ilerlemektedir” (Fluckiger, 1995:273). Bu iletişim aracı sayesinde, güçlükle 28 ulaşılan bilgiler artık birkaç dakika, hatta birkaç saniye içerisinde bilgisayar ekranına taşınmaktadır. İnternet'in en önemli özelliklerinden biri de, bu ağ üzerinde sunulan servislerin büyük bir kısmının ücretsiz olmasıdır. Birçok bilgi bankasını ücretsiz kullanabilir, istediğiniz kütüphanenin kataloğunu ücretsiz tarayabilirsiniz. WWW‟nin günümüzde hemen her konuda uygulama alanı mevcuttur. Bunların en belli başlıları aşağıdaki gibi gruplanabilir; 1. Kültürel değerlerin ve bilginin yayılmasını sağlama, 2. Eğitim, 3. Sanat ve beşeri ilimler (mimari, fotoğraf, edebiyat vs.), 4. Ticaret ve ekonomi (yatırım, pazarlama, reklam, uzaktan alışveriş), 5. Bilim (astronomi, biyoloji vs.), 6. Resmi ya da idari konularda bilgilendirme, 7. Sağlıkla ilgili konularda bilgilendirme ve eğitim, 8. Toplum bilimsel (antropoloji, sosyoloji vs.), 9. Bilgisayar destekli-kooperatif çalışmalar (bilgisayar prog., İnternet), 10. Oyun ve eğlence, 11. Elektronik yayıncılık (güncel haberler, dergi, gazete vs.), 12. Elektronik sanal kütüphaneler. 13. Coğrafya bilgisi (ülkeler, bölgeler vs.) 2.2.4. Hiperyazılım (Hypertext) ve Hipermedya (Hypermedia) Hiperyazılım mantığında bir dokümanın içindeki bir kelime, bir başka dokümana ya da referansa bağlanmaktadır (link). Bu sistem bir ansiklopedi gibi düşünülebilir. Yani, okuduğumuz sayfada başka bir noktaya referans veriliyorsa, dokümanın o noktasından, referans verilen noktaya geçip ilgili bilgiyi alıp yine kaldığımız yerden devam etmek işlemine benzetilebilir(Çağıltay, 1995:97)(Şekil 5). 29 ġekil 5: Hiperyazılım bağlantısı (http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/basic_interface1.html) Hiperyazılım, temel olarak farklı bilgisayarlar üzerindeki özel formatlı dokümanların birbirlerine bağlanması mantığıyla çalışır. Bu özel formatı sağlayan kelimeler doküman içerisinde değişik renkte ve/veya altı çizili olarak yazılırlar. Bu kelimeler seçildiklerinde, o kelimeyle ilgili daha ayrıntılı bilgilerin bulunduğu dokümanlara ulaşılmasını sağlarlar. Hiperyazılımlar, bilgiye erişimin önemli olduğu, genellikle uzun ve çok parçalı dokümanlarda tercih edilmektedirler. Bu tür dokümanların, kitap ya da dergi sayfalarında birbirini takiben okunan bilgiden farkı, kolayca oluşturulan ağaç yapılarından meydana gelen çok sayıda „hiperbağlantı‟nın (hiperlink), belli bir sıra takip etmeye gerek kalmadan bilgiye erişimi sağlamasıdır. Bu nedenle hiperyazılımlar, son yıllarda elektronik medyanın bilgiye erişimini hızlandıran önemli bir araç haline gelmişlerdir. Hipermedya (hypermedia) bir çeşit hiperyazılımdır. Ancak hipermedya ile hiperyazılımlar arasındaki en büyük fark, hiperyazılımların yalnızca yazılı dokümanlara 30 bağlanması, hipermedya'nın ise ses, resim, video gibi farklı bilgileri içeren multimedya (çoklu ortam) dokümanlarına bağlantı imkânı sağlamasıdır. WWW daha çok yeni bir servis olmasına rağmen hipermedyanın ağ bağlantısı olan ortamlara kolayca ulaşmasını sağlamaktadır. WWW aracılığıyla ulaşılabilecek hipermedya bilgi işaretlen Şekil 6‟da görüldüğü gibi örneklenebilir. ġekil 6: www'de yer alan hipermedya bilgilerine ait ikonlar (http://www.mosaic.com/) 2.2.5. HTML (The Hypertext Markup Language) WWW‟i İnternet‟in diğer bölümlerinden ayrı kılan, hiperyazılım mantığı üzerine kurulmuş olmasıdır. Maliyetinin düşük olması, kolayca güncellenebilmesi dışında elektronik medya, kâğıt medyanın hiç bir zaman sunamayacağı hiperbağlantılar, ses, video, animasyon gibi olanaklar sunmaktadır. HTML, İnternet üzerinde WWW sayfaları tasarlamak için kullanılan özel bir programlama dilidir. Bu program sayesinde çok çeşitli doküman tiplerini tek bir doküman içerisinde toplamak mümkündür. 1993 yılı sonuna doğru WWW üzerinde birbirine bağlı grafik sayfaları için üç boyutlu bir arayüz geliştirilmiştir. WWW‟nin dili HTML, iki boyutlu grafik nesnelerin bir ekran alanına yerleştirilmesine, bunların birbirleriyle ve diğer metin ya da görüntü gibi nesnelerle bağlantılandırılmasına izin veriyordu (Flower, 1996:14-18). HTML, kolayca öğrenilebilmesi sayesinde WWW'in kısa sürede hızla büyümesine yardımcı olmuştur. Ancak HTML, görüntü düzeninden çok hiper bağlantılara önem veren bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bu nedenle, İnternet sayfalarını tasarlarken, programın getirdiği kısıtlamalar, grafik tasarımcıların kontrolü dışında sonuçlanan düzenlemelere yol açabilmektedir. Ancak, grafik tasarımın 31 İnternet‟te gittikçe önem kazanmasıyla birlikte, HTML standartları da her geçen gün değişmekte ve daha kontrollü kullanıma olanak tanıyacak şekilde geliştirilmektedir. 2.3. ĠletiĢim İnsanoğlunun sahip olduğu en önemli ve değerli özelliği iletişimdir. Çünkü iletişim boyutunu ortadan kaldırdığımızda insanların birbirini anlaması imkanız bir hale gelir. İletişim biçimlerinin tamamı doğumdan ölüme kadar hayatımızın önemli parçalarını oluşturmaktadır. İletişim, gönderici ve alıcı olarak adlandırılan iki insan ya da insan grubu/kitlesi arasında gerçekleşen bir duygu, düşünce, davranış ve bilgi alışverişi olarak tanımlanabilir. Bütün iletişim biçimleri doğumdan ölüme kadar hayatın önemli parçalarını oluştururlar. İşyerinde ya da boş zaman etkinliklerinde iletişimin değişik türlerinden yararlanılır (Becer, 2002:11). “Genel anlamıyla iki birim arasındaki mesaj alış-verişi olarak tanımlanan iletişimde beş değişkenden söz edilebilir. Bunlar, kaynak, mesaj, alıcı ve dönüt‟tür” (Yalın, 2000:6) ġekil 7: İletişim Sürecinin Temel Öğeleri (Çilenti, 1991:44) İletişim sürecinin en önemli elemanlarından biri kaynak diğeri alıcıdır. Kaynak başkasıyla yapılacak bir fikri (ya da bilgi, haber, duygu tutum veya beceriye) sahip olan kimsedir. Kaynak sahip olduğu bir fikri ya da onunla ilgili davranışları alıcı ile paylaşmak isterse, onu önce hareket, jest, mimik, ses, söz, ışık, çizim, resim, heykel, yazı, formül, işaret, v.b. gibi sembollerden en az biri ile yapılmış bir mesaj haline getirmek, sonrada bu 32 mesajı, bir araç ya da yöntem yardımıyla alıcının duygu organlarından en az birine iletmek zorundadır. Mesajın alıcıya iletilmesini sağlayan bu araç ve yöntemlere kanal denilmektedir (Çilenti, 1991:44). 2.3.1. Grafik ĠletiĢim “Grafik görsel olarak algılanan şeylerle, yani görüntülerle ilgili bir kavramdır, iletişim ise her türlü bilginin insanlar arasındaki alışverişidir. Bu durumda grafik iletişim görüntülerden oluşan bilgilerin değiş-tokuşu olarak tanımlanmaktadır” (Becer, 1997:28). İletişim yöntemleri ya da aracı farklı gereksinimlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin, konuşmak bazı durumlarda yeterli olmasına karşın sınırlı bir iletişim yöntemidir. Sözlü iletişim sırasında sık sık yanlış anlamlar olmakta, düşünceler kolaylıkla unutulabilmektedir. Çünkü sözlü iletişimde fakir ve düşünce alışverişini olanaklı kılacak herhangi bir kayıt söz konusu değildir. Bir düşünce ya da kavramın kaydedilmesi için bir grafik iletişim sisteminin kurulmuş olması gerekir. Gelişmiş ya da gelişmekte olan toplumlarda grafik imgeler önemli ve sürekli bir yere sahiptirler (Becer, 1997:29). Bir mesajın açık ekonomik ve estetik bir yolla iletilmesi, grafik iletişiminin başlıca ve başarı kriteridir. Grafik iletişimin ekonomik olması demek, olabilecek en az sayıda görsel imgenin, olabilecek en yüksek sayıda bilgiyi aktarabilmesi demektir. Bu aynı zamanda iletişiminde temel kurallarından biridir. Her grafik unsur, mesajın etkisini arttıracak biçimde tasarlanmaktadır (Becer,1997:29). İletişim belki de sahip olduğumuz en değerli özelliktir. Çünkü iletişim boyutunu kaldırırsak insanların birbirini anlaması olanaksız hale gelir. Ortaya çıkacak olan kaos atom bombasından daha büyük bir yıkım ve kargaşa yaratır. Bırakın toplumları, bireyler arasında dahi iletişimin kaybolduğu durumlarda varsayımlar, kurgu ve kuruntular, yanlış anlamalar ortaya çıkar ki, bu da toplumsal dokuyu zedeler (Uçar, 2004:16). Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi grafik iletişim, hayatımızın her alanının vazgeçilmez birer unsur olarak yerini almıştır. 2.3.2. Tasarım “Tasar; bir iş, düşüncenin sırasını, düzenini gösteren resim, yazı vb. olarak tanımlanmaktadır” (Türkay, 1980:13). “Tasarı; Bir kimsenin yapmayı düşündüğü şey; olması ya da yapılması istenen bir şeyin zihinde aldığı biçim, proje şeklinde tanımlanabilir” (http://www.tdk.gov.tr) 33 Tasarım; günümüzde oldukça sık kullanılan, etkileyici bir sözcüktür. Ama ne anlama geldiği tam olarak anlaşılmaz. Tasarım; bir model, kalıp ya da süsleme yapmak değildir. Bir tasarım kendi içinde bir yapıya ve bu yapı arkasında bir planlamaya sahip olmalıdır. Bütün sanatların temelinde bir tasarım olgusu bulunmaktadır. Tasarlama eylemi, oluşturulacak yapının organizasyonu ile ilgili her türlü faaliyeti içine almaktadır. Elizabeth Adams Hurwitz, kitabının başlığında bu sözcüğün kısa bir tanımını da yapar: „Tasarım: Gerekli Olanın Araştırılması‟. Yale Üniversitesi Tasarım Bölümü‟nden Profesör Robert Gillam Scott; „Ne zaman tanımlanmış bir amaç için birşey yapıyorsak, o zaman tasarlıyoruz‟ demektedir. Başka bir deyimle; tasarım belirli bir amaç gözeten yaratıcı bir eylemdir. Uygulamalı tasarım dalları üç ana başlıkta toplamak mümkündür: Endüstri Tasarımı, Çevre Tasarımı ve Grafik Tasarım (Becer, 2002: 32). Bu açıklamaların bir sonucu olarak, tasarım hayatımızın artık her alanında kendini ve faaliyetlerini göstermektedir. 2.3.3. Grafik Grafik sözcük olarak Latince kökenli olup, “grafyn”dan gelmektedir. İngilizce de “Graphic”, Fransızca da “Graphique” olarak yazılmaktadır. Grafik sözcüğü sanat çalışmalarında çok geniş bir kullanıma sahip olduğu için sonuna „graf‟ eklenen tüm alanlar grafik sanatları tanımlar. Örneğin; Fotograf, serigraf, litograf gibi.Günümüzde uluslararası anlatım biçiminde grafik sözcüğü ortak bir ifadede kullanılmaktadır, dolayısıyla tanımda tüm insanların aynı yorumu çıkaracağı biçimde netleşmiştir. Bu yorum; grafik sözcüğünün yazmak, çizmek, görüntülemek ve çoğaltmak, anlamına geldiğini ifade etmektedir (Tepecik, 2002:17). Grafik sözcüğünün tanımı biraz daha açılacak olursa, sanatçının elinden özgün biçimlendirmeyle çıkan yada özgün çoğaltmayla (baskı yöntemiyle) elde edilen eserin, bilgi iletmek, basılmak, kitle iletişim araçlarında kullanılmak amacıyla hazırlanan; çizgi, yazı, resim bunların düzenlemeleriyle ilgili tasarımları kapsar. Bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi grafik sözcüğü bir sanat alanını anlatmaktadır.Grafik sanatlar, plastik sanatlar içerisinde yer almasına rağmen, işlevsellik açısından tüm sanat dallarından farklılıklarıyla ortaya çıkar. Soyut olmasına rağmen ekonomik özelliği söz konusudur, çoğaltıma dayalı olduğu için kitlelere daha çok hitap eder (Tepecik, 2002:17). Artık günümüzde grafik sanatların ekonomik özelliği ön plana çıkmaktadır. Grafik sanatlar, yapılan çalışmalarıyla günümüzde çok sayıda kişi ve kitleye ulaşmaktadır. 2.3.3.1. Grafik Tasarım Grafik tasarım, görsel bir iletişim sanatıdır. Birinci işlevi de, bir mesaj iletmek ya da bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım terimi ilk kez 20. yüzyılın ilk yarısında 34 metal kalıplara oyularak yazılan ve çizilen daha sonra da çoğaltılmak üzere basılan görsel malzemeler için kullanılmıştır. Teknoloji geliştikçe, sadece basılı malzemeler değil; film aracılığıyla perdeye yansıtılan, video ile ekrana gönderilen ve bilgisayarlar yardımıyla üretilen görsel malzemeler de grafik tasarım kapsamı içine girmiş ve bu terimin anlamı oldukça genişlemiştir. Bugününün grafik tasarımcısı; kaligrafi sanatçılarının, baskı ustalarının ve zanaatçıların geleneğini sürdüren bir meslek adamıdır (Becer, 2002:33). “İletişim, grafik tasarımın hayati unsurudur. Zaten, grafik tasarımı bu denli ilginç, dinamik ve çağdaş kılan şey de iletişime yönelik olmasıdır. Tasarımcı; güncel bir bilgiyi, çağdaş bir beğeni anlayışı içinde ve yine çağdaş araç ve malzemelerle sunmak zorundadır”(Becer, 2002:34). Tasarımcı, sunumlarını bu çerçevede geliştirir ve sunar ise geniş bir izleyici kitlesine sahip olabilmektedir. “Bu nedenle de yeni eğilimleri, teknolojik buluşları ve yaşadığı dönem içinde tartışılan sanatsal, felsefi, politik, sosyolojik vb. sorunları yakından izlemelidir” (Becer, 2002: 35). 2.4. Web Sayfa Tasarımı WWW, dünya ölçeğinde etkin bir bilgisayarlı etkileşim ağıdır. İlk başlarda akademik iletişimi kolaylaştırmak için geliştirilmiş olan bu ağ, zamanla çağın gerekleri doğrultusunda her türlü bilgilendirme, tanıtım ve reklam etkinliğinin aracı haline gelmiştir. Bunun çok geçmeden fark edilmesi, pek çok resmi ya da özel kurum, kuruluş ve şahısların Tanıtım Sayfalarının yer aldığı dijital bir endüstri oluşmasını sağlamıştır. Böylece WWW sayfalan yeni bir grafik tasarım alanı oluşturmuştur. 2.4.1. Web Sayfa Tasarımı’na BaĢlarken Günümüzde WWW sayfa tasarımında kullanılan HTML‟nin oldukça kolay öğrenilebilen bir program olması, ileri derecede bilgisayar bilmeyi gerektirmemesi sayesinde, isteyen herkes WWW sayfası tasarlayabilir. Ancak internet‟te yer alan yüz binlerce WWW sayfası içerisinde dikkat çekici, bilgi verici ve görsel açıdan doyurucu tasarımlar yapmak, WWW sayfa yapılarının iyice analiz edilmesini ve elbette ki grafik tasarım bilgisi gerektirmektedir. 35 2.4.1.1. WWW Sayfa Tasarımlarının BaĢarısı “WWW sayfa tasarımlarının başarısı yolunda atılacak ilk adım, tasarım sürecinin iyi planlanmasıdır. Bu süreçte yer alması gereken en önemli noktalar Şener‟e göre kısaca şöyle özetlenebilir;” a. Hedef Kitlesi: Tasarıma başlamadan önce hedef kullanıcı kitlesinin iyi tanımlanması gerekmektedir. Cinsiyet, yaş grubu, meslek gibi etmenler hedef kitlenin beklentilerinin belirlenmesi açısından oldukça önemlidir. b. Araştırma: Aynı niteliği taşıyan WWW sayfa tasarımlarını incelemek, eksikliklerin farkına varmak, yapılan hataları tekrar etmemek ve olumlu yönleri örnek almak açısından tasarımlara yön gösterecektir. c. Kurgu: Geleneksel basılı dokümanlarda olduğu gibi grafik tasarım fikirlerini kâğıda dökerek taslaklar hazırlamak, WWW sayfa tasarımlarında da geçerliliğini korumaktadır. Basit diyagramlar hazırlamak, sayfaların birbirine nasıl bağlanacağına karar vermek ve kullanıcıyı gereğinden fazla elemanla yüklü sayfalarla yormamak açısından tasarımcıya rehberlik edecektir. d. Yaratıcılık: WWW sitesinin, belirlenmiş olan hedef kitlesi ve amacı doğrultusunda, kullanıcı kitlesinin dikkatini çekecek ve sıkıcı olmayan nitelikte olması gerekmektedir. Bu arada unutulmaması gereken iki önemli tasarım prensibi vardır bunlar; - Dil birliğinin sağlanması açısından, birden fazla sayfalı tasarımlarda senaryonun değiştirilmemesi, seçilen renk, yazı karakteri ve grafik elemanların farklı sayfalarda da devam ettirilerek tasarım bütünlüğünün bozulmamasına dikkat etmek, - Ortamın ışığı ve dolayısıyla okunma kolaylığıda düşünülerek, koyu 36 renkli zeminler üzerinde açık renkli yazıları tercih etmektir. e. Tasarım: Farklı tekniklerin ve bilgisayar programlarının kullanılarak WWW sayfalarında yer alacak elemanların hazırlanması aşamasıdır. f. Üretim: Hazırlanan grafiklerin, yazıların HTML programı aracılığıyla bir araya getirilmesi, sayfalar arası bağlantıların kurulması, dolayısıyla temel tasarım çatısının oluşturulmasını kapsamaktadır. Bu aşamada çoklu ortamın sunduğu animasyon, video, ses gibi olanakları da avantaj olarak kullanmak gereklidir. Ancak gereksiz süslemelerden ve aşırılıktan kaçınılmalıdır. g. Test Etme: WWW sayfa tasarımının kurgusu ve içeriği ne kadar iyi olursa olsun, kullanıcının asıl iletişime geçtiği ekran düzenlemesinde bazı eksiklik ve hatalar mevcutsa, başarıdan söz etmek mümkün değildir. Yanlış anlaşılmalara yol açmamak için sayfa düzeninde yer alan elemanların tekrar tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. h. Arama Motorları: Son değişiklik ve düzeltmeler de yapıldıktan sonra, artık WWW sayfası İnternet arama motorları aracılığıyla listelenmeye ve hedef kitlesine ulaşmaya hazır durumdadır. (Şener,1997:22-24) Şüphesiz, WWW sayfa tasarımcısının dikkat etmesi gereken daha pek çok önemli nokta vardır. Yukarıdaki başlıklarda ise, tasarım sürecinin en iyi şekilde kullanabilmesi için gerekli olan temel prensiplere değinilmiştir. 2.4.1.2. Neden WWW Sayfası İnternet ağı, fikirlerin rahatça tartışılabildiği, sergilenebildiği, şimdiye kadar sunulan en özgürlük yanlısı iletişim ortamı olarak nitelendirilebilir. İnternet ağına katılan herkes, istediği konuda, istediği şekilde görüş bildirebilmekte, her türlü görsel malzeme içeren WWW sayfası hazırlayabilmektedir. İnternet‟te yer alan WWW sayfa tasarımlarına her gün binlerce yenisi eklenmektedir. Bunun nedeni, WWW sayfalarına 37 duyulan ihtiyaçtır. Aralık 1996 PC World dergisinde yayınlanan, WWW sayfalarının geleneksel pazarlama ve yazılı medyadan üstünlüğünü kısaca aşağıdaki gibi özetleyebiliriz; a. Web sayfası sadece onu okumak isteyen hedef kitleye ulaşır; dolayısıyla ilgisiz insanlara değil, öğrenmeye hazır bir gruba hitap etmektedir, b. Web sayfası etkileşimli bir araçtır. Kullanıcı Web sayfasına belli bir konu hakkında daha fazla bilgi edinmek için bağlanır, c. Oldukça ucuz bir iletişim yöntemidir. Web sayfasının tek masrafı telefon hat ücretidir, d. Web sayfaları yaratırken geleneksel sayfa düzenini takip etmek gerekmemektedir. Yaratıcılık her zaman ön planda tutulmalıdır, e. Tekrar tekrar düzeltilip yayınlanabilir, f. Web sayfalan belli bir zaman sınırlaması olmadan 24 saat boyunca bütün dünyaya hizmet vermektedir. 2.4.2. WWW Sayfa Tasarımcılığı WWW sayfalarının içeriği ve grafik düzenlemesi, ekran tasarımı üzerine temel bilgi birikimi gerektirmektedir. Ekran tasarımı disiplini ise bilgisayar programlamacılığından başlayıp, ergonomi, psikoloji, endüstri ürünleri tasarımı, grafik tasarım ve hatta geleneksel basılı medyanın çoğaltılmasına kadar varan geniş bir bilgi birikimini gerektirmektedir (Lynch ve Horton,2001:37). WWW için hazırlanan sayfa tasarımları, geleneksel basılı medyadan farklı olarak, yazı, resim, fotoğraf gibi görsel elemanların yanında, film, müzik, ses, video ve animasyon gibi çokluortam elemanlarını da içerebilmektedir. Teknolojinin- sunduğu olanakları ve tasarımı en duyarlı biçimde bir araya getirebilecek olanlar da şüphesiz grafik tasarımcılardır. Son yılllar içerisinde adından sıkça söz ettiren WWW sayfa 38 tasarımcılığı, tamamen yeni bir meslek olmaktan çok, bilgisayar programcılığı, videoses efektleri gibi diğer meslek dallarından uzman kişilerle ortak çalışmalar gerektiren, temel anlamda grafik tasarımcının sorumluluğunda olan yeni bir alandır. 2.4.3. WWW Sayfa Tasarım Programları İnternet üzerinde WWW sayfaları hazırlanırken farklı programlarda yaratılmış değişik veri türleri kullanılabilmektedir. Tüm bu verilerin tek bir sayfa içerisinde düzenlenmesini sağlayan standart programlama dili ise HTML (The Hypertext Markup Language)‟dir. HTML, iki boyutlu grafik nesnelerin bir ekran alanına yerleştirilmesine, bunların birbirleriyle ve diğer metin ya da görüntü gibi nesnelerle bağlantılandırılmasına izin vermektedir (Lynch ve Horton,2001:37). Dreamweaver, Fireworks, Frontpage, Flash, Photoshop, Illustrator, Coldfusion vb. programlar yardımı ile web sayfası tasarımı yapılabilir. Dreamweaver ve Frontpage html dili desteğini kendi içinde sağlamaktadır. Bu programlar dışında kodlama dilleri olarak da Html, Xhtml, Asp.Net, Php, Java, Visual Basic, .NET, Ajax, CSS, C#, vb. diller kullanılabilir. Bu sistemler dışında ücretsiz içerik yönetim sistemleride bulunmaktadır. www.egitimsart.net eğitim portalı joomla içerik yönetim sistemi ile oluşturulmuştur. “Joomla bir içerik yönetim sistemi(content management system)dir. Yani birden çok ve farklı içeriği tek bir yerden yönetmenize olanak sağlayan hazır bir web sitesi şablonudur diyebiliriz. İnternette birçok içerik yönetim sistemi (iys) bulunmaktadır. Joomla bunlardan sadece bir tanesidir” (http://www.marmaraweb.com/joomla-nedirjoomlanin-ozellikleri-ve-farklari.html). Joomla, web sayfaları için hem dinamik hem de statik içerik girişini sağlayan açık kaynak kodlu bir uygulamadır. Dinamik sayfalar anlık duruma ve kullanıcıya göre değişen sayfalardır. Örneğin kullanıcı işlemleri, forumlar, alışveriş siteleri, vb. sayfalar dinamik sayfalara örnektir. İçeriği sabit kalan sayfalarda statik sayfalardır. Örneğin Makalelerin bulunduğu sayfalar gibi. Son yıllarda WWW sayfa tasarımı için HotDog, HomeSite gibi özel programlar geliştirilmiştir. Ancak, bu programların hepsi temelde HTML üzerine kurulmuştur. 39 2.4.3.1. WWW Tasarım Programlarının Özellikleri HTML, temelde farklı veri türlerinin İnternet dilinde yazılmasını sağlayan özel bir programlama dilidir. HTML'in, kolay öğrenilebilen ve oldukça yeni bir program olması, WWW'de gittikçe önem kazanan sayfa düzeni konusunda zaman zaman kısıtlayıcı ve yetersiz kalmasına, grafik tasarımcıların kontrolü dışında sonuçlanan düzenlemelere yol açabilmektedir. Örneğin, bu programda hazırlanan bir sayfa düzeni içerisinde, kullanılan yazı karakteri değiştirilememekte, kelimeler ve harfler arasında birden fazla boşluk kullanılamamakta, yazılar her iki yandan bloklanamamakta, yani tipografik anlamda tasarımı kontrol altında tutmak iyice güçleşmektedir. Bununla birlikte, hassas renk kontrolü yapılamamakta, video-animasyon gibi bilgilerin dağıtımında yüksek görüntü kalitesi elde edilememektedir. Dolayısıyla, bu kısıtlamalar grafik tasarımcının sayfa düzenine hâkim olmasını oldukça zorlaştırmaktadır. Programın getirdiği kısıtlamalardan bir tanesi de, tasarlanan sayfanın dünyanın herhangi bir yerindeki bir bilgisayar ekranında nasıl görüneceğinin tahmin edilemeyişidir. Ekranda bir WWW sayfasının nasıl görüneceği, tamamen kullanılan programlara (software), İnternet‟e bağlantı hızına ve monitörün büyüklüğüne bağlıdır. Aynı programların ve monitör büyüklüğünün kullanılması gibi uygun şartların sağlanamadığı takdirde, bir WWW sayfasının tüm bilgisayar ekranlarında aynı görünememesi, değişikliğe uğraması muhtemeldir. Bunun sonucunda, bazı elemanların başka ekrandaki büyüklükleri ve konumları değişebilir, hatta hiç görünmeyebilirler. Aynı şekilde renklerin bir kısmı ya da tamamı değişikliğe uğrayabilir. “WWW sayfa tasarımında kullanılan grafik öğeler arasında estetik ve fonksiyonellik açısından bir denge kurulması oldukça önemlidir. HTML 'in sunduğu tüm imkânlar fonksiyonellik açısından oldukça başarılıdır ve bir başlangıç noktası olarak kabul edilmelidir” (Gillespie,1996). 40 2.4.3.2. WWW Tasarım Programlarının Geleceği HTML‟nin WWW sayfalarını tasarımında kullanılan henüz tam anlamıyla gelişememiş yeni bir program olması ve getirdiği tüm kısıtlamalara rağmen, WWW‟de oldukça başarılı sayfa tasarımları yapılmaktadır. WWW'nin özellikle ticari kullanımının önem kazandığı son birkaç yıl içerisinde, firmalar sayfa tasarımı konusunda birbirleriyle yarışmaktadırlar. İlk zamanlarda tamamen bir programlama dili nin teknik görünümü içerisinde olan HTML, tasarımın bu derece önem kazanmasıyla birlikte geliştirilmiş, görselleştirilmiş, kullanımı çok daha kolay bir program haline gelmiştir. Dünya çapında önemli bilgisayar firmaları olan Adobe ve Apple‟ın konuyla yakından ilgilenmeye başlamasıyla, teknik olarak HTML‟in birkaç yıl içerisinde, tamamen tasarımcıya destek bir program olarak gelişerek, sayfa tasarımına getirdiği kısıtlamaların en aza indirilebileceği programlar ortaya çıkmıştır.. Bu kısıtlamaların en aza indirilmesi yolunda WWW sayfa tasarımcısının oynayacağı yaratıcı rol de şüphesiz oldukça önemlidir. 2.5. WWW Sayfa Düzeni İyi tasarlanmış bir enformasyon sisteminde bulunması gereken en önemli iki özellik, görsel denge ve anlaşılabilirliktir. Bu iki özellik, kullanıcının, grafik tasarım elemanlarının ve WWW sayfalarının birbirleriyle olan ilişkilerini sağlıklı bir şekilde kurgulaması için gereklidir. WWW sayfa tasarımında dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan bir diğeri ise, kullanılan sayfa boyutudur. Kâğıt üzerinde yapılan tasarımlarda örneğin A4, B3, C5 vs. gibi standart sayfa formatları kullanılabilirken, WWW sayfalarında bu kadar kesin formatlarda çalışmak oldukça zordur. Kağıtlar Uluslar arası Standartlar Birliği‟nin ölçülerine uygun olarak üretilmektedir. Bunlarda; A0- B0- C0 numarasıyla gösterilir, ancak en çok tercih edillen standart, A ve B‟dir. Bu ölçülerin yanı sıra ülkemizde endüstriyel alanda (matbaacılıkta) kullanılmak üzere standart kağıt ebatlarıda bulunmaktadır. Bu ebatlar: 57 cm x 82 cm, 64 cm x 90 cm, 68 cm x 41 100 cm ve 70 cm x 100 cm‟dir. Kağıtlar gramaj ve türlerine göre bu ebatlardan birinde veye bir kaçında standart olarak üretilmektedir. ISO (International Standard Organization) Standartlarında A, B, C, kağıt ölçüleri, ölçü birimi olarak milimetre alınmıştır (Tepecik, 2002:42). ġekil 8: ISO Standartlarında A B C Kâğıt Ölçüleri (Tepecik, 2002:43) A4 Kâğıtta çalışma alanınız bellidir. Web‟de ise bu çalışma alanı enine ve boyuna sınırsızdır; yani 5 metre eninde bir sayfa yaparsanız; tarayıcınız bunu sağa ve sola kaydırarak görüntüler. Ama bu istenilen bir durum değildir. Bu noktada tasarımımızın he koşulda düzgün görünmesi için sınırları bizim belirlememiz gerekir. Elbette ki WWW sayfalarının da belli yükseklik ve genişlik limitleri vardır. Bu limitlerin en küçüğü PC‟lerde (Personal Computer / Kişisel Bilgisayar) kullanılan standart monitör büyüklüğü olan 640 x 480 piksel (pixel) ile sınırlandırılmıştır. Macintosh ekranlarının PC ölçülerinden daha küçük oluşu tasarımcıların göz ardı etmemesi gereken diğer bir konudur. 800 x 600 çözünürlükte farklı tarayıcı ve işletim sistemlerine göre sayfanın görüntülenen bölümü piksel cinsinden şöyledir: 42 Tablo 5: 800 x 600 Piksel Çözünürlük Ġçin Sayfa Ölçüleri 800 x 600 Çözünürlük için Windows işletim sistemi Macintosh Klasik Mac OS X IE 5.X En : 780 Boy : 410 IE 4.5 En : 744 Boy : 446 IE 5.x En : 748 Boy : 436 IE 6.0 En : 780 Boy : 413 IE 5.x En : 748 Boy : 439 N 6.2 En : 769 Boy : 463 N 4.X En : 780 Boy : 422 N 4.7 En : 768 Boy : 437 N 6.X En : 776 Boy : 446 N 6.2 En : 763 Boy : 464 (Kırbaş,2006) Yukarıda ki çizelgeye baktığımızda, 800 x 600 çözünürlükte en ve boy olarak ekrana tam olarak sığmasını istediğimiz bir tasarımın şu ölçüler içinde olması gerekiyor: Önerilen en güvenli ölçü: 744 En x 410 Boy, hem Windows hem de Mac'te tam görüntü için: 748 En x 410 Boy. Ben sadece 1024 x 768 çözünürlükte görüntülenecek sayfa yapmak istiyorum diyorsanız, o zaman seçmeniz gereken çalışma alanları şöyle olmalıdır: Önerilen en güvenli ölçü: 968 en x 578 boy, hem Windows hem de Mac‟te tam görüntü için: 972 en x 578 boy, Sadece Windows'ta tam görüntü için: 1000 en x 578 boy (Kırbaş,2006). ġekil 9: 640 x 480 piksel sayfa ölçüsü (http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/navigation.html) Büyük ekranların popülaritesinin artmasıyla 800 x 600, 1024 x 768 pixel (Bilgisayar ekranlarında görüntünün en küçük yapı taşları olan karesel bölüntüler) birlikte, daha büyük alanlarda çalışılan WWW sayfalarının küçük monitörlerde okunulurluğu 43 gittikçe zorlaşmaktadır. Bu nedenle, tasarımlarda yer alan grafik elemanlar zaman zaman ekrana sığmamakta ve deforme olmaktadırlar. WWW sayfa tasarımında PC ve Macintosh gibi farklı bilgisayar platformlarında çalışan kullanıcı ayrımı dikkate alınmalıdır. Ortak bir çözüm arayışına gidilecek olursa; Macintosh ekranlarında minimum 470 ve maksimum 625 piksel genişliğini, PC‟lerde ise 14" (inch) inç‟lik standart monitörlere karşılık gelen 640 x 480 piksel sayfa genişliğini baz almak doğru olacaktır(Şekil 9). Sayfa uzunluğunda kesin bir sınırlama olmamakla birlikte, yine en geniş sayfa limitleri baz alınmalıdır. Bir sayfanın maksimum uzunluğu, en geniş sayfanın içerdiği bilginin iki ya da üç katı kadar olabilir (Şekil 10). ġekil 10: Maksimum sayfa uzunluğu (Lynch veHorton, 2001:176) Uzun sayfalarda bilginin tamamı ekrana sığmadığı için görüntü, ekranın yan tarafında yer alan kaydırma çubuklarıyla (scroll bars) yukarıdan aşağıya doğru hareket ettirilmektedir. Ancak, çok uzun sayfaların okunmasının yorucu olacağı ve dikkati 44 dağıtacağı unutulmamalıdır. Az sayıda uzun sayfa yerine daha fazla sayıda kısa sayfa kullanmak tercih edilmelidir. Ekran tasarımlarında yalnızca piksel ile ölçüm anlamlıdır. Bunun için hazırlanmış olan bir WWW Cetveli (WWW Ruler) mevcuttur. Bu cetvel, inchsantimetre-piksel arasındaki matematiksel bağlantıyı göstermektedir (Şekil 11). ġekil 11: www cetveli (Gillespie, 1996:9) Cetvelde yer alan mavi çizgi, baz alınması önerilen minimum sayfa genişliğine karşılık gelirken, yeşil çizgi 640 x 480'lik monitörlerde ulaşılan maksimum genişlik değerini tanımlamaktadır. Cetvel, sayfa düzeninin kurgulanması aşamasında, görüntünün hangi boyutta bir çerçeveye oturtulması gerektiği konusunda tasarımcıya rehber olacaktır (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design%20f or%20Designers.pdf). 2.5.1. WWW Sayfalarının Yapısı WWW'de sayfaların nasıl organize edildiğinin anlaşılabilmesi, Kullanıcının doğru tahminler yürütebilmesi açısından oldukça önemlidir. WWW sayfaları birbirlerine hiper bağlantılar aracılığıyla bağlanmaktadırlar. Ekran üzerinde yalnızca bir sayfayı görmek mümkün olabileceği için, kullanıcı diğer sayfaların yapısı hakkında fikir yürütmeye başlar. Eğer kullanıcının kafasında kusturduğu sayfaların birbirine bağlantı modeli karmaşıksa (Şekil 12), WWW sayfasının kurgusu da başarısız olmuş demektir. 45 ġekil 12: Kullanıcının kafasını karıştırabilecek karmaşık www sayfa modeli (http://info.med.yale.edu/caim/manual/sites/site_design.html) Kullanıcıların WWW sayfa yapısını rahatlıkla algılayabilmeleri için, farklı elemanlar arasında hem fonksiyonellik hem de grafik açıdan bütünlüğün sağlanması gereklidir. Özenle seçilerek bir araya getirilen grafik elemanlar, WWW'nin yapısını güçlendirirken, kullanıcının da kompleks yapıları daha kolay algılamasını sağlayacaktır (Şekil 13). ġekil 13: www sayfa yapısı (http://info.med.yale.edu/caim/manual/sites/site_design.html) 46 2.5.2. WWW Sayfalarının Temel Bölümleri WWW sayfaları temel olarak, Başlık, Gövde ve Dipnot olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerden ilki, sayfanın içerdiği konuya ait başlık ve alt başlıkların bulunduğu Başlık bölümüdür. Sayfada yer alması düşünülen diğer bilgilerin, grafik ve tipografik öğelerle ifade edildiği, animasyon, video gibi çoklu ortam elemanlarıyla zenginleştirildiği diğer bölüm ise Gövde kısmını oluşturmaktadır. WWW sitelerinde yer alan her WWW sayfası ayrı bir doküman olarak kabul edilecek olursa, sahibi, tasarımcısı, üretim tarihi, telif hakları gibi bazı standart künye bilgilerini içermesi gereklidir, bu bilgiler ise Dipnot bölümünde yer almaktadır. Tasarımcı hangi WWW sayfa tasarım programını kullanırsa kullansın, hem fonksiyonel hem de görsel anlamda doyurucu bir sayfa tasarımı için, WWW'nin yapısının ve her bölümde bulunması gereken elemanların özelliklerini iyi bilmesi gerekir. Bu elemanlar ve dokümanların temel bölümleri (Şekil 14)‟de gösterilmiştir. Başlık Başlık grafiği Dokümanın başlığı Alt başlık (varsa) Bölüm başlığı (varsa) Gövde Dokümanın içeriği Dipnot Logo Tasarımcının adı Tasarımcının e-mail adresi Hazırlanış tarihi ġekil 14: www‟nın temel bölümleri (http://info.med.yale.edu/caim/manual/pages/design_grids.html) 47 2.5.2.1. BaĢlık WWW sayfalarının üst kısmında yer alan başlıklar, sayfanın ana fikrinin ve hangi kullanıcı grubuna hitap ettiğinin ilk bakışta anlaşılması açısından oldukça gereklidir. Başlıklar yalnızca yazıdan oluşabileceği gibi, yazı ve grafik öğelerin bir arada kullanılması da mümkündür. Başlıklarda kullanılan grafik öğeler, sayfalar arasında görsel bir ilişki kurulmasına da yardımcı olmaktadırlar. Birbirleriyle ilişkili olarak devam eden sayfalarda alt başlık, bölüm ve konu başlıkları gibi devamlılığı sağlayıcı diğer elemanlar da yer alabilir. Başlık kısmında, kullanıcının sayfalar arasında daha kolay gezinmesini (surfing), sayfaların mantıksal bir sırayla takip edilmesini sağlayacak yönlendirici düğmeler yer alabilir (Şekil 15). Bu düğmeler yalnızca yazıdan ya da yalnızca grafiksel öğelerden oluşabileceği gibi, yazı ve grafiğin bir arada kullanılması da mümkündür. ġekil 15: www sayfalarında yer alan yönlendirici düğmeler (Şener, 1997:34) Şekil 15, WWW sayfalarının başlık kısmında kullanılmak üzere hazırlanmış düğmelere örnek olarak verilebilir. Düğmeler, birbirine bağlantılı her sayfada yer almakta, bir önceki (previous), bir sonraki (next) ve ana sayfa‟ya (home page) bağlantı içermektedirler. Bu tür düğmeler, kullanıcıyı bilgiye en çabuk ve zahmetsiz yoldan ulaştıracak şekilde tasarlanmalı, her sayfada aynı formda (renk, şekil, büyüklük, konum vs.) kullanılmalarına özen gösterilmelidir. 48 2.5.2.2. Gövde Gövde, WWW sayfasının içeriğine uygun yazı, resim, grafik, animasyon, video ve ses gibi her türlü bilginin yer aldığı bölümdür. Bu bilgilerin doküman içerisinde görsel karmaşaya yol açmayacak şekilde düzenlenmesi oldukça önemlidir. Aksi takdirde, grafiklerin ve tipografik öğelerin düzensiz bir şekilde yerleştirilmesi kullanıcıda algılama güçlüklerine ve yanlış anlaşılmalara yol açabilmektedir (Şekil 17). ġekil 16: Dengeli ġekil 17: Karmaşık kurgulanmış sayfa düzeni www sayfa düzeni (http://info.med.yale.edu/caim/manual/pages/balanced_pages.html) Başarılı grafik tasarımlarda her zaman için grafikler ve yazı arasında görsel bir denge kurulmaya çalışılmıştır (Şekil 16). Renk, şekil ve kontrastın kullanılmadığı sayfalar, grafik açıdan sıkıcı olmakta, kullanıcının ilgisini içerik üzerinde yoğunlaştıramamaktadır. Aynı şekilde, kontrast, grafik elemanlar, sayfa düzeni ve tipografi ile sağlanan görsel dinginlikten yoksun, yazı içerikli sayfaların okunurluğu, günümüz PC‟lerinin düşük çözünürlüklü ekranlarında iyice zorlaşmaktadır. İdeal olarak, tipografi, grafik elemanlar ve hiperyazılımlar arasındaki dengenin kurulması için, WWW sayfalarının okunma yönünün yukarıdan aşağıya olması dikkate alınmalıdır (Lynch ve Horton,2001:115). 49 2.5.2.3. Dipnot WWW sayfalarının en alt kısmını oluşturan “Dipnot” bölümü, sayfanın tasarım tarihi, tasarımcısı, telif hakları ve diğer WWW sayfalarına olan bağlantı bilgilerini içermesi açısından oldukça önem taşımaktadır. Bilgi akışını kolaylaştırmak için Başlık kısmında kullanılan başlık yazıları ya da düğmeler, bu bölümde de tekrar edilebilirler. Başlık ve Gövde bölümlerinin içerikleri, her WWW sayfasının niteliğine ve tasarım anlayışına göre değişebilmekle birlikte, WWW sayfasının “Dipnot” kısmında bulunması gereken bazı standart elemanlar vardır. Bu elemanlar şöyle sıralanabilir; 1. Tasarımcı adı ya da kontak kurulabilecek diğer bir isim, 2. WWW sayfalarının bağlı bulunduğu Home Page adresi, 3. Bağlı bulunulan kurum, kuruluş, vs. (varsa), 4. Sayfanın tasarlandığı ve en son düzeltmelerin yapıldığı tarihler, 5. Telif hakları. Bununla birlikte iyi tasarlanmış her WWW sayfasında bulunması gereken diğer yararlı elemanlar ise şöyle özetlenebilir; 1. Dokümanın adresi (URL), 2. Konuyla ilgili diğer WWW sayfalarına bağlantılar, 3. Sayfa sahibi kurum, kuruluş, vs.‟nin amblem ve/veya logosu, 4. WWW sayfası içinde veya diğer sayfalar arasında bağlantı kurmayı sağlayacak menü, düğme gibi yardımcı elemanlar. a. Yazışma Adresi Her WWW sayfası, tasarımcısının ya da sayfa değişikliklerini yapmakla sorumlu kişinin adını ve e-mail adresini içermelidir. Ayrıca, İnternet kullanıcıların mektup, telefon ya da faks aracılığıyla bağlantı kurması isteniyorsa, WWW sayfasının en alt kısmına bu bilgiler de eklenebilir. 50 b. WWW Sayfasının Adresi (URL) İnternet'de yer alan her WWW sayfasının URL olarak tanımlanan bir adresi vardır. Adresin kullanıcılar tarafından bilinmesi için özellikle belirtilmesi gereklidir. Aynı sayfayla tekrar tekrar bağlantı kurulabilmesi açısından önemli olan adres satırı, sayfanın en alt kısmına küçük puntolarla yerleştirilmelidir. c. Tarih Elektronik medyanın sunduğu en önemli avantajlardan birisi, sayfaların çok kısa bir zaman içerisinde düzeltilip tekrar yayımlanabilmesidir. Ancak, belirtilmediği takdirde kullanıcının, bilginin hangi zamana ait olduğu konusunda fikir yürütmesi oldukça zordur. WWW sayfalarının olduğu düşünülerek, tarihlerin tüm dünyanın anlayabileceği şekilde yazılmasına dikkat edilmelidir. Yalnızca rakamlardan oluşan 3.9.1997 ifadesi Amerika‟da 9 Mart, 1997 olarak okunurken, Avrupa‟da 3 Eylül,1997 olarak anlaşılabilir. Rakamların yaratacağı karışıklığı en aza indirecek ifade biçimi ise, rakam kullanmak yerine doğrudan o ayın ismini yazmak olacaktır. d. Telif Hakları Her WWW sayfasının Dipnot kısmında yer alması gereken bir diğer bilgi de telif haklarıdır. Telif bilgileri aşağıdaki şekilde ifade edilebilir; Copyright © 2009, İsim Kurum ya da kuruluş (varsa) Her hakkı saklıdır (All rights reserved). Her ne kadar telif bilgileri, kullanıcılar ve tasarımcılar tarafından kopyalamayı engelleyici nitelikte olmasa da, gelecekteki hukuki yaptırımlar açısından bu bilgilerin sayfada olmasında yarar vardır. 51 e. Kurum ya da Kuruluşa Ait Resmi Marka WWW sayfalarının alt kısmında yer alan amblem, logo, marka gibi bilgiler sayfa içeriğinin ve sayfanın sahibinin anlaşılabilmesi açısından önemlidir. Ancak bu bilgiler, sayfa içerisinde imza niteliğinde yer almalı, diğer elemanları bastırmamalıdır. 2.6. Grafik Tasarım Elemanlarının Ġnternet’te Kullanımı Elektronik tasarım araçlarının sunduğu imkânlar doğrultusunda, İnternet‟te yer alan tipik bir WWW sayfası, yazı, resim ve grafiklerden oluşur. Günümüz teknolojisi, artık, video, animasyon, ses gibi çoklu ortam elemanlarının da WWW‟ de kullanımına olanak tanımaktadır. WWW sayfalarında, kullanıcıya, tasarım açısından etkili ve yönlendirici, içerik açısından da doyurucu bilgiler sunulması amaçlanmalıdır. Bu sayfaların kullanıcıya, en doğru ve etkili şekilde sunulabilmesi için, tasarımcının, WWW sayfalarında kullanılan elemanları ve bunların özelliklerini iyi analiz etmesinde fayda vardır. 2.6.1. Tipografi Harf karakterleri, 5000 yılı aşkın bir süre içerisinde, farklı kültürlerin yükseliş ve gerileme dönemleri, bu kültürlere ait semboller gibi birçok etkiye bağlı olarak değişimler göstermiş ve değişik evrimlerden geçtikten sonra, bugün kullandığımız harfler oluşmuştur (Şekil 18). 52 ġekil 18: Yazı karakterlerinin evrimi (Şener, 1997:39) “Tipografi terimi ilk kez Johann Gutenberg'in metal harflerini tanımlamakta kullanılmıştır. Günümüzde ise; bütün baskı yazıları ve noktalama işaretlerinin sanatsal ve tasarıma dayalı özelliklerini ve üretim teknolojilerini konu alan bir uzmanlık alanı olarak kabul etmektedir”( Becer, 2002:176). Başka bir tanımlamada ise tipografi, “...kısaca baskı dünyasında iletişimi tasarlama sanatı olarak tanımlanabilir. Kitaplar, dergiler, gazeteler, afişler, reklamlar, biletler, broşürler v.b. birçoğu ile iletişim kuran basılı ürünün tasarımında önemli bir öğedir”(Mc Lcan, 1980:8) biçiminde yer almıştır. Birçok kaynakta tipografi; iletişimin bir enstrümanı olarak belirtilmekte ve “iletişimin yoğun bir görsel biçimi olarak, tüm düşünce ve bilgileri insanoğluna görsel bir etki ile iletme aracı” (Carter,1993:1) olarak da tanımlanmaktadır. Martin Solomon ise; “tipografiyi bir sanat olarak görmekte ve kelimeleri, cümleleri ve sayfaları oluşturan ve harf denen mistik şekiller uygar dünyanın en önemli üretimi olarak değerlendirilmelidir. Zaman ve mekanla sınırlı olmaksızın yazı bilgiyi de beraberinde getirmiştir. Bana göre tipografi, tasarımın temel prensiplerini ve öğelerini anlatmak için 53 harflerin, rakamların, sembollerin ve şekillerin mekanik olarak üretilmesi sanatıdır”, şeklinde bir tanımlama yapmaktadır (Solomon, 1986:8). Günümüzde herkes tarafından kabul edilmiş bir gerçek ise basılı tüm malzemelerin tasarımında en önemli öğenin tipografi olduğudur. Semboller, rakamlar ve çizgiler gibi tipografik öğeler onları tasarlayan ve ortaya koyan kişilerin eseri olmaları nedeni ile bir çok araştırmacıya göre çok değerlidirler. Tipografi ustası Femard Baudin, yazının özünde görselliğin ve kalıcılığın varolduğunu savunmaktadır. Baudin'e göre ise konuşulanlar uçup giderken, yazılı olan sözler her zaman kalıcıdır. Harf, basılı metinlerin temel taşlarından biridir ve harf tasarımı da kimi zaman bir karakterin diğerinden farkının mikroskobik ayrıntılar ile anlaşıldığı ustalık isteyen bir hüner olarak karşımıza çıkmaktadır (Pipes, 1992:29). “Kimileri tipografiyi bir sanat olarak kabul etmekte, kimileri ise harf, sözcük ve satırlarla ve boşluklama için gereksinen diğer öğelerle, belirlenmiş bir sayfa üzerinde yapılan görsel ve işlevsel düzenlemeler olarak tanımlamaktadır” (Sarıkavak, 1997:1). “Harf sözcüğü, harf yapısı anlamına gelen yunanca „typos‟ sözcüğünden gelmektedir. Harf, tipografik düzenlemenin en temel öğesidir. Harfin yapısına bakıldığında ise açıklanması gereken bazı kavramlar bulunmaktadır” (Sarıkavak, 1997:3). “Harf sözcüğü, harf yapısı anlamına gelen yunanca „typos‟ sözcüğünden gelmektedir. Harf, tipografik düzenlemenin en temel öğesidir. Harfin yapısına bakıldığında ise açıklanması gereken bazı kavramlar bulunmaktadır (Sarıkavak, 1997:3) (Şekil 19).” 54 ġekil 19: Harfin Yapısı (Sarıkavak, 1997:3) Sarıkavak harfin yapısını aşağıdaki gibi açıklamıştır: Taban Çizgisi (Baseline): Büyük ve küçük harf karakterlerinin birçoğunun üzerine oturmuş olduğu varsayılan düşsel çizgidir. Orta Çizgi (Meanline): Küçük harflerin üstünü yukarıya çıkan uzantılarından ayıran düşsel çizgi. Yukarı Uzantıları (Ascender): Küçük harflerde x'in gövde boyundan yukarı çıkan parçası. Üst Uzanım (Ascent): Harflerin taban çizgisinden itibaren yukarı uzantılarının eriştiği üst çizgi. AĢağı Uzantıları (Descender): Taban çizgisinden aşağı düşen, küçük harflerin aşağı uzanan parçası. Alt uzanım (Descent): Harflerin taban çizgisinden itibaren aşağı uzantılarının eriştiği alt çizgi. KapatılmıĢ Alan (Counter): Harflerin kapalı ya da oyulmuş bölümü. Harf yapıları tarafından kapatılmış beyaz boşluk. Tırnak (Serif): Asıl vurgunun sonunda oluşturulan kısa vurgu. Harfleri oluşturan ana hatların alt ve üst bitim yerlerinde bulunan tırnak biçimindeki uzantılar ise „serif‟ olarak adlandırılırlar. Küçük harf Boyu (X-Height): Harf yapısının temel öğesidir. Küçük x harfinin yüksekliğini belirtir. Asıl Vurgu (Main Stroke): Bir harfin temel yapısının ana vurgusu. Yatay Vurgu (Crossbar): A, H, T gibi bazı harflerdeki yatay çizgi. 55 Eğri Vurgu (Bowl): Yuvarlak yapılı harflerdeki eğri vurgulanmış kısımlar. (Sarıkavak, 1997: 3). Birincisi web ortamının ölçü birimi santim (cm) değil, pixel (ekran noktacığı)dır, İkincisi; her dilin sözcük yapısı farklı sayıda harf ilişkilerini içerebilir. Genel kullanımda bir 'ortalama harf sayısına bağlı geçerli bir „kelime‟ sayısı her zaman mümkün olmayabilir. Üçüncü olarak -bir el kitabına göre- görüntülüğü izleme uzaklığı ile onun genel geçer ölçüsü (daha önce 14 ve 15 iken, günümüzde artık 17 inçtir) göz önünde bulundurulmalıdır. Ve burada sayılmamış diğer etkenler nedeniyle söz konusu yayınlarda yer alan kestirmeler en azından satır uzunluğunun belirlenmesi için- pek geçerli görünmemektedir. En akılcı ölçü yine harf sayısı üzerinden olabilir. Bu konuda kesin bir „formül‟ önerilemez. Tasarımın belirleyicileri ve gerekleri asıl ölçütlerdir. Sonuç olarak ilkesel temelde şunlar söylenebilir: „ne kadar çok satır uzunluğu, o kadar çok satır boşluk düzeni‟ ve „ne kadar küçük punto, o kadar harf boşluk düzeni‟. Üstelik ne kadar uzak okuma, o kadar büyük punto". Gerisi çalışmanın işlevsel ve okuru ya da izleyeni yormayacak ergonomik yaklaşımlarla ve de tasarımcının amaç ve hedefleriyle birlikte düşünülmelidir (Sarıkavak,2003:196). Ekrana yönelik tasarımlarda, farklı font ailelerinden gelen (serifli, serifsiz, vs.) ikiden fazla harf karakterini kullanılması sakıncalıdır. Aksi takdirde, algılamada güçlükler meydana gelebilir. Aynı harf karakterinin kalın, ince, italik gibi varyasyonlarını kullanarak istenilen çeşitlilik sağlanabilir. Harf kombinasyonlarının dikkati dağıtmayacak ve karışıklığa yol açmayacak şekilde titizlikle seçilmesi gereklidir (Burger 1993:147). Yazı, tarihsel anlamda, insan ve bilgisayar arasındaki en temel iletişim aracı olmuştur. Ayrıca yazı, insanlar arasında da, televizyon, sinema kitap, gazete, mektup vs. aracılığıyla karşımıza en önemli iletişim aracı olarak çıkmıştır (Fluckiger,1995). Son yılların yeni iletişim ortamı olan İnternet'de de, yazı önemli bir rol üstlenmektedir. Yazı, İnternet ortamında üç temel formda kullanılmaktadır; Formatsız Yazı (plain text), genel anlamda harf büyüklüklerinin ve kullanılan harf karakterinin değiştirilemediği yazılardır. İnternet‟te e-mail programında kullanılan yazılar buna örnek olarak verilebilir. 56 ġekil 20: Formatsız yazı (e-mail programından bir örnek) (Şener, 1997:41) ġekil 21: Hiper yazılımlar (http://www.mosaic.com/) Hiperyazılımlar, Bölüm 2.2.4 'de de değinildiği gibi, seçildikleri zaman, o kelimeyle ilgili daha ayrıntılı bilgilerin bulunduğu başka dokümanlara ulaşılmasını sağlayan kelimelerdir (Şekil 21). Formatlı Yazı (rich text), istenilen çeşitlilikte harf karakteri ve harf büyüklerinin kullanılabildiği yazılardır. Yazının görünümü, geleneksel basılı medyada olduğu gibi, tipografik anlamda zenginlik taşımaktadır (Şekil 22). HTML'in sunduğu yazı olanakları, 57 tipografik çalışmalara olanak tanımamaktadır. Ancak, fotoğraf gibi grafik dosya formatında hazırlanan tipografik çalışmalar WWW‟de kullanılabilir. HTML'in sunduğu tasarım olanakları, basılı sayfa düzeninden farklıklar gösterse de, dikkate alınması gereken tipografinin temel esasları, WWW sayfa tasarımlarında da geçerliliklerini korumaktadır. ġekil 22: Formatlı yazı (http://www.oslonet.com/) 2.6.1.1. Fontların Özellikleri Bir kelimenin anlamı, kullanılan yazı karakterine, harflerin büyüklüğüne, büyük ya da küçük harf kullanımına göre büyük değişiklikler gösterebilir. Başka bir deyişle, Fontlar, yazılı ve görsel mesajların algılanış şeklini temelden etkilerler. Genellikle belli bir amaca yönelik olarak tasarlanan yüzlerce font ailesine her gün bir yenisi daha eklenmektedir. Fontları kullanımlarına göre, serifli fontlar, serifsiz fontlar, serbest yazı ve dekoratif yazı karakterleri olmak üzere başlıca dört grupta toplamak mümkündür (Şekil 23). 58 ġekil 23: Fontların kullanımlarına göre gruplanışı (Sonnur Özdemir, 2009) Serifli fontlar, gözün takibini oldukça kolaylaştıran harf karakterleridir. Serifsiz fontlar, daha yalın ve geometrik formlardan oluşmuşlardır, daha çağdaş bir görünüm taşırlar. Her ne kadar serifli fontların uzun yazıların okunabilirlik oranını arttırdığı belirti ise de, yapılan testler serifsiz fontların da uygun harf ve satır aralıkları kullanıldığı takdirde, aynı okunabilme düzeyine ulaşabildiğini göstermiştir. Serifli ve serifsiz fontlar, italik ve kaim gibi farklı seçeneklerde de kullanılabilirler. İtalik fontlar, normalde yer düzlemine dikey olan fontların, belli bir açıyla (genellikle 78°) yana yatırılmış halidir. Geleneksel olarak italik fontlar, kullanıldıkları metinlerde ifadeyi kuvvetlendirir ve daha samimi bir iletişim kurulmasını sağlarlar (Burger 1993). İtalik fontlar, görüntü bilgisayarlar ekranlarında piksel olarak ifade edildiği için (Şekil 24), deforme olmaya yatkındır. Özellikle düşük çözünürlüklü bilgisayar ekranlarında ve küçük harf karakterlerinde bu deformasyon kendini iyice belli eder. Bu nedenle italik fontlar, WWW sayfa tasarımlarında kullanılırken ayrı bir özen gösterilmelidir. İtalik fontların okunma güçlüğü göz önüne alınarak, mümkün olduğunca az kullanılmalıdır. 59 ġekil 24: Görüntünün bilgisayar ekranında piksel olarak ifadesi (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) Kalın fontlar ise, fontların etrafına bir sıra daha piksel eklenmesiyle oluşturulurlar. Bu özellik ekran fontu olmayan yazılara uygulandığında yine harfler deforme olmaya başlar ve okunurluk azalır (Şekil 25). ġekil 25: Kalın harf karakterlerinin ekranda uygulanışı (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) Serbest yazı karakterleri, el yazısından referans alınarak geliştirilmişlerdir. Bu nedenle simetriden uzak ve daha sempatik görünüm taşırlar. Serbest yazı karakterleri, çok uzun ve tamamen büyük harfli yazımlarda kullanılmak için uygun bir seçim değildir. 60 Diğer bir grup olan dekoratif yazı karakterleri ise oldukça süslü olmalarından dolayı zorlukla okunabilmekte, bu nedenle az tercih edilmektedirler. 2.6.1.2. Metin Özellikleri Geleneksel basılı medyada yazı, başlık ve ana metin olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Başlık, ana metinde işlenen konuya referans verdiği için, kullanılacak fontlar amacına uygun olarak seçilmeli ve diğer grafik elemanlarla uyum içerisinde olmalıdır. Ana metin, yazıdaki temel fikir ve düşüncelerin yer aldığı kısımdır. Ana metinde, hem Bölüm 2.6.1.1‟de değinilen fontların özellikleri, hem de harf büyüklüğü, harf ve satır espasları (aralıkları), hizalama gibi diğer metin özellikleri, okuyucunun metni algılamasında etken olmaktadır. 2.6.1.3. Harf Büyüklükleri WWW‟de aynı doküman içerisinde farklı renk ve büyüklüğe sahip harf karakterlerini kullanmak mümkündür. Ancak, ekran tasarımında kullanılan fontlarda önemli bir ayırım gündeme gelmektedir. Fontların bir kısmı özellikle ekranda kullanılmak üzere „ekran fontu‟ olarak tasarlanmışken, diğer bir kısmı ise Helvetica, Times gibi geleneksel basılı medyada kullanılan temel harf karakterlerinin bazı matematiksel hesaplamalarla ekrana uyarlanması sonucu oluşmuştur. Özellikle bilgisayar ortamında kullanılmak üzere tasarlanmış ekran fontları ise daha okunaklı olmaktadır (Flower 1996:14-18) (Şekil 26). 61 ġekil 26: Ekran fontları (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) Tipografik elemanların ölçümünde en yaygın olarak kullanılan birim punto (A.B.D. kökenli olup, tüm dünyada kabul gören, harf karakterlerinin uluslar arası ölçülendirilme birimi) dur. Ekran fontları da 8, 9, 10, 12, 14 punto gibi standart ölçümlerden oluşmaktadır. Bu standartların dışında kalan 11, 13 punto gibi ara ölçüler ise görsel olarak diğer fontların türevi olmakla birlikte, gerçekte ekran fontu değillerdir. HTML'de yazıları amacına göre (başlık, alt başlık, dipnot, vs.) değişik içimlerde vurgulamak üzere farklı harf büyüklükleri kullanılabilir. Bu büyüklükler; <H> </Hl>, <H> </H2>,... komutlarıyla ayarlanmakta ve yukarıda bahsedilen standart ölçümlere karşılık gelmektedirler. Şekil 27‟de bu komutların uygulanarak aşağıda altı farklı seviyede yazılan “Harf Büyüklüğü” yazısının www‟de nasıl görüleceği örneklenmiştir; <h1> Harf Büyüklüğü 1 </h1> <h2> Harf Büyüklüğü 2 </h2> <h3> Harf Büyüklüğü 3 </h3> <h4> Harf Büyüklüğü 4 </h4> <h5> Harf Büyüklüğü 5 </h5> <h6> Harf Büyüklüğü 6 </h6> 62 ġekil 27: HTML‟ de farklı harf büyüklüklerinin uygulanışı (Sonnur Özdemir, 2009) OpenType Microsoft ve Adobe tarafından beraberce geliştirilen yeni bir çapraz platform font türüdür. Adobe, Adobe Type Font kütüphanesindeki, 2200‟den fazla fontu OpenType formatına çevirmiştir. OpenType formatının iki ana faydası vardır. 1- Aynı fontu hem Macintosh hemde Windows tabanlı bilgisayarlarda kullanabilmeyi sağlayan Çapraz Platform Uyumluluğu. 2- Genişletilmiş karakter grubu ve mizanpajları desteklemesiyle çok daha geniş dil desteği ve gelişmiş tipografik kontroller sunması. Ayrıca OpenType formatı, TrueType SFNT formatının geliştirilmiş şekli olduğundan Adobe PostScript font datasına ve yeni tipografik özelliklere sahiptir. Adobe tarafından yayınlanan Türkçe karakterlere sahip OpenType fontlar Pro uzantılı fontlardır. Örnek: Myriad Pro.otf OpenType fontları, PostScript 1 ve TrueType yerine yüklenerek kullanılabilir. OpenType fontları ilk olarak 1997 de geliştirilmiş. 2000 yılından bu yana da bu formata sahip fontlar satışa çıkmıştır. TrueType fontları 256 karakter içermesine karşı, bir OpenType font 65.000 adet karakter barındırabilir. OpenType fontları üretilirken Batı Roma dilleri, Central Europe dilleri, Baltık dilleri gibi bölümlere ayrılarak üretildiğinden, bazı OpenType fontları türkçe karakterleri barındırmazlar. OpenType fontları ileri derecede tipografik özellikler taşır. 63 OpenType fontlar cümle içindeki konumuna göre aynı harfin başka bir biçimini kullanmayı destekler. OpenType fontları kullanmak için, sisteminizin ve kullandığınız programların OpenType ve Unicode fontları desteklemesi gerekmektedir. MacOS 9 desteklememekle birlikte, MacOSX sistemi ve Windows XP sistemleri OpenType fontları desteklemektedir. (Öğretmiş, 2009) 2.6.1.4. Satır Aralıkları WWW sayarlarında karşılaşılan problemlerden bir tanesi, ekrandaki yazı satırlarının çok uzun devam etmesidir. Basılı medyada sayfa düzeninin kurulmasında, satırların uzunluğu ve satır espasları birbirleriyle ilişkilidir. Eğer satırlar çok uzun, satır araları da çok sıksa okunurluk oldukça güçleşir, okunma sırasında bazı satırlar atlanabilir ya da yanlışlıkla yeniden okunabilir. Bu sorun basılı medyada satır aralarının biraz daha açılmasıyla çözümlenebilir.Ancak HTML‟nin sunduğu imkânlar doğrultusunda, WWW sayfa tasarımcısının satır aralıklarının ölçüsünü ayarlayabilme olanağı yoktur. Satırların belli bir uzunluğu geçmemesi için <BR> ya da <P> komutları kullanılarak yeni bir satıra başlangıç yapılması sağlanabilir. Doğru tasarım açısından metinsel bilgilerin daha kısa yazı alanlarında düzenlenmesi ve uygun harf puntosu ve satır aralığı ile yerleştirilmesi özenli bir biçimde ele alınmalıdır. Metin puntolarında (son kararın her durumda seçilen yazı karakterine, x-yüksekliğine ve punto ölçüsüne bağlı olması koşuluyla) ortalama 50-60 karakteri geçmeyen satır uzunlukları önerilebilir. Fakat bu kesin bir ölçü değildir. Kimi zaman tasarıma bağlı olarak daha fazla da olabilir (Sarıkavak,2003:196). 2.6.1.5. Harf Aralıkları Harf espası, harflerin ve harf gruplarının tek tek okunabilmesi ve kelime olarak algılanabilmesi için, aralarının belli bir oranda açılmasıdır. HTML'nin getirdiği kısıtlamalardan bir diğeri de, programın harfler ve kelimeler arasına konulan birden fazla aralığı algılayamaması ve tek aralık olarak görmeye devam etmesidir. 64 2.6.1.6. Hizalama WWW'de yazıların ortalanması, sağ ve sol yanlardan hizalanması mümkünken tam bloklama henüz HTML'nin sağlayamadığı özelliklerden bir tanesidir. Basılı medyada mümkün olan hizalama şekilleri aşağıda gösterilmiştir. sola dayalı sola ortalanmış sağa dayalı sağa tam blok tam blok tam blok dayalı soladayalı ortalanmış dayalısağa tam blok tam blok tam blok sola dayalı sola ortalanmış dayalı sağa tam blok tam blok tam blok dayalı soladayalı ortalanmış dayalı sağa tam blok tam blok BU sola dayalı sola ortalanmış dayalı soladayalı ortalanmış sola dayalı sola ortalanmış dayalı sağa GERÇEKLEŞMEMİŞTİR dayalı soladayalı ortalanmış dayalı sağa tam blok tam blok tam blok sola dayalı sola ortalanmış dayalı sağa tam blok tam blok tam blok dayalı soladayalı ortalanmış dayalısağa tam blok sola dayalı sola ortalanmış dayalı sağa dayalı ortalanmış dayalı sağa ortalanmış dayalısağa dayalı BLOKLAMA sağadayalı sağa İNTERNETTE HENÜZ dayalı sağa dayalı sağa dayalı sağadayalı sağa dayalı Sola Dayalı OrtalanmıĢ Sağa Dayalı Tam Blok ġekil 28: Basılı medyada yazının hizalanma şekilleri (Sonnur Özdemir, 2009) Bunlardan, sol ve sağ yanlardan hizalama ve ortalanmış yazı formatının WWW sayfalarında uygulanışı örneklenmiştir. 65 ġekil 29: www sayfalarında kullanılabilen yazının hizalanma şekilleri (Sonnur Özdemir, 2009) 2.6.1.7. Web Sayfa Tasarımında Tipografi Kullanımı Günümüzde özellikle internetin 95‟lerden sonra yaygınlaşması sonucu hızla gelişen bir iletişim ortamı olarak web, tipografik tasarımın özenle uygulanması gereken bir alandır. Web tasarımlarında elbette geçmişin akıl süzgeçlerinden geçerek günümüzde ilkelere dönüşmüş tipografi uygulamaları göz önünde bulundurulmakla birlikte, yeni teknolojinin yarattığı yeni değerleri de atlamamak gerekir (Sarıkavak,2003:191). Web sayfası tasarımcıları için elde bulunan font çeşidi teknik açıdan azdır ve bu nedenle bir sayfada gereğinden fazla çeşitli font kullanılmaması gerekir. “Genel bir kural olarak iki font ailesini aşmamalıdır, ama aynı font ailesinden olmak bunun dışındadır. Özellikle içindekiler dizgisinde kalın biçem kullanılabilir ama italik biçem -kırık ekran görüntüsü nedeniylemümkün olduğunca kullanılmamalıdır (Sarıkavak,2003:192). Tam blok, merkezi blok ya da sağ blok paragraf düzenlemeleri web ortamının sınırlı olanakları göz önünde bulundurulduğunda birçok tasarım hatasının oluşmasına neden olduğu ve böylelikle okuma zorlaştığı için metin dizgilerinde olabildiğince tercih edilmemelidir. Bu nedenle paragraf düzeni açısından yaygın olarak sol blok düzen benimsenebilir(Sarıkavak,2003:192). “Tipografik tasarımın metinlerin yer aldığı alanlarla uygun ve rahat bir boşluk ilişkisi içinde düzenlenmesi önemlidir. Alanlar kalabalıklaştırılmak yerine tersine rahatlatılmalı ve onların nefes alması sağlanmalıdır. Çünkü „az ve öz‟ işlevin en temel yasasıdır” (Sarıkavak,2003:192). 66 Diğer yanda sürekli okuma gerektiren metin dizgilerinde kalın biçem kullanılmamalıdır. Kalın biçem vurgulamanın bir biçimidir. Bu vurgulama biçimi bir metine (sürekli yazıya) uygulandığında, hem de pixel örüntülü bir gösterim ortamında okunurluğu ciddi anlamda zedeler. Tasarımcıların vurgulama yapmak istediklerinde kalın biçem uygulaması dışında farklı yöntemler geliştirmesi önemlidir. Kısaca, kalın biçem vurgulama için kullanılmalı, sürekli okuma gerektiren metinler için kullanılmamalıdır (Sarıkavak,2003:192). Üstelik web ortamında bir metnin baştan sona başlık harfleriyle (yani tümünün büyük harf) dizilmesi aslında uygulanmaması gereken bir durumdur. Bu durumda rahat ve kavrayarak (anlayarak) okuma neredeyse olanaksız bir durum alır. Tümüyle başlık harfinde dizmek bir kısa sözcük bütünlüğü olan başlıklar için kimi zaman uygun olsa da, sürekli metinler için uygun değildir(Sarıkavak,2003:192). Metin yönetiminde başlıklar ve alt başlıkların akılcı ve verimli bir biçimde kullanılması Önem taşımaktadır. Tüm bir metni okutmak ve böylelikle izleyiciyi yorarak bıktırmak yerine, verimli bir biçimde doğru olarak betimlenen başlık ve alt başlıklarla sörf yapanı (gezgini) yormadan, istediği bilgiye onun daha hızlı ulaşmasını sağlayacak uygulamalara gereken önem verilmelidir(Sarıkavak,2003:193). Yine elbette satır uzunluğu okunurluk ve okuturluk açısından web ortamında da önem taşımaktadır. Bu konuya bir-iki sayfa sonra daha geniş açıklama getirilmiş olduğu için, burada kısaca web sayfalarını bu nedenle yazı alanlarına bölerek düzenlemek önerilebilir. Çünkü web kullanıcılarının çoğunluğu web sitelerini 800 pixel genişlik ve daha yükseklikteki bir ekranın gösterim çözünürlüğüyle ziyaret etmektedir. Bu durum tek sütunluk bir metin için alanın son derece verimsiz kullanımı demektir. Web alanını iki ya da üç yazı alanına bölerek daha kısa, okuması kolay ve işlevsel metin düzenlemeleri yapılabilir (Sarıkavak,2003:193). Gereğinden fazla büyük (ya da kocaman!) metinler kullanılmamalıdır. Dikkat çekmek ve kolay okunabilirlik sağlamak amacıyla yapılan bu tür uygulamalar gerçekte tersine etki yapabilirler. Ayrıca Macintosh ortamında metin gösterimi PC ortamına göre daha küçük bir gösterim sunmaktadır. Web‟in her iki ortamda (platform) da izlendiği göz önünde bulundurulmalıdır. Mac ortamında yaratılan web sayfalarında bu nedenle tasarımcılar bu farklılığın ayırdında olmalıdır (Sarıkavak,2003:193). Ayrıca önemli bir uyarı hiper bağlatılar (links) dışında metinde alt çizgilemenin (underlined) asla kullanılmamasıdır. Ekran gösteriminin köşeli örüntüsü (raster) nedeniyle italik biçem düzgün bir gösterim sunmadığı ve üstelik bundan dolayı okunurluk zarar gördüğü için sürekli okuma metinlerine bu biçemin uygulanmasının doğru olmaması gibi, web ortamında çoklu metin bağlantısının evrensel bir göstergesi olduğu için yalnız 'hypertext' olarak işlevlendirilmiş metinde altçizgi uygulanmalıdır. Altına çizgi uygulamaları vurgulamaların sınırlı olduğu soğuk dizgi (daktilo) teknolojilerinin bir görsel kullanımıdır. Ancak bu uygulama basıma yönelik tipografide uygunsuz ve rahatsız edici bir sonuç oluşturduğu için vurgulamanın bir biçemi olarak nitelikli tipografide aslında pek benimsenmemiştir (Sarıkavak,2003:193). Sarıkavak‟a sıralanmaktadır; göre web sayfalarının taşıması gereken özellikler şöyle 67 - Web sayfasındaki ayrıntılar arındırılmalı, sayfalarda bilgiler dengeli dağıtılmalıdır. - Metin okunur olmalı, izleyeni yormamalıdır. Yaş gruplarına ve hedef kitlesine göre metnin okunurluğunu sağlayacak punto ölçüsü, satır aralığı vb. tipografik önlemler alınmalıdır. Üstelik metinler ya da metin alanları birbirlerinden ayrıştırılabilecek kadar (nefes alabilecek) yeterli boşluklarla çevrelenmelidir. Metin satırlarının uzunluğu ile metin alanlarının derinliği rahatlıkla izlenebilir ölçülerde bulunmalıdır. Çünkü en doğru bilgilendirme en kolay ulaşılabilen bir biçimde sağlanır. - Uzun metinlerde bölümleri oluşturmak için kullanılacak başlık ve alt başlıklar aracılığıyla metin kütleleri yönetilebilmelidir. Bu durumun ziyaretçiler tarafından metnin sağlıklı izlenmesine olanak tanıyıp tanımadığı da dikkat edilmesi gereken bir tasarım gereksinimidir. Kullanılan renk ve tasarım öğelerinin sitenin amacını yansıtması ve ilgili site ziyaretçisinin beklentilerini karşılaması da bir başka tasarım sorunudur.Elbette sitenin bir tarzı olmalıdır. Sitenin ne hakkında olduğunu merak edenlerin gezisi sırasında karşılaştıkları zorluklar (şöyle ki: ziyaretçilerin birkaç arayüzü geçmeden doğrudan ve kolaylıkla bilgiye ulaşamamaları) onları yoracak ve siteyi sıkıcı bulmalarına neden olabilecektir. - Aslında hedef kitlesine yönelik olmak kaydıyla, ziyaretçilerin ufak çabalarıyla keşfedebilecekleri tasarım oyunları aynı zamanda siteyi eğlenceli kılabilecektir. Oyun, küçükten büyüğe herkesin ilgisini çekmektedir. Bir bakıma ilgili site ziyaretçisinin gezisi sırasında kendinden bir şeyler katmasını sağlamak ve onları etkileşimli kılmak için, site daha çekici tasarlanabilir. Ama herhangi bir ziyaretçi için bu uygulamaların ızdırap verici olabileceği gözden uzak tutulmamalıdır (Sarıkavak,2003:194). - Sıradan ziyaretçiler için bu nedenle giriş sayfasının bir menüye sahip olması önemlidir. Giriş sayfasında sunulan bölüm, konu ya da başlık sıralaması (menüler) genel olarak herhangi bir ziyaretçinin bir tıklamayla amacına ulaşmasına katkıda bulunmalıdır. Menü seçimleri okunur olmalı ve ziyaretçi metni okumaya geçtiğinde bu menüler rahatsız edici olmamalı, sayfalarla iyi bir uyum içinde tasarlanmış olmalıdır. Üstelik bu ana menüler her sayfada üstte veya da altta mutlaka geri dönüş ve geçişler için bulunmalıdır. 68 - Grafik ya da metin sıralaması olup olmadığına bakılmaksızın, her sayfanın altında bir metin menüsüne yer vermek iyi bir düşüncedir. Bu, metin okumayı görüntülüğün altına doğru sürdüren izleyicinin metni okumayı bitirdiğinde etkin sayfadan diğer metin sayfasına doğrudan geçebilmesini kolaylaştırmak içindir. - 'Etkileşimli çoklu-ortam tasarımı' ne yalnız mühendislik, ne iletişim bilimi, ne sosyal psikoloji ve ne de grafik tasarımdır. Oğuzhan Özcan'ın "İnteraktif Media Tasarımında Temel Adımlar" adlı kitabında açıkladığı gibi, hepsinin uyumlu bir bütünü ve sonucudur.Sonuçta doğru hazırlanmış bir menü aslında herhangi bir sitenin omurgasıdır. Bu nedenle giriş sayfası menusunun yanı sıra, ziyaretçinin ilk anda sitenin planını görebilmesi de önemlidir. Daha giriş sayfasında site haritasına göz atabilmesini sağlayacak tasarım çözümleri önerilebilir. - Fakat her şeyden önce site herhangi bir bilgisayardan rahatlıkla ulaşılabilecek kadar -yüklenmesi ve dolayısıyla hacmi küçük ölçekteolabilmelidir. Bu konuda artık yeni teknolojiler geliştirilmiştir. Site tasarımında olabildiğince ulaşımı rahatlatacak ve yüklemeyi hızlandıracak önlemler alınmalıdır. Veri yolu hızındaki genel geçer eksikliği her zaman göz önünde bulundurulmalıdır(Sarıkavak, 2003:195). Basılı ürünlerde olduğu kadar, günümüz web ortamındaki sitelerde verilebilecek bilgilerden oluşturulan tipografik düzenlerde satır uzunluğu‟na dikkat etmek gerekir. Öncelikle bilinmelidir ki; basılı ürüne göre günümüz ekranları, pixel örüntüsünden dolayı henüz daha iyi bir gösterim sunamamaktadır. Bu gibi gerçekler iyi ve doğru tasarımın temel belirleyicileri olmak durumundadır. Bu nedenle ekran tasarımının basılı ürünlere göre daha farklı ölçütleri ve olasılıkları vardır. Harflerin basılı ürünlere göre ekran örüntüsünde tanımlanmış noktalarla görüntülenmiş olmasının getirdiği olumsuzlukların da üstüne eklenmesiyle, web ortamında uzun satırların üstelik küçük puntolarda okunamadığını söylemek mümkündür. Satır uzunlukları tasarıma bağlı olarak değişebilir. Öneri olarak metin puntolarında oratalama 50-60 karakteride geçmeyen satır uzunlukları kullanılabilir. Fakat bu kesin bir ölçü değildir. Kimi zaman bu tasarıma bağlı olarak daha fazla olabilir (Sarıkavak,2003:196). 2.6.2. Renk Grafik tasarım öğelerinin en önemlilerinden biri, şüphesiz renktir. Normal gözle görülebilen her cisim, her malzeme renklidir. Tarihsel anlamda renk, birçok amaca hizmet 69 edecek şekilde kullanılmıştır. Renk, pratikte ayırt edicilik, tanımlama, statü belirleyici; sembolik olarak, aşk, tehlike, barış, gerçek, saflık, ölüm; ayrıca, yön gösterici bir görev üstlenmiştir. Biçim, büyüklük, desen ve doku ise tasarımlarda rengi tamamlayıcı diğer elemanlardır. Bilgisayar kullanımında 1980'li yıllara kadar, renk, insan-makine etkileşimli arayüzlerde (interface), ekranların siyah-beyaz olarak üretilmesinden dolayı fazla etkili olamamıştır. 1980‟li yılların ortalarına doğru teknolojide kaydedilen hızlı gelişmeler, insanmakine etkileşimli arayüz tasarımlarım da etkilemiştir. Bugün ise bilgisayarın sunduğu imkânlar doğrultusunda, milyonlarca renk kombinasyonu kullanarak tasarımlar yapmak mümkündür. 2.6.2.1. Rengin ĠĢlevleri Grafik tasarımda rengin dört temel işlevi vardır; a. Dikkat çekmek, b. Dikkati sürekli kılmak, c. Bilgiyi iletmek, d. Bilgiyi akılda kalıcı kılmak Bilgi akışının süratle gerçekleştiği İnternet ortamında, tasarımcı okuyucunun dikkatini çekmek için oldukça az bir zamana sahiptir. Ambalaj tasarımı, kitap yayıncılığı, poster ya da dergi tasarımlarında olduğu gibi, WWW sayfa tasarımlarında da, renk dikkati çeken en önemli unsurlardan biridir. Özellikle geniş ekranlı tasarımlarda, gözlerin ilk odak noktası genellikle renktir. Daha sonra resim, semboller, amblem, logo, kelime ya da cümleler gelir. Renk bir bütün içerisinde ya da bütünden bağımsız olarak, herhangi bir uzaklıkta, şekil, kelime ya da desenden çok daha önce algılanır. Ortalama olarak renkli bir resim, siyah-beyaz bir görüntüden % 40 daha fazla dikkat çekicidir (Martin:1991:6). Tasarımcının dikkat etmesi gereken ikinci önemli nokta, kullanıcının dikkatini, sunulan bilgideki mesajı algılamasına yetecek kadar sürekli kılabilmektir. İdeal olarak, tasarımlar, gözün bilgi akış takibini kolaylaştırmalıdır. Eğer tasarımlar fazla düzenliyse, kullanıcının dikkati çabuk dağılır. Aksine, tasarımın genelinde bir düzensizlik hâkimse, istenilen mesajın iletilemeden, kullanıcının ilgisini kaybetmesi ya da sıkılması riski vardır. Rengin kullanıldığı yazılar ve resimler, kullanımlarına göre çok daha çarpıcı olabilmektedir. 70 Grafik tasarımda, tasarımcı, hangi rengin daha doğru ve daha etkili bir seçim olacağını, kullanıcının dikkatini nasıl çekebileceğini önceden planlamalıdır. 2.6.2.2. Ekran ve Renk Renk, ekranda yer alan ve bilgi içeren elemanlar arasında ilişki kurmak açısından oldukça Önemli bir görev üstlenmektedir. İyi tasarlanmış bir ekranda, renk, kullanıcının bilgiye en kısa zamanda ulaşmasını sağlayabilmelidir. Bilgisayar ekranlarının teknik olarak gelişmesiyle birlikte elde edilen milyonlarca renk alternatifi ve yüksek görüntü kalitesinin, özellikle realistik fotoğraf ve bilgisayar-animasyon çalışmalarında kullanılan güçlü bir araç haline geldiğini de hatırlamakta yarar vardır. Renk aracılığıyla bilgi, ekranda çok etkili bir şekilde organize edilebilir. Ekranda renk kullanımı tasarımcıya pek çok avantaj sağlar.Burger tarafından da açıklandığı gibi bu avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir; a. Ekranda sunulan bilginin düzenini ve bölümlerini vurgulamak. Örneğin, yazıya ait bir başlığın, ana metinden daha farklı gösterilmek istenmesi. b. Belli bir bilginin üzerinde dikkatin sürekliliğini sağlamak. Örneğin, uyarı mesajları. c. Bilginin sınıflandırılması. Ekranda birbiriyle ilişkili nesneleri, yakın renk kullanımlarıyla kodlayarak, bilginin kullanıcı tarafından kolaylıkla gruplanabilmesini sağlamak. d. Bilginin sayıca farklı değerlerini yansıtmak. Örneğin, sıcaklık artışını sembolize etmek için, sarıdan kırmızıya doğru bir renk geçişi kullanmak. e. Başlıklar ve bilgi arasında bağlantı kurmak. 71 2.6.2.3. Renk Psikolojisi Karataş‟ın 2003‟de yayınlanan çalışmasında, Öğretim Amaçlı Web Sayfası Tasarımında Renk Kullanımı isimli makalesini incelediğimizde web sayfasında kullanılan renklerin özellikleri ve anlamlarını Karataş şöyle açıklamıştır: Web tasarımında renklerin psikolojik yönünün yanı sıra, siteyi hazırlayan kişi, sitenin kolaylıkla okunabilir olmasına ve artalan, grafikler, bağlantılar (link) ve içerikte kullanılan renklerin uyumuna dikkat etmelidir. Aşağıda bazı renklerin özellikleri verilmiştir: Mavi: Çok popüler bir artalan rengidir. Barış, dinginlik, ahenk, umut ve güven duygusu verir. Pastel ve “soğuk” renklerle (yeşil tonları gibi) uyumludur. Toprak tonları ve gri ve bej gibi nötr renkler ile mükemmel bir uyum içindedir. Fakat turuncu ile maviyi birlikte kullanırken dikkatli olmak gerekmektedir, çünkü bu ikili, birbiri ile zıttır ve birlikte kullanıldıklarında kötü bir etkiye neden olabilmektedirler. Bej: Pratiklik, muhafazakarlık ve yalnızlık hissini veren nötr bir renktir. Artalan için iyi bir renktir ve içeriğin en üst düzeyde okunabilirliğini sağlar. Siyah: Genellikle, keder, ağır ve depresyon rengidir, fakat doğru bağlamda kullanılırsa, sofistike ve gizemli olabilir. Çalışmalar, siyah artalan üzerinde çevrimiçi (online) okumanın zorluğunu ortaya koymaktadır. Baskın renk olarak siyah kullanımı bir çocuk sitesi için en kötü seçim olabilirken; bir sanat galerisi sitesi için mükemmel bir seçim olabilir. Yani öğretim amaçlı web sitelerinde siyah artalandan uzak durulması tavsiye edilmektedir. Yeşil: İnsanlar üzerinde hem olumlu ve hem de olumsuz güçlü duygular oluşturabilir. Sadakat ve zekâyı simgeler. Kırmızı ile beraber kullanırken dikkatli olunmalıdır. Çünkü zıt renklerdir ve özellikle renk körleri için okunabilirliği neredeyse imkânsız kılarlar. 72 Gri: En muhafazakâr renk tonudur ve üzüntü, gizlilik ve güvenirliği simgeler. Sıkıcı bir renktir, rutindir ve ruhsuzdur. Öğretim amaçlı web sitesi tasarımlarında tavsiye edilmeyen artalan renklerindendir. Lavanta: Pek çok insanın güçlü duygular hissettiği bir başka renktir. Pasteldir, uygun kullanıldığında romantizm, nostalji ve zarafet hissi uyandırır ve yaratıcı, farklı ve alışılmamış olduğu için tercih edilen bir renktir. Diğer pastel renklerle uyumludur. Son zamanlarda eğitim kurumlarının tercih ettiği renkler arasında sayılabilir. Turuncu: Sıcak bir renktir – hayranlık verici, canlı ve samimidir. Sitenin göz alıcı ve dikkat çekici olması için turuncu kullanılabilir. Artalan rengi olma açısından zayıftır. Mavi ile kullanmaktan kaçınılmalıdır. Kırmızı: Şiddetli ve güçlü her şeyi temsil eden tüm renklerin en sıcağıdır. Sıcak ve ateş, hız ve lezzet, kan ve heyecan, rekabet ve saldırı gibi tüm duygular kırmızıyı anımsatır. Özellikle, diğer nötr renkler ile kullanıldığında mükemmel bir vurgu sağlar fakat yeşil, mavi ve mor ile uymaz. Sarı: İyimserlik, mutluluk, idealizm ve hayal gücünü temsil eder. Zıt renkler ile kullanıldığında okunabilirliği kolay olan iyi bir artalan rengidir. Beyaz: Temizlik, saflık, gençlik, sıradanlık ve masumiyetin rengidir. En popüler artalan rengi olmaya başlamıştır, çünkü ekranda en iyi okunabilirliği sağlamaktadır. 2.6.2.4. Doğal Renkler Bilinçaltında doğayı temsil etmelerinin haricinde, renkler, kimi zaman da doğadaki bazı özelliklere referans gösterirler. Örneğin, soğuk renkler olarak adlandırılan, eflatun, mavi ve yeşil, belli uzaklıklarda diğer renklere göre daha çekinik kalır ve dinginlik ifade ederler. Bu nedenle, genellikle arka fon rengi olarak tercih edilirler. Kırmızı, turuncu, sarı gibi sıcak renkler ise, ön plana çıktıkları için zemin rengi olarak tercih edilmemelidirler. 73 Renklerin farklı parlaklık oranları da farklı mesajlar taşımaktadır. Parlak renkler ışığı temsil ederken, koyu renkler karanlığı çağrıştırır. Ekranda yer alan elemanlar arasında belli bir derinlik yaratılmak isteniyorsa, karanlık ve doymamış renklerin daha geride kullanılmasına dikkat edilmelidir. 2.6.2.5. Kontrast Renkler Kontrastlık, renklerin farklı parlaklık derecelerinin kullanılmasıyla elde edilir. Geleneksel basılı medyada, koyu zemin üzerinde yer alan, açık renkli elemanlar daha dikkat çekicidir. Aynı özellik bilgisayar ekranlarında da geçerliliğini korumaktadır. Koyu renkli zeminin üzerine yazılan açık renk yazılar ve diğer elemanlar daha güçlü görsel etkiler bırakmaktadır. WWW sayfalarında kullanılacak arka plan renklerini seçerken, ön planda yer alan elemanların, yazıların okunurluğu azaltmayacak, görsel karmaşaya yol açmayacak kombinasyonların kullanılmasına dikkat edilmelidir. Arka ve ön planda yer alan tasarım elemanlarının doğru vurgulanabilmesi, farklı derinliklerin oluşturulabilmesi için, kontrastlıktan yararlanılmalıdır. 2.6.3. Tarayıcıya Göre DeğiĢmeyen (Browser-Safe) Renkler Bazen büyük bir özenle hazırlanan bir web sitesi, öğrenenlerin ekranında, hazırlayan kişinin ekranından tamamen farklı bir şekilde görünebilmektedir. Bunun sebebi; ekranın kalitesinden, büyüklüğünden, parlaklığının-koyuluğunun ayarından, bilgisayarın kişisel bilgisayar ya da MAC olmasından ve bir de tarayıcıdan (browser) kaynaklanabilir. Tarayıcıdan kaynaklanan farklılığı gidermek için tarayıcıya göre değişmeyen 216 renkten biri kullanabilir. Tarayıcıdan etkilenmeyen renkleri kolayca tanımlamak için renklerin RGB (kırmızı, yeşil, mavi) değerlerinin her zaman 51‟in katlarının olması kuralı kullanılabilir. Başka bir deyişle, eğer tüm üç değer de 51‟e bölünebiliyorsa, renk, tarayıcıya göre değişmez. Yalnız, HTML dili, on altılık sayı sistemi (hex) değerlerine ihtiyaç duyar. Bu durumda, bu kurala göre onaltılık sayı sistemi değerleri, sadece 00,33, 66, 99, CC ve FF içerebilir (Weinman, 2002; Merchant, 2000:208-212; Mlawer, 2000). 74 En yüksek değerler (RGB = 255 255 255) ya da Hex = FFFFFF) beyazdır. En düşük değerler ise (RGB = 00 00 00 ya da Hex = 000000) siyahtır. Renkleri görsel olarak seçmek için, çeşitli web sitelerinden Tarayıcıya Göre Değişmeyen Renk Haritalarına ulaşılabilir (örneğin,http://webdesign.about.com/library/weekly/ aa061598chart.htm). Renkleri düzenlemek, WYSIWYG (what you see is what you get - ne görürsen onu alırsın) grafik web sayfası düzenleme programları ile oldukça kolaydır.Ancak bu programlar olmadan renk düzenlemek, zor olabilmektedir. Renk biçim imi (tag) içinde onaltılık sayı sistemi(hexadesimal) kod ile belirtilir.Biçim iminde, onaltılık sayı sistemi kodunun önünde „#‟ işareti yer alır: (#RRGGBBB) (http://info.med.yale.edu/caim/manual/graphics/ backgrounds.html). 2.6.3.1. Okunabilirlik Web sayfalarında kullanılan en önemli tasarım öğesi yazıdır. Tasarımlarda bulunan yazıların iletmek istediği mesajı en iyi şekilde iletebilmesi için okunabilirlik açısından kuvvetli olması gerekmektedir. “Okunurluk açısından harf ve zemin arasında en az %70 ton farkının gereklidir. Zemin 100 değer ise harf 30 değerden fazla olmamalıdır” (Pektaş, 2001:75) Texas‟taki Stephen F. Austin State Üniversitesi‟nden Dr. Lauren Scharff ve öğrencisi Alyson Hill, internet kullanıcılarının da yardımıyla çeşitli metin/artalan renk kombinasyonlarının okunabilirliğini ölçmek üzere bir anket düzenlemişlerdir. Şekil 30‟de görüldüğü üzere, okunabilirliği en fazla olan renk kombinasyonu beyaz artalan üzerine siyah metindir; tümünde, siyah içeren herhangi bir kombinasyonun seçimi kuvvetlidir. Okunabilirliği en az olan iki kombinasyon ise; yeşil üzerine kırmızı ve mavi üzerine pembedir. Mavi artalan üzerine beyaz metin ve sarı artalan üzerine kırmızı metin de yüksek oranda oy alırken, sarı artalan üzerine yeşil metin ve pembe artalan üzerine beyaz metine, daha az oy verilmiştir. Anket genelinde her renk kombinasyonunda açık artalan üzerine koyu metin, tersine nazaran daha çok okunabilir olarak oylanmıştır (örneğin,beyaz artalan üzerine mavi metin, mavi artalan üzerine beyaz metinden daha çok oy almıştır) (ColorTestResult.http://webdesign.about.com/gi/dynamic/offsite.htm?site=http%3A%2F%2 Fhubel.sfasu.edu%2Fresearch%2Fsurvreslts.html).Ruffini(2000:58-64)‟ye göre de beyaz 75 veya açık pastel artalanlar herhangi bir site için kullanmada en iyi renklerdir ( Karataş, 2003:145). ġekil 30: Artalan – metin renklerine göre okunabilirlik (Karataş, 2003:145) 2.6.4. Fotoğraf, Resim ve Renk Paletleri WWW sayfalarını tasarlarken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan birisi de, kuşkusuz bilginin transfer hızıdır. Burada hız, verilerin bilgisayara, dolayısıyla da kullanıcıya aktarılma süresidir. Transfer hızı, teknik olarak İnternet hatlarının yoğunluğuna ve bilgisayarların İnternet'de iletişim kurmasını sağlayan modem‟in transfer hızına bağlı olarak değişmektedir. Hız konusunun diğer bir boyutu da WWW sayfalarında kullanılan fotoğraf, resim ve diğer grafik öğelerin çözünürlüğü*‟dür (*Bilgisayar ekranlarında sunulan görüntünün kalitesi; birimi dpi (dot per inch)‟dır.) . Bilgisayar ortamında kullanılan elemanların çözünürlüğü ne kadar yüksek olursa, baskı kalitesi de o derecede artmaktadır. Çözünürlüğün artması, dosya (file) büyüklüğünün de artması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, WWW sayfalarında büyük fotoğraf, resim vs. kullanmak, bağlantı hızını yavaşlatmaktadır. 76 WWW sayfalarının yavaşlığı ise, bilginin ekranda görünebilmesi için, bu sayfalara bağlanan kullanıcıların dakikalarca beklemesini gerektirmekte ve oldukça sıkıcı bir durum oluşturmaktadır. Bu nedenle, WWW sayfalarında dosya formatlarının bilinçli bir şekilde kullanılması, bağlantı sorunlarının aşılmasında WWW sayfa tasarımcısına rehber olacaktır. WWW sayfalarında kullanılan, GIF (Graphic Image File Format) ve JPEG (Joint Photographic Experts Group) olarak adlandırılan iki temel grafik dosya formatı vardır. Görüntü kalitesi açısından, foto-realistik çalışmalarda JPEG, daha basit çizimlerde ise GIF dosya sıkıştırma formatı tercih edilmelidir. 2.6.4.1. GIF CompuServe Information Service tarafından geliştirilen bir resim formatıdır. Graphics Interchange Format (Gif) web‟de en çok kullanılan resim formatıdır. Resim işleme programlarının çoğu tarafından kullanılır. Grafik işleme yeteneğine sahip bütün browserler gif formatını tanır. Orijinal tanımlamadan sonra GIF87a ve GIF24 tanımandı. 256 renk kullanılır. LWZ adı verilen bir algoritma kullanılır. Bu algoritmanın çözülmesi kolay olması ve güçlü bir sıkıştırma sağlaması nedeniyle beğeni kazandı. Renk ve görüntü kaybı olmadan resmin büyüklüğünün %25 ine kadar sıkıştırma yapılabilir. Hızlı bir yükleme ve hızlı bir çözülme olması nedeniyle az bir band genişliği kullanır. Ayrıca çok az bir yer kaplar. GIF89a saydam alt alanlı (transparan) görüntüler oluşturulmasına izin veren bir standart olmuştur. Bu sayede görüntülerin sayfa üzerinde yüzer gibi görünmesi sağlandı. Bu görüntülerin bir yönden kötüdür ki oda sadece 256 renk desteği vermeleridir. Bir görüntüde sadece 256 renk kullanmak zorundasınız. Bu nedenle fotoğraf kalitesinde resimler oluşturamazsınız. GIF24 adı verilen yeni format 24 bit renk desteği veriyor. Buda 16 milyon renk kullanılabilir anlamına gelir. PNG adı verilen bir sıkıştırma algoritması kullanır (<http://members.tripod.com/gifbank/gifnedir.html>). 2.6.4.1.1. Transparan Gifler Web sayfaları arasında gezinirken bir birinden ilginç resimler görürsünüz. Web sayfalarına resimler dikdörtgen bir şekilde yerleştirilirler. Bu resimlere çerçeve de eklenebilir. 77 Fakat bazen resimlerin kare şeklinde yerleşmesini istemezsiniz. Ya da resimlerinizin sayfa üzerinde ayrı bir parça gibi durması yerine sayfaya tam oturmuş bir şekilde durmasını isteyebilirsiniz. Bunu sağlamanın yolu resmin alt alanını (background) sayfanın alt alanı ile aynı yapmaktır. Peki, başka bir sayfada bu resmi kullanırsak ne olacak? Resmi yeniden mi oluşturacağız? Bu durumda saydam alt alanlı gifler (Transparan gif) yardımımıza koşarlar. Bu gifler GIF89a formatındaki giflerdir. Alt alana resimde kullanmayacağımız bir rengi seçeriz. Sonra resimi hazırlarız. Resim‟i kayıt ettiğimizde transparan bir resim elde etmiş oluruz. Transparan giflerde 256 renk kullanılabilir. Bu resimler sayfaya farklı bir hava verirler. Bu durumu görmek istersek: ġekil 31: Transparan gif (http://gifbank.tripod.com/saydamgif.html) 2.6.4.1.2. Hareketli Gif'ler Gif89 olarak adlandırılan dosya kaydetme formatı, WWW sayfalarında, GIF olarak kaydedilmiş bir dizi resmin, birbiri ardına gösterilip, hareketli olarak izlenmesine olanak tanımaktadır. Animasyonların fazla hızlı olmasının, WWW sayfalarında diğer elemanların rahat seçilememesi gibi algılama problemlerine yol açabileceği unutulmamalıdır. 78 2.6.4.2. JPEG JPEG dosya sıkıştırma formatı, insan gözünün rengi algılama prensibine bağlı olarak geliştirilmiştir. İnsanlar, renkli yüzeyleri ve kenarları, detay, gölge ve parlaklıktan daha önce algılayabilirler. JPEG formatı da renk farklılıklarının ve parlaklıklarının değiştirilmesi mantığıyla çalışan bir formattır (Burger, 1993:175). Bu değişiklik, dosyanın büyüklüğünü değiştirdiği gibi, görüntü kalitesinde de azalmalara yol açar. Görüntü kalitesini derecelendirmek, başka bir deyişle farklı dosya sıkıştırma oranlarıyla, görüntü kaybının ne kadar olacağını tespit etmek mümkündür. ġekil 32: Soldan sağa gittikçe daha kayıplı sıkıştırılmış bir çiçek görüntüsü (http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Phalaenopsis_JPEG.png) 2.6.4.3. PNG PNG, günümüzde „Taşınabilir Ağ Grafiği‟ anlamındaki görüntüleri kayıpsız bir şekilde sıkıştırarak kullanmaya yarayan bir görüntü saklama biçimidir. İnternet Explorer‟ın 7 sürümü ile PNG formatına tam destek verilmeye başlanmıştır. PNG formatı hareketli resimleri desteklememektedir. PNG (Portable Network Graphics) formatı patentsizdir. PNG kayıpsız Wave Table sıkıştırma yöntemini kullanır. Şu anda mevcut olmayan kayıpsız gerçek renk ve saydamlık bilgilerini içeren resim kalitesini internet‟e taşımayı amaçlamaktadır. PNG dosyalarındaki saydamlık bilgileri alfa kanalı içerisinde saklanmaktadır. Kullandığı sıkıştırma yöntemi 79 sayesinde sıralı yükleme olanaklı olmaktadır. Ayrıca sıkıştırma için değişik filtreleme algoritmaları sıkıştırma öncesi kullanılabilmektedir. (Alabay, 2003:11-12) 2.6.4.4. Renk Paletleri ve Yarattıkları Sorunlar Renk paletlerinin kullanımı, WWW sayfa tasarımcıları açısından karışıklığa yol açmaktadır. Çünkü ekranda görülen renkler, her bilgisayarın kullandığı standart renk ayarına göre değişmektedir. Örneğin, 16-bit‟lik monitörle, 24-bit‟lik monitör arasında görüntü kalitesi oldukça fark etmektedir. Machintosh ve Windows gibi farklı platformlardaki bilgisayarlarda, renk paletleri ve dolayısıyla görüntü değerleri yine farklılıklar göstermektedir. Bu problemin aşılabilmesi için, farklı platformlarda hemen hemen aynı görüntü kalitesinin elde edilebileceği, WWW Renk Paleti geliştirilmiştir. ġekil 33: 6x6x6 www Renk Paleti (PC/Mac) (http://iat.ubalt.edu/courses/introNotes/part3.htm) 80 Şekil 33‟de yer alan www Renk Paleti, RGB renk değerlerine bağlı olarak geliştirilmiştir. 6 bloktan oluşan palet, 6x6‟lık kırmızı, yeşil ve mavinin %20'lik değerlerini içermektedir. Burada yer alan 256 renk, her renk paletinde olumlu sonuçlar vermektedir. Aşağıda yer alan Tablo 6'de, RGB değerlerinin farklı renk paletlerinde ifade edilişi gösterilmektedir. Tablo 6: RGB değerlerinin farklı renk paletlerinde karĢılığı. % RGB değeri Decimal Renk Paleti 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0 51 102 153 204 255 (256 renk) HexadecimalRenk Paleti (Bkz. Ek 1) 0 33 66 FF 99 CC (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) 2.6.5. Ġkonlar İnternet sayfaları arasında bağlantı kurulması daha öncede bahsedildiği gibi hiperyazılımlar ile yapılmaktadır. Hiperyazılımlar doküman içerisinde değişik renkte ve/veya altı çizili olarak yazılan kelimelerden oluşabileceği gibi, ikon olarak adlandırılan grafik elemanlar da aynı bağlantı görevini üstlenebilmektedir. İkonlar, ilk olarak WWW sayfaları arasında görsel birliktelik kurulmasını sağlarlar. İkinci olarak, sayfanın o anki durumu hakkında görsel ipuçları verirler. İkonlar son olarak da, bilgilerin belli bir düzen içerisinde sunulmasını sağlayan “düğme” (bııtton) görevini görürler. Düğmelerin sayfa içerisinde yer alan diğer resim ve grafik öğelerden ayırt edilebilmesi önemlidir. Bunun için; - Düğme olduğuna referans verecek formlar kullanılmalıdır. - Kullanıcının düğmeye bastığından emin olabilmesi için, düğmenin etrafına basıldığında rengi değişen bi r çerçeve eklenebilir. 81 Aşağıdaki örneklerde, bir WWW sitesinin „Ana Sayfası‟ (HomePage) için hazırlanmış, doğru ve hatalı düğmelere yer verilmiştir (Şekil 34). HOME (a) Ana sayfaya bağlantı düğmesi. (b)Ana sayfaya bağlantı düğmesi ġekil 34: Ana Sayfaya Bağlantı Düğmeleri (a) ve (b) (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) Oldukça basit ve anlaşılması kolay olan bu düğme(a), yalnızca hiperyazılımdan oluşmaktadır. Solda yer alan düğme herhangi bir yazı olarak algılanabilecekken, sağında yer alan örneğin hiperbağlantı içeren bir düğme olduğu kolaylıkla anlaşılabilmektedir.(b) Düğmenin en sağda yer alan şekilde görülebileceği gibi, üzerine basıldığında rengi değişmekte ve kullanıcıya doğru bir ipucu (feedback)vermektedir. (c) (d) (e) ġekil 34: Ana Sayfaya Bağlantı Düğmeleri (c), (d) ve (e) ((c)http://www.bozdagkimya.com/hakkimizda.html / (d) http://www.eactours.com/images/icon_home.png / (e) http://tutorialblog.org/illustrator-tutorials/) 82 Yukarıda yer alan örneğin, düğme olduğu anlaşılmakla birlikte, üzerine basıldığında hiçbir görsel ipucu vermemektedir.(c) Herhangi bir yazı içermediği için bu düğmenin anlaşılabilmesi oldukça güçtür.(d) Yukarıda yer alan şekil ise, düğme olarak algılanabileceği gibi, farklı bir grafik eleman olarak da değerlendirilebilir. Bu tür düğmeler karışıklığa yol açacağından dolayı tercih edilmemelidir.(e) Görme yetisi algılamada çok önemli bir role sahiptir. Bu nedenle ikonlar, yazılı anlatımlara göre daha hızlı bilgi aktarabilmektedir. Web tasarımlarda kullanılan ikonlar, tasarımın içeriğine ve amacına yönelik olmalı ve sayfanın görsel bütünlüğünü desteklemelidir. Portallarda kullanılan menü yapısı, site için hem işlevsel hemde estetik açıdan önemli bir tasarım öğesidir. Menüler, kullanıcıya yol gösteren ve istediği bilgiye ulaştıran kılavuzlar olarak tasarımlarda önemli bir yer tutarlar. Williams (2002:232)‟a göre ; “menülerin ana görevi site içinde kolay gezmeyi/dolaşmayı sağlamaktır.” Menü yapılarının bütün tasarımda aynı şekilde ve aynı konumda kullanılması site kimliğini güçlendirmekte ve sayfadan sayfaya geçişlerde bütünlük sağlamaktadır. Menü yapılarında kullanılan yazı karakterlerinin büyüklüğü ve renginin standart olmasına dikkat edilmelidir. Tasarımcı yoğun içerikli tasarımlarda karışıklıkların önüne geçebilmek için, aynı konu başlıklarını gruplayarak sıralı açılır (pop-up) menülerin altına gizleyebilir. Başka bir yol olarak menü seçeneklerini sunmak üzere açılır menüler kullanılabilir. Açılır menüler ekran alanından tasarruf sağlamakta, fazla alt konu başlıklarını düzenli sınıflandırmaya olanak sağlamaktadır. 2.7. Ġnternette Kullanılan Diğer Elemanlar WWW artık, ses, müzik, video gibi multimedya elemanlarının da Internet ortamında kullanımına olanak tanımaktadır. WWW sayfa tasarımcısının,multimedya elemanlarını, grafik elemanlarla bir bütün içerisinde düşünmesinde ve iletişimi kuvvetlendirici birer araç olarak kullanmasında fayda vardır. Aksi takdirde, aynı 83 ortamda kullanılan farklı türden elemanların, görsel karmaşa yaratması ve dikkati dağıtma riski oldukça yüksek olacaktır. 2.7.1. Plug-in Her geçen gün, web tarayıcılarına uygun farklı programlar geliştirilmektedir. Plug-in dediğimiz çoklu-ortamı destekleyen bu programlar sesli dosyalar, animasyonlar ve video gösteriminde ilgi çekici olmaktadır. ġekil 35: Plug-in (http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design %20for%20Designers.pdf) Birçok kullanıcı bu plug-in‟lere rastladığında siteye bağlanmaktan vazgeçmektedir. Bu programların yüklenmesini beklemek ve çalıştırmak vakit almaktadır dolayısıyla kullanıcıların sayısının azalmasına sebep olabilir. Bütün bunlar dikkate alınarak web sitesinin tasarımı yapılırken standart işletim sistemleri ve çoklu-ortam içeriği düşünülmelidir (Erdinç,2002:99). 84 2.7.2. Ses İnternet, günümüzün yeni radyo istasyonlarına sahip olma yolunda hızla ilerlemektedir. Artık, kullanıcılar, İnternet üzerinden canlı olarak yayın yapan radyo istasyonlarına bağlanarak, istedikleri müzikleri dinleyebilmekte ve kaydedebilmektedirler. Türkiye'nin İnternet üzerinden canlı yayın yapan ilk radyosu Radyo ODTÜ‟dür. İnternet aracılığıyla, müzik haricinde, konuşma, ses efektleri gibi farklı ses dosyalarına da ulaşmak mümkündür. Ancak, ses dosyalarının oldukça büyük olması ve bazı İnternet hatlarının yavaşlığından kaynaklanan hız sorunları nedeniyle, bu sesleri dinlemek ya da kaydetmek oldukça uzun sürebilmektedir. Bu nedenle, kullanıcıya, aynı sese ait düşük ve yüksek kaliteli seçenekler sunulmasında fayda vardır. Bazı WWW siteleri aynı sese ait 8khz ve 44khz'lik örnekler sunmaktadır. 8khz‟lik ses dosyasının müzik kalitesi düşük olmasına rağmen çok daha kısa sürede dinlenmesi veya kaydedilmesi mümkündür. Ses dosyalarına ait hiperbağlantı ikonlarında, kullanıcıyı bilgilendirmek amacıyla, ses dosyasının büyüklüğü ve khz üzerinden değerinin yazılması yararlı olacaktır (Şekil 36). Ayrıca PC ve Macintosh gibi farklı bilgisayar ortamları için ayrı seçenekler sunulması da kullanıcıya verilen önemi yansıtır. ġekil 36: İnternet üzerinden sunulan ses dosyaları (Şener, 1997:71) 85 2.7.3. Film, Video, Animasyon Film, video, animasyon küpleri WWW sayfalarında sıkça rastlanan elemanlar arasında yer almaktadır. Film arşivlerini tutan, sinemalarda oynayan güncel filmler hakkında kısa bilgiler ve örnek film klipleri veren WWW siteleri de mevcuttur. ġekil 37: Video / film ve animasyon içerikli www sitesi (http://www.hollywood.com) Filmler, görüntü ve ses içerikli olmalarından dolayı çok daha uzun sürede kaydedilebilmektedir. Kullanıcıya bilgi vermesi açısından, film dosyaları için hazırlanan hiperbağlantı ikonları, filmden bir kare, içerik hakkında kısa bilgi ve dosya büyüklüğü gibi yazıları da içermelidir. ġekil 38: İnternet de yer alan video/film/animasyon örneği Süre: 03:49 16 KB (http://www.cocukfilmleri.net/animasyon/yicek-kavgasianimasyon.html) 86 Portal sayfalarında kullanılan görüntü öğelerinin, içeriği destekleyen, biçimsel yönden işlevsel, mesajı etkili ve kolay iletebilecek niteliklere sahip olmasına dikkat edilmelidir. Çok fazla görüntü öğesinin kullanımı, hem görsel olarak bir karışıklık yarattığı, hem de sayfanın kullanıcıya erişim hızını düşürdüğü için iletişimi olumsuz etkilemektedir. Büyük fotoğraf, resim veya ikonların oluşturduğu yüklü belgeler bağlantı hızını yavaşlatarak kullanıcının verileri ekranda görebilmesi için uzun süre beklemesine neden olmaktadır. Verilen bilginin kullanıcıya aktarım süresi ve hızı, iletişimi doğrudan etkiler. Bu nedenle, bilgisayar teknolojisinin sınırlandırmaları dikkate alınmalı ve sayfayı görsel öğe yığını haline getirmekten kaçınılmalıdır. (Uyan, 2008:190) 3. BÖLÜM III YÖNTEM Bu bölümde araştırma için geliştirilen model, evren ve örneklem, verilerin toplanması ve verilerin analizine ilişkin izlenen yol ve yöntemler hakkında bilgi verilmektedir. Bu çalışmada görsel analizde uygulanmıştır. Araştırmada konuyla ilgili öncelikle literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca uygulama boyutunda örnek bir eğitim portalı tasarımı yapılmıştır. Tasarlanan eğitim portalının anket yöntemi ile kullanılabilirliği ve geçerliliği test edilmiştir. 3.1. AraĢtırmanın Modeli Araştırma, eğitim amaçlı web sayfalarının grafik tasarım sorunlarının belirlenmesini içerdiği için uzman görüşleri alınmış, var olan sorunları belirlemeye yönelik bir çalışma olduğu için de araştırmada tarama modeli kullanılmış olup; yapılan araştırma betimsel bir çalışmadır. Betimsel araştırmalar (survey) mevcut durumu belirlemek amacıyla yapılmaktadır. “Araştırmaya konu olan birey ve nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır.”(Karasar, 1995:12). Araştırmada literatür taraması yolu ile bu alanda yazılmış kitap ve makaler, elektronik ortamdan elde edilen kaynaklar incelenmiştir. 3.2. Evren ve Örneklem Bu araştırmanın çalışma evrenini eğitim sitelerinin tümü oluşturmaktadır. 88 Evrenden tesadüfi örneklem tekniği ile seçilen eğitim amacı ile yapılmış olan 9 adet web portalı çalışması çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. Bu araştırmada anket uygulamak için Ankara Üniversitesi BÖTE , Fatih Üniversitesi Grafik Bölümü ve Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı öğrencilerinden oluşan 91 kişi seçilmiştir. 3.3. Veri toplama Tekniği Bu araştırma için gerekli olan veriler, kavramsal çerçeveyi oluşturabilmek amacıyla konuyla ilgili ulaşılabilinen kaynaklar, süreli yayınlar, araştırmalar, makaleler, raporlar ve internet, dergi taraması ile görsel ve yazılı dökümanlar taranmıştır. Veri toplama aracı hazırlanırken Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünden bir uzman görüşü alınmış ve Doç. Dr. H. İbrahim Yalın‟ın kitabından faydalanılmıştır. Anket soruları Yalın‟ın kitabında hazırlamış olduğu değerlendirme formlarındaki sorular örnek alınarak geliştirilmiştir. Önerilen site için hazırlanan anket soruları Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi ve Teknik Eğitim Fakültesinden beş öğretim görevlisine uygulanmıştır. Uzmanların sorular hakkındaki görüşleri alınmıştır. Önerilen site hakkında uzmanlar görüş ve öneri bildirmişlerdir. Verilerin toplanması için hazırlanan ankete; Ankara Üniversitesi BÖTE, Fatih Üniversitesi Grafik Bölümü ve Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı öğrencilerinden oluşan 91 kişi katılmıştır. 3.4. Verilerin Analizi Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesi için Spss 13.0 for Windows istatistik programı kullanılmıştır. İstatistik sonuçlarının grafiklerini oluşturmak için de Microsoft Office Excel 2007 programı kullanılmıştır. Ankete, Ankara Üniversitesi BÖTE , Fatih Üniversitesi Grafik Bölümü ve Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinden 91 öğrenci katılmıştır. Bu öğrencilerin 89 vermiş oldukları cevapların frekans (f), standart sapma (S) ve aritmetik ortalama ( X ) değerleri hesaplanmıştır. Bu araştırma kapsamında önerilen web sitesi ile örneklem alınan herbir bir web sitesiyle ilgili görüşler arasındaki farklılığı belirlemek için T-testi uygulanmıştır. 3.5. www.egitimsart.net Örneklem alınan web sitelerinin incelenmesi sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda örnek bir web portalı tasarımı olarak www.egitimsart.net sitesi yapılmıştır. Bu çalışmanın ilk aşamasında hazırlanacak web portalının hedef kitlesi üzerinde tartışılmış ve hedef kitle olarak üniversite ve üniversite sonrası öğrenciler belirlenmiştir. Bu hedef kitlenin yaş ve okuma durumu göz önüne alınarak web sayfası grafik tasarım öğelerinin uygun kullanım şekilleri örnek web portalının tasarımında aşağıda belirtildiği gibi uygulanmıştır. 3.5.1. Yazı Ailesi Yazı ailesi olarak serifsiz (tırnaksız) ve bu yazı ailesinin kalın, italik gibi türleri tercih edilmiştir. Bu yazı ailesi içerisinde başlıklar 14 punto ve kalın biçem tercih edilirken; içeriklerde ise 12 punto ve normal biçem kullanılmıştır. Çünkü kalın biçem sürekli okuma gerektiren metin dizgilerinde okunurluğu ciddi anlamda zedelemektedir (Sarıkavak, 2003:192). www.egitimsart.net sitesindeki yazı puntosu, Şekil 39‟da görülen yazı punto düzenleyici ile daha büyük ya da daha küçük hale getirilebilir. Böylece kullanıcıya punto seçiminde esneklik sağlanmıştır. ġekil 39. Yazı Punto Düzenleyicisi (Sonnur Özdemir, 2009) 90 3.5.2. Ġçerik Sunumu Rahat ve kavrayarak okumayı sağlamak için başlık biçemi olarak “tümü büyük harf” yerine “ilk harfleri büyük” tercih edilmiştir. Metinler ya da metin alanları birbirinden ayrıştırılabilecek kadar yeterli boşluklarla çerçevelenmiştir (Ek-12). Metinsel içeriklerde paragraf biçemi olarak, hem okunabilirliği sağlamak hem de dikkat kaybını engellemek amacıyla sola dayalı veya iki yana dayalı, ilk satır girintili ve paragraflar arası çift satır boşluk olacak şekilde uygulanmıştır (Ek-12). 3.5.3. Renk Seçilen zemin-arka plan rengi açık griden beyaza geçişli bir renk tercih edilmiştir. İçeriklere ait başlıklar ana metin renginden farklı renkte gösterilerek, ekranda sunulan bilgini düzeni ve bölümleri vurgulanmıştır. www.egitimsart.net sitesinin ara sayfalarında farklı renkler kullanılmıştır. Sitenin genelinde dikkati dağıtmamak ve kullanıcıları sitede uzun süre tutmak için açık ve pastel tonlar tercih edilmiştir. 3.5.4. Görseller Hedef kitlenin yaş özellikleri göz önüne alındığında sitede tercih edilen görseller genellikle soyut anlatımlıdır. Konu anlatımlarını desteklemek için seçilen fotoğraflar konuları özetleyici ve destekleyici nitelikte seçilmiştir. Yüklenmesi uzun zaman alan büyük boyutlu görsellerin kullanımından kaçınılmıştır. Ana ve ara sayfalarda tercih edilen renklerle bütünlüğü ve görsel dengeyi sağlamak amacıyla, iki farklı tip görsel seçilmiş ve bu sayfalardaki renklerle uyumlu olacak şekilde kullanılmıştır. 3.5.5. Menü Yapısı Menü yapılarının kullanımdaki temel amacı sınıflandırılmış içeriklere kullanıcıyı yönlendirmektir. Bu nedenle menü yapıları kullanışlı olması yanında, ilişkili başlıklar altında istenilen içeriklere ve/veya alt başlıklara yönlendirir nitelikte olmalıdır. Bu doğrultuda, tasarlanan site içeriği temel gruplara ayrılarak birden fazla menü yapısı 91 kullanılmıştır. Sıkça kullanılan web sayfalarına yönlendirmeler için sol ve sağ liste menüleri kullanılırken, daha özgül alt başlık ve/veya içerikler için üst menünün kullanımı tercih edilmiştir. Ayrıca sayfaların en üstünde ve altında HTML menüler tercih edilmiştir. Öngörülmeyen bazı durumlarda menü yapıları değişik web tarayıcılarında çalışmayabilmektedir. Bu durumlarda kullanıcıyı alt başlıklara yönlendirebilmek için de her web sayfasının alt kısmında yer alan HTML menüler yardımcı olacaktır. 3.5.1. Ġnteraktif ĠĢlemler Kullanıcıların web sayfasına aktif katılımını sağlamak amacıyla forum, makale ekleme, rehberlik hizmeti alımı, yorum yapma gibi interaktif işlemler sunulmuştur. Kullanıcıların bu işlemleri yapabilmesi için üyelik sistemi geliştirilmiştir. Bunun başlıca amacı etik ve/veya amaç dışı kullanımı engellemektir. Kullanıcılar, interaktif işlemler haricindeki sabit içeriklere ve yayınlanan forum içeriklerine kolaylıkla ulaşabilmektedirler. Bu şekilde web kullanıcılarının, üye olmadan eğitim portalından yararlanması sağlanmıştır. Örnek web tasarımı Ocak 2009‟da ilk test yayınına girmiştir. Bu tarihten itibaren siteye 83 kişi üye olmuştur. Bu üyelerden 19 kişi rehberlik hizmeti için danışmanlık talep etmiştir. Bu kişilere örnek portal üzerinden, Rehberlik ve Psikolojik Danışman Naile Gençay tarafından rehberlik hizmeti verilmiştir. Meslek ve üniversitelerin tanıtımı amacıyla yapılan sayfaların yazılım kısmında Bilgisayar Mühendisi Nezaket Tezcan‟dan uzman görüşü ve destek alınmıştır. 4. BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM Bu bölümde, araştırmanın alt problemleri için toplanan verilerin çözümlenmesi sonucunda elde edilen bulgular, alt problemin sırasına uygun olarak tablo ve açıklamalarıyla birlikte verilmiş olup, bunlara dayalı yorumlar yapılmıştır. 4.1. ALT PROBLEMLERE ĠLĠġKĠN BULGULAR VE YORUMLAR Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımına ilişkin alt problemlerle ilgili bulgular ve yorumlar bu bölümde verilmiştir. Web siteleri incelenirken kullanılan 15 adet anket sorusu ve bu soruları kapsayan alt problemler aşağıda verilmiştir: 4.1.1. Birinci Alt Problem On farklı eğitim sitesinin (www.ogretmeniz.com, www.egitim.com, www.etkinegitim.net, www.eogrenme.net, www.egitimportali.com, www.egitim.gov.tr, www.canimogretmenim.com, www.egitimciler.com, http://groups.adobe.com/pages/home ve www.egitimsart.net ) aşağıdaki sorulara göre anket katılımcılarının görüşleri nelerdir? Bu alt problemin çözümü amacıyla anket doğrultusunda elde edilen bulgular tablolarda verilmiştir: katılımcılarının görüşleri 93 Tablo 7: www.ogretmenimiz.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.ogretmeniz.com Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 47 51.6 33.0 30 2.Bilgilerin Doğruluğu 42 46.2 33 36.3 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 66 72.5 18 19.8 4.Kullanım Kolaylığı 55 60.4 27 29.7 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 64 70.3 19 20.9 6.Aktif Katılım Sağlaması 38 41.8 41 45.1 7.Geri Bildirim Etkililiği 53 58.2 28 30.8 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 49 53.8 25 27.5 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 55 60.4 23 25.3 10.Kullanılan renklerin uyumu 63 69.2 18 19.8 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 57 62.6 24 26.4 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 50 54.9 27 29.7 13.Kullanılan yazı renkleri 59 64.8 22 24.2 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 62 68.1 18 19.8 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 44 48.4 32 35.2 Ġyi f % 14 15.04 16 17.6 7 7.7 9 9.9 8 8.8 12 13.2 10 11.0 17 18.7 13 14.3 10 11.0 10 11.0 14 15.4 10 11.0 11 12.1 15 16.5 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 7 incelendiğinde; www.ogretmenimiz.com sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 52 Kötü, % 33 Orta ve % 16 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 46 Kötü, % 36 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme/Motivasyon Artırma” sorusuna % 73 Kötü, % 20 Orta ve % 8 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 60 Kötü, % 30 Orta ve % 10 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 70 Kötü, % 21 Orta ve % 9 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 42 Kötü, % 45 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 58 Kötü,% 31 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 54 Kötü,% 28 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 60 Kötü,% 25 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 69 Kötü, % 20 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 62 Kötü, % 26 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 55 Kötü, % 30 Orta ve % 15 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 65 Kötü,% 24 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 68 Kötü, % 20 Orta ve % 12 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara 94 sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 48 Kötü, % 35 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda, toplam 15 soru üzerinden www.ogretmenimiz.com sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 23.1 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. İlgi çekme/ motivasyonu artırma, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, kullanılan renklerin uyumu, seçilen zemin-arkaplan rengi, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanım kolaylığı, kullanılan yazı renkleri, geri bildirim etkiliği ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Bilgilerin doğruluğu, hedeflere uygunluğu, kullanılan karakter ve harf seçimi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük,aktif katılımı sağlaması kısmen yeterli görülmüştür. İyi /anlaşılır doküman içermesi ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. Grafik 1: “www.egitim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 95 Tablo 8: www.etkinegitim.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.etkinegitim.net Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 42 46.2 33 36.3 2.Bilgilerin Doğruluğu 35 38.5 37 40.7 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 60 65.9 22 24.2 4.Kullanım Kolaylığı 43 47.3 30 33.0 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 36 39.6 44 48.4 6.Aktif Katılım Sağlaması 36 39.6 43 47.3 7.Geri Bildirim Etkililiği 43 47.3 35 38.5 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 38 41.8 36 39.6 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 38 41.8 37 40.7 10.Kullanılan renklerin uyumu 40 44.0 39 42.9 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 39 42.9 41 45.1 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 39 41.8 43 47.3 13.Kullanılan yazı renkleri 45 49.5 36 39.6 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 54 59.3 19 20.9 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 45 49.5 34 37.4 Ġyi f 16 19 9 18 11 12 12 17 16 12 11 10 10 18 12 % 17.6 20.9 9.9 19.8 12.1 13.2 14.3 18.7 17.6 13.2 12.1 11.0 11.0 19.8 13.2 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 8 incelendiğinde www.etkinegitim.net sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 46 Kötü, % 36 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 39 Kötü, % 41 Orta ve % 21 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 66 Kötü,% 24 Orta ve % 10 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 47 Kötü,% 33 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 40 Kötü,% 48 Orta ve % 12 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 40 Kötü,% 47 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 47 Kötü,% 39 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 42 Kötü,% 40 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 42 Kötü,% 41 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 44 Kötü,% 43 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 43 Kötü,% 45 Orta ve % 12 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 42 Kötü,% 47 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 50 Kötü,% 40 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 60 Kötü,% 21 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 50 Kötü,% bildirmiştir. 37 Orta ve % 13 İyi görüşü 96 Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.etkinegitim.net sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 25.30 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin kötü düzeyde olduğunu göstermektedir. İlgi çekme/ motivasyonu artırma, hedeflere uygunluğu, kullanılan renklerin uyumu, seçilen zemin-arkaplan rengi, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanım kolaylığı, iyi /anlaşılır doküman içermesi, kullanılan yazı renkleri, geri bildirim etkiliği ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Seçilen görsellerin konulara uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, kullanılan karakter ve harf seçimi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük,aktif katılımı sağlaması kısmen yeterli görülmüştür. Grafik 2: “www.etkinegitim.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 97 Tablo 9: www.egitim.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.egitim.com Kötü f % 1.Hedeflere Uygunluğu 6 6.6 2.Bilgilerin Doğruluğu 6 6.6 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 14 15.4 4.Kullanım Kolaylığı 12 13.2 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 11 12.1 6.Aktif Katılım Sağlaması 8 8.8 7.Geri Bildirim Etkililiği 11 12.1 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 8 8.8 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 11 12.1 10.Kullanılan renklerin uyumu 7 7.7 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 9 9.9 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 16 17.6 13.Kullanılan yazı renkleri 9 9.9 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 9 9.9 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 10 11.0 Orta f % 24 26.4 25 27.5 32 35.2 29 31.9 31 34.1 49 53.8 38 41.8 29 31.9 22 24.2 25 27.5 27 29.7 29 31.9 31 34.1 32 35.2 25 27.5 Ġyi f 61 60 45 50 49 34 42 54 58 59 55 46 51 50 56 % 67.0 65.9 49.5 54.9 53.8 37.4 46.2 59.3 63.7 64.8 60.4 50.5 56.0 54.9 61.5 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 9 incelendiğinde www.egitim.com sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 46 Kötü,% 36 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 39 Kötü, % 41 Orta ve % 21 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 66 Kötü,% 24 Orta ve % 10 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 47 Kötü,% 33 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 40 Kötü,% 48 Orta ve % 12 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 40 Kötü,% 47 Orta0 ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 47 Kötü,% 39 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 42 Kötü,% 40 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 42 Kötü,% 41 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 44 Kötü,% 43 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 43 Kötü,% 45 Orta ve % 12 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 42 Kötü,% 47 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 50 Kötü,% 40 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 60 Kötü,% 21 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 50 Kötü,% 37 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. 98 Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.egitim.com sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 36.85 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin iyi düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, ilgi çekme/motivasyon artırma, kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, geri bildirim etkililiği, iyi/anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük, ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. aktif katılım sağlaması kısmen yeterli görülmüştür. Grafik 3: “www.egitim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 99 Tablo 10: www.eogrenme.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.eogrenme.net Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 30 33.0 37 40.7 2.Bilgilerin Doğruluğu 24 26.4 34 37.4 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 44 48.4 37 40.7 4.Kullanım Kolaylığı 31 34.1 33 36.3 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 31 34.1 46 50.5 6.Aktif Katılım Sağlaması 38 41.8 40 44.0 7.Geri Bildirim Etkililiği 37 40.7 42 46.2 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 43 47.3 27 29.7 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 33 36.3 38 41.8 10.Kullanılan renklerin uyumu 42 46.2 29 31.9 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 31 34.1 45 49.5 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 38 41.8 35 38.5 13.Kullanılan yazı renkleri 40 44.0 30 33.0 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 44 48.4 29 31.9 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 33 36.3 39 42.9 Ġyi f 24 33 10 27 14 13 12 21 20 20 15 18 21 18 19 % 26.4 36.3 11.0 29.7 15.4 14.3 13.2 23.1 22.0 22.0 16.5 19.8 23.1 19.8 20.9 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 10 incelendiğinde www.eogrenme.net sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 33 Kötü,% 41 Orta ve % 26 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 26 Kötü, % 37 Orta ve % 36 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 48 Kötü,% 41 Orta ve % 11 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 34 Kötü,% 36 Orta ve % 30 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 34 Kötü,% 51 Orta ve % 15 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 42 Kötü,% 44 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 41 Kötü,% 46 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 47 Kötü,% 30 Orta ve % 23 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 36 Kötü,% 42 Orta ve % 22 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 46 Kötü,% 32 Orta ve % 22 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 34 Kötü,% 50 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 42 Kötü,% 39 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 44 Kötü,% 33 Orta ve % 23 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 49 Kötü,% 32 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 36 Kötü,% bildirmiştir. 43 Orta ve % 21 İyi görüşü 100 Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.eogrenme.net sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 27.21 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, geri bildirim etkililiği, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük kısmen yeterli görülmüştür. İlgi çekme / motivasyon artırma, iyi / anlaşılır doküman içermesi, kullanılan renklerin uyumu ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Grafik 4: “www.eogrenme.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 101 Tablo 11: www.canimogretmenim.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.canimogretmenim.com Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 36 39.6 36 39.6 2.Bilgilerin Doğruluğu 29 31.9 41 45.1 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 64 70.3 20 22.0 4.Kullanım Kolaylığı 42 46.2 36 39.6 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 43 47.3 32 35.2 6.Aktif Katılım Sağlaması 47 51.6 32 35.2 7.Geri Bildirim Etkililiği 50 54.9 33 36.3 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 42 46.2 33 36.3 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 44 48.4 32 35.2 10.Kullanılan renklerin uyumu 40 44.0 31 34.1 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 32 35.2 43 47.3 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 38 41.8 38 41.8 13.Kullanılan yazı renkleri 40 44.0 38 41.8 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 47 51.6 27 29.7 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 41 45.1 32 35.2 Ġyi f 19 21 7 13 16 12 8 16 15 20 16 15 13 17 18 % 20.9 23.1 7.7 14.3 17.6 13.2 8.8 17.6 16.5 22.0 17.6 16.5 14.3 18.7 19.8 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 11 incelendiğinde www.canimogretmenim.com sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 40 Kötü,% 40 Orta ve % 21 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 32 Kötü, % 45 Orta ve % 23 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 70 Kötü,% 22 Orta ve % 8İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 46 Kötü,% 40 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 47 Kötü,% 35 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 52 Kötü,% 35 Orta ve % 13 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 55 Kötü,% 36 Orta ve % 9 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 46 Kötü,% 36 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 48 Kötü,% 35 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 44 Kötü,% 34 Orta ve % 22 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 35 Kötü,% 47 Orta ve % 18 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 42 Kötü,% 42 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 44 Kötü,% 42 Orta ve % 14 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 52 Kötü,% 30 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 45 Kötü,% bildirmiştir. 35 Orta ve % 20 İyi görüşü 102 Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden ww.canimogretmenim.com sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 25.51 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, geri bildirim etkililiği, iyi / anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, ilgi çekme / motivasyon artırma, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük kısmen yeterli bulunmuştur. Grafik 5: “www.canimogretmenim.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 103 Tablo 12: www.egitim.gov.tr Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.egitim.gov.tr Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 10 11.0 34 37.4 2.Bilgilerin Doğruluğu 9 9.9 30 33.0 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 20 22.0 40 44.0 4.Kullanım Kolaylığı 19 20.9 31 34.1 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 17 18.7 40 44.0 6.Aktif Katılım Sağlaması 25 27.5 44 48.4 7.Geri Bildirim Etkililiği 21 23.1 49 53.8 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 25 27.5 21 23.1 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 17 18.7 31 34.1 10.Kullanılan renklerin uyumu 29 31.9 26 28.6 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 17 18.7 35 38.5 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 20 22.0 27 29.7 13.Kullanılan yazı renkleri 27 29.7 32 35.2 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 33 36.3 26 28.6 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 24 26.4 35 38.5 Ġyi f 47 52 31 41 31 22 21 45 43 36 39 44 32 32 32 % 51.6 57.1 34.1 45.1 37.4 24.2 23.1 49.5 47.3 39.6 42.9 48.4 35.2 35.2 35.2 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 12 incelendiğinde www.egitim.gov.tr sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir:“Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 11 Kötü,% 38 Orta ve % 52 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 10 Kötü, % 33 Orta ve % 57 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 22 Kötü,% 44 Orta ve % 34 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 21 Kötü,% 34 Orta ve % 45 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 19 Kötü,% 44 Orta ve % 37 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 28 Kötü,% 48 Orta ve % 24 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 23 Kötü,% 54 Orta ve % 23 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 28 Kötü,% 23 Orta ve % 50 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 19 Kötü,% 34 Orta ve % 47 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 32 Kötü,% 29 Orta ve % 40 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 19 Kötü,% 39 Orta ve % 43 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 22 Kötü,% 30 Orta ve % 48 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 30 Kötü,% 35 Orta ve % 35 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 36 Kötü,% 29 Orta ve % 35 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar 104 arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 26 Kötü,% 39 Orta ve % 35 İyi görüşü bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden ww.egitim.gov.tr sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 32.62 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, ilgi çekme / motivasyon artırma, kullanım kolaylığı, , iyi / anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. İlgi çekme/motivasyon artırma, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, geri bildirim etkililiği kısmen yeterli bulunmuştur. Grafik 6: “www.egitim.gov.tr” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 105 Tablo 13: www.egitimportali.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.egitimportali.com Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 14 15.4 39 42.9 2.Bilgilerin Doğruluğu 15 16.5 37 40.7 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 29 31.9 35 38.5 4.Kullanım Kolaylığı 20 22.0 36 39.6 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 20 22.0 30 33.0 6.Aktif Katılım Sağlaması 27 29.7 32 35.2 7.Geri Bildirim Etkililiği 23 25.3 45 49.5 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 20 22.0 39 42.9 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 26 28.6 31 34.1 10.Kullanılan renklerin uyumu 30 33.0 23 25.3 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 35 38.5 29 31.9 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 34 37.4 35 38.5 13.Kullanılan yazı renkleri 24 26.4 40 44.0 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 22 24.2 31 34.1 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 18 19.8 42 46.2 Ġyi f 38 39 27 35 41 32 23 32 34 28 27 22 27 38 31 % 41.8 42.9 29.7 38.5 45.1 35.2 25.3 35.2 37.4 41.8 29.7 24.2 29.7 41.8 34.1 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 13 incelendiğinde www.egitimportali.com sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 15 Kötü,% 43 Orta ve % 42 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 17 Kötü, % 41 Orta ve % 43 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 32 Kötü,% 39 Orta ve % 30 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 22 Kötü,% 40 Orta ve % 39 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 22 Kötü,% 33 Orta ve % 45 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 30 Kötü,% 35 Orta ve % 35 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 25 Kötü,% 50 Orta ve % 25 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 22 Kötü,% 43 Orta ve % 35 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 29 Kötü,% 34 Orta ve % 37 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 33 Kötü,% 25 Orta ve % 42 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 39 Kötü,% 32 Orta ve % 30 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 37 Kötü,% 39 Orta ve % 24 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 26 Kötü,% 44 Orta ve % 30 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 24 Kötü,% 34 Orta ve % 42 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar 106 arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 20 Kötü,% 46 Orta ve % 34 İyi görüşü bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.egitimportali.com sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 31.40 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Bilgilerin doğruluğu, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, aktif katılım sağlaması ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. Hedeflere uygunluğu, ilgi çekme/motivasyon artırma, kullanım kolaylığı, geri bildirim etkililiği, iyi/anlaşılır doküman içermesi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük kısmen yeterli görülmüştür. Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Grafik 7: “www.egitimportali.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 107 Tablo 14: www.egitimciler.com Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.egitimciler.com Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 25 27.5 41 45.1 2.Bilgilerin Doğruluğu 21 23.1 39 42.9 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 37 40.7 37 40.7 4.Kullanım Kolaylığı 41 45.1 33 36.3 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 30 33.0 38 41.8 6.Aktif Katılım Sağlaması 42 46.2 40 44.0 7.Geri Bildirim Etkililiği 35 38.5 41 45.1 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 31 34.1 36 39.6 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 31 34.1 37 40.7 10.Kullanılan renklerin uyumu 30 33.0 36 39.6 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 47 51.6 27 29.7 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 28 30.8 41 45.1 13.Kullanılan yazı renkleri 40 44.0 37 40.7 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 43 47.3 29 31.9 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 40 44.0 36 39.6 Tablo 14 Ġyi f 25 31 17 17 23 9 15 24 23 25 17 22 14 19 15 % 27.5 34.1 18.7 18.7 25.3 9.9 16.5 26.4 25.3 27.5 18.7 24.2 15.4 20.9 16.5 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 incelendiğinde www.egitimciler.com sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 28 Kötü,% 45 Orta ve % 28 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 23 Kötü, % 43 Orta ve % 34 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 41 Kötü,% 41 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 45 Kötü,% 36 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 33 Kötü,% 42 Orta ve % 25 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 46 Kötü,% 44 Orta ve % 10 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 39 Kötü,% 45 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 34 Kötü,% 40 Orta ve % 27 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 34 Kötü,% 41 Orta ve % 25 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 33 Kötü,% 40 Orta ve % 28 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 52 Kötü,% 30 Orta ve % 19 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 31 Kötü,% 45 Orta ve % 24 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 44 Kötü,% 41 Orta ve % 15 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 47 Kötü,% 32 Orta ve % 21 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar 108 arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 44 Kötü,% 40 Orta ve % 17 İyi görüşü bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.egitimciler.com sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 27.53 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, ilgi çekme/motivasyon artırma, kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, geri bildirim etkililiği, iyi/anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, kısmen yeterli görülmüştür. Kullanım kolaylığı, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük ankete katılanlar tarafından yetersiz görülmüştür. Grafik 8: “www.egitimciler.com” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 109 Tablo 15: http://groups.adobe.com/pages/home Sitesine ĠliĢkin GörüĢler http://groups.adobe.com/pages/home Kötü Orta Ġyi f % f % f 1.Hedeflere Uygunluğu 8 8.8 47 36 39.6 2.Bilgilerin Doğruluğu 6 6.6 33 36.3 52 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 26 28.6 47 51.6 18 4.Kullanım Kolaylığı 24 26.4 30 33.0 37 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 12 13.2 37 40.7 42 6.Aktif Katılım Sağlaması 18 19.8 35 38.5 38 7.Geri Bildirim Etkililiği 17 18.7 44 48.4 30 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 16 17.6 29 31.9 46 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 14 15.4 37 40.7 40 10.Kullanılan renklerin uyumu 9 9.9 39 42.9 43 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 16 17.6 35 38.5 40 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 8 8.8 38 41.8 45 13.Kullanılan yazı renkleri 18 19.8 36 39.6 37 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 19 20.9 26 28.6 46 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 21 23.1 39 42.9 31 % 51.6 57.1 19.8 40.7 46.2 41.8 33.0 50.5 44.0 47.3 44.0 49.5 40.7 50.5 34.1 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 15 incelendiğinde http://groups.adobe.com/pages/home sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 9 Kötü,% 40 Orta ve % 52 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 7 Kötü, % 36 Orta ve % 57 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna % 29 Kötü,% 52 Orta ve % 20 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna % 26 Kötü,% 33 Orta ve % 41 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 13 Kötü,% 41 Orta ve % 46 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 20 Kötü,% 39 Orta ve % 42 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 19 Kötü,% 49 Orta ve % 33 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 18 Kötü,% 32 Orta ve % 51 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 15 Kötü,% 41 Orta ve % 44 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna % 10 Kötü,% 43 Orta ve % 47 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna % 18 Kötü,% 39 Orta ve % 44 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna % 9 Kötü,% 42 Orta ve % 50 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna % 20 Kötü,% 40 Orta ve % 41 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 21 Kötü,% 29 Orta ve % 51 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar 110 arasındaki görsel bütünlük” sorusuna % 23 Kötü,% 43 Orta ve % 34 İyi görüşü bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden http: //groups.adobe.com/ pages/home sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 33.96 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, iyi/anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. İlgi çekme/motivasyon artırma, geri bildirim etkililiği, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük kısmen yeterli görülmüştür. Grafik 9: “http: //groups.adobe.com/ pages/home” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 111 Tablo 16: www.egitimsart.net Sitesine ĠliĢkin GörüĢler www.egitimsart.net Kötü Orta f % f % 1.Hedeflere Uygunluğu 1 1.1 5.5 5 2.Bilgilerin Doğruluğu 6 6.6 3.İlgi Çekme / Motivasyon Artırma 1 1.1 11 12.1 4.Kullanım Kolaylığı 9 9.9 5.Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu 2 2.2 12 13.2 6.Aktif Katılım Sağlaması 1 1.1 15 16.5 7.Geri Bildirim Etkililiği 1 1.1 13 14.3 8.İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi 1 1.1 10 11.0 9.Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği 1 1.1 6 6.6 10.Kullanılan renklerin uyumu 9 9.9 11.Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi 9 9.9 12.Kullanılan karakter ve harf seçimi 8 8.8 13.Kullanılan yazı renkleri 13 14.3 14.Seçilen zemin-arka plan rengi 2 2.2 10 11.0 15.Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük 14 15.4 Ġyi f 85 85 79 82 77 75 77 80 84 82 82 83 78 79 77 % 93.4 93.4 86.8 90.1 84.6 82.4 84.6 87.9 92.3 90.1 90.1 91.2 85.7 86.8 84.6 Toplam f % 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 91 100.0 Tablo 16 incelendiğinde www.egitimsart.net sitesi için ankete katılanlar tarafından verilen yanıtlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir: “Hedeflere uygunluğu” sorusuna % 1 Kötü,% 6 Orta ve % 93 İyi görüşü bildirmiştir. “Bilgilerin Doğruluğu” sorusuna % 7 Orta ve % 93 İyi görüşü bildirmiştir. “İlgi Çekme / Motivasyon Artırma” sorusuna %1 Kötü,% 12 Orta ve % 87 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanım Kolaylığı” sorusuna, % 10 Orta ve % 90 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu” sorusuna % 2 Kötü,% 13 Orta ve % 85 İyi görüşü bildirmiştir. “Aktif Katılım Sağlaması” sorusuna % 1 Kötü,% 17 Orta ve % 82 İyi görüşü bildirmiştir. “Geri Bildirim Etkililiği” sorusuna % 1 Kötü,% 14 Orta ve % 85 İyi görüşü bildirmiştir. “İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi” sorusuna % 1 Kötü,% 11 Orta ve % 88 İyi görüşü bildirmiştir. “Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği” sorusuna % 1 Kötü,% 7 Orta ve % 92 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan renklerin uyumu” sorusuna, % 10 Orta ve % 90 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi” sorusuna, % 10 Orta ve % 90 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan karakter ve harf seçimi” sorusuna, % 9 Orta ve % 91 İyi görüşü bildirmiştir. “Kullanılan yazı renkleri” sorusuna, % 14 Orta ve % 86 İyi görüşü bildirmiştir. “Seçilen zemin-arka plan rengi” sorusuna % 2 Kötü,% 11 Orta ve % 87 İyi görüşü bildirmiştir. “Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük” sorusuna, % bildirmiştir. 15 Orta ve % 85 İyi görüşü 112 Bu görüşler doğrultusunda toplam 15 soru üzerinden www.egitimsart.net sitesi için anket katılımcılarının verdikleri puanların ortalaması 43.13 bulunmuştur. Bu değer genel olarak bu sitenin iyi düzeyde olduğunu göstermektedir. Hedeflere uygunluğu, bilgilerin doğruluğu, ilgi çekme / motivasyon artırma, kullanım kolaylığı, seçilen görsellerin konulara uygunluğu, aktif katılım sağlaması, geri bildirim etkililiği, iyi / anlaşılır doküman içermesi, menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği, kullanılan renklerin uyumu, seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi, kullanılan karakter ve harf seçimi, kullanılan yazı renkleri, seçilen zemin-arka plan rengi, ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük ankete katılanlar tarafından yeterli bulunmuştur. Grafik 10: “www.egitimsart.net” Web Sitesinin Dağılım Grafiği 113 4.1.2. Ġkinci Alt Problem www.egitimsart.net sitesi ile diğer dokuz site arasında belirlenen kriterler açısından anlamlı fark var mıdır?Bu alt problemin çözümü amacıyla anket katılımcılarının görüşleri doğrultusunda elde edilen bulgular aşağıdaki tablolarda verilmiştir: Tablo 17: www.egitimsart.net Sitesi Ve Diğer 9 Sitenin KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin T-testi Sonuçları Ölçüm N X www.ogretmenimiz.com www.egitimsart.net www.etkinegitim.net www.egitimsart.net www.egitim.com www.egitimsart.net www.eogrenme.net www.egitimsart.net www.canimogretmenim.com www.egitimsart.net www.egitimgov.tr www.egitimsart.net http://groups.adobe.com/pages/home www.egitimsart.net www.egitimportali.com www.egitimsart.net www.egitimciler.com www.egitimsart.net 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 23.10 43.13 25.30 43.13 36.85 43.13 27.21 43.13 25.51 43.13 32.62 43.13 33.96 43.13 31.40 43.13 27.53 43.13 S 8.117 3.655 7.861 3.655 7.409 3.655 8.281 3.655 7.482 3.655 8.376 3.655 7.749 3.655 8.823 3.655 8.083 3.655 sd t p 90 -21.584 .000 90 -20.840 .000 90 -7.366 .000 90 -18.204 .000 90 -21.839 .000 90 -11.122 .000 90 -11.847 .000 90 -11.597 .000 90 -18.093 .000 Tablo 17‟de www.egitimsart ve diğer dokuz sitenin karşılaştırılmış T-testi istatistik sonuçları aşağıda verilmiştir: T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.ogretmeniz.com sitesi arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -21,584 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.ogretmeniz.com sitesi ( X = 23,10 )‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.etkinegitim.net sitesi arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -20,840 , p < .01 ]. 114 www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.etkinegitim.net ( X = 25,30 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.egitim.com sitesi arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -7,366 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.egitim.com ( X = 36,85 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.eogrenme.net arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -18,204 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.eogrenme.net ( X = 27,21 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.canimogretmenim.com arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -21,839 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.canimogretmenim.com ( X = 25,51 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.egitim.gov.tr arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -11,122 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.egitim.gov.tr ( X = 32,62 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve http://groups.adobe.com/pages/ home arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -11,847 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , http://groups.adobe.com/pages/home 115 ( X = 33,96 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.egitimportali.com arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -11,597 , p < .01 ] www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.egitimportali.com ( X = 31,40 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. T-testi sonuçları www.egitimsart.net ve www.egitimciler.com arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir [ t(90) = -18,093 , p < .01 ]. www.egitimsart.net sitesi ( X = 43,13 ) , www.egitimciler.com ( X = 27,53 ) ‟ne göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, iki site arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. 4.1.3. Üçüncü Alt Problem 10 farklı eğitim sitenin aşağıdaki sorulara göre anket katılımcıları tarafından görüşleri nelerdir ? a. Var olan eğitim siteleri içerik olarak beklentilerinizi karşılamakta mıdır? sorusuna anket katılımcılarının vermiş oldukları yanıtlar aşağıda verilmiştir: 34 kişi evet karşılamaktadır, 22 kişi hayır karşılamamaktadır, 20 kişi kısmen yanıtını vermiştir. b. Eğer karşılamıyor ise; size göre eğitim sitelerinde var olması gereken bilgiler neler olmalıdır? sorusuna katılımcılarının vermiş oldukları yanıtlar aşağıda verilmiştir: 116 Aslında araştırdığımız konuyla ilgili birkaç sitede farklı görüş açıları olmalı ama genellikle farklı sitelerde olsa hep aynı cümlelerle karşılaşılıyor. Sitede verilen bilgiler, genel olarak sunulmalı, hiçbir şekilde bir eksiği bulunmamalıdır. Bilginin tam ve eksiksiz olması, yüzeysel yayınlanmaması gerekir. Daha açıklayıcı Detaylı, doyurucu ve püf noktası denilebilecek bilgiler içermelidir. Ayrıca sitelerdeki bilgilerin kaynağı belirtilmelidir. Yüzü geçkin üniversiteyi taramak yerine bilgiye tek bir site üzerinden ulaşmak. Dil sorunu bir numaralı sorun. (Özellikle bunu belirtiyorum. Çok tecrübeli, bilgili arkadaşlarımızın bazı sunumlarında harika bilgi ve tecrübelerini Türkçe paylaşmalarına rağmen; yazdıkları dokümantasyonlarda genel olarak Türkçe hatalar çok fazladır.) Öğrenci derslerine katkıları göz önünde bulundurularak, biraz daha zengin içerik ve kaynaklar yapılabilir. Bence bu siteler ne tam yeterli nede tam yetersiz. Tanım eksiklikleri bilgi yetersizlikleriyle karşılaşıyorum ya da görsel eksiklikler oluyor. İleride karsılaşabileceğimiz durumlarla ilgili rehberlik yapmalı. Tüm mesleklerle ilgili bilgiler olmalı, yeni açılmış bölümlerle ilgili detaylar fazla olmalı. Sitenin amacı, hazırlanırken yararlanılan kaynakların doğruluğuna inanabilmem için kaynaklar bölümü, sitenin ulaşmak istediği hedef kitle hakkında bilgiler yer almalıdır. MEB de yayınlanan bilgiler hemen aktarılmalı. Basında yer alan haberlere kolayca ulaşılabilmeli. Meslek grupları ve okul programları hakkında bilgi vermeli. Açık ve seçik yazmalıdır. Meslek dalları eksik, konu ve makaleler az. Teoriden pratiğe geçiş ilkesi doğrultusunda olabilirse daha uygun olur. Makaleler içerik olarak ayrıntılı bilgiyi vermesi gerekir. 117 Konuların bütünüyle ele alınıp, en üstten en alta kadar örneklerle gidilmesi İnteraktivite, görsel zenginlik… Bilgilere kolay ulaşılabilir, hedef tanımı iyi yapılmış Eğitim hakkındaki tüm bilgilere ulaşılabilmeli Aranan Bilgiye ulaşmak kolay olmalıdır. Doğru ve anlaşılır olması gerekmektedir Güncel bilgiler ve geçmişe ait olan bilgilerin doğruluğu Çocuklarımın ulaşabileceği bilgiler onlara uygun olmalı Her yaştan insanın anlayabileceği bir şekilde olması ve sıkmaması Sadece konuyu iyi içermeli ve anlatımı düzgün olmalı. İnsanları dikkatini çekecek ilginç köşeler çok uzun olamayacak eğitici yazılar. Bol bol görsel figürler. Daha az görüntü kirliliği, daha çok faydalı ve güvenilir bilgi Site eğitim açısından geniş kapsamlı olmasının yanında her gün güncellenen yurttan ve dünyadan haberlerin yanında yalnız öğretmenleri veya öğrencileri ilgilendiren eğitim haberlerini yayınlarken piyasalardan hava durumlarına kadar birçok konuya da değinmeli. Örneğin; Bilim ve Teknik Kulübü, Forumlar ve Satranç bağlantıları da bulunmalı. Siteden pek çok ulusal ve uluslar arası kütüphaneye linkler verilmiş olmalı. Biraz da bilimsel içerikli şeylere önem verseler daha iyi olur Karşılıyor bir şey var olması gerekmiyor Bence gayet iyi karşılıyor çocukların hem psikolojisine hem de zihinsel ve bedensel sorunlarını karşılıyor. Geçmiş gün gelecek hakkında bilgi içeren, gelecek konusunda öneri, planlamada bulunan açılımlara yer verilmelidir. Belli uzmanlık alanlarına yönelik detaylı ve uygulamalı bilgiler içermeli, ayrıca bilgilerin sunumunda sistematik bir yol izlenmeli. Daha çok güncel gelişmelere ilişkin destek sağlanmalı. Konu başlıkları ve alt başlıklar iyi kategorileşmeli. Dokümanlar ve videolar birbirine karıştırılmamalı. Konu başlığı altında isteyen 118 dokümanlara, isteyen videolara ulaşabilmeli. Kayıt olmayı gerektirmemeli. Eğitim haberlerine daha fazla yer verilmelidir. Sınav tarihleri (ÖSS, KPSS, ..) ile ilgili bilgilere de yer verilmeli. İlköğretim ve orta öğretim dersleri hakkında geniş bilgi ve konu olmalıdır. Anket katılımcıları, incelenen siteleri içerik bakımından belirlenen hedef kitleler için yetersiz olduğu görüşünü bildirmişlerdir. c. Eğitim sitelerinin eksik bulduğunuz yönleri nelerdir? sorusuna katılımcıların vermiş oldukları yanıtlar aşağıda verilmiştir: Bazı şeyleri ararken açılayıcı bilgiler verilmediği için kolay bulamıyoruz ve bilgi kirliliği meydana geliyor. Görsel eksiklik. Tasarım olarak kötü. Renk uyumunun iyi olmaması, yazı puntolarının çok küçük olması. Seçilen görsellerin daha uygun kullanılması gerekmektedir. Ana sayfadan o sayfaya giren birinin neler bulabileceğini tahmin edememesi. Linklerin içinin boş olması. İçerik eksikliği Yazı karakterleri altı çizili olduğu zaman okunaklı olmuyor. Çok fazla beyaz boşluk kullanılması. Renk uyumsuzluğu ve sönüklüğü gözleri yoruyor. Bazı linklerin açılmaması Kullanılan animasyonların kullanımında eksikliklerin olması. Bir hayvanın sürüklerken kafasının da gözünün de sürüklenmesi. Yazım yanlışı olmamalı. Her gün güncellenmesi gerekir. Görsel zenginliğin olmaması. Butonlara hareket verilmemesi, renk uyumsuzluğu cansızlığı. Bilgilerin yeterli sunulmaması ve Konuların detaylı olarak verilmemesidir. Renk uyumu iyi olmuyor ve kullanımı karışık olan siteler var, ihtiyacım olan şeylere ulaşmak için çok çaba harcıyorum, direkt ulaşamıyorum. 119 Yüzeysel ve eksik bilgi vermeleri, ayrıntıya girmemeleri, gerekli grafiklerin bulunma zorluğu. Karışık olması bence aranılanların istenildiği şekilde bulunmaması. Doğrudan kitap içeriklerine ulaşılmasına imkân tanınmalıdır. Yüksek lisans ve lisans tezleri sitelere eklenmeli bunlara kolay erişim toplumun tüm kesimi tarafından mümkün olmalıdır. Ayrıca yazıcı dostu sayfalar tasarlamak kullanıcılar açısından iyi olur. Bence gereksiz eğitimle alakasız şeylere de yer veriyorlar. Siteler birbirinin aynısı şeklinde hazırlanıyor. Çok kalabalık, yorucu. Bazı eğitim sitelerinin üyelik istemeleri bu bazı konulara ulaşmayı zorluyor. Genel olarak hep birbirinin tekrarı durumunda alıntı yazılar çok fazla. Ayrıca eğitim sitesinin içeriğinin yine bir eğitimci tarafından hazırlanması gerektiği grafik düzenlemeleri yapan kişiyle bu içeriği hazırlayanın farklı kişiler olması gerekir. Aradığımız her konuyu bulamıyoruz. Bazı tanınmış meslekler yok. Ayrıca tanınmamış ve ya yeni açılmış bölümler ile ilgili daha detaylı bilgi verilmeli. Olabildiğince fazla soruya yanıt verilmeli ayrıca yanıtlar acık net ve doğrudan olmalı. Tasarımlarını yetersiz buluyorum. Özellikle font seçimi ve büyüklükleri uygun olmayacak şekilde seçiliyor. Kullanılan görseller ya da multimedia araçları hedef kitleye uygunluk göstermeyebiliyor. Eğitim için daha faydalı bilgiler vermeli. Aramak istediğimiz ya da öğrenmek istediğimiz konular yetersiz yada eksik oluyor. Eksik bulduğum yön yok. Genellikle yeterli olduğunu düşünüyorum. Konu hakkındaki bilgiyi bir tek başlık altında toplamalıdır. İçerik fazla geniş değil. Konular yeterli değil İlgi çekmede yetersiz kalıyorlar. Birçok eğitim sitesinde emek verilmeden diğer eğitim sitelerinden basmakalıp düzenlemelerle site kurulması. 120 Portal şeklinde tüm eğitim türlerine ulaşabileceğimiz yapıyı barındırmamaktadırlar. Reklam bannerları fazla göz alıcı ve butonlar aranan değil de öne çıkan olarak dizayn edilmemeli. Bazı sitelerin aynen kopya edilmesi hoş olmamış. Birde tamamen linklerden oluşması başka sitelere bağlanması açılan bir sürü pencereler sıkıcı olmuş. Bunlar engellenmeli. Kullanıcı girişinin olmaması. Bazı sitelerin çok yavaş olması. Buda kullanıcıda siteyi dolaşmasında bıkkınlık uyandırıyor. Eğitim haberleri artırılmalı. Yazı karakterleri kullanıcının daha rahat okuyabileceği büyüklükte olmalı. Bazı web sayfalarında da tipografik sorunlar olduğu tespit edilmiştir. Birden fazla yazı ailesi kullanılmış olup bunun da bir karmaşaya neden olduğu görülmüştür. Eğitim amaçlı web sayfalarının genelinde renk sorunları bulunmaktadır. Bu sitelerde kullanılan renklerin genelde göz yorucu ve dikkat dağıtıcı olduğu belirlenmiştir. Yazılarda kullanılan renklerin - özellikle sürekli okuma gerektiren konularda- çok kötü seçildiği gözlemlenmiştir. Bazı Eğitim amaçlı web sayfalarına ait tasarımlarda kullanımı zor olan menülerin tercih edildiği tespit edilmiştir. Site kullanıcıları aradıkları bilgilerin butonda yazan bilgi ile eşleşmediğinden şikâyet etmektedir. Eğitim amaçlı web sayfalarına ait bazı tasarımlarda kullanılan görsellerin iç sayfalarda devamlılığını sağlamadığı tespit edilmiştir. Menü yapısı, tercih edilen görseller, yazı karakterleri, vb. öğeler iç sayfalarda kullanılmadığından dolayı sayfalar arasında kopukluklar oluşmaktadır. d. Eğitim içerikli bir site tasarlayan tasarımcının, görsel iletişim adına dikkat etmesi gereken konular neler olmalıdır? sorusuna katılımcıların vermiş oldukları yanıtlar aşağıda verilmiştir: İlgi çekici olmalıdır. Renk uyumu önemli itici olmamalı. Konu ile alakalı içerik bulunmalı. Sade olmak karmaşık olmamalı istenilen şeye hemen ulaşılabilmeli. 121 Renkler, yazı fontları, gerekli ve önemli başlıkların dikkat çekici kullanılması. Görsel iletişim için renk seçimi, yazı fontu çok önemli, göz yormayacak şekilde tasarlanmalı Anlaşılır olması,göze hitap etmesi, sade olması. Yazı büyüklüğü iyi ayarlanmalı. Yazı renk uygunluğu, ilgi çekmesi gerekli. Ana sayfadaki butonların çok uzaması ve kaydırma çubuğunu kullanmak zorunda kalmak görsel bütünlüğü bozuyor. Dikkat dağıtıyor Önemli bilgilendirme başlıklarına dikkat çekilmesi gerekir. Hedef kitleye hitap edebilmesi önemlidir. Yazı karakteri seçimi ve renkler. Hedef kitleye uygunluk. Görsel bütünlük. Yazı karakteri seçimi. Ana sayfanın bile büyük çoğunluğu beyaz boşluktan oluşuyor. Resim, şekil, grafik vb. kullanılarak görsellik arttırılabilir. Yazıların üst üste gelmesi engellenmeli. Küçük büyük karakterler alt alta konduğunda gözü aşırı yoruyor. Yabancı sözcüklerin Türkçeleştirilmesine özen gösterilmelidir. Daha uygun bir tasarım seçilmelidir. Yazı karakterleri, renk bütünlüğü. Görsel öğeler çok eksik. Öncelikle tasarım olarak sayfayı ilk açtığımız zaman dikkat çekici değil. Yazı karakterlerinin her biri birbirinden farklı. Daha uyumlu olabilir. Ara sayfalardaki yeşil başlık background ile boğulmuş. Mat renginde canlı yazı rengi kullanılmalı. Yazı büyüklüğü iyi ayarlanmalı. Kullanıcıların seviyesine uygun olmalı. Site amacına uygun nitelikte olmalıdır. Aynı sayfada farklı bir çok yazı tipinin bulunması görsel bütünlüğü bozuyor. Tasarımda bütünlük ve amaca uygunluk tam olmalı. Renkler kullanıcıyı boğmamalı. 122 Butonlara menüye verilen efekt uygun olmamış. Genel olarak renk uyumu çok iyi. Hazır sayfaların kullanılmaması. Kullanım kolaylığı sebebiyle tasarımı güzel bir site ancak seçilen renkler belli bir süre sonra gözü yoruyor. Link simgeleri aşırı büyük olmamalı. Tasarım güzel. Ana renkler değil de daha açık tonların kullanılmasını tercih etmekte fayda var. Yazım yanlışlarına dikkat edilmeli. Sade, anlaşılır olmalı. Karışık olmamalı. Ana sayfada aşırı bilgiden kaçınılmalıydı. Hitap ettiği kesime uygun dil ve içerik kullanması Okunabilirlik artırılmalı. Fazla yanıp sönen yazılar her zaman dikkat çekmez, dikkat dağıtabilir. Sade ve dikkat çekici tasarımların yapılması gerektiği kanaatindeyim. Kişileri olaya çekmeyi becerebilmeli Özellikle ilgi çekici bir site haritası olmalı. Renk uyumu ve yazı karakterleri ve de kullanılan resim grafik vs. konuyu çağrıştırmalı. Sitenin öncelikli olarak renk seçimleri sakin bir ton olmalıdır. Ve testler ya da cevaplar ayrı pencerelerde açılmalıdır. Renklere ve renk uyumuna, kullanılan alanlarda başlıkların belirgin olmasına dikkat edilmeli. Karmaşık bir yapıda hazırlamaması, site içi aramaların kolay olması. Sade, ama ilgi çekici, yani asil olmalı Tasarımcı yaş grubuna özgü tasarım yapmalıdır. Sadelik ve anlaşılırlık önemlidir. Sade, renk uyumu, seçilen destekleyici şemaların konu ile ilgililiği önemli. Konular arasında bağlantı kurarken ayırt edici olmalı bunun için gerekli görselliği sağlanmalı. Gözü yormayan; zihni bulandırmayan bir tasarımı olmalı. Gerçekten zamanımın çoğunu internet de geçiriyoruz. 123 Renklerin çok açık renkte olması yazının okunabilirliğini kısıtlaması. Dikkat çekici olası, metin içeriğiyle görselin uyumlu olması, yeterince görsel öğelere yer verilmemesi. Kolay kullanım İlgi çekmek ile, konsantrasyonu bozmamak arasındaki dengeyi yakalayan bir tasarım... Günlük hayatı örneklemeli. Dikkat çekici görsel öğeler kullanmalıdır, renklere ve renkleri nasıl neye göre kullanması gerektiğini bilmelidir. İlgi çekici olmalı. Konu yeterince sıkıcı olabiliyor çünkü insanlar meslek seçerken genellikle sevdikleri değil iş bulabilecekleri bir bölüm seçiyorlar. Dolayısıyla ilgisi olmayan bir bölümü araştırırken sıkılıyor. Bunu giderebilmeli. Hedef kitleye uygunluğa dikkat edilmeli, görsellerin kalitesine dikkat edilmeli, görsel öğelerin yanı sıra işitsel öğelere de yer verilmeli. Sorular, renkler güzel olması daha faydalı bilgiler vermesi. Eğitimin amacına yönelik konuyu abartacak veya konuyla ilgisi olmayan görsellerden kaçınmalı. Yalın ve siteyi gezecek kişinin aradığını kolaylıkla bulmasını sağlayacak formatta bir site tasarlamalıdır. O site içinde doğru bilgi vermesi gerekir. Bize katkı sağlayıcı bilgiler koyması lazım yanlış bilgi vermemeli bu işte iyi olması lazım. Ana sayfa dikkat çekici ve üye olmak için etkileyici olmalı. Yazılar renkler bütün halinde olmalı. Görseller iyi kullanılmalı. Görselde dikkat için renkler ve şekiller dikkat çekici olmalıdır. Bazı makalelerin puntoları oldukça düşük, görmede zorluk çekiliyor. İlgi çekici olmalı Sönük renkler kullanmamalıdır. İnsanın uykusu geliyor çoğu zaman Sadelik, görsel bütünlük. Flash animasyonlarını kullanarak, akıcılığı sağlamalıdır. Doküman yazarak bir yere varılmayacağını düşünüyorum. Sonuçta kitaplardan da bu bilgiler bulunabilir. Renkler ve duyurular bölümüne dikkat edilmesi. Konu bütünlüğüne uygun görsel öğeler kullanılmalı 124 Site dikkat çekici olmalı Daha hızlı akış olmalı, kullanıcı nerede olduğunu daha ne kadar okuması gereken konu olduğunu görebilmeli Para kazanmaktan çok eğitim vermeyi amaçlamadır. Açık ve anlaşılabilir olmalı gözü yormamalı Dikkatimizi dağıtmamalı Kullanıcının dikkatini dağıtmayan resimler olmalı Dikkat çekici bir ana sayfa olmalı ki insan siteye bakmadan edemesin Daha dikkat çekici olmalı Renklendirme ve arka fon etkileyici olmalı İlk başta çekici bir başlık ve kullandığı yazının harf boyutu rengi ve o konu hakkında konuyu çok iyi tanımlayan bir görsel kullanılmalı. Anlaşılabilir olması. Göze hitap etmeli Büyük başlıkları daha büyük ya da daha dikkat çekici şekilde olmalı ya da aranan konu ile ilgili resimler konulmalı diye düşünüyorum. Konular önem derecesine göre sayfada yer almalıdır. Web sayfasının hangi yaş grubuna,hangi eğitim düzeyine eğitim verdiği çok belirgin olmalıdır. Tabi ki Gözü yormamalı Sadelikten yana olmalı ve gereksiz tüm öğelerden arınmalıdır. Daha çok özgün ve dikkat çekici tasarımlar yer almalı.Kullanılan renklere ,kullanıldığı alana uygunluğuna ,motive edici olmasına dikkat edilmeli.Genel ahlaka uygun tasrımlar olmasına özen gösterilmeli. Tasarım okuyucuyu boğmamalı. Sade, yazılar rahat okunur fontlarda olmalı. Renk secimi daha özenli olmalı Bir kere renk ve düzen uyumu şarttır ki çocukların dikkatini çekip bakmaları lazım ve başlıkları uygun yerlere koyulması gerek devrik cümle kurmamak gerektir. Hedef kitleye uygunluğu/ özgünlüğü/ ihtiyaçlar doğrultusunda sık sık güncellenmesi/ ilgi çekme/ tasarımı ile ayrıcalıklı kılınması 125 Hedef kitlenin yaş grubu, kültür ve bilgi düzeyi yöreselden evrensele geniş bir yelpazede ele alınmalıdır. Kullanıcı hedef kitlesini bilgilendirici olması. Konuların kültürel boyutunun dikkate alınması. Mitolojik boyutlarının da göz önünde bulundurulması. Birinci bölümde belirlediğiniz maddeler doğrultusunda görsel iletişim adına dikkat edilmeli bunların dışında hareketli görüntülerle de dikkat yoğunlaştırılabilir. Tipografi, arka plan hazırlığı, hedef grup özellikleri, görsellerin içeriğe uygunluğu, renk uyumu, yalınlık, denge, etkileşimli ara yüz tasarımı ile kullanıcıyı sisteme dahil etme olanağının sağlanması. Turuncunun tonu maviye uymamış. Yazılar çok küçük. Hazır portal kullanılmamalı. Ya da görsel olarak bakıldığında hazır olduğu anlaşılmamalı. Sitede gezerken kaydırma çubuğunu çok fazla kullanmak zorunda kalınıyor bu da görsel iletişimi etkiliyor. Renk uyumuna, yazı tipinin büyüklüğüne dikkat edilmeli. Aşırı sadelikten kaçınılmalı. Çok fazla kafa karıştırıcı konu ile ilgili olmayan gereksiz linkler verilmemelidir. Sade olmalı. Gözü yormayacak yazı tipi kullanılmalı. Sitenin kullanıcı motivasyonunu arttırması için ilgi çekici olmalı. Buda yazı karakterleri ile gerekli resim ve animasyonlarla daha ilgi çekici hale gelebilir. Öncelikle arka plan, yazı rengi, bir bütünlük sağlamalı. Kullanıcının işini kolaylaştıracak şekilde tasarlanmalı. Renk uyumu ve görsellik. Renk uyumu ve background fotoğraf uygun değil.Banner kötü. Daha sıcak çekici görseller kullanılmalı Hitap ettiği topluluğun istekleri doğrultusunda tasarım yapılmalı Renk seçimine dikkat edilmelidir. Birbirine uyumlu renklerle yapılmalıdır. 126 Bu sitede renk uyumu iyi değil. Kahverengi tondan siyah yazı okunmuyor. Göz yorucu olmamalı. Sitede menü kullanımı çok dağınık yapılmış. Sol tarafta en ihtiyaç duyulmayacak menüler var. Görsel açıdan baktığımızda renk uyumu yok. Birbirlerini boğan renkler kullanılmış ve görsel olarak her başlığa aynı resim kullanılmış. Zeminde büyük desenler olmamalı. Açık renk kullanılmalı. Tümdengelim şeklinde içerik düzenlenmeli. Simgelerin konu ile bütün oluşturması. İlk olarak sadelik ve dikkat çekiciliğe önem verilmesi. Konuların önem sıralamasına dikkat edilmelidir. Renk uyumu, menü kullanılabilirliği. Yazı karakter renk uyumuna dikkat edilmeli. Sitede sade ve anlaşılır biçimde olmalı. Daha eğitsel olmalı. Eğitimci bir birey o siteye girdiği zaman kendinden bir şeyler bulabilmeli. Daha yaratıcı ve orijinal olması gerektiği kanaatindeyim. Görsel iletişimin bütün temel elemanlarının doğru bir şekilde bir araya getirilmesine dikkat edilmelidir. Abartılı hareketler ve renklerle karışıklık yaratılmamalı, forum sayfası linkleri alt alta sıkışık dizilmiş cümleler şeklinde olmamalı, sade, kolay algılanabilir ve rahat ulaşılabilir bir şekilde tasarlanmalıdır. Sayfanın çok fazla alana ayrılması gözü yoruyor ve takibi zorlaştırıyor. Kaydırma çubuğunu kullanılması görsel devamlılığı olumsuz etkiliyor. Ana sayfa tasarımında her konu başlığının bulunması yerine kategorilenmiş beş altı link butonu bulunması ile görsel kirlilik engellenebilir. Anket katılımcıları hedef kitle, içerik, renk, tipografi, menü yapısı ve butonlar için tasarımcılara önerilerde bulunmuştur. Özellikle tipografik düzenlemelere dikkat çekmişlerdir. 127 e. Eğitim içerikli sitelerin sizce görsel sorunları nelerdir? Bu sorunların aşılması için neler yapılmalıdır? sorusuna anket katılımcılarının vermiş olduğu yanıtlar aşağıda verilmiştir: Çok soğuk ve resmi oluyorlar. Konular çok uzun tutuluyor. Daha ilgi çeken, daha renkli ve tasarım öğelerini daha çok barındırmalıdır. Koyu renk kullanımı. İstediğini rahat bulamama. Gereksiz bilgi başlıklarıyla bilgilerin karışması. Yazı karakterleri çok küçük, bunların biraz daha orta büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir. Konu bütünlüğü sağlanmalıdır. Araştırma yaparken daha kolay ulaşım için görsellik artırılmalı. Basit düzeyde bir bilgisayar kullanıcısı da bu sitede ihtiyaç duyduğu bilgiye kolayca erişebilmeli. Hedef kitlenin yaşına göre görseller seçilmeli, renkler ona göre oturtulmalı. Görsel içeriğin az kullanılması çok kullanılması kadar etkileyicidir. Tamamen yazılardan oluşan bir site içeriği kitleyi fazla site içerisinde gezindiremez ve uzun süre tutamaz. Daha uygun görsellerin temin edilmesi. Uyumlu tonlarla pekiştirilmesi. Site ilgi çekici olmalı. Bu yazı karakterleriyle, görsellerle, yazı renk uyumu ile sağlanabilir. Yazı renkleri mat renkler seçilmemeli. Daha dikkat çekici içeriğe sahip olması gerekir. Yaratıcı değiller. Klasik görseller var. Görsel sorun olarak, dikkat dağıtıcı renkler kullanılmamalı ve site açıldığında arkasından bir reklam penceresi açılmamalıdır. Bu, kişinin daha siteye girmeden dikkatinin dağılmasını sağlamaktadır. Tasarımcıların anketlere yer vererek kullanıcıların fikirlerine önem vermeleri gerekir. Görsellik namına curcunaya sebep olmaları, yoruyor beni. 128 Gereksiz flash gösterileri ve gereksiz müziklerden kaçınılmalıdır. Uygun yazı büyüklüğü metinin okunmasını önemli kılan bir etkendir. Fazla parlak uzun süre okunması gözü yoran her tür öğeden kaçınılmalıdır. Görsel sorunlar arasında aşırı derece de reklam kabul etmelerinden rahatsız oluyorum, bu sorunu aşmak için reklamlara sınırlandırıcı olması gerekmekte. Güzel tasarımlı; insanı uzaklaştırmayan bir yapıda olmalı. Dinlendirmeli. Yazı karakterlerinin daha okunaklı ve renklerinin zeminden ayrılması gerekir. Sayfayı ziyaret eden kullanıcı görsel olarak yorucu bir ekranla(örneğin cart renklerle gözün yorulmaması gibi) değil renk uyumu içeren bir ekranla karşılaştığı zaman o sitedeki tüm yolların kapılarını aşındıracaktır. İlgi çekici değil. Animasyon içerik ve video gösterimi yapılabilir. Görsellerin bireyleri yönlendirici nitelikte olmamasıdır. Konuları tam temsil eden görsellerin kullanılmamasıdır. Bence bunları aşmak için sitelerin nitelikli bireyler tarafından hazırlanması gerekir. İçerik uzmanları ve görsel tasarım uzmanları ortaklaşa çalışmalar yapmalılar. Daha fazla araştırma yapmalı Önemli konu linkleri köşeler sıkıştırılmış. Gereksiz haberlere daha fazla yer ayrılmış. Görsellere fazla önem verilmemiş. Görsellerin seçimine daha fazla dikkat edilmeli. Tasarımı oluştururken konu linklerini önem sırasına göre dizilmelidir. Eğitim amaçlı diye görseli arka planda bırakmamak gerekli. Artık eğitimde görsellik ön planda ve görselliği iyi kullanmak gerekmekte. Bence bazı videolar içerik olsa daha iyi olur yani görsel olarak kafanda daha iyi kalır. Bütünlük içerisinde olsa daha iyi olur... Yazıların puntoları biraz büyültülebilir. Bilgi düzeni yok ve o yüzden size başlık tavsiyesinde bulundum... Renk düzeni içinde siteniz ideal... 129 Yanardöner butonların çok kullanılması, basit olmayan tasarım, kullanıcıyı sıkacak karmaşıklık Sürekli güncelleme yapılmaması. Profesyonel insanlarla çalışılması gerekir. Çok karışık, çok renkli ve çok reklamlı oluyorlar. Bilgisayar kendi başına gözü yoran bir şey. Olabildiğince içeriğin yazılı hale getirilebilmesi sağlanmalı. Sayfalar kısa tutulmalı çok faza scroll bar kullanımına gerek olmamalı. Sayfanın tümü ekranda görülmeli. Konuyla ilgili buton, yazı, vs. lerin ön planda olması. Resimler pek güzel değil Bilgiden çok görsele önem vermeleri Her yaşa ve eğitime uygun tarzda görsel öğeler içermelidir. Ana sayfa çok önemli. Siteye ilk defa giren kişi meraklanıp çıkamamalı bu siteden Benim girdiğim eğitim amaçlı sitelerde görsel sorun pek olmuyor görsellikte önemli olan konuyla ilgili resim ve başlık olmalı fakat ben böyle sorunlarla pek karşılaşmadım. Daha cıvıl cıvıl hareketli dikkat çekici olmalı. Seçilen görsellerin konulara uyumluluğu sağlanmalı. Kullanıcın yaş ve eğitim düzeyine göre uyumlu görseller kullanılmalı. Gözü yormamalı Renkler uyumlu olmalı Renk, karmaşıklık (iletmek istediğini çok karışık yollardan aktarmaları göz yoruyor), tipografiye dikkat edilmiyor. Bilinçli bir tasarımcı ile çalışılmalıdır. Özellikle eğitim almış grafik tasarımcılar bu sorunu kolayca ortadan kaldırabilirler. Fakat benim karşılaştığım tüm eğitim siteleri grafik eğitimi almamış alaylı dediğimiz insanlar tarafından yapılmış durumdadır. Bazı sitelerde gelişigüzel hazırlanmış tasarımlara rastlıyoruz. Sitelerde verilen bilgilere verilen önem kadar görsel tasarımlarda bu işi bilen kişilere danışılarak hazırlanmasına önem verilirse daha etkili olacağı kanısındayım. Reklam almak adına siteyi fazla dolduruyorlar ve amaçtan sapıyorlar. 130 Renk seçiminin güzel olması reklamların daha az olması Web sayfasında hedef kitlenin belirlenmemesi çok geniş bir hedef kitleye hitap etmesi tasarımın oluşmasında sıkıntı olmuştur. Kullanılan görsellerin tasarımcıya aitliği önemseniyor. Çünkü söz konusu çalışma alanında uzman bir kişi tarafından hazırlanıyor. Yeterli düzeyde sanat eğitimi almamış tasarımcıların gelişigüzel tercih uygulamaları kaliteyi düşürmektedir. Bauhaus mantığı üzerinde sanatgrafik- endüstriyel tasarımları üzerinde alternatif araştırma ve uygulamalarda bulunulmamalıdır. Konusunda uzman kişilerden fikir alışverişinde bulunulmalıdır. Günümüzde görsel katkılar yoğun kullanılmakta bu durum öğrenmenin daha kalıcılığını sağlamakta. Benim öğrenciliğim de sadece yazı önemli idi. Bu durum bizlerde ezberciliği geliştirmişti. Fakat çabuk unuttuk yada tekrarlamadığımız için unutmadık. Yeni eğitim sisteminde hem tekrar hem bol görsel örnekle zenginleştirilmiş okul kitapları var. Bu nedenle sorunun çözüldüğüne inanıyorum. Gereksiz yere çok renk kullanılmakta, farklı tipografik unsurlar ve düzenlemelere yer verilmekte, kullanmış olmak için görsel kullanılmakta. Çözüm: görsel iletişim tasarım eğitimi almış web tasarımcılarla çalışmak. Kayan yazı gibi animasyonların dikkati uyandırmak yerine rahatsız edici ölçüde kullanılması. Yukarıda anket katılımcıları sitelerde yaşamış oldukları sorunları yazmışlardır. Bu sorunlardan özellikle sitelerdeki menü yapılarından ve reklam alanlarından şikâyet etmişlerdir. Kullanılan renkleri soğuk ve itici bulmaktadırlar. Anket katılımcıları sitelerin daha renkli ve az reklam içeren, içerik olarak dolu olması yönünde yorum yapmışlardır. 5. BÖLÜM VI SONUÇ VE ÖNERĠLER Bu bölümde, araştırmada elde edilen bulgulara dayalı olarak varılan sonuçlarla, bu sonuçlardan yola çıkarak, problemin çözümüne ilişkin üretilebilen öneriler bulunmaktadır. 5.1. SONUÇLAR Bu araştırmanın amacı, eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımına ilişkin grafik tasarım sorunlarının olup olmadığı; var ise bu sorunların neler olduğunu belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda araştırmanın sonuçları şunlardır: Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımının hedeflere uygunluğu ile ilgili sonuçlar Eğitim amaçlı web sayfalarından bazılarının anket kullanıcılarına göre hedeflere uygunluğu yetersiz bulunmuştur. Sitelerin hedeflerinin dışındaki birçok kategoriye yer vermiş olduğu gözlenmiştir. Eğitim amaçlı web sayfalarının içeriği ile ilgili sonuçlar Kullanıcıların eğitim amaçlı web sayfalarını içerik bakımından yetersiz bulduğu belirlenmiştir. Anket katılımcılarının vermiş olduğu yanıtlardan bazılarına göre, sitelere girdiklerinde aradıkları bilgiye ulaşmada güçlük yaşadıklarını ve site içi aramalarda yönlendirici birimlere rastlanmadığı belirtmişlerdir. Kullanıcılar sitelerde çok fazla reklam ve gereksiz bilgilere yer verildiğinden şikâyetçidir. 132 Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımındaki tipografik sorunları ile ilgili sonuçlar Eğitim amaçlı web sayfalarında tipografik sorunlar olduğu da gözlemlenmiştir. İncelenen eğitim sitelerinde birden fazla yazı ailesinin kullanımına rastlanılmıştır. Sitelerde genellikle tek bir yazı ailesi tercih edilmelidir ama siteler bunu göz önüne almadan birçok yazı ailesini tercih etmiş bulunmaktadır. Bunun da okunurluğu zorlaştırdığı ve bir karmaşaya neden olduğu gözlemlenmiştir. Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımındaki renk sorunları ile ilgili sonuçlar Eğitim amaçlı web sayfalarının genelinde renk sorunları bulunmaktadır. Bu sitelerde kullanılan renklerin genelde göz yorucu ve dikkat dağıtıcı olduğu belirlenmiştir. Yazılarda kullanılan renklerin - özellikle sürekli okuma gerektiren konularda- çok kötü seçildiği gözlemlenmiştir. Bu renkler fon-figür ilişkisi göz önüne alınmadan tercih edilmiştir. Siteler zemin rengi olarak koyu renkler tercih edilmiştir. Fakat koyu arka plan renkleri kullanıcılarda göz yorgunluğuna ve dikkat dağılmasına neden olmaktadır. Belirli bir süre sonra site kullanıcıları siteden sıkılmakta ve siteyi terk etmektedir. Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımındaki görsel sorunlar ile ilgili sonuçlar Eğitim amaçlı web sayfalarında kullanılan görsellerin, konulara ve hedef kitleye uygun olarak tercih edilmediği anket sonuçlarına göre elde edilmiştir. Kullanıcılara konu hakkında ön bilgi veren ya da konuya ilgi çeken görseller tercih edilmediği gözlemlenmiştir. 133 Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımındaki menü yapısı sorunları ile ilgili sonuçlar Bazı Eğitim amaçlı web sayfalarına ait tasarımlarda kullanımı zor olan menülerin tercih edildiği tespit edilmiştir. Sitede yer alan butonların ve menülerin kullanıcılara yardımcı olmaktan çok kafalarını karıştırdığı gözlemlenmiştir. Site kullanıcıları aradıkları bilgilerin butonda yazan bilgi ile eşleşmediğinden şikâyet etmektedir. Eğitim amaçlı web sayfalarının tasarımındaki görsel bütünlük sorunları ile ilgili sonuçlar Eğitim amaçlı web sayfalarına ait bazı tasarımlarda kullanılan görsellerin iç sayfalarda devamlılığını sağlamadığı tespit edilmiştir. Menü yapısı, tercih edilen görseller, yazı karakterleri, vb. öğeler iç sayfalarda kullanılmadığından dolayı sayfalar arasında kopukluklar oluşmaktadır. 5.2. ÖNERĠLER Bu araştırmada elde edilen bulgulara göre şu öneriler geliştirilmiştir: Web sayfalarının tasarımı yapılırken erişim hızını düşürebilecek, aşırı büyük fotoğraf, animasyon ve uzun sayfa boyutlarından kaçınılmalıdır. Bu şekilde hazırlanmış olan sitelerde ve iç sayfalarında dolaşım zorlaşmaktadır. Eğitim amaçlı web sayfaları tasarım ve kullanım sorunlarını giderebilmek için, bu sitelerin hedef kitleleri önceden belirlenmeli, kullanıcıların istek ve önerileri dikkate alınmalıdır. Sayfa tasarımları alanında uzman kişiler tarafından hazırlanabilir. 134 Mesajın algılanmasında görseller önemlidir ve tasarımda kullanılmalıdır. Fakat estetikten yoksun, alışılmış (rutin) fotoğraf kullanımından kaçınılmasına dikkat edilmeli ve anlaşılabilir fotoğraflar ve görseller kullanılmalıdır. Web sayfalarında yazı ilk dikkat çeken unsur olduğundan vurguyu sağlayıcı ve okunabilir olmalıdır. Kullanılan tipografik öğelerin sitenin kimliğini yansıtabilecek düzeyde seçilmesine ve birbirleriyle uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Sayfalarda tek bir yazı ailesi tercih edilmelidir. Bu yazı ailesine ait karakterlerin kalın, ince, italik, vb. çeşitleri kullanılabilir. Yazıların puntosu çok büyük olursa her bakışta algılanacak sözcük sayısı azalır. Çok küçük olursa da harfler seçilemez. 30-35 cm.lik bir okuma uzaklığı için ortalama yazı boyutu 912 puntoya denk gelecek büyüklüktür. Okuyucuyu zorlamayan serifsiz, yalın ve uygun puntolar tercih edilmelidir. Koyu zeminlerde özellikle serifsiz yazıların okunurluğu daha kolay ve fazladır. Okunurluğu zorlaştıracağından dolayı sitedeki yazılarda çok koyu ya da çok açık renkler tercih edilmemelidir. Ana sayfanın diğer sayfalarda dolaşma isteği uyandırabilmesi için tasarım ve içerik sorunlarından uzak, kullanıcının dikkatini çekmeye yönelik olmasına dikkat edilmelidir. Sayfalar arasında hiyerarşik bir bütünlük olmalı ve kullanıcıyı sitede uzun süre tutmalıdır. Sitelerin tasarımlarında menü yapıları ve butonların kullanılabilirliği açısından kafa karıştırmayan, kolay öğeler tercih edilmelidir. Buton ya da menüde yazan bilginin dışında başka bir sayfaya yönlendirmeyen, göz yormayan ve menülerin tıklamasının-açılmasının zor olmamasına özen gösterilmelidir. Kullanıcı için menü ve butonların asıl amacı site içerisinde gezinmeye yardımcı olmaktır. Tasarımlarda bu amaç ön planda tutulmalıdır. Elde edilen bulgular doğrultusunda yukarıdaki önerilere ek olarak şu öneriler geliştirilmiştir: 135 Site tasarımları yapılırken ekip olarak çalışılmalıdır. Alanında uzmanlaşmış grafik tasarımcılar, bilgisayar yazılım uzmanları, metin yazarları, eğitimciler ve editörler birlikte çalışmalıdırlar. Site tasarımı tek başına yapılacak bir iş değil, ekip olarak çalışmayı gerektiren bir alandır. İçinde bulunduğumuz çağ artık bilgi, teknoloji ve gelişme çağıdır. Çağımızda artık internet vazgeçilmez bir alan ve sektör olmuştur. Bu nedenle Grafik eğitimi veren fakültelerde web sayfa tasarımlarına daha fazla ders saati ayrılabilir. Görsel tasarım ve kodlama birbirini tamamlayan iki unsurdur. Birbirinden ayrı düşünülmemelidir. Dersleri desteklemek amaçlı olarak da site tasarımlarının kodlanması tasarım öğrencilerine öğretilebilir. Alanında uzman kişiler tarafından tasarlanan sitelerin daha kullanışlı ve ilgi çekici olduğu düşünülmektedir. Böylece web sitelerinin amaçlarına daha kolay ulaşabileceği öngörülmektedir. Çok uzun sayfaların okunmasının yorucu olacağı ve dikkati dağıtacağı unutulmamalıdır. Tasarımcılar az sayıda uzun sayfa yerine, daha fazla sayıda kısa sayfa kullanmayı tercih etmelidir. KAYNAKÇA Aggarwal, A. ve Bento, R. (2000). Web-based education. (Ed.: Aggarwal A.). Webbased learning and teaching technologies: opportunities and challenges. Hershey: IDEA group publishing, USA. Akın, C. (1997). Windows 95 Ġçin Ġnternet. İstanbul: Alfa Yayınları. Alabay, M. N: (2003) Grafik ve Animasyon Sistemleri. (1. Baskı). Ankara:Detay Yayıncılık. Alpaslan, S.(2003). Tasarım Mesleki Resim. Ankara:Ya-Pa Yayınları. Balaban, E. (2003). Web Tasarım Kılavuzu (2. Baskı). İstanbul:Pusula Yayıncılık. Bal, H.Ç. (2002). Bilgisayar ve Ġnternet. Rize: Akademi Yayınları. Becer, E.(2002). ĠletiĢim ve Grafik Tasarım. (3.Baskı). Ankara:Dost Kitabevi. Berry, S. ve Martin, J. (1991). Designing with Colour. Londra: B.T. Batsford Ltd. Burger, J.(1993). Desktop Multimedia Bible. New York: Addison-Wesley Publishing Company. Büyüköztürk, Ş. (2003). Sosyal Bilimler Ġçin Veri Analizi El Kitabı Ġstatistik, AraĢtırma Deseni SPSS Uygulamaları ve Yorum. (3. Baskı). Ankara:Pegem A Yayıncılık. Carter, R., Ben D. ve Phillip M.(1993) Typographic Design: Form And Communication. (2.Basım) Canada:JohnWiley and Sons Inc. Çağıltay, K. (1995), Herkes Ġçin Ġnternet, Ankara: Odtü; Tübitak. Çilenti, K. (1991). Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Ankara:Kadıoğlu Matbaası. Ertürk, S. (1974). Eğitimde Program GeliĢtirme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi. Fluckiger, F. (1995) Understanding Networked Multimedia. Londra: Prentice Hail. Germen, M. (1996) Siber-Grafik Web Sayfaları, Arredamento Dekorasyon, İstanbul, Aralık. Gillespie, J. (1996) Web Page Design for Designers. by of Pixel Productions:UK. Gürbüz A., Kaptan H., Buldu, A.(2001) Yeni Bir Eğitim Olgusu Oalarak Web Tabanlı Eğitime Kısa Bir BakıĢ, Uluslar Arası Eğitim Teknolojileri Sempozyum ve Fuar Bildirileri, 28-29-30 Kasım 2001, Sakarya. 137 Gürkan, O. (2001). Ġnternet Kullanım Kılavuzu ve Chat Rehberi. Ankara: Yargı Yayınları. Horton, W. (2000). Designing Web Based Training. New York: John Wiley & Sons. İçel, K. (1998). Kitle HaberleĢme Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. İnan, A.(1999). Ġnternet El Kitabı. (Derleyen: Suat Koyuncu), İstanbul: SistemYayıncılık. Jung, I. (2000). Enhancing Teaching and Learning Through Research: Focusing on Web-based Distance Education. CRIDALA 2000 – Enhancing learning and teaching through research 1. The Open University of Hong Kong, June, 2000. Kaptan, S. (1998). Bilimsel AraĢtırma ve Ġstatistik Teknikleri. Ankara: Tekışık Web ofset Tesisleri. Karasar, N. (1994). Bilimsel AraĢtırma Yöntemi. Ankara: Sanem Matbaası. Karasar, N. (1995). AraĢtırmada Rapor Hazırlama. Ankara: Eğitim Danışmanlık Ltd.Şti. Keser H., Şen N., Göçmenler G., Demirel F., (2001) Web Tabanlı Öğretim Materyali Hazırlama Sürecinin Temel Evreleri Ve Ġnternet Kullanımına Yönelik Bir Uygulama Örneği, Uluslar Arası Eğitim Teknolojileri Sempozyum ve Fuar Bildirileri, 28-29-30 Kasım 2001, Sakarya. Khan, B.H. (1997). Web-Based Instruction. New Jersey: Educational Technology Publications Englewood Cliffs. Köksal, A.T., Oktay, D. ve Eser, S. (1999). Kim Korkar Bilgisayardan? . İstanbul: Pusula Yayınları. K.S.Ü Rektörlüğü. (1995). Ġnternet Kullanımı ve Sıkça Sorulan Sorular. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları. Lynch, P. J. , Horton S. (2001). Web Style Guide 2nd Edition. New Haven and London: Yale Universty Press. McIsaac, M.S. ve Gunawardena, C.N. (1996). Distance Education. In D.H. Jonassen, ed. Handbook of research for educational communications and technology: a project of the Association for Educational Communications and Technology. New York: Simon & Schuster Macmillan. McLcan, R. (1980) The Thames and Hudson Manual Of Typography. London :Thames and Hudson Ltd. 138 Özdemir B., Alpaslan N.F. (2000) Web Tabanlı Derslerde Öğrenciye Kılavuzlık Eden Akıllı Bir Ajan, BITe 2000 Bilişim teknolojleri Işığında Eğitim Konferans ve Sergisi, BTİE, 15-17 Mayıs 2000, Ankara. Parker, R. C. (1999). Amatörler için Web Tasarımı & Masaüstü Yayıncılık . İstanbul: Dünya Yayıncılık A.Ş. Pipes, A.(1992) Production for Graphic Designers. London:Laurance King Publications. Pitter, K., Amato S., Callahan, J., Kerr, N.ve Tilton, E. (1995). Herkes Ġçin Ġnternet Rehberi. Çeviren: Tolga Ulus, McGraw-Hill. İstanbul: Literatür Yayınları. Sarıhan, T. D. (1995) Herkes Ġçin Ġnternet. İstanbul: Sistem Yayıncılık. Sarıkavak, N. K. (1997) Tipografinin Temelleri. Ankara: Doruk Yayınları. Sarıkavak, N. K.(2003) Görsel ĠletiĢim ve Grafik Tasarımda ÇağdaĢ Tipografinin Temelleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Sarısakal, M. N. (2006). Web Tasarım Ders Notları. İstanbul: İletişim Fakültesi Yayınları. Seyidoğlu, H. (1997). Bilimsel AraĢtırma ve Yazma El Kitabı. (7. Baskı). İstanbul: Güzem Yayıncılık. Solomon, M.(1986) The Art of Typography An Introduction to Typo.icon.ography. New York :Watson-Guptill Publications. Tepecik, A.( 2002 ) Grafik Sanatlar Tarih-Tasarım-Teknoloji, Detay&Sistem Ofset: Ankara. Türkay, K. (1980). Uygulayım Terimleri Sözlüğü (2.Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu. Uçar, T. F. (2004). Görsel ĠletiĢim ve Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Yayınevi. Williams, R. , Tollett, J. ve Rohr, D. (2002) Web Design Workshop(Web Tasarım ÇalıĢması. California: Peachpit Press. Verduin J.R. ve Clark, T.A. (1994). Uzaktan eğitim: Etkin Uygulama Esasları, Çev: İlknur Maviş, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Yalın, H. İ. (2004). Eğitim Teknolojileri ve Materyal GeliĢtirme. Ankara:Nobel Yayın Dağıtım. 139 Makaleler Karataş, S.(2003) Öğretim Amaçlı Web Sayfası Tasarımında Renk Kullanımı. G Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23 ( 2), 139-148. Merchant, D.(2000). Getting web colors right. Library Computing: Internet & Software Applications for Information Professionals. Mlawer, B. C. (2000, Ekim). The web color palette: Is It Safe To Be Unsafe? Byte. Pektaş, H. (2001) Ġnternette Görsel Kirlenme. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Ankara, (400), Mart,72-75. Uyan, B.İ. (2008). Ġnternet Portallarının Grafik Tasarım Açısından Ġncelenmesi. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat ve Tasarım Dergisi. Aralık (2), 179-202. Tezler Erdinç, Ş. (2002) Ġnternete Dayalı Uzaktan Eğitimde EtkileĢimi Görsel ĠletiĢim Tasarımı : Beykent Üniversitesi Ġçin Bir Deneme, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Çalışması , Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Ankara . Şener, B. (1997). Grafik Tasarımın Ġnternetteki Yeri ve İşlevi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,6 Ankara. Dergiler Chip (1996) ĠletiĢimde EriĢilen Son Nokta. İstanbul, Şubat. Flower, J. (1996) Ġnternet Dünyasının Üçüncü Boyutu. Bilim ve Teknik. Ankara, XXIX, Mart. Koyuncu, S. (1996) Ġnternetle Radyo ve The Net. Byte Türkiye, İstanbul, III, Mart. Önalan, A. U. (1994), Parmaklarımın Ucundaki Dünya, Bilim ve Teknik, Ankara, XXVII, Mayıs. PC World Dergisi (1996) Aralık Sayısı. Ġnternet Kaynakları Demir, S .(2009) Gif Nedir isimli makaleden alınmıştır.Web: http://members.tripod.com/gifbank/gifnedir.html Erişim Tarihi:31 Mart 2009 140 Erdal, E. (2008) Google Sunum. Web: web.sakarya.edu.tr/~cagil/google_sunum-subat2008.ppt. Erişim Tarihi: 20.08.2009. Gökçöl, O. (2000). Türkiye'de Ġnternet. Bahçeşehir Üniversitesi. Web: http://ders.prfuz.com/dev-ders-arsivi/ders2.html Erişim Tarihi: 11 Ağustos 2009 Kırbaş, İ.(2006) Web Tasarımında Ölçüler. Web: http://www.kirbas.com/ index.php?id=343 Erişim Tarihi:13 Haziran 2009 Lynch, C. (1996) Identifiers and Their Roles in Networked Information Applications ARL: Bimonthly Newsletter of Research Library Issues and Actions (Online), No. 194. October 1997. Web: http://www.arl.org/newsltr/194/identifier.html ErişimTarihi: 14 Ağustos1999 Pektaş, H. (2009). Ġnternetteki Tipografi Sorunları ve Görsel Kirlenmeye KarĢı Öneriler isimli makaleden alınmıştır. Web: http:// www.hasippektas.com/ in.gors.html. Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2009 Öğretmiş, İ. (2009) Fontlar (Yazı Karakterleri) isimli makaleden alınmıştır. Web: http://www.ogretmis.com/fontlar.html Erişim Tarihi: 05.10.2009 T.C Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu(2008) Haber Bülteni 27 Ağustos 2008 Sayı 138 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2055 Erişim Tarihi: 11.08.2009. Weinman, L. (January 2002). The browser-safe color palette. Web: http://webdesign.about.com/gi/dynamic/offsite.htm?site=http3A%2F%2Fwww.l ynda.com%2Fhex.html. Erişim Tarihi: 28 Ocak 2002 http://www.nyu.edu/clubs/web.design/education/webdesign/Web%20Page%20Design% 20for%20Designers.pdf. Erişim Tarihi: 11.08.2009. http://www.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/bolum8.html (11.08.2009). http://www.tdk.gov.tr/ (12.08.2007). http://www.mosaic.com/ (16.08.2009). http://www.dexigner.com (12.08.2007). http://www.po.metu.edu.tr (12.08.2007). http://itasarim.wordpress.com/ (12.08.2007). http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/basic_interface1.html (12.08.2009). http://www.netmag.co.uk/ (05.03.2009). http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/basic_interface1.html (20.08.2009) http://info.med.yale.edu/caim/manual/interface/navigation.html (20.08.2009) 141 http://info.med.yale.edu/caim/manual/sites/site_design.html (20.08.2009) http://info.med.yale.edu/caim/manual/pages/design_grids.html (20.08.2009) http://info.med.yale.edu/caim/manual/pages/balanced_pages.html (20.08.2009) http://gifbank.tripod.com/saydamgif.html (20.08.2009) http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Phalaenopsis_JPEG.png (20.08.2009) http://www.hollywood.com (20.08.2009) http://www.cocukfilmleri.net/animasyon/yicek-kavgasi-animasyon.html (20.08.2009) http://www.yenra.com/rgb-hex-triplet-color-chart/ (16.08.2009) http://iat.ubalt.edu/courses/introNotes/part3.htm (18.08.2009) http://www.bozdagkimya.com/hakkimizda.html / (08.10.2009) http://www.eactours.com/images/icon_home.png (08.10.2009) http://tutorialblog.org/illustrator-tutorials/ (08.10.2009) 142 EKLER EK- 1: RGB Hex Triplet Color Chart - Web Safe Colors - Netscape Color Palette Aşağıdaki renk tablosu kasası standartları Web renkleri seçmek için iyi bir yoldur. Hexadecimal Renk Paleti 143 EK- 2: WEB SĠTE TASARIMI DEĞERLENDĠRME FORMU Sayın Uzman; Bu araştırma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Grafik Eğitimi Anabilim Dalı‟nda, Yrd. Doç. Şansal ERDİNÇ‟in danışmanlığında “Eğitim Amaçlı Web Sayfalarındaki Grafik Tasarım Sorunları ve Örnek Bir Eğitim Portalı Tasarımı” konulu yüksek lisans tezi olarak yapılmaktadır. İnternet her geçen gün daha da gelişmektedir. Sürekli yeni portallar ile web siteleri yapılmakta ve yayınlanmaktadır. Görsel tasarım, bu sektörün gelişmesinde rol alan öğelerden en önemli unsur olarak kendini göstermektedir. Bu araştırmayla, web sitelerindeki genel tasarım sorunları ortaya konulacaktır. Eğitim Amaçlı Web Sayfalarındaki Grafik Tasarım Sorunları irdelenecek ve çözüm önerileri sunulacaktır. Bu çözüm önerileri ışında, örnek bir Eğitim portalı tasarımı yapılarak; görsel tasarımın internet sektöründeki önemini vurgulamak amacıyla bu araştırma yapılmaktadır. Ankette iki bölüm yer almaktadır. Birinci bölümde tasarım ile ilgili değerlendirme soruları, ikinci bölümde ise bireylerin tercihlerine göre doldurmalı sorular yer almaktadır. Birinci bölümde sorulara uygun gördüğünüz seçeneğe (X) işareti koyarak cevaplayınız. İkinci bölümdeki sorulara bireysel düşüncelerinizi yazınız. Bu bilimsel araştırmanın geçerliliği, sorulara vereceğiniz doğru cevaplara bağlıdır. Anketi cevaplayarak, araştırmama yaptığınız katkı için teşekkür ederim. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Grafik Eğitimi Ana Bilim Dalı Sonnur ÖZDEMİR 144 WEB SĠTE TASARIMI DEĞERLENDĠRME FORMU BAġLIK / TANIMI: http://www.egitimsart.net/ ÜRETĠCĠ: 2008, Sonnur ÖZDEMİR KAYNAK: İnternet TARĠH: 17.03.2008 BĠRĠNCĠ BÖLÜM: 1. Hedeflere Uygunluğu: İYİ ORTA KÖTÜ 2. Bilgilerin Doğruluğu: İYİ ORTA KÖTÜ 3. İlgi Çekme / Motivasyon Artırma: İYİ ORTA KÖTÜ 4. Kullanım Kolaylığı: İYİ ORTA KÖTÜ 5. Seçilen Görsellerin Konulara Uygunluğu: İYİ ORTA KÖTÜ 6. Aktif Katılım Sağlaması: İYİ ORTA KÖTÜ 7. Geri Bildirim Etkililiği İYİ ORTA KÖTÜ 8. İyi / Anlaşılır Doküman İçermesi İYİ ORTA KÖTÜ 9. Menü yapısı ve butonların kullanılabilirliği İYİ ORTA KÖTÜ 10. Kullanılan renklerin uyumu İYİ ORTA KÖTÜ 11. Seçilen yazı karakteri ve ileti ilişkisi İYİ ORTA KÖTÜ 12. Kullanılan karakter ve harf seçimi İYİ ORTA KÖTÜ 13. Kullanılan yazı renkleri İYİ ORTA KÖTÜ 14. Seçilen zemin-arka plan rengi İYİ ORTA KÖTÜ 15. Ana ve ara sayfalar arasındaki görsel bütünlük İYİ ORTA KÖTÜ 145 ĠKĠNCĠ BÖLÜM: 16. Var olan eğitim siteleri içerik olarak beklentilerinizi karşılamakta mıdır? 17. Eğer karşılamıyor ise; size göre eğitim sitelerinde var olması gereken bilgiler neler olmalıdır? 18. Eğitim sitelerinin eksik bulduğunuz yönleri nelerdir? 19. Eğitim içerikli bir site tasarlayan tasarımcının, görsel iletişim adına dikkat etmesi gereken konular neler olmalıdır? 20. Eğitim içerikli sitelerin sizce görsel sorunları nelerdir? Bu sorunların aşılması için neler yapılmalıdır? 146 ĠNCELENEN EĞĠTĠM SĠTELERĠ EK- 3: www.egitim.com Web Sitesi Anasayfası 147 EK- 4: www.ogretmenimiz.com Web Sitesi Anasayfası 148 EK- 5: www.etkinegitim.net Web Sitesi Anasayfası 149 EK- 6: www.eogrenme.net Web Sitesi Anasayfası 150 EK- 7: www.egitimportali.com Web Sitesi Anasayfası 151 EK- 8: www.egitim.gov.tr Web Sitesi Anasayfası 152 EK- 9: www.canimogretmenim.com Web Sitesi Anasayfası 153 EK- 10: www.egitimciler.com Web Sitesi Anasayfası 154 EK- 11 http://groups.adobe.com/pages/home Web Sitesi Anasayfası 155 EK- 12 www.egitimsart.net Web Sitesi Anasayfası 156 EK- 13 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği 157 EK- 14 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği 158 EK- 15 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği 159 EK- 16 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği 160 EK- 17 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği 161 EK- 18 www.egitimsart.net Web Sitesinin Ġç Sayfa Örneği
