Hakan YARAR Tez Danışmanı Prof Dr. Kadir GÖKDEMİR ANKARA

T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI
ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI
ELİT SPORCULARDA BESLENME DESTEK ÜRÜNÜ KULLANIMI VE BİLİNCİNİN
DEGERLENDİRİLMESİ
YÜKSEKLİSANS TEZİ
Hakan YARAR
Tez Danışmanı
Prof Dr. Kadir GÖKDEMİR
ANKARA
Aralık 2010
T.C
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI
ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI
ELİT SPORCULARDA BESLENME DESTEK ÜRÜNÜ KULLANIMI VE BİLİNCİNİN
DEGERLENDİRİLMESİ
YÜKSEKLİSANS TEZİ
Hakan YARAR
Tez Danışmanı
Prof Dr. Kadir GÖKDEMİR
ANKARA
Aralık 2010
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ
1
2. GENEL BİLGİLER
4
2.1.BESLENMENİN TANIMI
4
2.1.1. Yaşam İçin Gerekli Besinler ve Besin Öğeleri
4
2.1.2. Yeterli ve Dengeli Beslenme
5
2.1.3. Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin Zararları
5
2.2. SPORCU BESLENMESİNİN TANIMI
7
2.3. TEMEL BESİN ÖĞELERİ VE SPORCU BESLENMESİNDEKİ
ÖNEMİ
7
2.3.1. Karbonhidratlar (CHO)
7
2.3.2. Proteinler
10
2.3.3. Yağlar ( Lipitler )
13
2.3.4. Vitaminler
15
2.3.5. Mineraller
17
2.3.6. Su
19
2.4. BESİNSEL ERGOJENİK YARDIMCILAR
20
2.4.1. Besinsel Ergojenik Yardımcı Nedir?
21
2.4.2. Ergojenik Yardımcı Kullanımı ile İlgili Tarihsel Bilgiler
22
2.4.3. Sporcular Tarafından Kullanılan Beslenme Destek Ürünleri
23
2.4.3.1. Aminoasitler
24
2.4.3.2. Arı Sütü
24
2.4.3.3. Arı Poleni
24
2.4.3.4. Bira Mayası
25
2.4.3.5. Karnitin
25
2.4.3.6. Krom Pikolinat
25
2.4.3.7. İnozin
26
2.4.3.8. Niasin
26
2.4.3.9. Koenzim Q10 (obiquinon)
26
2.4.3.10. Kreatin Fosfat
27
2.4.3.11. Tirozin
28
2.4.3.12. Balık Yağı Kapsülleri
28
2.4.3.13. Sarımsak tabletleri
28
2.4.3.14. Ginseng
29
2.4.3.15. Leatrile
29
2.4.3.16. Lesitin
29
2.4.3.17. Melatonin
30
2.4.3.18. Pangamik asit
30
2.4.3.19. Köpekbalığı kıkırdağı
30
2.4.3.20. Spirulina
31
2.4.3.21. Buğday özü, buğday yağı
31
2.4.3.20. Protein Suplemanları
31
2.4.3.21. Glutamin
32
2.4.3.22. Omega 3 yağ asidi
32
2.4.3.22. Gliserol
33
2.4.3.23. Sodyum Bikarbonat veya soda yükleme
33
2.4.3.24. Antioksidanlar
33
2.4.4. Besin Desteği Uygulamasının Gerekli Olduğu Durumlar
35
2.4.5. Besin Desteği Kullanılırken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar
37
2.4.6. Spor Beslenme Ürünleri
39
2.4.6.1. Spor barları
39
2.4.6.2. Spor içecekleri
39
2.4.6.3. Spor jelleri
40
3.MATERYAL VE YÖNTEM
41
3.1. Araştırma Grubu
41
3.2. Verilerin Toplanması
41
3.3. Verilerin Değerlendirilmesi
41
4.BULGULAR
42
5.TARTIŞMA
72
6. SONUÇ
82
7.ÖZET
83
8.SUMMARY
85
9.KAYNAKLAR
87
10.EKLER
91
EK.1.Anket
91
EK.2.Teşekkür
98
11.ÖZGEÇMİŞ
99
1.GİRİŞ
Sporcuların
performansını
etkileyen
temel
faktörlerin
başında genetik yapı, uygun antrenman ve beslenme gelmektedir.Yüksek
sportif performansın oluşumunda, kişiye ait fizyolojik ve psikolojik faktörler,
antrenman durumu, beslenme durumu, sağlık, çevresel faktörler, spora
özgü
özellikler
rol
oynamakla
birlikte
hangi
faktörün
maksimum
performansta daha etkili olduğunu söylemek güçtür. Ancak yakıt kaynağı
olmayan, sağlığı bozulmuş bir sporcudan yüksek performans beklemenin
imkânsız olduğunu söylemekte kuşkusuz bir gerçektir1.
Sporcular performanslarını artırmak için zamanlarının büyük
bölümünü antrenman yaparak geçirmektedirler. Gerçekten de antrenman
yapmak için büyük çabalar sarf edilmekte, bu çabaları boşa çıkarmamak
ve antrenmanlarda üst düzey etkinlik sağlayabilmek için doğru beslenme
büyük önem taşımaktadır2. Beslenme, sporcuların bilgi sahibi oldukları
takdirde kontrol altında tutabilecekleri ve performanslarını etkileyen en
önemli etkenlerden sayılmaktadır.
Vücudumuzdaki hayati faaliyetlerin enerjiye olan ihtiyacını
karşılamak, sağlığımızı korumak, fiziksel büyüme ve gelişmeyi mümkün
kılmak,
antrenmana
uyum
sağlamak
ve
antrenmanların
etkilerini
maksimuma çıkarmak için temel besin öğeleri olan karbonhidratlar, yağlar,
proteinler, vitaminler, mineraller ve suyun dengeli bir şekilde tüketilmesi
beslenme olarak tanımlanabilir3. Diğer bir tanımla; beslenme, vücudun
çalışması için gerekli olan besin öğelerinin besinlerle vücuda alınması,
sindirimi, emilimi ve metabolize olmasıdır3.
Spora olan ilginin artması ile birlikte sporcuların beslenmesi
de giderek daha fazla konuşulan ve araştırılan bir konu olarak gündeme
1
gelmektedir. Düzenli ve dengeli beslenme sporcu için birçok yönden önem
taşımaktadır. Performansın arttırılması, kilo kaybı ve aşırı kilo almanın
önüne geçilmesi, vücuttaki elektrolit kayıplarının verdiği rahatsızlıkların
önlenmesi, sindirim sisteminin düzenli çalışması, toparlanma döneminde
enerji kaynaklarının yenilenmesi gibi sporcuyu, direkt veya dolaylı yoldan
birçok
etkileyen
durum
dengeli
beslenme
ile
sağlanabilmektedir4.
Sporcunun vücudunu geliştirmesi, sağlığını koruması ve yüksek bir sportif
verimliliğe ulaşabilmesi, ancak dengeli, düzenli ve amaca uygun beslenme
yoluyla olur
5.
İster elit, ister rekreasyonel olsun bir sporcu, ancak doğru ve
dengeli beslendiği takdirde ile hedefine ulaşacaktır2. Kişi beslenme ile
fiziksel aktivitesini uyum içerisinde yürütürse başarılı bir sporcu olabilir.
Egzersiz
yapan
kişiler
ve
sporcular;
performanslarını
arttırmak, daha kuvvetli, daha hızlı ve dayanıklı olmak için sürekli arayış
içindedirler. Çoğu da hiç uğraşmadan bu amaçlarına ulaşmak için;
bilinçsizce ilaç, yasaklı madde, yiyecek ve besin suplementleri kullanarak
mucizevi bir şekilde performanslarını arttırabileceklerini düşünmektedirler
Bilimsel olmayan bazı öneriler sonucu besin değeri düşük veya vücuda
zarar
veren
besin
maddeleri
kullanılmakta,
hatalı
uygulamalar
yapılmaktadır.
Her
çeşit
spor
dalında
yarışmacıların
özel
olarak
beslenmeleri çok eski çağlardan beri ilgi duyulan bir konudur. O kadar ki
spor karşılaşmalarında başarı kazanabilmek için bazı besinlerin sihirli
etkileri
olduğuna
inananlar
bulunmaktadır.
Bazılarının
da
sporcu
beslenmesinde yanlış uygulamalara dahi yol açtığına inanılmaktadır5.
Tarihi bulgular sporcuların çok eski çağlarda bile ergojenik
ajanlar kullanarak yarışmalarda avantaj sağladıklarını göstermektedir.
Yunanlılar
İ.Ö3.
yüzyılda
mantarın
sportif
performansı
arttırdığını
gözlemişler; gladyatörler ise sakatlık ve yorgunluğu önlemek amacıyla
2
İ.Ö.6. yüzyılda uyarıcı maddeler kullanmışlardır6.1996 da Amerika‟da
besin destek maddeleri için harcanılan para 6.5 milyar dolar, 2000
yılında17.1 milyar dolar, 2002 de 18 milyar dolar ,2008 yılına gelindiğinde
ise bu miktar 25.5 milyar dolara çıkmıştır7,8,9.
Yapılan bu çalışmada, özellikle son yıllarda kullanımı giderek
artan beslenme destek ürünlerinin, profesyonel düzeydeki elit sporcularda
kullanımı araştırılmıştır. Farklı branşlarda ki elit sporcuların hangi
beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım
amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır.
3
2.GENEL BĠLGĠLER
2.1.BESLENMENĠN TANIMI
Beslenme: canlıların yaşamlarını sürdürmeleri, büyümeleri,
sağlıklarını koruyabilmeleri, gereken hareket ve işleri yapabilmeleri için
besin maddelerinin yeterli ve dengeli olarak vücuda alınıp kullanılmasıdır.
Bilimsel anlamda beslenme: Canlıların gereksinim duydukları enerjiyi ve
dokuların yapımında kullanacakları kimyasal maddeleri, yeterli ve dengeli
bir şekilde almaları, onları fiziksel ve kimyasal olaylardan geçirerek
özümlemeleridir.
Diğer bir ifadeyle; vücudun çalışması için gerekli besin
öğelerinin besinlerle vücuda alınması, sindirimi, emilimi ve metabolize
olmasıdır 2,5.
2.1.1. Yaşam İçin Gerekli Besinler ve Besin Öğeleri
Her çeşit besinin bileşiminde değişik miktarlarda besin öğesi
denilen kimyasal moleküller bulunur. Besinler yendikten sonra besin
öğelerine parçalanır ve vücutta öyle kullanılır. İnsanın büyüme, gelişme ve
sağlıklı olarak yaşamını sürdürmesi için gereksinimi olan besin öğeleri 6
gurupta incelenir1:
Karbonhidratlar
Proteinler
Yağlar
Vitaminler
Minareler
Su
4
Buna göre iyi beslenmenin yeterli ve dengeli beslenme olmak üzere iki
ana unsuru vardır.
2.1.2. Yeterli ve Dengeli Beslenme
Yeterli ve dengeli beslenme: Vücudun büyümesi, dokuların
yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin öğelerinin her birinin
yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması durumu
“Yeterli ve Dengeli Beslenme” deyimi ile açıklanır.
Dengeli
Beslenme:
Maliyeti
yüksek
olmayan,
kişinin
alışkanlıklarına ters düşmeyen besinleri, değerini yitirmeden hazırlayıp
pişirmek, vücudun ihtiyacı olan tüm besin öğelerini içeren besinleri almak
ve vücudun en elverişli kullanımı için 3-5 öğünde tüketmektir. Yeterli ve
dengeli beslenme ile fiziksel olarak aktif bir yaşam sürdürmek insan sağlığı
ve verimliliğinin en önemli iki temel unsurunu oluşturmaktadır. Bu besin
öğeleri vücudun gereksinmesi düzeyinde alınamazsa, yeterli enerji
oluşmadığı ve vücut dokuları yapılamadığından “Yetersiz Beslenme”
durumu oluşur. İnsan gereğinden fazla besin alırsa, gereğinden fazla
alınan besinler vücutta yağ olarak biriktiğinden sağlık için zararlıdır. Bu
durum “Aşırı Beslenme” dir. İnsan yeterince yemesine karşın, uygun seçim
yapamadığı ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı için bu besin
öğelerinin bazılarını alamayabilir. Bu durumda, o besin öğesinin vücut
çalışmasındaki işlev yerine getirilemediğinden yine sağlık bozukluğu
oluşur. Bu durum da “Dengesiz Beslenme” dir 15,2O.
2.1.3. Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin Zararları
Vücudun gereksinimi olan enerji ve besin öğelerinin istenilen
çeşitte, miktarda ve nitelikte vücuda alınmaması durumudur. Yetersiz
beslenme, besin bulamamak ve fakirlik sebebiyle olabilirken, özel
5
durumlarda (egzersiz gibi) artan ihtiyaçları yerine koyamamak sebebiyle
de
Dengesiz
olabilir.
beslenme
ise
genellikle
bilinçsizlikten
kaynaklanmaktadır. Yanlış beslenme eksik ve dengesiz olduğu kadar
besinlerin aşırı alınmasını da ifade eder. Yetersiz ve dengesiz beslenme
vücudun büyüme, gelişme ve normal çalışmasında aksaklıklara neden
olacağından "yeterli ve dengeli beslenme sağlığın temelidir" diyebiliriz.
Yetersiz ve dengesiz beslenen bir kişinin vücudu mikroplara karşı
dayanıklı değildir. Dolayısıyla bu gibi kimseler kolay hasta olurlar ve
hastalıkları ağır seyreder. Ayrıca, herhangi bir besin öğesinin yetersiz
alınması
durumunda
vücutta
o
besin
öğesinin
görevi
yerine
getirilemeyeceğinden vücut çalışması da aksamakta ve hastalıklar baş
göstermektedir.
Dengesiz beslenme insanın çalışma, planlama, yaratma ve
performans yeteneğini düşürür. Sağlığın temeli de yeterli ve dengeli
beslenme ile atılır. Yeterli ve dengeli beslenmenin bir sporcunun başarısını
garanti etmediği, ancak yetersiz ve dengesiz beslenmenin bazı sağlık
problemlerine
ve
performans
düşüklüklerine
neden
olduğu
kabul
edilmektedir18.
Sporcularda Kötü Beslenmenin Riskleri
1. Hızlı ve şiddetli kilo ve elektrolit kaybı,
2. Elektrokardiyografi anormallikleri (genelde elektrolit denge bozukluğuna
bağlı),
3. Kaslarda zayıflama ve kuvvet azalması,
4. Gastro-intestinal sistemde bozukluklar,
5. Davranış değişiklikleri,
6. Kuvvet yetersizliği, verimliliğin azalması ve kabiliyet eksiklikleri,
7. Kronik yorgunluk ve performansın azalması,
8. "Spor anemisi" denen; efora bağlı anemi oluşması.
6
2.2. SPORCU BESLENMESĠNĠN TANIMI
Sportif bağlamda beslenme; gerek antrenman, gerekse
yarışma periyodunda, sporcunun gerek duyduğu besin öğelerinin, gerek
duyduğu zaman diliminde alınmasıdır1.
2.3.TEMEL BESĠN ÖĞELERĠ VE SPORCU BESLENMESĠNDEKĠ ÖNEMĠ
Sporcuların; bedensel, zihinsel ve ruhsal yönlerden sağlıklı
ve güçlü olması gerekir. Bunu sağlayan en önemli etmenlerden biri de iyi
beslenmedir. Sporcuların yeterli ve dengeli beslenmeleri yalnız sağlıklı
olmaları için değil, başarılı olmak, yeteneklerini geliştirmek ve korumak,
spor yaşamlarını uzatmak için de kaçınılmaz bir zorunluluktur.
Yenilebilen bitki ve hayvan dokuları „besin‟ olarak tanımlanır.
Besinler; su, organik ve inorganik öğelerden oluşmuştur. Bu öğelere „besin
öğeleri‟ denir ve 6 gurupta incelenir15.
2.3.1. Karbonhidratlar (CHO)
Karbonhidratlar: İnsan ve hayvan dokularında, karbon,
hidrojen
ve
oksijen
moleküllerinden
oluşan
organik
bileşiklerdir.
Karbonhidratlar, kaslar için iyi bir enerji kaynağıdır ve sağlığımız için de
çok önemlidir. Antrenman durumlarına göre sporcu diyetinin %60-70 i
karbonhidratlardan
sağlanmalıdır.
Toplam
karbonhidratın
%
60-65
kompleks karbonhidrat, % 35-40 basit karbonhidrat olmalıdır.
Egzersiz yapan kasların ilk glikoz kaynağı kendi glikojen
depolarıdır. Dayanıklılık egzersizleri sonucu kas glikojen depoları önemli
ölçüde azalmaktadır. Kritik düzeye düştüğünde yüksek yoğunluktaki
egzersiz sürdürülememekte ve sporcuda bitkinlik oluşmaktadır. Yoğunluğu
7
yüksek tekrarlayan antrenman ve müsabakalar süresincede kas glikojenini
yenilenmesi gereklidir. Yapılan bir çalışmada birbirini izleyen günler, iki
saat antrenman yapıldığında % 40 ve % 72 karbonhidrat sağlayan diyet
tüketiminin, glikojen sentezine etkileri incelenmiştir. Bir kaç gün sonra
düşük kas
glikojen depolarına
antrenmanlara
devam
sahip sporcular orta
edemezken
karbonhidrattan
yoğunluktaki
zengin
diyet
tüketenlerin yoğun antrenman sırasında bile, kas glikojen depoları
maksimuma yakın bulunmuştur.
Yoğun antrenman yapan sporcularda karbonhidrat tüketmek
için 7-10 g/kg/gün karbonhidrat tüketmeleri önerilmektedir. Yani 70 kg
ağırlığında bir sporcu, günde 350-700 g karbonhidrat tüketmelidir.
Yiyeceklerle alınan karbonhidratlar vücutta, glikojen, adı altında kas ve
karaciğerde depo edilir 1,14,15,16,17,18,19,21,22.
Vücuttaki baĢlıca karbonhidrat depoları
Kas glikojeni
245 gram
Karaciğer glikojeni
108 gram
Kan şekeri
17 gram
Olmak üzere toplam
370 gramdır.
Karbonhidratlar(CHO)basit ve kompleks olarak iki gurupta incelenir:
Basit karbonhidratlar
Tek veya çift şeker molekülünden oluşmuştur. Çabuk
sindirilirler. Basit şekerler kas ve karaciğerlerde glikojen olarak depolandığı
gibi, kan ile taşınarak beyin ve kaslar tarafından yakıt olarak kullanılırlar.
Fizyolojik olarak kaslar doğal şekerleri (meyve ve meyve
suları) ve rafine şekerleri (şekerli içecek, şekerleme, ticari sporcu
içecekleri) beyaz veya kepekli undan yapılmış ekmek ve tahıl ürünlerini
yakıt olarak kullanırlar. Fakat iyi beslenme açısından en doğru seçim doğal
8
şekerler ve tahıl ürünleridir. Çünkü yakıt olarak şekerin yanı sıra
performans için gerekli vitamin ve minareleri de sağlarlar.
Basit şekerler, sindirime uğramadan bağırsaklardan 15-20
dakika içinde emilip kana geçen, kan şekerinde ani yükselme ve düşüşe
neden olan şekerlerdir. Sindirilirken çok kolay ayrışan bir organik yapıya
sahip olmaları, onların doğrudan enerji kaynağı olarak kullanılmalarını
kolaylaştırmaktadır1,15,19,21,22.
Diş çürükleri,
Şişmanlık,
Yetişkin diabeti,
Kalp-damar hastalıkları,
Tatlı tutkunluğu ile ilişkilidir.
BileĢik (Kompleks) karbonhidratlar
Kompleks karbonhidratlar, bitkilerde nişasta ve kaslarda
glikojen şeklinde bulunurlar. Sindirimleri yaklaşık 3-4 saat süren ve kan
şekeri üzerindeki yükseltici etkileri daha yavaş olan gruplardır. Protein,
vitamin, mineral açısından zengindir. Kan şekerinde ani yükselme ve
düşüşe neden olmazlar. Sindirimleri uzun süren bileşik karbonhidratlar
çabuk enerji kaynağı olan basit şekerlerden daha elverişli enerji
kaynağıdırlar. Sporcuların beslenmelerinde kompleks karbonhidratlar olan
pilav, makarna, ekmek, kuru baklagiller, sebze ve diğer tahıl ürünleri
mutlaka bulunmalıdır. Kompleks karbonhidratlar sindirimlerinden sonra
glikoza çevrilirler, daha sonra ya enerji için yakılır ya da gelecekte
kullanmak için depo edilirler. Bu ekstra glikoz ya kas glikojeni ya da
karaciğer glikojeni olarak depo edilirler. Glikojen egzersiz süresince
kullanılacak enerji için hazır tutulur. Meyvelerde, sebzelerde, tahıllarda
bulunan karbonhidratlar, enerjinin yanı sıra vitamin ve minareleri de
9
sağlarlar. Enerji ihtiyacının sağlanmasının en iyi yollarından biridir
1,14,15,19,21,22
.
Sporcular için en önemli besin öğesi neden karbonhidratlar?
Aktivite sırasında karbonhidrattan gelen enerji kullanımı ile daha az
oksijene gereksinim olduğundan, karbonhidratlar yağa ve proteine
oranla daha elverişli enerji kaynağıdır.
Karbonhidratlar yağdan ortalama % 4-5 daha elverişli enerji kaynağıdır.
Yetersiz karbonhidrat alımı sırasında yağ ve protein vücutta enerji
kaynağı olarak kullanılırsa metabolizmaları sonucu artık maddeler
bırakacaklarından yorgunluğa, bulantıya neden olurlar.
Karbonhidratlar,
hem
oksijenli
hem
oksijensiz
ortamda
enerji
oluşumunu sağlarlar.
Ayrıca karbonhidratlar, merkezi sinir sistemi ve beyin çalışması için de
gereklidir.
Yetersiz alınan karbonhidratın, merkezi sinir sistemi üzerindeki etkileri
şunlardır:
Herhangi bir konuya konsantre olmakta güçlük çekme,
Kas kasılmasını kontrolden yoksun bir sinir sisteminin oluşmasıdır,
Baş dönmesi, açlık duygusu, uyuşukluk gelişir 18.
2.3.2. Proteinler
Yapılarında karbon, hidrojen, oksijen ve azot bulunan
proteinler yaşam için gerekli organik bileşiklerdir. Proteinlerin 1 gramı 4
k/kalorilik enerji verir. Hücrelerin yapıtaşı olan proteinler, aminoasitlerin bir
araya gelmesinden oluşmuşlardır. Bilinen 22 aminoasidin 8 tanesi vücutta
yapılamadığından elzem amino asit olarak adlandırılırlar. Hayvansal ve
10
bitkisel kaynaklı proteinlerle organizmaya kazandırılması zorunlu olan 8
elzem aminoasit şunlardır;
Löysin
Valin
Treonin
İzolöysin
fenillalanin
Triptofan
Lizin
Methionin
Sekiz amino asidi uygun oranda içeren yiyecek ve içecekler
,iyi kaliteli protein kaynaklarıdır. İyi kaliteli protein almak için hayvansal
kaynaklı yiyecekleri (et, süt, peynir, yumurta) yeterli tüketmek veya
yiyecekleri birbiri ile karıştırarak protein kalitesini artırmak mümkündür.
Örneğin; bitkisel yiyeceklerden tahıl ve kuru baklagiller birlikte tüketilerek
yemeğin protein kalitesi artırılabilir.
Proteinler enerji sağlamalarının yanı sıra hücrelerin esas
öğesi olduklarından, büyüme, gelişme, yıpranan hücrelerin yenilenmesi
için de gereklidirler. Ayrıca besin öğelerinin vücutta kullanılmasında görev
alan enzim ve hormonların yapısını oluşturur, enfeksiyonlarla savaş için
karşı kuvvetleri oluşturmaya yardım ederler2.
Beslenme ve spor konusunda pek çok yanlış inanç ve
uygulama vardır. Bunlardan biri de özellikle kuvvet sporlarında diyetle
fazla protein tüketilmesinin yararlı olacağı inancıdır. Fazla protein
tüketiminin kas kitlesinde artışa neden olarak kas gücü ve gelişimini
artırdığı
zannedilmektedir.
Fakat
organizmanın
protein
gereksinimi
egzersiz yapan kişiler de dahil olmak üzere düşünülen kadar fazla değildir.
Sadece diyete ek olarak protein tüketmek kas gücü ve kitlesini
artırmaz.Tüketilen fazla protein enerji için kullanılır ve fazlası yağ olarak
depo edilir veya atılır. Ayrıca fazla alınan protein sağlık sorunlarına da
neden olabilmektedir. Sadece sağlıklı diyet ve düzenli egzersizle kas gücü
ve kitlesi artırılabilir. Kas kitlesinin gelişimi için gerekli protein oldukça
azdır. Antrenmana yeni başlama döneminde vücut kas gelişimi için
11
gereksinime ek olarak 7-8 gr. protein önerilmektedir. Sağlıklı bireyde vücut
ağırlığının kilogram başına 0.8-1 gr. protein yeterli iken, bu oran
sporcularda (özellikle kuvvet gerektiren spor dallarında ) 1.5-2 grama
kadar yükselebilmektedir.
Araştırmacılar sporcuların protein yönünden çok zengin bir
diyetle beslenmelerinin gerekli olmadığı konusu üzerinde görüş birliğine
varmış bulunmaktadır. Yalnız bu konuda bazı durumların göz önüne
alınması zorunlu olmaktadır. Öncelikle sporcunun protein gereksinimi,
vücut yapısı büyüme ve gelişme durumu göz önüne alınarak saptanmalıdır
1,2,11,14,15,16,21,22
.
Proteinin Fazla Tüketiminin Olumsuz Etkileri
Yüksek miktarda protein tüketiminin sakıncaları bilinmektedir.
Bunlar:
1.Vücutta belirli bir protein deposu yoktur. Bu yüzden alınan proteinlerin
fazlası yağa dönüşerek depo edilirler. Yağın artması ise sporcunun
performansını düşürüp, istenmeyen vücut ağırlığına neden olur.
2.Hayvansal kaynaklı proteinlerin yapısında katı (doymuş) yağ ve
kolesterol bulunur. Bu tür yiyeceklerin fazla tüketimi ileri yaşlarda kalpdamar hastalıklarına yakalanma olasılığını artırır.
3.Proteinlerin parçalanması sonucu oluşan artık maddelerin atımı (ürik asit
gibi) böbrekler ve idrar yolu ile olur. Bu da sporcular için önemli diğer bir
öğe olan su kaybına ( dehidrasyona) yol açabilmektedir.
4.Fazla protein alımı idrarla kalsiyum atımını artırmaktadır. Bu durum
özellikle bayan sporcularda osteoporoz risk faktörünü oluşturmaktadır.
12
Kısaca; Fazla protein tüketimi dehidrasyon, böbrek ve
karaciğere yük, idrarla kalsiyum atımında artış, eklemlerde gut hastalığına
benzer belirtilere neden olmaktadır 1,2,22.
Protein Yetersiz Tüketiminin Olumsuz Etkileri
Vücuda yeterli protein alınmadığı durumlarda vücut kendi
hücrelerini kullanır. Bunun sonucunda ise önce büyüme durur, daha sonra
vücut ağırlığında azalma başlar. Vücudun direnci azaldığı için hastalıklara
yakalanma olasılığı artar. İyileşme geç olur. Ayrıca kan proteini olan
hemoglobin yapılamadığı için kansızlık oluşur. Demir, kalsiyum ve A
vitamini gibi besin öğelerinin kullanımı da azalır. Bu durumda performans
olumsuz yönde etkilenir2,15,22.
2.3.3 Yağlar (lipitler)
Kas ve deri altında depo edilen yağlar, karbonhidratlar ve
proteinlerin 2 katından daha fazla enerji verirler ve ikinci önemli enerji
kaynağıdırlar.1 gram yağ yaklaşık 9 kg/ k kal enerji vermektedir. Ancak
yağların enerjiye dönüşmesi sırasında karbonhidratlara göre daha fazla
oksijene gereksinim duyulduğundan, yağlar karbonhidratlar kadar elverişli
enerji kaynağı değildirler. Yağların fazlası vücutta depo edilir ve gereğinde
enerji oluşturmak için kullanılır1,2,15,16,19,21,22.
Yağların Vücut ÇalıĢmasındaki Görevleri
Yağlar, insan vücudunda yapılamayan ve vücut için gerekli elzem
yağ asidi olan „linoleik asitin‟ vücuda alınmasını sağlarlar.
Yağda eriyen vitaminleri ( A, D, E, K) taşıma görevi yaparlar.
13
Yağlar, bazı hayati öneme sahip organlar için (kalp, akciğer,
böbrek, beyin…) koruyucu yağ tabakası oluştururlar.
Yağlar, deri altındaki depoları ile soğuğa karşı vücut ısısının
korunmasında ve ayarlanmasında etkindirler.
Yağlar, midede uzun süre kalarak doygunluk (tokluk) hissi verirler.
Yağlar vücutta bu kadar önemli görevlerde bulunmasına rağmen
fazla kullanımı vücutta zararlara neden olmaktadır.
Gereksinim üzerinde tüketilen yağ sporcunun performansını
olumsuz yönde etkilediği gibi şişmanlığa, kalp-damar hastalıklarına, şeker
hastalığına
ve
hastalıklarının
yüksek
tansiyona
nedenlerinden
biri,
da
neden
hayvansal
olabilir.
kaynaklı
Kalp-damar
yağlar
ve
margarinlerin içeriğindeki doymamış yağ ve kolesterolün fazla miktarda
tüketilmesidir.
Günlük aldığımız enerjinin % 20-30‟u oranındaki yağ
miktarının;%10‟unun Doymuş yağlardan ( hayvansal kaynaklı yağlar
dediğimiz tereyağı, kuyruk yağı ve margarinler),%10‟unun Tekli doymamış
yağlardan (zeytinyağı) %10‟unun Çoklu doymamış yağlardan ( ayçiçeği,
mısır, pamuk ve balık yağı) sağlanması sağlık açısından uygundur.
Diyetten gelen enerjinin %30 ve daha azı yağlardan sağlandığında günlük
gereksinim karşılanmış olmaktadır (oran en az %15 olmalıdır). Yağdan
zengin diyet kullanımı performansı düşürmekte, kas gücü ve dayanıklılığı
azaltmakta ve kaslardaki glikojen depolarının dolmasını engellemektedir.
Fiziksel aktivite sırasında kasta oluşan enerjiye karbonhidratın ve yağın
katılımı, yapılan aktivitenin tipi, süresi, şiddeti, bireyin kondisyon durumu,
kullanılan diyet ve ortamın ısısına göre değişmektedir.Kısa ve orta süreli
aktivitelerde (maraton, bisiklet, yürüyüş vb.) enerjinin %70‟i yağlardan
sağlanmaktadır.Bu tür aktiviteler sırasında kanda artan yağ asitleri enerji
oluşumunda kullanıldığından, kas glikojen depolar idareli kullanılmaktadır.
14
Dinlenme sırasında ve hafif hareketlerde vücut, yağı ve
karbonhidratı yaklaşık eşit oranlarda enerji için kullanılmaktadır. Yoğun
uzun süreli kas çalışmaları süresince enerjinin büyük bir kısmı yağlar
tarafından sağlanmaktadır.
Antrenmanlı ve başarılı olmak isteyen
sporcuların diyetlerindeki yağ miktarını önerilen düzeyde tüketmesi
gereklidir 1,2,15,16,19,22.
2.3.4. Vitaminler
Vitaminler: Vücutta bir oranda sentezlenmeyen, yaşam için
çok
gerekli,
küçük
miktarlarıyla
hücre
metabolizmasında
önemli
tepkimeleri uyaran organik bileşiklerdir.
Vitaminler insan sağlığının korunması için elzemdir. Genel
özellikleri açısından yağda ve suda eriyen vitaminler olarak iki grup altında
toplanır.
1. Yağda eriyen vitaminler: A,D,E,K
2. Suda eriyen vitaminler: C ve B grubu24.
Vitaminlerin görevleri
Enerji oluşumu ve kas kasılması,
Sinir ve sindirim siteminin normal çalışması,
Büyüme,
Vücut direncinin sağlanması,
Besin öğelerinin vücutta elverişli olarak kullanılması gibi önemli
görevleri bulunmaktadır1,2,14,15,19,20,22.
Bir çok spor uzmanı sporcular tarafından kullanılan vitamin
haplarının (beslenme yeterli olduğu sürece) sadece psikolojik etkisi
olduğunu savunmaktadırlar. Yağda eriyen A, D, E, K vitaminlerinin vücutta
depo
edilip
toksik
etki
gösterebileceğinin
de
unutulmaması
1,2,14,15,19,21,22,25
gereklidir
.
15
Yeterli ve dengeli bir diyete ek olarak vitamin tabletlerinin
alınmasının gereksiz olduğu bilinmektedir. Çünkü, vitaminler yiyeceklerden
karşılanabilmektedir. Yeterince sebze, meyve ve tahılları içeren bir diyet
tüketmek vitaminlerde olan artan gereksinimi karşılamaktadır. Eğer enerji
sınırlaması yapılırsa diyete ek olarak vitamin kullanmak gereklidir10.
Özet olarak vitaminler yetersiz alındığı takdirde, sportif
performansta azalma ve vitamine özgü klinik yetersizlik bulguları ortaya
çıkabilmektedir. Vitamin yetersizlikleri bir kaç hafta içerisinde sporcularda
performansın düşmesine yol açabilmektedir. Ayrıca kemik büyümesinde
duraksama, kemik şeklinde değişiklik, gece körlüğü, gözde kuruma, epitel
dokularda bozukluk, ishal, böbrek taşları, enfeksiyonlar, anemi görülebilir.
Gereğinden fazla alınmalarında ise ya performans için hiç bir yarar
sağlamamaktadır, ya da fazla alınması olumsuz yönde etkileyebilmektedir
15,22
.
Vitaminler kaynakları ve görevleri
Kaynakları ve günlük ihtiyaç miktarı
Vitaminler
A vitamini
Görevleri
Karaciğer,balık,süt ve ürünleri,yumurta sarısı,kırmızı
Sağlıklı göz,deri,kemik ve
,sarı,yeşil yapraklı sebzeler
hastalıklarla savaşmaya yardım
B gurubu
Süt,et,balık,yumurta,koyu
vitaminler
sebzeler,tahıllar,kurubaklagiller,b1(thamin)her 1000 k kal
yeşil
yapraklı
Karbonhidrat protein ve yağ
metabolizmasında,doku yapım
x 0,5 mg,
ve onarımında,alyuvar yapımı
b2 (riboflavin) her 1000 k kal x 0,6 mg.
niasin her 1000 k kalx 6,6.
b6 (pridoksin) 5-15 mg.
b12 ( kobalamin)5-6 mcg
Vitamin C
Sebze ve yemekler 300-500 mg
Sağlıklı deri,kan ve genel vücut
sağlığının sürdürülmesi
(askorbik
asit)
Vitamin D
Karaciğer,balıkyağı,yumurta süt 5 mcg
Kalsiyum emilimi ve kalsiyum
fosfat metabolizması
(Kolsiferol)
Vitamin E
Bitkisel sıvı yağlar,yağlı tohumlar ve tahıllar 8-10 mg
Oksijen
(Tekoferol)
antrenman dönemi 14-30 yarışma dönemi 25-30
doymamış
taşınmasına
yağ
yardım
bozulmasını
önler
16
2.3.5. Minareller
Mineraller,
doğada
yaygın
olarak
bulunan
inorganik
maddelerdir. Vücudun büyümesi ve gelişmesi, yaşamın sürdürülmesi ve
sağlığın korunması için minerallere ihtiyaç vardır. Mineraller vücudumuzda
yapıyı oluşturan ve birçok işlevi düzenleyen elzem besin öğeleri grubudur.
Vücudunuzun %4 gibi çok küçük bir kısmını oluşturmalarına rağmen vücut
yapısının oluşmasında yardımcıdırlar. Kemik, diş, kas, kan ve diğer
dokularda da mineraller bulunur24.
Mineraller, günlük besinlerimizdeki miktarlarına göre makro
ve mikro mineraller olmak üzere sınıflandırılabilir.
Makro mineraller: 100 mg.dan fazla gereksinimi olan minerallerdir.
Kalsiyum,
magnezyum,
fosfor,
sodyum,
klor,
potasyum
makro
minerallerdir.
Mikro mineraller ise: Vücudun günlük gereksinim 100 mg.dan az olan
minerallerdir. Bunlar ise,
manganez, selenyum, flor, iyot, silikon krom,
molibden, v.s gibi minerallerdir1,2,19.
Minerallerin Vücuttaki Görevleri:
Hücrelerin osmotik basınçlarını sabit tutar.
Hücre içindeki ve hücre dışındaki sıvının dengede olması önemlidir. Bu
dengeyi elektrolit adı da verilen hücre içindeki potasyum, hücre dışındaki
sodyum ile diğer bazı mineraller ve proteinler sağlar. Hücre içindeki
madensel tuz yoğunluğu, hücre dışından hücre içine sıvı akışı olur ve
denge sağlanır. Aşırı terleme, ishal, kusma, böbrek bozukluğu gibi
durumlarda vücuttan su kaybı olduğu zaman ise hücre içindeki sıvı hücre
dışına çıkarak dengeyi sağlar.
17
Asit-baz dengesi için önemlidir.
Hücrelerin çalışabilmesi için hücre içi ve hücre dışı sıvının nötr ortamda
olması gerekir. Bu ortamı ise vücuttaki proteinler ve bazı mineraller
sağlarlar. Kükürt, fosfor ve klor gibi mineraller asit ortamı, sodyum,
potasyum, kalsiyum, magnezyum ve demir gibi mineraller ise baz ortamı
sağlarlar. Diğer bir deyişle proteinden zengin yiyecekler asit oluştururlar,
sebze ve meyveler ise baz oluşturan yiyeceklerdir. Asit ve baz mineraller
birleşerek tuz yaparlar ve vücut sıvısının nötr ortamda kalmasına yardımcı
olurlar.
Enzimlerin yapı ve çalışmalarında görev alırlar.
Enzimler kimyasal reaksiyonları katalize eden ve süratlendiren protein
yapısında maddelerdir. Bazıları; amilaz, laktaz, pepsin, tripsin, lipazler,
kolesteraz, oksidaz v.s
Kalsiyum, fosfor ve magnezyum kemik ve dişlerin
yapısında yer alan minerallerdir. Sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor,
magnezyum ve demir kas ve sinir sisteminin uyarılmasında görev alırlar.
Kas ve
sinir sisteminin
uyarılmasında görev
1,2,19,21,22
alırlar
.
Minareler kaynakları ve görevleri
Kaynakları ve günlük ihtiyaç miktarı
Minareller
Kalsiyum (ca)
Demir (fe)
Görevleri
Süt ve ürünleri,sebze,meyve tahıl ürünleri 800-1200
Güçlü kemik yapısı,kas
mg
kasılması ,kan pıhtılaşması
Karaciğer,kırmızı et,bira mayası,tahıl
Kırmızı kan hücrelerinin
ürünleri,karnabahar,maydanoz,şamfıstığı sporcuda
yapılması ve oksijen taşınması
20 mg
Çinko (zn)
Bezelye, peynir,yumurta ,karaciğer,et,balık 13-22 mg
Enzimin yapı taşı ve
Fosfor (f)
Süt ,et,tahıl mahsulleri,balık 800-1200 mg
Potasyum ( k)
Sebze ve meyveler(muz) balık ürünleri 1875-5625 mg
Sağlıklı deri,kas ve sinir
veya 2-4 gram
dokusu
Yemek tuzu ,tuzlanmış besinler 1100-3300 mg veya
Vücut su dengesi
etkinleştirme,antioksidan
Sağlıklı kemik ve dişler,enerji
(atp)oluşumu
Sodyum (na)
3-7 gram
Magnezyum
Buğday,baklagiller,balık,tavuk,sebze,meyve erkek
(mg)
350 mg ,bayan 300 mg
Kemik yapımı,kas gevşemesi
18
2.3.6. Su
Su, hidrojen ve oksijenin kimyasal bileşimidir ve kokusuz,
tatsız, saydam ve kalın tabaka halinde hafif mavi görünümde bir
sıvıdır15,19,21,22.
Besinlerin sindirim, emilim ve hücreye taşınması,
Artık ürünlerin akciğer ve böbreklerden taşınarak atılması,
Vücut ısısının denetimi,
Hücrelerde enerji sağlanmasında rol alan kimyasal olaylar sulu ortamda
oluşur. Su olmazsa enerji oluşumu ile ilgili olaylar oluşmaz. Alınan
enerjinin her 1 k.kalorisi için 1 gr su alınması gereklidir15,19,21,22.
Alınan Su (ml/gün)
İçeceklerde....................................1200
Yiyeceklerde..................................1000
Metabolizma sonucu oluşan............350
2550
Atılan su (ml/gün)
İdrar ile..........................................1900
Dışkı ile..........................................100
Terleme ile......................................50
Solunum ile.....................................900
2550 .
Diyette birkaç hafta vitamin ve mineral tüketimine dikkat
edilmese bile performans önemli ölçüde etkilenmezken su alımı bir saatten
daha az geciktiğinde performans olumsuz yönde etkilenmektedir1,2.
19
VÜCUTTAKĠ SU KAYBININ ETKĠLERĠ
19
% 1-5
% 6-10
% 11-20
Susuzluk
Baş ağrısı
kramplar
Harekette düzensizlik
Soluk almada güçlük
Yutkunma zorluğu
İştahsızlık
Kan volümünde
Dilin şişmesi
değişiklik
Deri kızarması
Konuşma zorluğu
Görmede bozukluk
Sabırsızlık
Hatırlama güçlüğü
Duyma zorluğu
Yorgunluk
Hatırlama güçlüğü
Duyarlıkta azalma
Rektal ısıda artma
Kan yoğunluğunda
Halüsünasyon
artma
Kramp, sıcak bitkinliği
Hayati tehlike
Sporcularda su kaybı, vücuttaki sıvının azalmasına neden
olmaktadır. Bunun sonucunda kan volümünde, kan akım hızında ve kalbin
bir dakikada attığı kan miktarında,
sporcunun fiziksel iş yapma
yeteneğinde olumsuz yönde bir etkilenme görülmektedir.
Bu nedenle sporcuların vücutlarındaki sıvı miktarı yarışma ve
antrenmanlar sırasında çeşitli içecekler tüketilerek tamamen olmasa da
dengelenmeye çalışılmalıdır1,19.
2.4. BESĠNSEL ERGOJENĠK YARDIMCILAR
Besinsel
ergojenik
yardımcılar,
bireye
yönelik
bir
uygulamadır. Besin destekleri, vitamin, mineral, posa, aminoasitler,
fitokimyasallar, otlar (herbal) ve botanik ürünleri kapsar. Supleman olarak
sunulan besin öğelerinin çoğu, günlük diyette doğal olarak bulunmaktadır.
20
Besinsel ergojenik yardımcılar: Toz, sıvı, enjeksiyon, tablet
veya barlar şeklinde diyetin bileşikleri olan protein, yağ, karbonhidrat ve
sıvılardan herhangi birini içermektedir10,13.
2.4.1. Besinsel Ergojenik Yardımcı Nedir?
Performansı artırmak amacıyla doğal yetenek ve antrenman
dışında tüketilen maddelerdir. Besinsel ergojenik yardım: Kelime olarak
vitamin ve minerallerin yüksek dozlara karşılık gelen miktarlarının hap,
kapsül, şurup şeklinde kullanılabilir formları olarak tanımlanmaktadır.
Besin
desteği, beslenmemizde
yer
alan
besinlere
(besin öğeleri
içeriklerine) ek anlamına gelmektedir10.
Sporda beslenme desteği ise; standart diyeti yiyerek ve
içerek besinsel ihtiyaçlarını karşılayamayan sporculara besinlerin yeteri
kadar sağlanmasıdır10.
Amerika‟da DSHEA (Diyet Suplemanı Sağlık ve Eğitimi
Dairesi) tarafından suplemanlar; diyeti desteklemek amacıyla alınan bir
veya birden fazla vitamin, mineral, şifalı bitki veya aminoasitleri içeren
sigara dışındaki ürünler olarak tanımlanmıştır10
Beslenme ile ilgili ergojenik yardımcılar 6 temel grupta
toplanabilir: Özel karbonhidrat bileşikleri, özel yağ asitleri, protein kaynaklı
özel aminoasitler, özel vitamin karışımları, özel mineral ekleri ve özel
içeceklerdir10.
21
2.4.2. Besinsel Ergojenik Yardımcı Kullanımı ile Ġlgili Tarihsel Bilgiler
Her
çeşit
spor
dalında
yarışmacıların
özel
olarak
beslenmeleri çok eski çağlardan beri ilgi duyulan bir konudur. O kadar ki
spor karşılaşmalarında başarı kazanabilmek için bazı besinlerin sihirli
etkileri olduğuna inananlar bile bulunmaktadır. M.Ö 300 yılında 2
yarışmacı hayvansal proteini illegal olarak tükettikleri için Yunanistan‟da ki
ilk olimpiyatlardan ihraç edilmişlerdir. Geçen 2000 yılda bu sektörde
teknoloji ve bilimin gelişimi ile sporcuların bu öğeleri performanslarını
arttırmak için kullanım yöntemleri de gelişmiştir11.
Olimpik felsefe citius, altius, fortius “daha hızlı, daha yüksek,
daha güçlü”dür. Bu felsefeye ulaşmak için gün geçtikçe karmaşık ilaçlar
piyasaya sürülmektedir. Eski yunan olimpiyatlarında sporcular kazanmak
için mantar, astek sporcuları ise insan kalbi yemişlerdir. M.Ö. Romalılarda
savaş arabaları yarışlarında atlara su ve bal karışımı hidromel adı verilen
sıvıları içirdiklerini, gladyatörlerin iyi dövüşebilmek için uyarıcı maddeler
kullandıklarını, Güney Amerika‟da yerlilerin koko filizlerini çiğnediklerini
tarih kayıtlarından görmekteyiz. 1800‟lerin sonunda Avrupalı bisikletçiler
eroin, kokain ve etere batırılmış şeker tabletleri kullanmışlardır. 1904
olimpiyat maratonunu kazanan Tom Hicks yarış sırasında sitrikinin ve
konyak, 1920 olimpiyatlarında 100 metre yarışını kazanan Charlie
Paddock yarıştan önce çiğ yumurta ile bir tür şarap (sherry) içmiştir. 1960
olimpiyatlarında Danimarkalı bisikletçi Knut Jensen yol yarışında, ünlü
İngiliz bisikletçi Tommy Simpson 1967‟de Fransa etabında kullandıkları
amfetamin yüzünden hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu ölümler ve diğer
ilaçlarla bağlantılı olaylar uluslararası olimpiyat komitesinin 1968 yılında
ilaç kontrolüne başlamasına neden olmuştur. Günümüzde olimpik
denetimler giderek artmakta, ilaç kullanımını durdurmak için büyük çabalar
harcanmaktadır. Bu yüzden sporcular giderek yasal olan ilaçları ve
22
besinleri keşfetmektedirler. İlaç kullanımı yalnızca olimpik ve elit
sporculara sınırlı değildir; Çok sayıda yetişkin hatta lise ve ortaokul
düzeyindeki sporcularında bu tür ilaç kullandığı belirlenmiştir. Yakın
zamanlarda liseli sporcular üzeride yapılan 2 çalışmada anabolik streroid
kullanımı % 10, 1998 yılında yapılan çalışmada ise bu oranın ortaokul
düzeyindeki sporcularda % 3,5 olduğu belirlenmiştir. Bu verilerde açıkça
görüldüğü gibi performans arttırıcı ilaç kullanım sorunu üst düzey
sporcuları sardıktan sonra gençleri de yavaş yavaş içine almıştır. Yasal
olmayan
ergojenik
yardımcıların
kullanıldığına
dair
şüpheler
her
zamankinden daha fazladır.
Etkileyici pazarlama teknikleri, milyonlarca amatör ve elit
sporcuların besin suplementleri kullanmasına neden olmakta, bu tür
yardımcı maddeler pahalı ve tehlikeli olabilmektedir. Ayrıca reklamı
yapılan ergojenik etkiler genellikle bilimsel kanıtlara dayanmamakta veya
çok az dayanmaktadır2,11,12.
2.4.3. Sporcular Tarafından Kullanılan Beslenme Destek Ürünleri
Beslenme
kaynaklı
destek
ürünleri
geniş
bir
ürün
yelpazesine sahiptir. Multivitamin, multiminareller büyük bir paya sahip
olmalarının
yanı
sıra
beslenme
desteği
sınıflaması
içinde
diğer
suplemenlarda yer almaktadır. Bunlar: bitkisel ürünler, aminoasitler,
enzimler, bitki özleri diğer botanik bitkiler ve konsantrelerini içermektedir.
Tüm bu ürünler tezgahlarda geniş yer tutmasına karşın, konu
ile ilgili olarak hekim ve diyetisyene danışılmalıdır. Bu ürünlerin iddia
edildiği gibi yararı yoktur. Bazıları da zararlı yan etkiler gösterebilmekte,
hatta bir kısmı sahte olabilmektedir.
23
Piyasada sıklıkla karşılaşılan ürünlerden bazıları ile ilgili
görüşler aşağıda özetlenmiştir2.
2.4.3.1. Aminoasitler
Arginin ve ornitin gibi amino asit destekleri, sporcularda yağ
dokusunun azaltılmasını ve kas kitlesinin arttırılmasını sağlamaktadır. Yan
etkileri; aşırı kullanımda vücutta amino asit birikimine ve yanlış emilişlere
neden olmaktadır. Bir çok sporcu besinlerle gerekli olan miktarlardan çok
daha amino asit tüketmektedir. Bu nedenle amino asit içeren gereksiz bir
ekonomik kayba neden olmaktadır1,2,14,22.
2.4.3.2. Arı Sütü
Kraliçe arıyı beslemek için işçi arılar tarafından üretilen,
beyaz, sütümsü bir maddedir. B vitaminlerinden zengin bir ergojenik
yardımcıdır.
Sportif
performansı
arttırdığı,
doğurganlıkta
ve
uzun
ömürlülükte faydalı olduğu iddia edilmektedir 1,20,22.
2.4.3.3. Arı Poleni
Arı salyası, bitki nektarı ve çiçek açan bitkilerin tohum
hücrelerinin karışımıdır. Toz ya da tabletler şeklinde satılmaktadır. Doğal
yiyecek olarak çeşitli vitamin, mineral ve aminoasit içermektedir.
İddialar:
Bağışıklık sistemi üzerinde etkili olduğu,
Kansızlığa iyi geldiği,
Egzersiz sonrası toparlanmaya yardımcı olduğu
24
Certinin (bitki büyüme faktörü); insanlarda da büyüme ve kas
yoğunluğunu artırdığı iddia edilmektedir.
Fakat bu ürünlerin sihirli gücü yoktur. Doğal besinlerde
olduğu gibi nişasta, şeker, protein ve az miktarda yağdan oluşmaktadır.
Günde 1.3 g/gün önerilmektedir. Polen bazı insanlarda alerjik etki
göstermektedir. Böbrek hastalığı ve gut hastalığına yatkınlığı olan bireyler
polen tüketmekten kaçınmalıdır1,2,13,22,23
2.4.3.4. Bira Mayası
B12 dışında diğer tüm B gurubu vitaminlerden, protein,
minarel ve nükleik asitten zengindir. Bu yüzden gut hastalığına eğilimli
olanlar dikkatli olmalıdır. Ayrıca protein ve bazı eser elementleri de
içermektedir. Bira mayasının kan kolesterolünü düşürebileceği, diyabeti
tedavi
edebileceği
kabızlığı
azaltabileceği
ve
sportif
performansı
artırabileceği iddia edilmektedir. Fakat bu iddialara ait bilimsel bir kanıt
bulunmamaktadır. Ayrıca mide bulantısı ve ishal gibi yan etkileri
görülebilmektedir 1,2,22.
2.4.3.5. Karnitin
İki elzem amino asitten (lizin ve metiyonin)oluşan ve vücutta
bulunan bir öğedir. Aerobik gücü ve enerjiyi artırıcı etkileri ile vücut yağ
kitlesini azaltması nedeniyle ergojeniteye yardımcıdır. İnsan kalp ve iskelet
kasında yeterli miktarlarda karnitin sentezlemektedir. Ayrıca hayvansal
kaynaklı besinlerde kırmızı et ve süt mamülleri karnitin içermekte, ek
olarak alınmasına gerek duyulmamaktadır. Karnitin eksikliği, karnitinden
fakir gıda alınmasına ya da karnitin biyosentezi için gerekli gıda maddeleri
25
olan lizin metiyonin, absorbik asit demir ve vitamin B6 veya niasinin
eksikliğine bağlı olarak meydana gelebilir 1,2,13,22,23,25.
2.4.3.6. Krom Pikolinat
Sporcular için ergojenik bir öğe olduğu gibi, ağırlık kaybına
da yardımcıdır. Krom, insülinin bir parçası olduğu için enerji üretiminde rol
oynamaktadır. Krom yetersizliği çok nadir görülmekte, krom düzeyi normal
iken diyete ek krom tüketiminin hiçbir yararlı etkisi bulunmamaktadır.
Suplemanlar içinde krom miktarları önerilenin çok üzerindedir. Yüksek
düzeyler, yaralı etki göstermemelerinin yanı sıra zararlı da olabilmektedir
2,13
.
2.4.3.7. Ġnozin
Yorucu bir antrenmandan sonra toparlanmayı kolaylaştırdığı,
ATP‟nin yapıtaşı adenozin sentezini artırdığı, kan dolaşımını desteklediği,
egzersiz yapan kaslara oksijen taşımasını sağladığı iddia edilmektedir.
Fazla tüketimi ise; serbest radikal üretimine neden olmaktadır13,23.
2.4.3.8. Niasin
Ergojenik etkisi olduğu iddia edilmektedir.fakat yüksek doz
tüketildiğinde aerobik performansa negatif etkisi olmaktadır.Ayrıca diyare
ve vücut kızarıklıklarına neden olmaktadır13,.
2.4.3.9. Koenzim Q10 (obiquinon)
Öncelikle balık (uskumru ve sardalye) ve ette (kalp,
karaciğer, böbrek, sığır eti ve kümes hayvanları), fakat genel olarak tüm
26
canlılarda ve pek çok yiyecekte (yer fıstığı, soya yağı) çeşitli oranlarda
bulunan organik, doğal, yağda çözünen, vitamin benzeri bir maddedir.
İddialar:
Yaşlılık etkilerini azaltır (Antioksidan ve anti ageing etki).
Kalbin sağlıklı çalışmasına yardım eder ve kardiyovasküler hastalıklarda
iyileştirici etkiye sahiptir.
Bağışıklık sistemini güçlendirir.
Tip 2 diabet, yüksek tansiyon ve Alzheimer hastalığına iyi geldiği iddia
edilir.
Enerji ve kardiak performansı artırır.
Kalp hastalarında oksijen kullanımı ve egzersiz performansını artırdığı için
tedavi amaçlı kullanılmaktadır.
Yapılan bazı çalışmalarda sporcularda yararlı etkisi olmadığı saptanmıştır.
Kullanım dozu: 1.0 mg/3 kez/gün.
Yan etkisi rapor edilmemiştir2,13,22,23.
2.4.3.10. Kreatin Fosfat
Vücudumuzda bulunan 3 amino asitten (arginin, glisin,
metionin)doğal
olarak
karaciğerde
sentezlenebilmektedir.
Vücutta
sentezlendiği için dışarıdan alınmasına gerek yoktur.
İddialar:
Enerji oluşumu artırdığı
Yorgunluğu azalttığı,
Laktik asit oluşumunu engellediği, kısa süreli patlayıcı ve yüksek
şiddette enerji gerektiren egzersizlerde kasların adenozin trifosfat (atp)
kullanımı artırdığı iddia edilmektedir
27
Bir supleman olarak etkinlik gösterdiğine ait yeterli bilimsel
çalışma bulunmamaktadır. Kreatinin bileşiğinde kas kitlesini arttırıcı etkisi
üzerinde çalışmalar yapılmaktadır1,2,11,13,14,22,23,25.
2.4.3.11. Tirozin
Stresli durumlarda bilişsel performans düşmekte ve tirozin bu
durumda
performansı
korumaya
yardımcı
olabilmektedir.Trozin
nöratransmitterlerin (epinefrin, dopamin ve norepinefrin) sentezlenmesi
için gerekli bir amino asittir. Tirozin suplemantasyonu kan ve beyindeki
tirozin düzeyini yükseltmekte ve böylece beyindeki norepinefrin sentezi
artmaktadır. Norepinefrin artışı ise odaklanmayı desteklemekte ve bilişsel
performansın düşmesini engellemektedir. Böylece stres durumlarında
bilişsel fonksiyonların sürdürülmesi sağlanmış olmaktadır
13
.
2.4.3.12. Balık Yağı Kapsülleri
Bileşimindeki n-3 yağ asitleri nedeniyle ilgi görmektedir.
Fakat güvenirlik, etkinlik ve uygun dozlar konusunda kesin bilgiler
bulunmamaktadır. Bu tabletleri kullanmak yerine, diyette deniz ürünlerine
daha çok yer vermek ve bunun yanında düşük yağlı besinleri tercih etmek
daha uygun bir seçimdir2,20.
2.4.3.13. Sarımsak tabletleri
Kan kolesterolünü düşürücü etkisi nedeniyle piyasada
satılmaktadır. Yapılan bazı çalışmalarda günde 5 veya daha fazla diş
sarımsak yenmesinin yararlı etkiler gösterebileceği bildirilmekle birlikte
kesin bir sonuç bulunmamaktadır. Fakat sarımsak tabletleri aynı etkiyi
göstermemektedir. Ayrıca kan kolesterolünü kontrol altında tutabilmek için
28
fiziksel aktivite ve özellikle doymuş yağ ve kolesterol içeriği düşük diyet
tüketmek gibi etkileri daha kesin olan yöntemler bulunmaktadır2,20.
2.4.3.14. Ginseng
Bir bitki kökü olup, toz, macun, çay, sigara, sakız, şeker ve
kapsül kök şeklinde satılır.1800‟lerde Amerika‟ya dönen misyonerler
tarafından tanıtılmıştır.
İddialar:
Kronik rahatsızlıklar,
Yorgunluğu azaltma,
Çalışma kapasitesini artırma,
Stres, menepoz ve hafıza kaybı gibi durumlarda,
Cinsel isteği artırmak için kullanılmaktadır.
Asya‟da yüzlerce yıldan beri kullanılmasına karşın, yalnızca
birkaç çalışmada yararlı etkileri olduğu görülmektedir. Uzun süre yüksek
doz ginseng kullanımı kan basıncında tehlikeli değişiklikler, uykusuzluk,
huzursuzluk, göğüs ağrısı ve vajinal kanama gibi yan etkileri görülmekte
ve kullanımı aniden kesildiği taktirde hipotansiyon oluşabilmektedir
1,2,13,20,22,23
.
2.4.3.15. Leatrile
Vitamin B17 olarak tanıtılsa da bir vitamin değildir. Şeftali
çekirdeğinden veya diğer çekirdekli meyvelerden elde edilmekte, öldürücü
olabilen siyanid içermektedir 2.
2.4.3.16. Lesitin
Bir yağ türü olan fosfolipitlerdendir. Lesitinin, artrid, deri
sorunları, safra kesesi taşları ve sinir sistemi bozukluklarının önlemesinde
29
veya tedavi edilmesinde etkili olduğu iddia edilmektedir. Vücutta
sentezlenebildiği için dışarıdan alınan ek lesitin herhangi bir yarar
sağlamamakta,
ayrıca
sentetik
lesitinin
emiliminin
sınırlı
olduğu
bilinmektedir 2,20,23.
2.4.3.17. Melatonin
Bir hormondur ve supleman olarak sınıflandırılmaktadır.
Bazı hastalıkların önlenmesi, yaşlanmanın geciktirilmesi, bazı kanser
türlerinin
ilerlemesinin
yavaşlatılması
ve
cinsel
gücün
artırılması
amaçlarıyla kullanılmaktadır. Fakat bu etkilerle ilgili çok az sayıda kanıt
bulunmaktadır. Melatoninin uzun dönem kullanıldığında oluşabilecek
etkileri, güvenilir kullanım düzeyi ile besinler ve ilaçlarla etkileşimi
konularında bilgi yoktur. Melatonin hakkında daha fazla bilgi edininceye
kadar kullanımında dikkatli olunmalıdır 2.
2.4.3.18. Pangamik asit
Vitamin B15 olarak tanıtılmasına karşın bir vitamin değildir.
Bileşiminde sağlığa zararlı olabilecek maddeler içermektedir. Sporcularda
enerji artırmak için kullanılmakta, fakat etkinliği doğrulanmamıştır 2.
2.4.3.19. Köpekbalığı kıkırdağı
Kanser önleyici bir ajan olarak tanıtılan köpek balığı
kıkırdağı gerçekten kıkırdak ve kalsiyum içermektedir. Bilimsel olarak
kanıtlanmış tümör oluşumunu önleyici bir etkisi yoktur. Kan damarlarının
gelişimini
etkileyebileceği
için
gebeler
için
riskli
olabilir.
Ayrıca
yaralanmalar, cerrahi sonrası ve kalp hastalıkları gibi durumlarda da
kullanımına dikkat edilmelidir. Bunun dışında ağızdan alındığı için
30
organizma tarafından emilmeyebilir ya da tamamen köpekbalığı kıkırdak
dokusundan oluşmuyor olabilir2.
2.4.3.20. Spirulina
Mavi ve yeşil bir yosundur ve yüksek enerjili bir besin olarak
tanıtılmaktadır. Diyette bulunan besin öğelerini içermekte
fakat enerji
vermemektedir. B12 vitamini kaynağı olduğu ileri sürülmesine karşın
içerdiği vitaminlerin insan vücudunda emilebilirliği konusunda güvenilir bir
bilgi yoktur2,22.
2.4.3.21. Buğday özü, buğday yağı
Her ikisi de ergojenik öğelerdir. Yararlı etkileri; dayanıklılığı
arttırdığı, dokuların oksijen gereksinimini azalttığı koroner kollaterol
sirkülasyonu geliştirdiği ileri sürülmektedir. Yan etkileri de görülmemiştir.
Buğday özü, besinler içinde de bulunan protein, B1 ve E vitaminini içeren
bir bileşiktir1,2.
2.4.3.22. Protein Suplemanları
Protein suplementleri, pudra şeklinde süt veya su ile
karıştırılan bir karışım ve protein barları şeklindedir. En popüleri, süt
proteini bazlı olanıdır. Sporcuların kullandığı 4 çeşit protein vardır: Whey
proteini, kazein, soya, yumurta proteini. Yararları ağır antrenman sırasında
yüksek glutamin içerdiğinden dolayı kasları tamir eder ve immum sistem
baskılanmasını engellediği iddia edilir. Zararları ise; yüksek protein
alımında karaciğer ve böbrek hasarları, dehidrasyon (su kaybı)ve kalsiyum
kaybına neden olmaktadır. Kalorisi sınırlandırılmış diyetlerde veya sadece
31
yemeklerden yeterince protein alamadığı durumlarda, yüksek protein
ihtiyacı olduğunda daha çok yarar sağlar 1.
2.4.3.23. Glutamin
Glutamin elzem olmayan bir amino asittir. Kas hücreleri
içinde diğer amino asitlerden (glutamic asit,valine ve isoleucine) yapılabilir
ve kas hücrelerinde en çok olan amino asittir. Hücre büyümesi için
zorunludur ve lympocythes olarak adlandırılan bağışıklık sistemi hücreleri
için kritik enerji kaynağıdır.
Yoğun egzersizlerde alındığında kas çöküşünü engellediği,
yorgunluğu önlediği, bağışıklık sistemini canlandırdığı iddia edilir.
Oxford
üniversitesinde
yapılan
bir
çalışmada
yoğun
egzersizden hemen sonra ve 2 saat sonra alınan glutamin takviyesinin
sporcularda bağışıklık sistemi aktivitesini canlandırdığı ve hastalık riskini
azalttığını göstermiştir. Diğer çalışmada, glutamin takviyesinin sporcularda
kas
gelişimini
artırabileceği
ve
üst
solunum
yolu
enfeksiyonunu
düşürebileceği bulunmuştur 1,13.
2.4.3.24. Omega 3 yağ asidi
Omega 3 yağ asidi soğuk su balıklarında bol miktarda
bulunmaktadır.
Etkileri:
Kas ağrılarında azalma,
Oksijen dağıtımında artış ve aerobik gelişim
Yüksek oranda büyüme hormonu salınışı
32
Kas
içi
dolaşımı
arttırarak
dayanıklılığı
arttırdığına
yönelik
bazı
araştırmalar bulunmuştur.
Omega 3 yağ asitleri kalp hastalığı, yüksek kan basıncı, artrit
ve kanser gibi hastalık risklerinin azaltılmasında önemlidir 1,10,13,14,23.
2.4.3.24. Gliserol
Gliserol kuvvetli bir humektanttır ve aynı zamanda vücudu
süper hidrasyona sokabilmektedir. İçilecek suya az miktarda gliserol
damlatma su ihtiyacını bir hayli karşılamakta ve böylece dayanıklılık
performansını desteklemektedir. Uzun mesafe koşucuları ve dayanıklılık
sporcuları tarafından tercih edilmektedir 1,13,23.
2.4.3.26. Sodyum Bikarbonat veya soda yükleme
Yoğun
egzersizden
sonra
kanda
asit
birikir.
Bunun
önlenmesinde vücuttaki etkili tampon maddelerden biri alkalilerdir. Sodyum
bikarbonat(yemek sodası) gibi tampon maddelerin alınmasının, egzersiz
süresince yorgunluğun önlenmesinde bir ergojenik yardımcı olacağı ileri
sürülmüştür. Sporcunun yarışma öncesi fazla miktarda sodyum bikarbonat
alması, bikarbonat dopingi olarak tanımlanır. Bikarbonat dopinginin esası
ağır antrenmanlarda oluşan hidrojen iyonlerını (laktik asidi uzaklaştırmaktır
ve yorgunluğu geciktirmektir). Kısa süreli ve yüksek şiddetli yapılan spor
branşlarında tercih edilir. Herhangi bir yan etkisi görülmemiştir1,13,22,23.
2.4.3.27. Antioksidanlar
Antioksidanlar serbest radikalleri etkisizleştirip onları zararsız
hale getiren kandaki enzimler ve besinlerdir. Yapısında manganez,
selenyum ve çinko gibi minarel bulunan enzimleri(süperoksit dimutas,
33
glutathion, peroksidas); C ve E vitaminlerini bitkilerdeki pitokimya denilen
yüzlerce doğal maddeyi kapsar 1,13.
Serbest radikaller: Egzersizin sağlık için yararlarını yanı sıra
potansiyel yan etkileri de bulunmaktadır. Özellikle spora yeni başlanılan
dönemde düzensiz ve farklı yoğunluktaki antrenmanlar, sigara içimi, kirli
hava yorgunluk, ultraviole ışınları, stres, dağcılık, kayak, bisiklet gibi
yükselti sporlarından sonra iskelet kaslarına toksisistleri fazla olan, serbest
oksijen radikalleri oluşur ve vücuda zararlıdır. Serbest radikaller diğer
moleküllerle hızlı etkileşime girerek onların yapısını bozar. Böylece çeşitli
doku hasarlarına neden olur ve hem sağlık hem de performans olumsuz
yönde etkilenir.
Antioksidanlar serbest radikal temizleyicisi ve koruyucusu
görevini yapmaktadır. Böylece risk minimum düzeye inmekte, egzersizin
olumlu etkileri optimal düzeye çıkmaktadır.1,2,13,20,22,23.
34
Antioksidanlar ve kaynakları
Antioksidanlar
1
kaynaklar
Vitaminler
Pek çok sebze ve meyve,kuş
C vitamini
üzümü,çilek,portakal,domates,brokoli,yeşil
biber,közlenmiş patates
Ayçiçeği,mısırözü yağı,ayçiçeği
E vitamini
çekirdeği,susam,badem,fındık,fındık
yağı.avakado,balık yağı.yumurta sarısı.
Minareler
Selenyum
Kepekli tahıllar,sebzeler,et
Bakır
Kepekli tahıllar,fındık karaciğer
Manganez
Bugday, ekmek, tahıllar, fındık
Çinko
Kepekli tahıllar,ekmek,fındık,tohumlar,yumurta
Carotenoidler
Havuç,kırmızıbiber,ıspanak,mevsim
Beta carotene
salatası,mango,kavun,kuru kayıısı
Alfa ve gamma carotene
Kırmızı meyveler,kırmızı ve yeşil sebzeler
Canthaxantin ve ıycenepone
Domates karpuz
Lycopene
Falavanoller ve pholyfenoller
Sebzeler meyveler,çay,kahve ,kırmızı
şarap,sarımsak,soğan
2.4.4. Besin Desteği Uygulamasının Gerekli Olduğu Durumlar
Genel olarak yeterli ve dengeli beslenen kişiler vitamin ve
mineral desteğine ihtiyaç duymazlar. Ancak sağlıklı da olsa bazı özel
durumları olan bireylerin besin desteği kullanması gerekli olabilir.
Toplumda bazı gruplar değişik fizyolojik, psikolojik ve sosyo
ekonomik etkenler nedeni ile besin değeri düşük olan besinlerle ya da tek
35
besine dayalı olarak beslenmek durumundadırlar. Dolayısıyla bu gruplarda
bazı besin öğesi veya besin öğelerinin yetersizliği görülebilir10.
Besin destekleri:
1. Toplumda risk gruplarının gereksinimlerini karşılamak amacıyla
(bebekler, adolesanlar, gebeler, yaşlılar vb…)
2. Bireysel özel gereksinimleri karşılamak amacıyla uygulanmaktadır
(çeşitli nedenlerle yetersiz alım ve gereksinimin artması durumlarında).
Bu
uygulamalar,
beslenme
yönünden
risk
altında
olduğu
tanımlanmış bireylere, özel gözetim ve denetim altında yapılmalıdır10.
Beslenme desteği uygulanmasının gerekli olduğu durumlar
1. Düşük enerji içeren diyet tüketenler,
2.Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlayamayanlar,
3. Vejetaryenler (özellikle hiçbir hayvansal gıda tüketmeyen vejetaryenler),
4. Demir yetersizliği anemisi olanlar,
5. Bebek (D vitamini yetersizliğinin önlenmesi) ve çocuklar,
6.Gebe ve emzikli kadınlar (Demir, folat, B12 vitamini vb.)
7. Menopoz sonrası kemik kaybı fazla olan kadınlar,
8. Yaşlılar,
9. Uzun süre ilaç kullananlar,
10. Besin alımını engelleyen alerjik hastalıkları olanlar,
11. Bir hastalığa bağlı beslenme tedavisi alanlar,
12. Diyaliz tedavisi gören hastalar,
13.Aşırı miktarda alkol kullananlar10,13
36
2.4.5. Besin Desteği (Supleman) Kullanılırken Dikkat edilmesi gereken
kurallar
Sporcuların çoğu besin destek maddelerine hatta bazı
durumlarda farmakolojik suplementlere kolayca ulaşabilmektedir. Birçoğu
kulaktan dolma bilgi veren yazıları okuyarak yararlı olduğu sanılan
suplementleri kullanmaktadır. Sporcular suplement kullanımı ile ilgili olarak
sağlık personeline danışmalı, doktor ve diğer sağlık personeline
kullandıkları ilaçlar ile ilgili bilgi vermelidirler. Sorun çoğu kez düşünmeden
karar veren sporculara yapmak istediği şeyi yapma özgürlüğü verirken,
onların sağlıklı ve hayatta kalmaları ile ilgili önlemleri almaktır. Yeterli
enerji, karbonhidrat ve protein tüketimi ve bunların vücutta etkin bir şekilde
kullanımı performansı artırmada en etkin ve emin yoldur 1,2,11,13,14.
Besin suplementleri pazarlanması kazançlı bir iştir ve bu
kazanç her yıl artmaktadır. Etkileyici reklamlar büyük ölçüde sporculara
yönelerek onların suplement kullanımını artırmaktadır. Sigara içmenin
teşvik edildiği 1970‟li yıllardaki sigara reklamlarında olduğu gibi, besin
destekleri de halka, özellikle sporculara yeterli bilimsel araştırma
yapılmadan ve güvenliği yeterince test edilmeden sunulmaktadır. Özellikle
sporcular, antrenörler ve yöneticiler bu konularda bilgilendirilmelidirler.
1,2,11
.
Doktorların
sporcuları,
aileleri,
antrenörleri
ve
spor
yöneticilerini sağlıklı beslenme konusunda eğitmeleri ya da beslenmeye
profesyonel bir iş olarak bakmaları gerekmektedir. İşte o zaman beslenme
suplementlerine olumlu gözle bakılabilecek kullanımlarına ilişkin kararlar
bilimsel çalışmalara dayanacak ve sonuçlar kişilere yararlı olabilecektir2.
Öneriler:
Yararı bilimsel olarak kanıtlanmamış ürünleri kullanmayın,
37
Eğer herhangi bir hastalığınız yoksa, doktorunuz önermemişse supleman
kullanmayın,
Günlük beslenme durumunuzu değerlendirin,
Kulaktan dolma bilgilerle supleman kullanmak yerine sağlık personelinden
ve diyetisyenden yardım alın,
Güvenirliliği ve yan etkileri kontrol edilmiş destek ürünlerini kullanın,
Hiçbir supleman besinlerin içinde bulunan, sağlık için gerekli besin öğelerini
sağlamadığı unutulmamalıdır,
Herhangi
bir
ilaç
kullanıyorsanız
doktorunuza
danışmadan
ek
vitamin/mineral suplemanı kullanmamalıdır. ( İlacın etkisini azaltabilir yada
etkileşim sonucu yan etki yapabilir),
Supleman kullanılacaksa tek bir vitamin yerine, multivitamin desteğini tercih
edilmelidir,
Suplemanları önerilen dozlarda alınmalıdır,
Yeterli ve dengeli beslenmeye öncelik verilmelidir2,10.
Eğer besinsel veya bitkisel destekleri bilgisiz ve kontrolsüz
kullanılırsa, bu ürünler:
Kullandığınız reçeteli ilaçlarla etkileşime girerek onların etkilerini azaltabilir
veya artırabilir.
Besinlerle aldığınız doğal öğelerinin bağırsaklardan emilimini olumsuz
yönde etkileyebilir.
Bazı sağlık sorunlarınızın belirtilerini maskeleyerek teşhisin gecikmesine,
sorunun sinsice derinleşip,ağırlaşmasına neden olabilir.
Hafif ve önemsiz bir sağlık sorununu tetikleyip aktif ve ağır bir sorun haline
dönütürebilir13.
38
2.4.6. Spor Beslenme Ürünleri
Spor beslenme ürünleri, taşınabilir ve rahat kullanımları
nedeniyle büyük avantajlara sahip olduğu için sporcular tarafından tercih
edilmekte ve spor çantalarında spor barlarını, jellerini ve içime hazır
içecekleri taşımaktadırlar. Yapılan çalışmalarda elit düzey sporcuların
günlük enerji, karbonhidrat ve sıvı alımlarının % 20 kadarını spor
ürünlerinden karşıladıkları belirlenmiştir. Spor ürünlerinin büyük ölçüde
kullanımlarının altında yatan temel neden sporcuları meşgul oldukları ve
hızlı bir şekilde tüketilebilen bu ürünleri tercih etmeleridir13.
2.4.6.1. Spor barları
Spor barları, antrenman sonrası toparlanma, ara öğünlerde
veya yolculuklarda kullanılabilir. Enerji, karbonhidrat ve protein kaynağıdır.
Barların içerikleri farklı olsa da karbonhidrat miktarı her barda 30-50 g
arasındadır. Yağ (2/3 g/bar) ve posa düşük düzeydedir. Protein içerikleri
barın kullanım amacına bağlı olarak değişmektedir. (5-15 g veya daha
fazla). Barların çoğu vitamin ve minarelerle zenginleştirilmiştir 1,13.
2.4.6.2. Spor içecekleri
Sıvı kayıpları, özellikle uzun süren fiziksel aktivitelerde, telafi
edilmelidir. Vücut sıvı ile birlikte elektrolit de kaybettiğinden bunlar da
metabolizmaya
geri
verilmelidir.
Sporcu
içecekleri
(karbonhidratlı
solüsyonlar), toz ya da sıvı olarak glikoz, fruktoz, sakaroz, glikoz
polimerleri veya bunların bir kaçını bir arada içerecek şekilde hazırlanmış
ticari solüsyonlardır. Bunların egzersiz öncesi, sırası ve sonrasında
alınması karaciğer glikojen depolarına destek sağlamaktadır. Yararları ise;
yorgunluğun oluşumunu geciktirmek, kaslara yakıt sağlamak ve vücut sıvı
39
kaybını karşılamaktır. Bu solüsyonların çoğu magnezyum, potasyum,
sodyum gibi elektrolitleri de içermektedir. Bazılarında çeşitli miktarlarda
vitamin, mineral katkı maddeleri ve yapay tatlandırıcılar bulunmaktadır.
Özellikle sodyum, suyun geri emilimi açısından önemlidir. Daha çok 1
saatten uzun süren dayanıklılık egzersizlerinde kullanılmakla birlikte takım
sporlarında turnuvalar sırasında ve hızlı toparlanmanın önemli olduğu
siklet sporlarında alımı oldukça yaygındır 13,36.
2.4.6.3. Spor jelleri
Dayanıklılık sporlarında yorgunluk oluşum nedenlerinden biri
glikojen depolarının boşalmasıdır. Spor jelleri hızlı sindirilebilen ek
karbonhidrat sağlayarak egzersiz sonrası glikojen sentezini artırmaya ve
egzersiz
sırasında
kan
glikoz
düzeyinin
korunmasında
yardımcı
olmaktadır. Yarı katı formda yiyecekler olup yaklaşık 25 g karbonhidrat
içermektedir. Dayanıklılık sporcularında egzersiz sırasında saatte 30-60 g
karbonhidrat tüketimi önerilmektedir13.
40
3.MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. AraĢtırma Grubu
Araştırma; Basketbol, Voleybol, Futbol, Hentbol, Atletizm, Eskrim,
Halter, Tenis, Güreş, Tekwando, Judo, Yüzme, Boks, Jimnastik, Badminton,
Pentatlon, Kayak, Okçuluk gibi 18 farklı olimpik branşta rastgele seçilen elit
düzey 334 sporcu üzerinde yapılmıştır. Yaş ortalaması 22,58±4,79 yıl. Boy
ortalaması 177,93±10,40 cm. Vücut ağırlığı ortalaması 75,50±14,25 kg dır.
Çalışmaya katılan sporcular aktif
olarak ortalama 10,77±4,57 yıldır, haftada
ortalama 5,67±92 gün ve günde ortalama 3,31±1,28 saat spor yaptığı tespit
edilmiştir. Sporculardan, 277 si erkek 57 si ise bayandır. Çalışmaya katılan 334
sporcunun 278‟i milli sporcu 56 sı ise branşlarında üst düzey sporculardır.
Sporcuların % 2,4‟ü ( 8 ) İlköğretim , % 35,6‟sı (119)Lise, % 55,7‟si (186)
Üniversite,%6,3‟ü (21) Yüksek lisans ve Doktora eğitim düzeyindedir.
3.2.Verilerin Toplanması
Veriler anket yöntemi kullanılarak toplanmış olup, anketin üst
kısmına araştırmanın amacı ve nerede kullanılacağı belirtilmiştir. Anketler
sporculara takım kaptanları veya
antrenörler aracılığıyla ya da doğrudan
dağıtılmıştır, doldurulduktan sonra da aynı yolla toplanmıştır.
Anket soruları, konuyla ilgili uzman kişiler tarafından oluşturulmuş
olup, üç bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde kişisel bilgiler, ikinci bölümde
besin destek ürünleri ile ilgili bilgi ve kullanımına yönelik sorular(38), üçüncü
bölümde ise sporcuların beslenme bilgilerini içeren sorular(39) yer almaktadır.
3.3.Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmada kullanılan veriler anket yöntemiyle toplanmış olup,
SPSS 15 programı analizleri yüzde
frekans istatistikleri ve ki kare analizi
yapılmıştır.
41
4.BULGULAR
Tablo 1. ÇalıĢmaya Katılan Sporcuların Fiziksel Özellikleri, Spor GeçmiĢi ve
Antrenman Sıklığı
Minimum
Maksimum
X
SS
Yaş
15
39
22,58
4,79
Boy
150
206
177,93
10,40
Kilo
45
122
75,50
14,25
3
25
10,77
4,57
3
7
5,67
0,92
1
8
3,31
1,28
Aktif olarak kaç yıldır spor
yapıyorsunuz?
Haftada kaç gün spor
yapıyorsunuz?
Günde kaç saat spor
yapıyorsunuz?
Çalışmaya toplam 334 sporcu katılmıştır.Katılanların %
82,9‟u (277) erkek, %17,1‟i (57) si ise bayandır. % 2,4‟ü (8) ilköğretim, %
35,6‟sı (119) lise, % 55,7‟si (186) üniversite,%6,3‟ü (21) yüksek lisans
/doktora eğitim düzeyindedir. % 83,2‟si (278) milli sporcu,%16,8‟i (56) milli
sporcu değildir.
Sporcuların % 62,0‟ı (207) ailesi ile birlikte, %10,2‟si (34) tek
başına evde, %11,1‟i (37) yurtta, %16,8‟i (56) ise arkadaşlarıyla evde
kalmaktadırlar. Ailesinde gelir getiren tüm bireylerin aylık toplam kazancı
%48,5‟inin (162) 2000 tl ve üzeri, %36,2‟si(121) 1250-1500, %13,8‟i (46)
750-1000, %1,5‟i(5)250-500 tl arasıdır. Sporcuların bir ayda beslenmeleri
için ayırdığı para miktarı % 62,0 „ı (207)200 tl ve üzeri, %23,7‟si(79)100150 tl , %9,0‟ı(30)50-100 tl, %5,4‟ü(18) ise 25-50 tl arasıdır.
42
Tablo 2. ÇalıĢmaya Katılan sporcuların Spor BranĢlarına Göre Dağılımı
Sayı
(n)
%
Aktif olarak
Voleybol
33
9,9
hangi spor
Basketbol
19
5,7
branşıyla
Futbol
38
11,4
18
5,4
Tekvando
15
4,5
Judo
7
2,1
Yüzme
7
2,1
Güreş
60
18,0
Eskrim
7
2,1
Tenis
6
1,8
Boks
21
6,3
Jimnastik
5
1,5
Halter
20
6,0
Atletizm
20
6,0
Badminton
19
5,7
Kayak
21
6,3
Pentatlon
8
2,4
Okçuluk
10
3,0
Toplam
334
100,0
uğraşıyorsunuz? Hentbol
Tablo 3.ÇalıĢmaya Katılan Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Durumu
N
%
Beslenme
evet
186
55,7
destek
hayır
148
44,3
ürünü
Toplam
334
100,0
kullanıyor
musunuz?
Çalışmaya katılan sporcuların % 55,7‟si(186) beslenme
destek ürünü kullanmakta, % 44,3‟ü ise(148) beslenme destek ürünü
kullanmamaktadır.(Tablo 3)
43
Tablo 4.Sporcular Tarafından En Çok Tercih Edilen Ürünler Ve Milli Olma Durumu
Milli sporcu musunuz?
Beslenme destek ürünü
Aminoasit
Karbonhidrat tozu
Karnitin
Kreatin
Mineral
Protein tozu
Vitamin
Toplam
hayır
evet
Toplam
n
45
3
48
%
93,8%
6,3%
100,0%
n
3
3
6
%
50,0%
50,0%
100,0%
n
5
1
6
%
83,3%
16,7%
100,0%
n
21
6
27
%
77,8%
22,2%
100,0%
n
2
2
4
%
50,0%
50,0%
100,0%
n
57
10
67
%
85,1%
14,9%
100,0%
n
23
5
28
%
82,1%
17,9%
100,0%
n
158
28
186
%
84,9%
15,1%
100,0%
p
0.432
Protein tozu kullanan 67 sporcunun % 85,1‟i (57) milli
sporcudur. %14,9‟u (10) milli sporcu değildir. Aminoasit kullanan
48
sporcunun %93,8‟ i (45) milli sporcu, % 6,3 ü(3) milli sporcu değildir.
Vitamin kullanan 28 sporcunun % 82,1 i(23)milli sporcu, %17,9 u(5) milli
sporcu değildir. Kreatin kullanan 27 sporcunun % 77,8 i (21)milli sporcu, %
22,2 si(6) milli sporcu değildir. Karbonhidrat tozu kullanan 6 sporcunun %
50 si(3)milli sporcu, %50 si (3) ise milli sporcu değildir. Karnitin kullanan 6
sporcunun %83,3 ü(5)milli sporcu, %16,7 si ise(1) milli sporcu değildir.
Mineral kullanan toplam 4 sporcunun %50 si(2) milli sporcu, %50 ise(2)
milli sporcu değildir.(Tablo 4)
44
Tablo 5 .Beslenme Destek Ürünlerinin Temin Edildiği Yer.
N
%
Beslenme destek İlgili mağazalardan
154
46,1
ürünlerini
Eczanelerden
28
8,4
genellikle
Aktarlardan/arkadaşlardan
4
1,5
148
44,3
334
100,0
nereden satın
alırsınız?
Yanıt
Vermeyen
Toplam
Sporcuların % 46,1‟i (154) beslenme destek ürünlerini ilgili
mağazalardan, % 8,4‟ü (28) eczanelerden, % 1,5 „i (4) ise aktarlardan ve
arkadaşlarından temin etmiştir.
Sporcular beslenme destek ürünlerine aylık % 26,3‟ü (88)
100 tl ve altı, %18,0‟ı(60) 100-200 tl arası, %6,6‟sı (22) 200-300 tl arası,
%5,1‟i (17) 300 tl ve üzeri aylık para harcamaktadır.
Sporcuların %49,4‟ünün (165)
beslenme destek ürünleri
konusunda bilgisi vardır. % 29,3‟ünün (98) yeterli düzeyde değil. %
8,7‟sinin (29) ise beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi yoktur.
45
Tablo 6.Sporcuların Besin Destek Ürünleri ile Ġlgili Bilgi Kaynaklarına Göre
Dağılımları.
N
%
Beslenme
Antrenörümden
95
28,4
destek
Derslerden
23
6,9
ürünleri
Kitap ,gazete ve
5
1,5
4
1,2
13
3,9
16
4,8
9
2,7
169
50,6
334
100,0
konusunda dergilerden
bilginiz
Radyo ve
varsa bunu Televizyondan
nereden
Sağlık personelinden
öğrendiniz? Eski sporculardan
Konferans ,seminer
gibi bilimsel
faaliyetlerden
Yanıt
Vermeyen
Toplam
Sporcuların % 28,4ü (95) beslenme destek ürünü konusunda
bilgiyi
antrenöründen,
%6.9
u(23)
derslerden,
%4,8
i(16)
eski
sporculardan, %3,9 u(13) sağlık personelinden, %2,7 si(9) konferans
seminer gibi bilimsel faaliyetlerden, %1,5 i(5) kitap, gazete ve dergilerden,
%1,2 si(4) radyo ve televizyondan öğrenmektedir.(Tablo 6)
46
Tablo 7 .Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Amacı ve Yüzdelik Dağılımı
Beslenme Zindelik
N
%
72
17,0%
destek
Bağışıklığı artırmak
28
6,6%
ürünü
Yaşlanmayı önleme
2
0,5%
kullanım
Performans artırma
171
40,3%
Rahatlama
21
5,0%
Zayıflama
5
1,2%
121
28,5%
4
0,9%
424
100,0%
amacınız
nedir?
Kas kütlemi artırmak
Diğer
Toplam
Sporcuların % 40 ,3 ü (171)
beslenme destek ürününü
performans arttırmak amacı ile, % 28,5 i(121) kas kütlesini arttırmak, % 17
.0 ı(72) zindelik, %6,6 sı(28) bağışıklılığı arttırmak, % 5,0 „i (21) rahatlama
, % 1,2 si(5) zayıflama % 0,5 i(2) ise yaşlanmayı geciktirmek amacıyla
kullanmaktadır(Tablo 7).
Tablo 8.Sporcuların Beslenme Destek Ürünlerini Kullanım Konusundaki
DüĢünceleri ve Yüzdelik Dağılımı
N
%
192
57,5
124
37,1
düşünüyorum
18
5,4
Toplam
334
100,0
Beslenme
Faydası olduğunu
destek
düşünüyorum
ürünlerini
kullanım
Hiçbir olumlu etkisi olduğunu
sonucundaki
Düşünmüyorum
düşünceleriniz
nelerdir?
Zararlı olduğunu
47
Tablo 9. Besin Destek Ürünlerinin Sağladığı Yarar Durumu
N
%
Performansımı artırdı
186
55,7
Vermeyen
148
44.3
334
100,0
Yararı
olduğuna
inanıyorsanız
ne gibi yararını
gördünüz?
Yanıt
Toplam
Tablo 10. Besin Destek Ürünlerinin Sağladığı Zarar Durumu
Zararı olduğunu
Vücut ağırlığım arttı
N
%
18
5,4
334
100,0
düşünüyorsanız
ne gibi zararını
hissettiniz?
Toplam
Sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım sonucundaki
düşünceleri % 55,7‟si(186) faydası olduğunu düşünmektedir. Faydası
olduğunu düşünenlerin % 100‟ü(186) performansımı arttırdı. % 2,4‟ü zararı
olduğunu düşünmektedir. Zararı olduğunu düşünenlerin % 100 ü(18) kilo
aldığını belirtmiştir.(Tablo 7,8,9)
Sporcuların% 96,1‟i
(321)
başarı ile beslenme
çok
yakından ilişkilidir, % 3,9‟ u (13) ilişki yoktur yanıtını vermiştir.
Sporcuların % 88,3‟ü nün(295) sağlık durumu herhangi bir
diyet uygulamayı gerektirmemiştir. % 7,2‟sinin (24) sağlık durumu diyet
uygulamayı gerektirmiştir. % 3,6 sının(12) sağlık durumu bazen diyet
uygulamayı gerektirmiştir. % 0,9 u(3) ise yanıt vermemiştir. Sağlık durumu
48
herhangi bir diyet uygulamayı gerektiren (24 )bazen diyet uygulayan (12)
toplam 36 sporcunun 18 i kilo düşmek için diyet uygulamıştır, 2 si
performans arttırmak, 8 i sağlıklı beslenmek,
diğer 8 sporcu ise kilo
almamak için diyet uygulamaktadır.
Sporcuların % 56,9‟u (190) üç öğün, % 37,1‟i
(124) dört
öğün ve üstü, % 6,0‟ı(20) ise iki öğün yemek yemektedir. Sporcuların %
37,4 ünün (125) ara öğünleri, % 25,1‟i (84) sabah kahvaltısını,
%24,6‟sı(82) öğlen yemeğini, %7,8‟i(26)akşam öğününü atladığı tespit
edilmiştir. %5,1‟i (17) ise cevap vermemiştir. Öğün atlama nedeni olarak
,%,47,6 sı(159) yemeğe yeterli zaman ayıramamam nedeniyle, %22,8
i(76) vücut ağırlığımı kontrol altına almak için, %18,0 ı (60) iştahsız
olduğum için, %4,5 i(15) yemek seçtiğim için, % 2,1 i (7) maddi
imkansızlığım nedeniyle öğün atlamaktadır. % 5,1 i (17) ise cevap
vermemiştir.
Sporcuların % 44,9 u (150) 1-2 litre, % 37,1‟i(124) 3-4 litre, %
11,4 ü(38)5 litre ve üzeri, % 6,6 sı(22) sporcu ise günlük 0,5-1 litre sıvı
tüketmiştir.
49
Tablo 11. Sporcuların besin destek ürünleri hakkındaki bilgi düzeylerinin
değerlendirilmesi ve yüzdelik dağılımı.
Ek vitamin
mineral
kullanımı
mutlaka
N
%
Doğru
253
75,7
Bilmiyorum
55
16,5
Yanlış
26
7,8
334
100,0
Doğru
226
67,7
Bilmiyorum
39
11,7
Toplam
gereklidir.
Vitaminler
vücuda enerji
verir.
Antioksidanların
bağıĢıklık
Yanlış
69
20,7
Toplam
334
100,0
Doğru
35
10,5
Bilmiyorum
222
66,5
sistemine etkisi
Yanlış
77
23,1
yoktur.
Toplam
334
100,0
Doğru
86
25,7
Bilmiyorum
122
36,5
Yanlış
126
37,7
Toplam
334
100,0
Doğru
114
34,1
Bilmiyorum
129
38,6
Yanlış
91
27,2
Toplam
334
100,0
Doğru
66
19,8
Bitkisel her
ürün zararsızdır.
Herkes
multivitamin
kullanabilir.
Beslenme
destek ürünleri
Bilmiyorum
61
18,3
kullanmak için
Yanlış
207
62,0
doktora
Toplam
334
100,0
Doğru
34
10,2
danıĢmak
gerekmez.
Beslenme
destek ürünleri
Bilmiyorum
30
9,0
kullanırken
Yanlış
270
80,8
dozu bizim için
Toplam
334
100,0
Kas kütlesini
Doğru
110
32,9
artırmak için
24,9
önemli değildir.
Bilmiyorum
83
gereksinimden
Yanlış
141
42,2
fazla protein
Toplam
334
100,0
desteği
kullanılmalıdır.
50
Sporcuların % 75,7„si (253) ek vitamin mineral kullanımı
mutlaka gereklidir. % 16,5‟inin (55) ek vitamin minarel kullanımının gerekli
olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. % 7,8‟i (26) ise ek vitamin minarel
kullanımı gerekli değildir demiştir.
Sporcuların % 67,7‟ isi (226) vitaminler vücuda enerji verir
demiştir. % 11,7 si(39) vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği
konusunda bilgisi yoktur. % 20,7 si(69)ise vitaminler vücuda enerji vermez
demiştir.
Sporcuların % 10,5‟i(35) antioksidanların bağışıklık sistemine
etkisi yoktur, % 66,5 inin(222) antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi
olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. % 23,1 „i(77) antioksidanların
bağışıklık sitemine etkisi vardır demiştir.
Sporcuların % 25,7 isi(86) bitkisel her ürün zararsızdır. %
36,5‟i(122)bitkisel her ürünün zararlı olup olmadığı konusunda bilgisi
yoktur. % 37,7 isi(126) ise bitkisel her ürün zararsız değildir demiştir.
Sporcuların % 34,1‟i(114) herkes multivitamin kullanabilir. %
38,6 sı (129) herkesin multivitamin kullanıp kullanamaması konusunda
bilgisi yoktur. % 27,2 si (91) herkes multivitamin kullanamaz demiştir.
Sporcuların % 62,0‟ı(207) beslenme destek ürünü kullanmak
için doktora danışmak gerekir. % 19,8‟i(66) belenme destek ürünleri
kullanımı için doktora danışmak gerekmez. % 18,3‟ü (61) beslenme destek
ürünü kullanımı için doktora danışıp danışmama konusunda bilgisi yoktur.
Sporcuların % 80,8‟i (270) beslenme destek ürünü kullanım
dozu bizim için önemlidir. % 10,2 si(34)beslenme destek ürünü kullanım
51
dozu bizim için önemli değildir. % 9,0 u ise(30)beslenme destek ürünü
kullanım dozunun önemi hakkında bilgisi yoktur.
Sporcuların % 42,2‟si(141) kas kütlesini arttırmak için
gereksiniminden fazla protein desteği kullanılmalıdır. % 32,9 u(110) kas
kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein desteği kullanılmamalıdır.
% 24,9 unun(83)kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein alıp
almama konusunda bilgisi yoktur.
Tablo 12 . Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Beslenme Destek Ürünü Kullanım
Durumunu.
Aktif olarak hangi
spor branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
Toplam
P
Beslenme evet
n
125
61
186
destek
%
67,2%
32,8%
100,0%
n
101
47
148
68,2%
31,8%
100,0%
n
226
108
334
%
67,7%
32,3%
100,0%
ürünü
hayır
kullanıyor
%
musunuz?
Toplam
0.840
Beslenme destek ürünü kullanan 186 sporcunun % 67,2‟si
(125) bireysel sporlarla uğraşırken % 32,8‟i (61) takım sporları ile
uğraşmaktadır. Beslenme destek ürünü kullanmayan 148 sporcunun ise %
68,2‟i(101) bireysel sporlarla, % 31,8‟i
(47)
takım sporları ile
uğraşmaktadır.
52
Ki-kare testine göre sporcuların bireysel ya da takım sporları
ile uğraş verip vermemelerine göre beslenme destek ürünü kullanıp
kullanmamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır(p>0.05). Bir
başka deyişle, beslenme destek ürünü kullanma durumu, sporcunun uğraş
verdiği spor türü ile ilgili değildir.(Tablo 12).
Tablo 13.Sporcuların Millilik Ve Beslenme Destek Ürünü Kullanım Durumu
Milli sporcu
P
musunuz?
hayır
Evet
Toplam
Beslenme evet
n
158
28
186
destek
%
84,9%
15,1%
100,0%
n
120
28
148
81,1%
18,9%
100,0%
n
278
56
334
%
83,2%
16,8%
100,0%
ürünü
kullanıyor
hayır
0.348
%
musunuz?
Toplam
Beslenme
destek
ürünü
kullanan
186
sporcunun
%
84,9(158)milli sporcu, % 15,1(28)‟ise milli sporcu değildir. Beslenme
destek ürünü kullanmayan 148 sporcunun % 81,1‟i (120) milli sporcu, %
18,9 u (28) milli sporcu değildir.
Ki-kare
testine
göre
sporcuların
milli
sporcu
olup
olmamalarına göre beslenme destek ürünü kullanıp kullanmamaları
arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır(p>0.05). Bir başka deyişle,
beslenme destek ürünü kullanma durumu, sporcunun milli olup olmaması
ile ilgili değildir.(Tablo 13)
53
Tablo 14.Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Beslenme Destek Ürünleri
Konusundaki Bilgi Durumu.
Aktif olarak hangi
spor branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Beslenme
evet
destek
ürünleri
hayır
konusunda
Takım
sporlar
sporları
P
Toplam
n
107
58
165
%
64,8%
35,2%
100,0%
n
22
7
29
%
75,9%
24,1%
100,0%
62
36
98
63,3%
36,7%
100,0%
n
191
101
292
%
65,4%
34,6%
100,0%
bilginiz var
yeterli
n
mı?
düzeyde
%
değil
Toplam
Bireysel
0.444
Beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi olan 165
sporcudan % 64,8 i(107) si bireysel sporlarla, % 35,2si (58) takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Beslenme destek ürünleri konusunda bilgim yok
diyen 29 sporcudan % 75,9 u(22)bireysel sporlarla, % 24,1 i(7) takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Beslenme destek ürünleri konusunda bilgim
yeterli düzeyde değil diyen 98 sporcudan% 63,3 ü(62)bireysel sporlarla, %
36,7 isi(36) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
Ki-kare testine göre sporcuların uğraş verdikleri sporun
türüne göre beslenme destek ürünleri hakkındaki bilgileri arasında anlamlı
bir fark bulunamamıştır(p>0.05). Bir başka deyişle, beslenme destek ürünü
hakkındaki sporcuların bilgi düzeyleri, sporcunun uğraş verdiği spor türü
ile ilgili değildir.
54
Tablo 15 .Sporcuların Millilik Durumu Ve Beslenme Destek Ürünleri Konusundaki
Bilgi Düzeyi
Milli sporcu
p
musunuz?
Evet
Beslenme
evet
hayır
Total
n
134
31
165
%
81,2%
18,8%
100,0%
n
26
3
29
konusunda
%
89,7%
10,3%
100,0%
bilginiz var yeterli
n
84
14
98
mı?
%
85,7%
14,3%
100,0%
n
244
48
292
%
83,6%
16,4%
100,0%
destek
ürünleri
hayır
düzeyde
değil
Total
0.411
Beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi olan 165
sporcudan % 81,2 si(134) milli sporcu, % 18,8 i(31) ise milli sporcu
değildir. Beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi olmayan toplam 29
sporcudan % 89,7‟ isi (26) milli sporcu, % 10,3 ü(3) ise milli sporcu
değildir. Beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi yeterli düzeyde
olmayan 98 sporcudan % 85,7 isi(84)milli sporcu,% 14,3 ü(14) ise milli
sporcu değildir.
Ki-kare testine göre sporcuların milli sporcu olup olmamasına
göre beslenme destek ürünleri hakkındaki bilgileri arasında anlamlı bir fark
bulunamamıştır(p>0.05)
55
Tablo 16 .Sporcuların Beslenme Bilgileri , UğraĢtıkları Spor Türü Ve Milli Sporcu
Olma Durumu
Aktif olarak hangi spor
branĢıyla
uğraĢıyorsunuz?
Toplam
P
Beslenme Bilgilerine Yönelik Sorular
Doğru
Ek vitamin
mineral
Bilmiyorum
kullanımı
mutlaka
Yanlış
gereklidir.
Toplam
Doğru
Antioksidanların
Bilmiyorum
bağıĢıklık
sistemine etkisi
yoktur.
Yanlış
Toplam
Doğru
Vitaminler
vücuda enerji
Bilmiyorum
verir
Yanlış
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
N(sayı)
170
83
%(yüzde)
67,2%
32,8%
N(sayı)
40
15
%(yüzde)
72,7%
27,3%
N(sayı)
16
10
%(yüzde)
61,5%
38,5%
N(sayı)
226
108
%(yüzde)
67,7%
32,3%
N(sayı)
10
25
%(yüzde)
28,6%
71,4%
N(sayı)
165
57
%(yüzde)
74,3%
25,7%
N(sayı)
51
26
%(yüzde)
66,2%
33,8%
N(sayı)
226
108
%(yüzde)
67,7%
32,3%
N(sayı)
149
77
%(yüzde)
65,9%
34,1%
N(sayı)
24
15
%(yüzde)
61,5%
38,5%
N(sayı)
53
16
%(yüzde)
76,8%
23,2%
253
100,0%
55
100,0%
0.572
26
100,0%
334
100,0%
35
100,0%
222
100,0%
0.000*
77
100,0%
334
100,0%
226
100,0%
39
0.164
100,0%
69
100,0%
56
Toplam
N(sayı)
226
108
%(yüzde)
67.7%
32,3%
46
40
%(yüzde)
53,5%
46,5%
N(sayı)
83
39
%(yüzde)
68,0%
32,0%
N(sayı)
97
29
%(yüzde)
77,0%
23,0%
N(sayı)
226
108
%(yüzde)
67,7%
32,3%
70
44
%(yüzde)
61,4%
38,6%
N(sayı)
97
32
%(yüzde)
75,2%
24,8%
N(sayı)
59
32
%(yüzde)
64,8%
35,2%
N(sayı)
226
108
%(yüzde)
67,7%
32,3%
334
100,0%
N(sayı)
86
Doğru
Bitkisel her
Bilmiyorum
ürün zararsızdır
Yanlış
Toplam
100,0%
122
100,0%
0.002*
126
100,0%
334
100,0%
N(sayı)
114
Doğru
Herkes
Bilmiyorum
multivitamin
kullanabilir
Yanlış
Toplam
Doğru
Beslenme
destek ürünleri
kullanmak için
doktora
danıĢmak
Bilmiyorum
Yanlış
gerekmez
Toplam
Doğru
Beslenme
destek ürünleri
Bilmiyorum
kullanırken
dozu bizim için
Yanlış
önemli değildir
Toplam
Gereksinimden
Doğru
100,0%
129
100,0%
0.057
91
100,0%
334
100,0%
N(sayı)
35
31
66
%(yüzde)
53,0%
47,0%
100,0%
N(sayı)
44
17
61
%(yüzde)
72,1%
27,9%
100,0%
N(sayı)
147
60
207
%(yüzde)
71,0%
29,0%
100,0%
N(sayı)
226
108
334
%(yüzde)
67,7%
32,3%
100,0%
N(sayı)
17
17
34
%(yüzde)
50,0%
50,0%
100,0%
N(sayı)
23
7
30
%(yüzde)
76,7%
23,3%
100,0%
N(sayı)
186
84
270
%(yüzde)
68,9%
31,1%
100,0%
N(sayı)
226
108
334
%(yüzde)
67,7%
32,3%
100,0%
N(sayı)
21
29
50
0.018*
0.046*
0.000*
57
fazla alınan
vitamin
minerallerin
zararı olmaz.
Bilmiyorum
Yanlış
Toplam
Doğru
Kas kütlesini
artırmak için
Bilmiyorum
gereksinimden
fazla protein
Yanlış
desteği
kullanılmalıdır.
Toplam
%(yüzde)
42,0%
58,0%
100,0%
N(sayı)
53
13
66
%(yüzde)
80,3%
19,7%
100,0%
N(sayı)
152
66
218
%(yüzde)
69,7%
30,3%
100,0%
N(sayı)
226
108
334
%(yüzde)
67,7%
32,3%
100,0%
N(sayı)
82
28
110
%(yüzde)
74,5%
25,5%
100,0%
N(sayı)
73
10
83
%(yüzde)
88,0%
12,0%
100,0%
N(sayı)
123
18
141
%(yüzde)
87,2%
12,8%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
Milli sporcu musunuz?
hayır
evet
Doğru
Ek vitamin
mineral
Bilmiyorum
kullanımı
mutlaka
Yanlış
gereklidir.
Toplam
Doğru
Antioksidanların
bağıĢıklık
sistemine etkisi
yoktur.
Bilmiyorum
Yanlış
Toplam
Doğru
Vitaminler
Bilmiyorum
vücuda enerji
verir.
Yanlış
Toplam
Bitkisel her
Doğru
0.002*
Toplam
N(sayı)
208
45
%(yüzde)
82,2%
17,8%
N(sayı)
48
7
%(yüzde)
87,3%
12,7%
100,0%
N(sayı)
22
4
26
%(yüzde)
84,6%
15,4%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
26
9
35
%(yüzde)
74,3%
25,7%
100,0%
N(sayı)
179
43
222
%(yüzde)
80,6%
19,4%
100,0%
N(sayı)
73
4
77
%(yüzde)
94,8%
5,2%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
180
46
226
%(yüzde)
79,6%
20,4%
100,0%
N(sayı)
36
3
39
%(yüzde)
92,3%
7,7%
100,0%
N(sayı)
62
7
69
%(yüzde)
89,9%
10,1%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
68
18
86
P
253
100,0%
55
0.648
0.005*
0.038*
0.358
58
ürün zararsızdır.
Bilmiyorum
Yanlış
Toplam
Doğru
Herkes
Bilmiyorum
multivitamin
kullanabilir.
Yanlış
Toplam
Doğru
Beslenme
destek ürünleri
kullanmak için
doktora
danıĢmak
Bilmiyorum
Yanlış
gerekmez.
Toplam
%(yüzde)
79,1%
20,9%
100,0%
N(sayı)
101
21
122
%(yüzde)
82,8%
17,2%
100,0%
N(sayı)
109
17
126
%(yüzde)
86,5%
13,5%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
101
13
114
%(yüzde)
88,6%
11,4%
100,0%
N(sayı)
106
23
129
%(yüzde)
82,2%
17,8%
100,0%
N(sayı)
71
20
91
%(yüzde)
78,0%
22,0%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
56
10
66
%(yüzde)
84,8%
15,2%
100,0%
N(sayı)
52
9
61
%(yüzde)
85,2%
14,8%
100,0%
N(sayı)
170
37
207
%(yüzde)
82,1%
17,9%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
27
7
34
%(yüzde)
79,4%
20,6%
100,0%
N(sayı)
27
3
30
%(yüzde)
90,0%
10,0%
100,0%
N(sayı)
224
46
270
%(yüzde)
83,0%
17,0%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
35
15
50
%(yüzde)
70,0%
30,0%
100,0%
N(sayı)
60
6
66
%(yüzde)
90,9%
9,1%
100,0%
N(sayı)
183
35
218
%(yüzde)
83,9%
16,1%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
N(sayı)
82
28
110
%(yüzde)
74,5%
25,5%
100,0%
N(sayı)
73
10
83
Doğru
Beslenme
destek ürünleri
Bilmiyorum
kullanırken
dozu bizim için
Yanlış
önemli değildir.
Toplam
Doğru
Gereksinimden
fazla alınan
Bilmiyorum
vitamin
minerallerin
Yanlış
zararı olmaz.
Toplam
Kas kütlesini
artırmak için
gereksinimden
Doğru
Bilmiyorum
0.121
0.786
0.508
0.010*
0.012*
59
fazla protein
desteği
Yanlış
kullanılmalıdır.
Toplam
%(yüzde)
88,0%
12,0%
100,0%
N(sayı)
123
18
141
%(yüzde)
87,2%
12,8%
100,0%
N(sayı)
278
56
334
%(yüzde)
83,2%
16,8%
100,0%
“Ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir” diyen 253
sporcunun % 67,2‟si (170)bireysel sporlarla, % 32,8 i(83) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır.”Ek vitamin mineral kullanımının gerekli olup
olmadığı konusunda bilgisi olmayan” 55 sporcunun % 72,7‟ isi (40)
bireysel sporlar, % 27,3‟ü (15) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Ek
vitamin mineral kullanımı gerekli değildir” diyen 26 sporcunun % 61,5‟i (16)
bireysel sporlarla, % 38,5‟ i (10) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
“Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi yoktur” diyen 35
sporcunun % 28,6‟sı(10) bireysel sporlarla, % 71,4‟ü (25) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. “Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi olup
olmadığı konusunda bilgisi olmayan” 222 kişinin% 74,3‟ü(165) bireysel
sporlar,%
25,7‟
isi
(57)
ise
takım
sporlarıyla
uğraşmaktadır.
“Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi vardır diyen” toplam 77 kişinin
% 66,2‟si (51) bireysel sporlarla, % 33,8‟i (26) ise takım sporlarıyla
uğraşmaktadır. Ve sporcuların takım sporu veya bireysel spor yapması bu
soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir
(p<0.01)
“Vitaminler vücuda enerji verir” diyen
226 kişinin % 65,9
u(149) bireysel sporlarla, % 34,1 i(77) takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
“Vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği konusunda bilgisi olmayan” 39
kişinin % 61,5 i(24) bireysel sporlarla, % 38,5 i(15) ise takım sporlarıyla
uğraşmaktadır. “Vitaminler vücuda enerji vermez” diyen 69 kişinin % 76,8
i(53) bireysel sporlarla, % 23,2 si(16) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
60
“Bitkisel her ürün zararsızdır” diyen 86 sporcunun % 53,5
i(46) bireysel sporlarla% 46,5 i(40) takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
”Bitkisel her ürünün zararlı olup olmadığı konusunda bilgisi olmayan” 122
sporcunun % 68,0‟i(83) bireysel sporlarla, % 32,0 ı(39) takım sporlarıyla
uğraşmaktadır. “Bitkisel her ürün zararsız değildir” diyen 126 kişinin %
77,0
ı(97)
bireysel
sporlar,
%
23,0
ı(29)
ise
takım
sporlarıyla
uğraşmaktadır. Ve sporcuların takım sporu veya bireysel spor yapması bu
soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir
(p<0.01)
“Herkes multivitamin kullanabilir” diyen 114 sporcunun %
61,4‟ü(70) bireysel sporlarla, % 38,6‟sı (44) ise takım sporlarıyla
uğraşmaktadır.
“Herkesin
multivitamin
kullanıp
kullanamayacağı
konusunda bilgisi olmayan” 129 sporcunun % 75,2‟si (97) bireysel
sporlarla, % 24,8‟i (32) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Herkes
multivitamin kullanamaz” diyen 91 sporcunun % 64,8‟i (59) bireysel
sporlarla, % 35,2‟ si (32) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
“Beslenme destek ürünleri kullanmak için doktora danışmak
gerekmez” diyen 66 sporcunun % 53,0‟ı(35) bireysel sporlarla, %
47,0‟ı(31) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. ”Beslenme destek ürünleri
kullanmak için doktora danışma konusunda herhangi bir bilgisi olmayan”
61 sporcunun % 72,1 i(44) bireysel sporlar, % 27,9 u(17) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. “Beslenme destek ürünleri kullanmak için
doktora danışmak gerekir” diyen 207 sporcunun % 71,0 ı(147) bireysel
sporlarla, % 29,0 ı(60) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Ve sporcuların
takım sporu veya bireysel spor yapması bu soruya verdikleri cevap
arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (p<0.05)
61
“Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için önemli
değildir” diyen 34 kişinin % 50,0(17) si bireysel sporlarla, % 50 (17) si ise
takım sporlarıyla uğraşmaktadır. ” Beslenme destek ürünleri kullanım dozu
hakkında bilgisi olmayan” 30 sporcunun % 76,7 i (23) si bireysel sporlarla,
% 23,3 ü(7) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Beslenme destek
ürünleri kullanırken dozu bizim için önemlidir” diyen 270 sporcunun %
68,9 u(186) bireysel sporlarla,% 31,1 i(84) ise takım sporlarıyla
uğraşmaktadır. Ve sporcuların takım sporu veya bireysel spor yapması bu
soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir
(p<0.05)
“Gereksinimden fazla alınan vitamin minerallerin zararı
olmaz” diyen 50 sporcudan % 42,0 ı(21) bireysel sporlarla, % 58,0 ı(29)
ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Gereksinimden fazla alınan vitamin
minerallerin zararı konusunda bilgisi olmayan” 66 sporcudan % 80,3 ü
(53) bireysel sporlarla, % 19,7 si(13) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
“Gereksinimden fazla alınan vitamin minerallerin zararı olur “diyen
218
sporcudan % 69,7 si(152) bireysel sporlarla, % 30.3 ü(66) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Ve sporcuların takım sporu veya bireysel spor
yapması bu soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu
görülmektedir (p<0.01)
“Kas kütlesini artırmak için gereksinimden fazla protein
desteği kullanılmalıdır” diyen
110 sporcunun % 56,4 ü(62) bireysel
sporlarla, %43,6 sı(48) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Kas kütlesini
artırmak için gereksinimden fazla protein desteği kullanımı konusunda
bilgisi olmayan” 83 sporcunun % 80,7 si(67) bireysel sporlarla, %19,3
ü(16) takım sporlarıyla uğraşmaktadır. “Kas kütlesini artırmak için
gereksinimden fazla protein desteği kullanılmamalıdır” diyen
141
sporcunun % 68,8 i(97) bireysel sporlarla,% 31,2 si (44) ise takım
62
sporlarıyla uğraşmaktadır. Ve sporcuların takım sporu veya bireysel spor
yapması bu soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu
görülmektedir (p<0.01)
“Ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir” diyen 253
sporcunun % 82,2 si(208) milli sporcudur, % 17,8 i(45)ise milli sporcu
değildir. Ek vitamin mineral kullanım gerekliliği konusunda bilgisi olmayan
55 sporcunun % 87,3 ü(48) milli sporcu. % 12,7 si(7) ise milli sporcu
değildir. Ek vitamin mineral kullanımı gerekli değildir diyen 26 sporcunun
% 84,6 sı(22) milli sporcu, % 15,4 ü(4) ise milli sporcu değildir.
“Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi yoktur” diyen 35
sporcunun, % 74,3 ü(26) milli sporcu, % 25,7 si(9) ise milli sporcu değildir.
“Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi konusunda bilgisi olmayan”
222 sporcunun % 80,6 sı (179) milli sporcudur, % 19,4 ü(43) ise milli
sporcu değildir. “Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi vardır” diyen
77 sporcunun % 94,8 i(73) milli sporcu,% 5,2 si(4) ise milli sporcu değildir.
ve sporcuların milli sporcu olup olmaması
bu soruya verdikleri cevap
arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (p<0.01)
“Vitaminler vücuda enerji verir” diyen 226 sporcunun % 79,6
sı (180) milli sporcudur, % 20,4 ü (46) ise milli sporcu değildir.
“Vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği konusunda bilgisi olmayan” 39
sporcunun % 92,3 ü(36) milli sporcudur. % 7,7 si(3) ise milli sporcu
değildir. ”Vitaminler vücuda enerji vermez” diyen 69 sporcunun % 89,9
u(62) milli sporcudur. % 10,1 i(7) ise milli sporcu değildir. Ve sporcuların
milli sporcu olup olmaması bu soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir
ilişki olduğu görülmektedir (p<0.05)
63
“Bitkisel her ürün zararsızdır” diyen 86 sporcunun % 79,1
i(68) milli sporcudur. % 20,9 u(18) ise milli sporcu değildir. “Bitkisel her
ürün zararlı olup olmadığı konusunda bilgisi olmayan” 122 kişinin % 82,8
i(101) milli sporcu. % 17,2 si(21)ise milli sporcu değildir. “Bitkisel her ürün
zararsız değildir” diyen 126 sporcunun % 86,5 i(109) milli sporcudur. %
13,5 i(17) ise milli sporcu değildir.
“Herkes multivitamin kullanabilir” diyen 114 sporcudan %
86,6 sı(101) milli sporcudur. % 11,4 ü (13) ise milli sporcu değildir.
Herkesin multivitamin kullanıp kullanamayacağı konusunda konusun da
bilgisi olmayan
129 sporcudan % 82,2 si(106) milli sporcudur. % 17,8
i(23) ise milli sporcu değildir. Herkes multivitamin kullanamaz diyen 91
sporcudan % 78,0 ı(71) milli sporcudur. % 22,0 ı(20) ise milli sporcu
değildir.
“Beslenme destek ürünleri kullanmak için doktora danışmak
gerekmez” diyen 66 sporcudan % 84,8 i(56) milli sporcudur. % 15,2 si(10)
milli sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri kullanmak için doktora
danışmanın gerekli olup olmadığı konusunda bilgisi olmayan
61
sporcudan % 85,2 si(52) milli sporcudur. % 14,8 i(9) ise milli sporcu
değildir. Beslenme destek ürünleri kullanmak için doktora danışmak
gerekir diyen 207 sporcudan % 82,1 i(170) milli sporcudur. % 7,9 u(37)ise
milli sporcudur.
“Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için önemli
değildir” diyen 34 sporcudan %79,4 ü(27) milli sporcudur. % 20,6 sı(7) ise
milli sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri kullanım dozu hakkında
bilgisi olmayan 30 sporcunun % 90 ı(27) milli sporcudur. %10 ,0 ı (3) ise
milli sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için
64
önemlidir diyen 270 sporcudan % 83.02ı(224) milli sporcudur. % 17,0
ı(46) ise milli sporcu değildir.
“Gereksinimden fazla alınan vitamin minerallerin zararı
olmaz” diyen 50 sporcunun % 70‟i(35) milli sporcudur. % 30‟u (15) ise mili
sporcu değildir. Gereksinimden fazla alınan vitamin minerallerin zararı olup
olmama
konusunda bilgisi olmayan
66 sporcudan % 90,9 u(60) milli
sporcu, % 9,1(6) ise milli sporcu değildir. Gereksinimden fazla alınan
vitamin minerallerin zararı olur diyen toplam 218 sporcudan % 83,9 u(183)
milli sporcu, % 16,1 i(35) ise milli sporcu değildir. Ve sporcuların milli
sporcu olup olmaması bu soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki
olduğu görülmektedir (p<0.05)
“Kas kütlesini artırmak için gereksinimden fazla protein
desteği kullanılmalıdır” diyen 110 sporcudan % 74,5 i(82) milli sporcu, %
25,5
i(28)
ise
milli
sporcu
değildir.
Kas
kütlesini
artırmak
için
gereksinimden fazla protein desteği kullanımı konusunda bilgisi olmayan
83 sporcudan % 88,0 ı(73) milli sporcu, % 12,0 ı (10) ise milli sporcu
değildir. Kas kütlesini artırmak için gereksinimden fazla protein desteği
kullanılmamalıdır diyen 141 sporcudan % 87,2 si(123) milli sporcu, % 12, 8
i (18) ise milli sporcu değildir. Ve sporcuların milli sporcu olup olmaması
bu soruya verdikleri cevap arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir
(p<0.05)
65
Tablo 17.Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Beslenme Destek Ürünlerinin Satın
Alındığı Yer
Aktif olarak hangi
spor branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Beslenme İlgili mağazalardan
n
destek
ürünlerini
eczanelerden
satın
aktarlardan/arkadaşlardan
Takım
sporlar
sporları
100
Toplam
54
154
% 64,9%
35,1%
100,0%
n
7
28
% 75,0%
25,0%
100,0%
n
0
4
genellikle
nereden
Bireysel
p
21
4
alırsınız?
% 100,0%
0,0%
100,0%
Toplam
n
61
186
32,8%
100,0%
125
% 67,2%
0.167
Beslenme destek ürünlerini ilgili mağazalardan satın alan
154 sporcunun % 64,9 u (100) bireysel sporlarla, % 35,1‟i ise(54) takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Eczanelerden satın alan 28 sporcunun % 75,0
ı(21) bireysel sporlarla, % 25,0 ı(7) takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
Aktarlardan ve arkadaşlarından alan toplam 4 sporcunun %100 ü(4)
bireysel sporlarla uğraşmaktadır.
66
Tablo 18. Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Beslenme Destek Ürünlerini
Kullanım Sonucundaki DüĢünceleri.
Aktif olarak hangi
spor branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Bireysel
Takım
sporlar
sporlar
Beslenme
Faydası Olduğunu
n
129
63
destek
Düşünüyorum
%
67,2%
32,8%
ürünlerini
Hiçbir Olumlu Etkisi
n
96
45
kullanım
Olduğunu
%
sonucundaki
Düşünmüyorum
68,1%
31,9%
n
1
0
düşünüyorum
%
100,0%
0,0%
Toplam
n
226
108
%
67,7%
32,3%
düşünceleriniz Zararlı Olduğunu
nelerdir?
p
Toplam
192
100,0%
141
100,0%
0.775
1
100,0%
334
100,0%
Beslenme destek ürünlerini kullanım sonucunda faydasını
gören toplam 192 sporcudan % 67,2 si(129) bireysel sporlarla, % 32,8
i(63) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Kullanım sonucunda hiçbir
olumlu etkisini görmeyen 141 sporcudan % 68,1 i(96) bireysel sporlarla,%
31,9 u(45) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Beslenme destek ürünlerini
kullanımından zarar gören 1 sporcu bireysel sporlarla uğraşmaktadır.
67
Tablo 19.Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Beslenme Destek Ürünlerine Aylık
Harcama Durumu
Aktif olarak hangi spor
branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
p
Toplam
Beslenme
100 TL ve
n
61
27
88
destek
altı
%
69,3
30,7
100,0
ürünlerine
100-200 TL n
41
19
60
68,3
31,7
100,0
18
4
22
%
81,8
18,2
100,0
300 TL ve
n
6
11
17
üzeri
%
35,3
64,7
100,0
n
125
61
186
%
67,2
32,8
100,0
aylık ne
kadar
%
200-300 TL n
harcama
yaparsınız?
Toplam
0.017
Beslenme destek ürünlerine aylık 100 tl ve altı para harcayan
88 sporcudan % 69,3 ü(61) bireysel sporlarla uğraşmaktadır. % 30,7 si
(27) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Aylık 100-200 tl arası para
harcayan 60 sporcudan % 68,3 ü(41) bireysel sporlarla , %31,7 isi(19) ise
takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Aylık 200-300 tl arası para harcayan
toplam 22 sporcudan % 81,8 i(18) bireysel sporlarla, % 18,2 si(4) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Aylık 300 tl ve üzeri para harcayan toplam 17
sporcudan % 35,3 ü(6) bireysel sporlarla, % 64,7si(11) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır.
68
Tablo 20. Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ve
Sporda Beslenme Ġle BaĢarı
Arasındaki ĠliĢki Durumu
Aktif olarak hangi spor
branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
p
Toplam
Sizce sporda İlişki yoktur
n
8
5
13
beslenme ile
%
66,7%
33,3%
100,0%
217
104
321
67,6%
32,4%
100,0%
n
225
109
334
%
67,6%
32,4%
100,0%
başarı
Çok
n
arasındaki
yakından
%
ilişki
ilişkilidir
0.946
nasıldır?
Toplam
Sporda beslenme ile başarı arasındaki ilişki yoktur diyen 13
sporcudan % 66,7 si(8) bireysel sporlarla, % 33,3 ü (5) ise takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Beslenme ile başarı çok yakından ilişkilidir
diyen 321 sporcudan % 67,6 sı(217) bireysel sporlarla, % 32,4 ü (104) ise
takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
69
Tablo 21.Sporcuların UğraĢtıkları Spor Türü Ġle Günlük Öğün Tüketimi
P
Aktif olarak hangi spor
branşıyla
uğraşıyorsunuz?
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
Toplam
Genellikle bir İki
n
17
3
20
günde kaç
%
85,0%
15,0%
100,0%
n
133
57
190
%
70,0%
30,0%
100,0%
n
76
48
124
%
61,3%
38,7%
100,0%
n
226
108
334
%
67,7%
32,3%
100,0%
öğün yemek
Üç
yersiniz?
4 ve Üstü
Toplam
0.063
Genellikle günde 2 öğün yemek yiyen toplam sporcunun %
85,0 ı(17) bireysel sporlarla,
% 15,0 ı(3) ise takım sporlarıyla
uğraşmaktadır. Günde 3 öğün yemek yiyen 190 sporcunun % 70,0 ı(133)
bireysel sporlarla, % 30,0 ı(57) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Günde
4 öğün ve üstü yemek yiyen toplam 124 sporcunun % 61,3 ü(76) bireysel
sporlarla, % 38,7isi(48) ise takım sporlarıyla uğraşmaktadır.
70
Tablo 22.Sporcular Tarafından En Çok Tercih Edilen Ürünler Ve UğraĢtıkları Spor
Türü.
Aktif olarak hangi spor
branşıyla uğraşıyorsunuz?
Beslenme
Aminoasit
destek
ürünü
Karbonhidrat tozu
Karnitin
Kreatin
Mineral
Protein tozu
Vitamin
Toplam
Bireysel
Takım
sporlar
sporları
p
Toplam
n
42
6
48
%
87,5%
12,5%
100,0%
n
3
3
6
%
50,0%
50,0%
100,0%
n
2
4
6
%
33,3%
66,7%
100,0%
n
11
16
27
%
40,7%
59,3%
100,0%
n
2
2
4
%
50,0%
50,0%
100,0%
n
47
20
67
%
70,1%
29,9%
100,0%
n
19
9
28
%
67,9%
32,1%
100,0%
n
125
61
186
%
67,2%
32,8%
100,0%
0 .001
Protein tozu kullanan 67 sporcunun % 70,1 i(47)bireysel
sporlarla, % 29,9 u(20) takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Aminoasit
kullanan 48 sporcunun % 87,5i(42)bireysel sporlarla, %12,5 i (6)takım
sporlarıyla uğraşmaktadır. Vitamin kullanan 28 sporcunun % 67,9‟u
(19)bireysel sporlarla, % 32,1(9) takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Kreatin
kullanan 27 sporcunun % 40,7 si (11)bireysel sporlarla, %59,3 ü (16)
takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Karbonhidrat tozu kullanan 6 sporcunun
%
50
si(3)bireysel
sporlarla,%
50
si
(3)
ise
takım
sporlarıyla
uğraşmaktadır. Karnitin kullanan 6 sporcunun % 33,3 ü(2)bireysel
sporlarla, % 66,7i ise(4) takım sporlarıyla uğraşmaktadır. Mineral kullanan
toplam 4 sporcunun % 50 si(2)bireysel sporlarla, % 50 ise (2) takım
sporlarıyla uğraşmaktadır.
71
5.TARTIġMA
Yapılan bu çalışmada, özellikle son yıllarda kullanımı giderek
artan beslenme destek ürünlerinin, profesyonel düzeydeki elit sporcularda
kullanımı araştırılmıştır. Farklı branşlarda ki elit sporcuların hangi
beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım
amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışmaya katılan 334 sporcunun yaş ortalaması 22,58±4,79
yıl. Boy ortalaması 177,93±10,40 cm. Vücut ağırlığı
ortalaması
75,50±14,25 kg. Çalışmaya katılan sporcular aktif olarak ortalama
10,77±4,57 yıldır. Haftada ortalama
5,670±92 gün ve günde ortalama
3,31±1,28 saat spor yaptığı tespit edilmiştir.
Sporcuların
kullanmaktadır.
%
%
44,3‟ü
55,7‟si (186) beslenme destek ürünü
ise
(148)
beslenme
destek
ürünü
kullanmamaktadır. (Tablo 3). Göral ve arkadaşları29 yapmış olduğu
çalışmada Profesyonel futbolcuların % 55,8‟i düzenli şekilde destekleyici
ürün kullandıklarını, Amatörlerin % 75‟i ise kullanmadıklarını belirtmişlerdir.
Yapmış olduğumuz çalışmayla paralellik göstermektedir.
Yapılan
bu çalışmada sporcular tarafından en çok tercih
edilen ürünler %36 protein tozu, % 25,8 i aminoasit, %15,0 ı vitaminler, %
14,5i‟ kreatin olmak üzere 40‟ı aşkın farklı ürünü kullanıldığı tespit
edilmiştir.(tablo 4)
Beslenme destek ürünü kullanan sporcuların %46,1‟i (154)
beslenme
destek
ürününü
beslenme
destek
ürünleri
satan
ilgili
72
mağazalardan temin ettikleri tespit edilmiştir. % 8‟i (27) eczanelerden, %
1,5‟i (5) sporcu ise aktarlardan veya arkadaşlarından temin etmişlerdir
(Tablo 5). Tian
ve arkadaşları7
çalışmada sporcuların %
singapurlu 63 atletle yapmış olduğu
50.8‟i (32) beslenme destek ürünlerini, ilgili
mağazalardan. %20,6 sı(13) eczanelerden, % 12,7‟si (8) süpermarket, %
11,1‟i (7) mekanik satış otomatları (vending machine), % 3,1‟i(2)
arkadaşlarından, %1,6‟ sı (1) internetten temin ettiklerini tespit etmişlerdir.
Sporcular beslenme destek ürünlerine aylık % 26,3‟ü
(88)100 tl ve altı, % 18,0‟ı (60) 100-200 tl arası, % 6,6‟sı (22) 200-300 tl
arası, % 5,1‟in(17) 300 tl ve üzeri para harcamaktadır. Tian
ve
arkadaşları7 singapur‟lu 63 atletle yapmış olduğu çalışmada sporcuların
besin destek ürünleri için harcadığı aylık para miktarı ; %28 (10 dolar ve
altında),% 60 ı (11-50 dolar arası) %12 si ise (55 dolar üzeri) aylık
ortalama 33,81 dolardır.
Sporcuların % 49,4‟ünün (165)
beslenme destek ürünleri
konusunda bilgisi var. % 29,3‟ünün (98) yeterli düzeyde değil. % 8,7‟sinin
(29) ise beslenme destek ürünleri konusunda bilgisi yoktur. Şenel ve
arkadaşlarının26 yapmış olduğu çalışmada Sporcuların % 27,5'i ergojenik
yardımcılarla ilgili yeterli bilgiye sahip oldukları, % 72,5'inin ise olmadıkları
inancını taşıdıklarını belirtmişlerdir
Sporcuların
%
28,4‟ü
(95)
beslenme
destek
ürünü
konusunda bilgiyi antrenöründen, % 6.9 u(23) derslerden, % 4,8 i(16) eski
sporculardan, % 3,9 u(13) sağlık personelinden, % 2,7 si(9) konferans
seminer gibi bilimsel faaliyetlerden, %1,5‟i (5) kitap, gazete ve dergilerden,
% 1,2‟si (4) radyo ve televizyondan öğrenmektedir. (tablo 6) Tian
7
arkadaşları
ve
yapmış olduğu çalışmada sporcuların beslenme destek
ürünleri konusunda bilgiyi toplam 63 sporcunun % 39,7si (25) medyadan
(magazin, gazete ve internetten) % 23,8 i atlet arkadaşlarından, % 15,9
73
u(10)antrenörlerden, % 11.1‟i(7) sağlık personelinden, % 6,3 ü(4) ders
kitaplarından, % 1,6 sı(1) satış tanıtımcılarından %1,6 sı ise aile
bireylerinden
tarafından
öğrendiklerini
tespit
etmişlerdir.
Şenel
ve
arkadaşları26 yapmış olduğu çalışmada Anket grubundan % 42,5'i
ergojenik yardımcılarla ilgili bilgi kaynağı olarak antrenörlerini, % 27.5‟i
okul eğitimlerini, % 25,8'i kitap-dergi, radyo-televizyonu, % 8,3'ü
federasyon yetkililerini, % 25'i ise arkadaş çevresini belirtmiştir. Bilgiç ve
arkadaşları27 da,2001 Akdeniz Oyunlarına katılan Türk sporcuların
beslenme bilgi ve uygulamalarının değerlendirilmesi üzerine yaptıkları bir
araştırmada, sporcuların, sporcu beslenmesi ile ilgili bilgi kaynakları olarak
daha çok antrenörlerini ve okudukları dersleri gösterdiklerini belirtmişlerdir.
Ersoy ve Hasbay
28
Farklı spor dallarındaki elit düzey sporcuların besinsel
ergojenik yardımcı kullanım durumlarının değerlendirildiği çalışmalarında
da ergojenik yardımcıları özellikle kondisyonerler (% 75.5) ve antrenörlerin
(% 51) önerdikleri belirtilmiştir. Pulur ve cicioğlu29 Bayan basketbolcuların
beslenme bilgi ve alışkanlıklarını incelediği çalışmada % 40'1 sporcu
beslenmesi ile ilgili bilgi kaynağı olarak antrenörlerini göstermişlerdir. Göral
ve arkadaşları30 amatör ve profesyonel futbolcuların beslenme bilgisi
üzerine yapmış olduğu çalışmada bilgi kaynağı olarak, profesyonellerin %
31,9‟u antrenörlerini, % 38,8‟i ise yazılı ve görsel medyayı; Amatör
futbolcuların % 49‟u antrenörlerini, % 33,3‟ü beslenme kitaplarını
göstermişlerdir. Çetin ve arkadaşlarının31 Gazi üniversitesi beden eğitimi
ve spor yüksek okulu örgencilerinin ergojenik yardımcılar, doping ve sağlık
hakkındaki bilgi ve alışkanlıklarının belirlenmesi‟‟ yapmış olduğu çalışmada
Kullanılan maddeler konusunda kimden yardım alındığı sorusuna ise
öğrencilerin, % 56,8‟lik oranla “Antrenörler” yanıtını almıştır. Süel ve
arkadaşlarının32 „‟Elit Seviyedeki Basketbolcuların
Beslenme Bilgi Ve
Alışkanlıkları‟‟ Üzerine yapmış olduğu çalışmada beslenme bilgilerini; %
15,9‟unu antrenörden, % 28,9‟unu kitaplardan, % 34,8‟ini sporcu
arkadaşlarından,
%
20,4‟ünü
beslenme
uzmanından
öğrendikleri
74
görülmüştür. Arslan33 profesyonel
futbolcuların beslenme bilgi ve
alışkanlıklarını değerlendirdiği çalışmasında sporcuların (% 55.4) ü
beslenme ile ilgili bilgi kaynağı olarak antrenörlerini göstermiştir.
Hem bu çalışma hem de literatür çalışmaları incelendiğinde,
hem beslenme hem de besin desteği kullanımında bilgi kaynağı ve
yönlendirmede en fazla antrenör, okul eğitimi, eski sporcular ve arkadaş
çevresinin
etken
olduğu
söylenebilir.
Buna
rağmen
yapılan
bazı
araştırmalarda (Bayraktar ve Yıldıran34) antrenörlerin beslenme bilgi
düzeyleri de istenilen seviyede bulunmamıştır. Bunun için sporcuların
beslenme ve besin desteği kullanımında sağlıklı bilgilere sahip olduklarını
söylemek oldukça güçtür.
Sporcuların % 40 ,3 ü (171)
beslenme destek ürününü
performans arttırmak amacı ile, % 28,5 i(121) kas kütlesini arttırmak, % 17
.0 ı(72) zindelik, % 6,6 sı(28) bağışıklılığı arttırmak, % 5,0 „i(21) rahatlama
,% 1,2 si(5) zayıflama, % 0,5 i(2) ise yaşlanmayı geciktirme amacıyla
kullanmaktadır (Tablo 7). Hasbay ve Ersoy28, yapmış olduğu çalışmada
Sporcuların, ürünleri enerji sağlamak (% 45.8), performanslarını (% 29.2)
ve kas kütlelerini arttırmak (%18.2) gibi farklı nedenlerden dolayı
kullandıkları belirlemiştir. İncelenen çalışmalar gösterdiği üzere sporcuların
beslenme destek ürünleri kullanım amacı paralellik göstermektedir.
Sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım konusundaki
düşünceleri % 57,5‟i(192) faydası olduğunu düşünüyor, kullanıp ta
faydasını görenlerin % 100‟ ü (186) performansımı arttırdı. %5,4‟ü ne (18)
zararı olmuştur. Zarar görenlerin % 100 ü(18) kilo aldığını belirtmiştir.
(Tablo7,8,9). Hasbay ve Ersoy28 yapmış olduğu çalışmada erkek
sporcuların %27.9’unda, bayan sporcuların da % 25.0’inde ürün kullanıma
75
bağlı olarak yan etkiler gözlenmiş ve bu yan etkilerin daha çok kilo alma ve
alerjik reaksiyonlar olduğu görülmüştür.
Sporcuların % 96,1‟i (321)
başarı ile beslenme
çok
yakından ilişkilidir, % 3,9‟u (13) „ise başarı ile beslenme arasında ilişki
yoktur yanıtını vermiştir. Arslan31 yapmış olduğu çalışmada sporcuların
yaklaşık tamamı (97,8) sporla beslenmenin çok yakından ilişkili olduğunu
savunmaktadır. Yapış olduğumuz çalışmayla paralellik göstermektedir.
Yapılan çalışmaya katılan sporcuların % 75,7„si(253) ek
vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir demiştir. % 16,5‟i(55) ek
vitamin mineral kullanımının gerekli olup olmadığı konusunda bilgisi
yoktur. % 7,8‟i(26) ise ek vitamin mineral kullanımı gerekli değildir demiştir.
(Tablo 11) Ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir diyen toplam
253 sporcunun % 82,2 si(208) milli sporcudur,% 17,8 i(45) ise milli sporcu
değildir. Ek vitamin mineral kullanım gerekliliği konusunda bilgisi olmayan
toplam 55 sporcunun % 87,3 ü(48) milli sporcu . % 12,7 si(7) ise milli
sporcu değildir. Ek vitamin mineral kullanımı gerekli değildir diyen toplam
26 sporcunun % 84,6 sı(22) milli sporcu, % 15,4 ü(4) ise milli sporcu
değildir.(Tablo 16)
Sporculara
önerilirse
de
bazı
vitaminleri diyetleri ile yeterli almaları
durumlarda
diyete
ek
vitamin
kullanmaları
önerilmektedir.Bu durumlar: Enerji sınırlaması, Alerji, Laktoz intoleransı,
Hamilelik, Vejeteryan
Ayrıca kötü beslenme alışkanlığı ,öğün atlama,yetersiz
uyku,sık fast-food yiyecek tüketimi gibi durumlarda diyete ek vitamin
kullanımı gereklidir. Fakat sağlıklı beslenmenin temel koşulu enerji ve
besin öğeleri yönünden yeterli ve dengeli bir diyet tüketmektir2,14.
76
Çalışmaya katılan sporcuların % 67,7 isi(226) vitaminler
vücuda enerji verir demiştir. % 11,7 si(39) vitaminlerin vücuda enerji verip
vermediği konusunda bilgisi yoktur. % 20,7 si(69)ise vitaminler vücuda
enerji vermez demiştir(Tablo 11). Vitaminler vücuda enerji verir diyen
toplam 226 sporcunun % 79,6 sı(180) milli sporcudur, % 20,4 ü (46) ise
milli sporcu değildir. Vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği konusunda
bilgisi olmayan toplam 39 sporcunun % 92,3 ü(36) milli sporcudur. % 7,7
si(3) ise milli sporcu değildir. Vitaminler vücuda enerji vermez diyen toplam
69 sporcunun % 89,9 u(62) milli sporcudur. % 10,1 i(7) ise milli sporcu
değildir(Tablo 16).
Vitaminler hiçbir enerji sağlamamaktadır. Bazı vitaminler
vücutta enerji elde edilmesine yardımcıdır ve yeterli bir diyetle önerilen
miktarda tüketilebilmektedir. Vücudun gereksiniminden fazla tüketilen C ve
B grubu vitaminlerin fazlası idrarla dışarı atılmaktadır2.
Serbest radikallere karşı ilk savunma mekanizmamızı
oluşturan
antioksidanlar20.
Hakkında
sporculara
yöneltilen
soruda
Sporcuların % 10,5 i (35)”antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi
yoktur” demiştir. % 66,5 inin (222) antioksidanların bağışıklık sistemine
etkisi olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. % 23,1 „i(77)antioksidanların
bağışıklık sitemine etkisi vardır demiştir (Tablo 11). Antioksidanların
bağışıklık sistemine etkisi yoktur diyen toplam 35 sporcunun % 74,3 ü(26)
milli sporcu, % 25,7 si(9) ise milli sporcu değildir. Antioksidanların
bağışıklık sistemine etkisi konusunda bilgisi olmayan toplam 222
sporcunun % 80,6 sı (179) milli sporcudur, %19,4 ü(43) ise milli sporcu
değildir. Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi vardır diyen toplam 77
sporcunun % 94,8 i(73) milli sporcu,%5,2 si(4) ise milli sporcu değildir
(Tablo 16).
Antioksidanlar serbest radikal temizleyicisi ve koruyucu
görevi yapmaktadır. Böylece risk minimum düzeye inmekte, egzersizin
77
olumlu etkileri optimal düzeye çıkmaktadır. Yaptığımız bu çalışmada
sporcuların % 66,5 (222) büyük çoğunluğu antioksidanların bağışıklık
sistemine etkisi olup olmama konusunda yeterli bilgiye sahip değildir.
Sporcuların % 25,7 isi(86) bitkisel her ürün zararsızdır
demiştir. % 36,5‟i(122) bitkisel her ürünün zararlı olup olmadığı konusunda
bilgisi yoktur. % 37,7 isi(126) bitkisel her ürün zararsız değildir demiştir
(Tablo 11). Bitkisel her ürün zararsızdır diyen toplam 86 sporcunun % 79,1
i(68) milli sporcudur. % 20,9 u(18) ise milli sporcu değildir. Bitkisel her ürün
zararlı olup olmadığı konusunda bilgisi olmayan toplam 122 kişinin % 82,8
i(101) milli sporcu. % 17,2 si(21)ise milli sporcu değildir. Bitkisel her ürün
zararsız değildir diyen toplam 126 sporcunun % 86,5 i(109) milli
sporcudur. %13,5 i(17) ise milli sporcu değildir (Tablo 16).
Besin
ve
bitkisel
destekleri
doktora
danışmadan
kullanmamak en doğrusudur. Doğal olan bir şeyin zararsız olacağı
yanlışına
kapılmamak
gerekir.
Doğal,
mucizevi,
şifalı
gibi
çekici
tanımlamalara kanılmamalı ve bitkisel destek ürünlerinin güvenilirliklerinin
oldukça sınırlı olduğu bilinmelidir. Bazı bitkisel ürünlerin içerdikleri aktif
bileşikler reçeteli veya reçetesiz ürünlerle etkileşerek sağlığa zararlı hale
gelebilmektedir 13.
Sporcuların % 34,1 i(114) herkes multivitamin kullanabilir
demiştir. % 38,6 sı(129)herkesin multivitamin kullanıp kullanamaması
konusunda bilgisi yoktur. % 27,2 si(91) herkes multivitamin kullanamaz
demiştir(Tablo 11). Herkes multivitamin kullanabilir diyen toplam 114
sporcudan % 86,6 sı(101) milli sporcudur. % 11,4 ü (13) ise milli sporcu
değildir. Herkesin multivitamin kullanıp kullanamayacağı konusunda
konusun da bilgisi olmayan toplam 129 sporcudan % 82,2 si(106) milli
sporcudur. % 17,8 i(23) ise milli sporcu değildir. Herkes multivitamin
78
kullanamaz diyen toplam 91 sporcudan % 78,0 ı(71) milli sporcudur. % 22
.o ı(20) ise milli sporcu değildir.(Tablo 16)
Multivitaminleri ya da tek tek çeşitli vitaminleri ve mineralleri
almadan önce bunlara gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını iyi bilmelisiniz.
Dengeli besleniyorsanız multivitamine ihtiyacınız yoktur. Eğer gelişigüzel
multivitamin
alıyorsanız
vücudunuzun
ihtiyacı
olandan
veya
kullanabileceğinden fazla vitamin alıyor olma ihtimaliniz de var. En
doğrusu, multivitamin ya da başka bir besin desteği kullanmadan önce
doktorunuza
danışarak
bunların
olası
yararlarının
ve
risklerinin
öğrenilmesidir
Sporcuların % 62.0 ı(207) beslenme destek ürünü kullanmak
için doktora danışmak gerekir demiştir. % 19,8 i(66) belenme destek
ürünleri kullanımı için doktora danışmak gerekmez demiştir. %18,3 ü(61)
beslenme destek ürünü kullanımı için doktora danışıp danışmama
konusunda bilgisi yoktur (Tablo 11). “Beslenme destek ürünleri kullanmak
için doktora danışmak gerekmez” diyen toplam 66 sporcudan % 84,8 i(56)
milli sporcudur. %15,2 si(10) milli sporcu değildir. Beslenme destek
ürünleri kullanmak için doktora danışmanın gerekli olup olmadığı
konusunda bilgisi olmayan
toplam 61 sporcudan % 85,2 si(52) milli
sporcudur. % 14,8 i(9) ise milli sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri
kullanmak için doktora danışmak gerekir diyen toplam 207 sporcudan %
82,1 i(170) milli sporcudur. %17,9 u(37)ise milli sporcudur.(Tablo16)
Besin
ve
bitkisel
desteklerini
doktora
danışmadan
kullanmamak en doğrusudur. Sporcular besin desteği kullanımı ile ilgili
olarak sağlık personeline danışmalı, doktor ve diğer sağlık personeline
kullandıkları ilaçlar ile ilgili bilgi vermeli ve onlardan yardım almalıdırlar.
Yaptığımız çalışmada sporcuların % 62.0‟ı(207) beslenme
destek ürünü kullanmak için doktora danışmanın gerekliliği konusunda
79
bilgisi olmasına rağmen büyük çoğunluğu besin desteği kullanımda bilgi
kaynağı olarak antrenörlerinden yararlanmaktadır.
Sporcuların % 80,8 i(270) beslenme destek ürünü kullanım
dozu bizim için önemlidir demiştir. % 10,2 si(34)beslenme destek ürünü
kullanım dozu bizim için önemli değildir demiştir. % 9,0 u(30) beslenme
destek ürünü kullanım dozunun önemi hakkında bilgisi yoktur (Tablo 11)
Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için önemli değildir diyen
toplam 34 sporcudan % 79,4 ü(27) milli sporcudur. % 20,6 sı(7) ise milli
sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri kullanım dozu hakkında bilgisi
olmayan toplam 30 sporcunun % 90 ı(27) milli sporcudur. % 10‟u (3) ise
milli sporcu değildir. Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu bizim için
önemlidir diyen toplam 270 sporcudan % 83.02ı(224) milli sporcudur. %
17,0 ı(46) ise milli sporcu değildir.(Tablo 16)
Beslenme desteklerinin gerekli süre ve dozlarda sizin onlara
gerçekten
gereksiniminiz
olduğu
durumlarda
kullanılmaları
halinde
sağlığınızı destekleyecekleri, koruyup güçlendirecekleri açık bir gerçektir.
Ama
gereğinden
fazla
uzun
sürelerle
uygun
olmayan
dozlarda
kullanılmaları halinde zararlı olabilecekleri de gerçektir13.Zehirli bir
maddeden az miktarda yemek, faydalı bir yiyecekten çok yemekten daha
az zehirlidir (Hipokrat). Yapmış olduğumuz çalışmada da sporcuların
büyük çoğunluğu kullanım dozunun önemli olduğunun bilincindedir.
Sporcuların % 42,2‟si(141) kas kütlesini arttırmak için
gereksiniminden fazla protein desteği kullanılmamalıdır demiştir. %32,9
u(110) kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein desteği
kullanılmalıdır demiştir. % 24,9 u(83)kas kütlesini arttırmak için gereğinden
fazla protein alıp almama konusunda bilgisi yoktur(Tablo 11). Kas kütlesini
artırmak için gereksinimden fazla protein desteği kullanılmalıdır diyen
toplam 110 sporcudan % 74,5 i(82) milli sporcudur. % 25,5 i(28) ise milli
80
sporcu değildir. Kas kütlesini artırmak için gereksinimden fazla protein
desteği kullanımı konusunda bilgisi olmayan toplam 83 sporcudan % 88,0
ı(73) milli sporcudur. % 12,0 ı (10) ise milli sporcu değildir. Kas kütlesini
artırmak için gereksinimden fazla protein desteği kullanılmamalıdır diyen
toplam 141 sporcudan % 87,2 si(123) milli sporcudur. % 12, 8 i (18) ise
milli sporcu değildir.
Kas yoğunluğunu artıran gizli gerçek yoğun antrenman ve
dengeli beslenmek yeterli enerji tüketmektir. Yeterli protein tüketimi kas
yapımı için önemli olsa da, fazla protein tüketimi ve protein suplemanı
kullanmak daha büyük kaslara sahip olmak için gerekli değildir.
Gereksiniminde fazla alınan proteinin metabolizması sonucunda fazla
miktarda artık ürün azot oluşacağından karaciğer ve böbreklere fazla yük
biner, böbrek taşlarına, kemik bozukluklarına (osteoporozis) neden olabilir.
Artık ürünler idrarla üre halinde dışarı atıldıklarında beraberinde su,
potasyum, magnezyum, kalsiyum gibi mineral kayıpları oluşturabilir.
Kullanılmayan fazla protein vücutta yağa dönüşür ve istenmeyen kilolara
dönüşür. Sonuç olarak proteinin yetersizliği de fazlalığı da sporcu
performansını olumsuz etkiler1,11,14,22.
81
6.SONUÇ
Literatür sonuçları iyi bir beslenme alışkanlığı ile yeterli ve dengeli
besin tüketimi olan sporcularda ekstra besin desteği alımına gerek olmayacağını,
performansın artırılması için ilave destek kullanımına gerek olmadığını
(performansı artırmayacağını) ortaya koysa da,beslenmenin yetersiz olduğu
durumlarda performansın olumsuz yönde etkilendiği bilinmektedir. Bununla
birlikte sporcularda vitamin,mineral ve diğer besin çeşitleri
gereksinimi, spor
yapmayanlara oranla daha fazla olduğundan, vitamin tabletleri kullanımının
performansı arttırıcı etkisi olmamasına karşın, sporcuların günde bir tablet
kompleks vitaminlerden almasının zararlı olmadığı vurgulanmaktadır. Ayrıca
sporcular için özel besin desteği kullanımına karar verileceği zaman onun yasal,
güvenli ve etkili olup olmadığı konusunda yeterli bilgiye sahip olunması
gereklidir35,36,37
Sonuçta; farklı branşlarda elit seviyedeki üst düzey sporcuların,
büyük bir bölümü
% 55,7 si (186) beslenme destek ürünü kullanmaktadır.
Sporcular tarafından en çok tercih edilen ürünler (% 36 ) protein tozu, (% 25,8) i
aminoasit, ( % 15,0) ı vitaminler, (% 14,5)‟i kreatin olmak üzere 40‟ ı aşkın farklı
ürünü kullandıkları tespit edilmiştir. Beslenme destek ürünü kullanım amaçları
sorulduğunda; ilk üç sırayı,performansı artırmak, kas kütlesini artırmak ve zindelik
almıştır. % 55,7‟si(186) üniversite, % 6,3‟ü(21) yüksek lisans/doktora, eğitimine
sahip ve % 83,2‟si(278) milli düzeyde sporcu olmaları ve önemli sayıda
sporcunun % 49,4‟ü(165) beslenme destek ürünleri konusunda “bilgimiz var”
yanıtını vermesine karşın, besin destek ürünü kullanımı hakkında yeterli bilgiye
sahip olamadıkları ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde de besinsel ergojenik yardımcı
kullanımının yaygın olduğu, ürün seçiminde büyük ölçüde antrenörlerin etkisi
olup, kişisel gereksinimler uygun ürün seçiminin olmadığı , sağlığa olası olumsuz
etkileri de dikkate alınarak, uzman kişiler tarafından yapılması gerekliliği
belirlenmiştir. Özellikle bu konuda sporcuları ve spor adamlarını bilgilendiren
eğitim çalışmalarına gerek duyulmaktadır.
82
7.ÖZET
ELĠT SPORCULARDA BESLENME DESTEK ÜRÜNÜ KULLANIMI VE BĠLĠNCĠNĠN
DEGERLENDĠRĠLMESĠ
Bu çalışmada, özellikle son yıllarda kullanımı giderek artan
beslenme destek ürünlerinin, profesyonel düzeydeki elit sporcularda
kullanımı araştırılmıştır. Farklı branşlarda ki elit sporcuların hangi
beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım
amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Araştırma;Basketbol,Voleybol,Futbol,Hentbol.Atletizm,Eskrim
,Halter,Tenis,Güreş,Tekwando,Judo,Yüzme,Boks,Jimnastik,Badminton,Pe
ntatlon,Kayak,Okçuluk gibi 18 farklı olimpik branşta rastgele seçilen elit
düzey 334 sporcuya uygulanmıştır. Yaş ortalaması 22,58±4,79 yıl, boy
ortalaması 177,93±10,40 cm, vücut ağırlığı ortalaması 75,50±14,25 kg.
Çalışmaya katılan sporcuların aktif
olarak ortalama 10,77±4,57 yıldır,
haftada ortalama 5,670±92 gün ve günde ortalama 3,31±1,28 saat spor
yaptığı tespit edilmiştir. Sporculardan, 277 erkek ve 57 si ise bayandır.
Çalışmaya katılan 334 sporcunun 278‟i milli sporcu 56‟sı ise branşlarında
üst düzey sporculardır. Sporcuların % 2,4‟ü (8) ilköğretim, % 35,6‟sı(119)
lise, % 55,7‟si(186) üniversite, % 6,3‟ü (21) yüksek lisans / doktora eğitim
düzeyindedir.
Araştırmada kullanılan veriler anket yöntemiyle toplanmış
olup, SPSS 15 programı analizleri yüzde frekans istatistikleri ve ki kare
analizi yapılmıştır.
Sonuç olarak ; Farklı branşlarda elit seviyedeki üst düzey
sporcuların, büyük bir bölümü beslenme destek ürünü kullanmaktadır.
Sporcular tarafından
40‟ın
üzerinde farklı beslenme destek maddesi
83
kullanılmıştır. En çok tercih edilen ürünler ise; Protein tozları ve
aminoasitlerdir. Sporculara beslenme destek ürünü kullanım amaçları
sorulduğunda: ilk üç sırayı, performansı artırmak, kas kütlesini artırmak ve
zindelik almıştır. Sporcuların büyük çoğunluğu akademik düzeyde eğitim
görmüş, milli sporcu olmalarına rağmen, beslenme destek ürünü kullanımı
hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde de
besinsel ergojenik yardımcı kullanımının yaygın olduğu, ürün seçiminde
büyük ölçüde antrenörlerin etkisi olup, kişisel gereksinimler uygun ürün
seçiminin olmadığı, sağlığa olası olumsuz etkileri de dikkate alınarak,
uzman kişiler tarafından yapılması gerekliliği belirlenmiştir. Özellikle bu
konuda sporcuları ve spor adamlarını bilgilendiren eğitim çalışmalarına
gerek duyulmaktadır.
Anahtar kelimeler: Elit Sporcular , Beslenme Destek Ürünleri
84
8.SUMMARY
EVALUATION OF THE USE OF NUTRITION SUPPLEMENTS AND ITS
CONSICIOUSNESS AT ELITE SPORTSMEN
In this study, especially in recent years, the increasing of nutritional
supplements,using in profesional level elite athletes has been investigated. That
elite athletes in different branches of which nutritional supplements they use,
usage frequency, usage and awareness levels are determined
Research;
Basketball,
Volleyball,
Football,
Hentbol.Atletizm,
Fencing, Weightlifting, Tennis, Wrestling, Tekwando, Judo, Swimming, Boxing,
Gymnastics, Badminton, Pentathlon, Skiing, Archery, such as 18 different
olympic branch randomly selected elite 334 athletes applied. The average age
22.58 ± 4.79 year, height average 177.93 ± 10.40 cm. The average weight 75.50
± 14.25 kg. Actively participating in the study of athletes with an average 10.77 ±
4.57 years, the weekly average of 5.670 ±92 days, 3.31 ± 1.28 hours per day,
determined to do exercise.in sportsman, 277 men and 57 of the 334 participating
women. 278 of the 334 athletes participate to study were national athletes and 56
of them were top level at their branches. The education level of athletes were: 2%
primary school, 35% high school, 55% university and 6,3% master/doctorate
degrees.
Study used data gathered by the survey methods and analyzed by
SPSS 15 percent of program statistics and chi square analysis was done on the
frequency.
As a result; From different branches large amount of senior elite
level athletes were used dietary supplements. Substance used by athletes from
over 40 different dietary supplements. The most preferred products was, protein
powders and aminoasids. Athletes used nutritional supports for the purposes of
the first three places, improve performance, increase muscle mass and fitness
ratings. The vast majority of athletes trained in the academic level, even though
85
they are national athletes, dietary supplements do not have enough information
about the use of the product arise. Is widespread use of nutritional ergogenic also
help our country, our product selection is largely the effect of coaches, there is a
personal choice of the appropriate product requirements, taking into account the
potential negative impact on health, determined by experts need to be done. It
has been determined that nutritional ergogenic supports common at our country
Especially in this regard the work of education is necessary to inform athletes and
sports men.
Key words: Elite Sportsmen, Nutrition Supplement Products
86
9.KAYNAKLAR
1.Pehlivan A.Sporda Beslenme.1.Basım. İstanbul : Yaylacık matbaası; 2005
2.Ersoy G. Egzersiz ve Spor Yapanlar için Beslenme.3.Baskı Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım; Mart 2004.
3. Zorba E.Herkes İçin Spor ve Fiziksel Uygunluk. G.S.G.M.
Eğitim Dairesi. Ankara ; 1999.
4.Ersoy G,Alper R, Kargül A. Yüzücü Beslenmesi,Yüzme, Atlama ve Su Topu
Federasyonu Yayını; 1987.
5. Günay M. Egzersiz Fizyolojisi. Ankara, Bağırgan Yayınevi.1998
6.Kurdak SS.Sporda Doping ve İlaç Kullanımı.1. Basım. Ankara:Bağırgan
Yayımevi; Kasım 1996
7. Tian H H, Ong W S, Tan C L. Nutritional Supplement Use Among University
Athletes in Singapore. Singapore Med J 2009; 50 (2) : 165
8.Nutrition Business Journal.2009(20.02.2010).
http://nutritionbusinessjournal.com/supplements/web-seminars/nutrition-industryoverview-webinar/
9.Mc dowall J A: Supplement Use by Young Athletes. Journal of Sports Science
and Medicine (2007) 6, 337-342
10.Tek A N, Pekcan G: Besin Destek Ürünleri Kullanılmalımı.1. Basım.
Ankara:Klasmat matbaacılık;Şubat 2008
11.Ersoy G: Çocuk ve Genç Sporcular İçin Beslenme.Ankara:Ata ofset
matbaacılık;2007
87
12. Akgün N.Egzersiz Fizyolojisi.4.Baskı, II.Cilt. İzmir: Ege Üniversitesi
Basımevi; 1993
13.Ersoy G .Besinsel Ergojenik Yardım.2.baskı.ANKARA:2006
14.Ersoy. G .Egzersiz ve Spor Performansı İçin Beslenme. Ankara:Sistem Ofset;
Mayıs 2010
15.Şanlıer N.Ersoy Y:Anne ve Çocuk İçin Beslenme Prensipleri. 1.basım.
İstanbul:Yaylacık Matbaası; 2005
16.Özdemir G. Ersoy G: Yaşlanma Sürecinde Egzersiz Ve Sağlıklı Beslenmenin
Kazandırdıkları.Ankara. İlksan mabaacılık; 2010
17.Sayan A. Beslenme Alışkanlıkları ve Temel Besin Gereksinimleri.Atatürk
Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1999.Cilt: 2, Sayı: 2, 56-57.
18.Ersoy G. Hasbay A:Sporcu Beslenmesi.1. Basım.Ankara:Klasmat
Matbaacılık;Şubat 2008
19.Sevim Y:Antrenman Bilgisi.7.Basım.Ankara:Nobel Basımevi;Nisan 2007
20.Walji H: Vitaminler.4.Baskı.Ankara:Pelin Ofset;Şubat 2005
21.Baron K:Sporcuların Optimal
Beslenmesi. Ömeroğlu,S. (çev), 1.Basım,
Ankara, Bağırgan Yayımevi, 2002.
22.Güneş Z:Spor ve Beslenme.2.Basım.Ankara:Star ofset;Nisan 2000
23.Meivin H,Williams PHD:The Ergojenik Edge: Pushing The Limits of Sports
Performanse.1.Title.Printed İn The United State of America1998.
88
24.Samur G: Vitaminler,Minareler ve Sağlığımız.Birinci basım. Ankara: Sinem
matbaacılık;Ekim 2006
25. Marc D. Silve
MD: Use of Ergogenic Aids by Athletes. Journal of the
American Academy of Orthopaedic Surgeons.Vol 9, No 1,ocak/şubat 2001
26.Şenel Ö,Güler D,Kaya İ,Ersoy A,Kürkçü R:Farklı Ferdi Üst Düzey Türk
Sporcuların Ergojenik Yardımcılara Yönelik Bilgi ve Yararlanma
Düzeyleri.Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2004, II (2) 41-47
27. Bilgiç SC, Bilgiç P , Ersoy
Sporcuların
Beslenme
Bilgi
G: “2001 Akdeniz Oyunlarına Katılan Türk
ve
Uygulamalarının
Değerlendirilmesi”,
7.
Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Seminer Kitabı, Antalya: Spor Bilimleri
Derneği, 27-29 Ekim 2001, s. 171.
28. Hasbay A, Ersoy G:“Farklı Spor Dallarındaki Elit Düzey Sporcuların Besinsel
Ergojenik Yardımcı Kullanım Durumlarının Değerlendirilmesi”. 7. Uluslararası
Spor Bilimleri Kongresi Seminer Kitabı, Antalya: Spor Bilimleri Derneği, 27-29
Ekim 2001, s. 168
29.
Pulur A, Cicioğlu İ:
Bayan Basketbolcuların Beslenme Bilgisi ve
Alışkanlıkları.Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,
2001.Vol:1, Sayı:2, s.44-47.
30. Göral
K.Saygın Ö, Karacabey K: Amatör ve profesyonel futbolcuların
beslenme bilgi düzeylerinin İncelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi
[Bağlantıda]. (2010). 7:1. Erişim: http://www.insanbilimleri.com
31.Çetin E ,Dölek EB.Orhan Ö:Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek
Okulu Öğrencilerinin Ergojenik Yardımcılar,Doping ve Sağlık Hakkındaki Bilgi ve
Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,
2008, 6 (3) 129-132
89
32.Süel E,Şahin İ,karakaya MA,Savucu Y:Elit Seviyedeki Basketbolcuların
Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Fırat üniversitesi Sağlık.Bil.Dergisi. 2006: 20 (4):
271 - 275
33.Arslan FN. Profesyonel Futbolcuların Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Yüksek
Lisans Tezi.Ankara.Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü ;1995.
34.Yıldıran İ.Bayraktar I:Antrenörlerin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları”, Atletizm
Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2000:40, 21-38.
35. Ersoy G: Beslenme ile İlgili Ergojenik Yardımcılar. Spor ve Tıp. 1993; 1 (4),
12-15.
36. Konopka P:Spor Beslenmesi.Harputluoğlu H çev:Ankara: Bağırgan Yayımevi.
S: 92-209, 2000 çev:
37. Peker S: Sporda Beslenme. 3.Cilt.Gen Matbaacılık ve Reklamcılık. S: 37-39,
Ankara, 1996
38. Özdemir G. Dumlupınar Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Yüksekokulunda
Okuyan Ve Aktif Spor Yapan Öğrencilerin Beslenme Alışkanlıklarının Tespiti Ve
Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya. Dumlupınar Üniversitesi; 2002
39. Ünsal GN, Özdemir G, Ersoy G: The Assessment of the Consumer Awareness
in Nutritional Support Products Usage. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp
Dergisi. 2010: 24 (2): 81 – 88 http://www.fusabil.org
90
10.EKLER
EK 1. ANKET FORMU
Bu anket, bilimsel bir çalışma niteliğinde olup, elit sporcuların
beslenme destek ürünü kullanım durumunu ve bilinç düzeyini belirlemek amacıyla
yapılmaktadır. Bu nedenle verilecek cevapların size en uygun gelen cevaplar olmasına
özen göstermenizi rica eder, teşekkür ederim.
Anket Sıra No:
1. Yaş (yıl) :
2. Cinsiyet : (
) Erkek
(
) Bayan
3. Boy (cm) :
4. Ağırlık(kg):
5. Eğitim durumunuz:
1.ilköğretim
6. Mesleğiniz:
1.işçi
2.lise 3.Üniversite
4.yüksek lisans/doktora
2.memur 3.serbest meslek 4.emekli
5.diğer (………………………………)
7. Milli sporcu musunuz?
1. evet
2. hayır
8. Nerede kalıyorsunuz?
a)Ailemin yanında
b)Tek başıma evimde
c) Yurtta
d) Arkadaşlarımla evde
9. Ailenize gelir getiren tüm bireyler dahil evinizin toplam kazancı ne kadardır?
a)250 – 500 TL
c) 1250 – 1500 TL
b750 – 1000 TL
d) 2000 TL ve üzeri
10. Bir ayda tüm beslenmeniz için ayırdığınız para miktarı ne kadardır?
a) 25– 50 TL
c) 100 – 150 TL
b)50 – 100 TL
d) 200 TLve üzeri
11. Aktif olarak kaç yıldır spor yapıyorsunuz?.............................................yıl
91
12. Aktif olarak hangi spor branşıyla uğraşıyorsunuz?
a)Voleybol
e) Taek-wondo
b) Basketbol
f) Judo
c)Futbol
g) Yüzme
d)Hentbol
h) Güreş
ı) Diğer(…………………..)
13. Haftada kaç gün spor yapıyorsunuz?
. . . . . . . . . . gün
14. Günde kaç saat spor yapıyorsunuz?
.................. saat
15. Beslenme destek ürünü kullanıyor musunuz?
1. Evet
2. Hayır
16.Cevabınız evet ise kullandığınız beslenme destek ürünü ya da ürünlerinin
adlarını (ticari adlarını), kullanım miktarını ve ne sıklıkla kullandığınızı yazar
mısınız?
BESLENME
KULLANIM MĠKTARI/DOZU
NE KADAR
DESTEK
SÜREDĠR
ÜRÜNÜ ADI
KULLANILDIĞI?
92
17. Beslenme destek ürünlerini genellikle nereden satın alırsınız?
1.ilgili mağazalardan
2.eczanelerden
3. aktarlardan
18.Beslenme destek ürünlerine aylık ne kadar harcama yaparsınız?......................TL
19. Beslenme destek ürünleri konusunda bilginiz var mı?
a) Evet
b) Hayır
c) Yeterli düzeyde değil
20. Eğer cevabınız “evet” ise bu bilgileri nereden öğrendiniz? Lütfen önem sırasına göre
numaralandırınız.
(
) Antrenörümden
(
) Derslerden
(
) Kitap, gazete ve dergilerden
(
) Radyo ve Televizyondan
(
) Sağlık Personelinden
(
) Eski sporculardan
(
) Konferans, seminer gibi bilimsel faaliyetlerden
21. Beslenme destek ürünü kullanım amacınız nedir?
1.Zindelik
2.Bağışıklığı artırmak
3.Yaşlanmayı önleme
4.Performans arttırma
5.Rahatlama
6.Kanseri önleme
7.Zayıflama
8. Kas kütlemi artırmak
9.Diğer………………………
93
22.Beslenme destek ürünlerini kullanım konusundaki düşünceleriniz nelerdir?
1.faydası olduğunu düşünüyorum
2.bazen faydası olduğunu düşünüyorum
3.hiçbir olumlu etkisi olduğunu düşünmüyorum
4.zararı olduğunu düşünüyorum
5.bilmiyorum
23. Yararı olduğunu düşünüyorsanız ne gibi yararını gördünüz?
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
24. Zararı olduğunu düşünüyorsanız ne gibi zararını hissettiniz?
………………………………………………………………………………………………………
25. Sizce sporda beslenme ile başarı arasındaki ilişki nasıldır?
a) İlişki yoktur.
b) Çok yakından ilişkilidir.
c) Bilgim yok.
26. Sağlık durumunuz herhangi bir diyet uygulamayı gerektiriyor mu? (Diyet uygulamanız
gerekiyorsa sebebini yazınız.)
a) Hayır
b) Evet (Açıklayınız) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . ………………………………………………………………………...
c) Bazen (Açıklayınız) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . ……………………………………………………………………….
27. Sağlık durumunuz nedeniyle kullandığınız herhangi bir ilaç var mı? Varsa adını,
ne ölçüde ve ne sıklıkta kullandığınızı yazınız.
ĠLAÇ ADI
KULLANIM MĠKTARI/DOZU
NE KADAR
SÜREDĠR
KULLANILDIĞI?
94
28. Genellikle bir günde kaç öğün yemek yersiniz?
a) 1
c) 3
b) 2
d) 4 ve üstü
29. Öğün atlıyorsanız genellikle hangi öğünü atlarsınız?
a) Sabah
b) Öğlen
c) Akşam
d) Ara öğünler
30. Öğün atlama nedeniniz nedir?
a) Yemeğe yeterli zamanı ayıramam nedeniyle
b) İştahsız olduğum için
c) Maddi imkânsızlığım nedeniyle
d) Yemek seçtiğim için
e) Vücut ağırlığımı kontrol altına almak için
31. Bir günde kaç litre sıvı tüketirsiniz?
a) 0,5 – 1 Litre
c) 3-4 Litre
b) 1-2 Litre
d) 5 Litre ve üzeri
32. Antrenman veya yarışmadan kaç saat önce yemek yersiniz ?
a) ½ saat
c) 2 saat
b) 1 saat
d) 3-4 saat
33. Spor yaparken sıvı ihtiyacınızı daha çok hangi içecekle karşılarsınız?
a) Su
d) Kolalı içecek
b) Meyve suyu
e) Maden suyu
c) Tuzlu ayran
f) sporcu içeceği
34. Antrenman veya yarışma öncesi beslenmenizde ne gibi uygulamalar yaparsınız?
a) Hiçbir değişiklik yapmam.
b) Protein ağırlıklı beslenirim. (Et, süt, yoğurt,.........)
c) Karbonhidrat ağırlıklı beslenirim. (Ekmek, tahıl, hamurlu besinler, şekerli
besinler,.....)
d) Yağ ağırlıklı beslenirim. (Kızartmalar,......)
e) Protein + Karbonhidrat ağırlıklı beslenirim.
95
35. Antrenman ve yarışma anında veya devre aralarında beslenmenizde en sık
yaptığınız uygulama aşağıdakilerden hangisidir?
a) Bir şey yemem ve içmem
g) Bol su içerim
b) Meyve suyu içerim
h) Limonata içerim
c) Kola, gazoz içerim
ı) Enerji içeceği içerim
d) Spor içeceği içerim
i) Diğer……………….
e) Spor jelleri tüketirim
f)
Çay kahve içerim
36. Antrenman ve yarışma sonrası beslenmenizde en çok yaptığınız uygulama
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Öğün zamanımı bekleyerek hazırda hangi besin varsa onu tüketirim
b) Bol su içerim
c) Meyve suyu içerim
d) Meyve yerim
e ) Spor içeceği içerim
f) Karbonhidrattan zengin besinler tüketirim
37. Fiziksel aktiviteyi artırıcı besinleri önem sırasına göre numaralandırınız.
(
) Et ve mamulleri
(
) Tereyağı
(
) Süt ve türevleri
(
) Bal, pekmez
(
) Makarna, bulgur, pirinç
96
38. AĢağıdaki sorulara size en uygun gelen cevabı iĢaretleyiniz.
Doğru
Bilmiyorum
YanlıĢ
Ek vitamin mineral kullanımı mutlaka
gereklidir.
Vitaminler vücuda enerji verir.
Antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi
yoktur.
Bitkisel her ürün zararsızdır.
Herkes multivitamin kullanabilir.
Beslenme destek ürünleri kullanmak için
doktora danışmak gerekmez.
Beslenme destek ürünleri kullanırken dozu
bizim için önemli değildir.
Gereksinimden fazla alınan vitamin
minerallerin zararı olmaz.
Kas kütlesini artırmak için gereksinimden
fazla protein desteği kullanılmalıdır.
97
EK 2.TEġEKKÜR
TEġEKKÜR
Bu araştırmanın başından sonuna kadar yardımlarını ve
desteklerini esirgemeyen değerli danışman Hocam Prof. Dr. Kadir
GÖKDEMİR ‟e , yorum ve tecrübelerini esirgemeyen Uzman Diyetisyen
Sayın Günay ÖZDEMİR‟ e,çalışmamı teşvik ve motive eden Yrd.Doç. Dr.
Hüseyin EROGLU ve İbrahim CİCİOGLU hocalarıma,her konuda bana
destek olan değerli ablam Nuran ACAR ‟a ve çalışmaya katkısı olan
Antrenör,Yönetici ve tüm Sporculara ……………….
sonsuz TEŞEKKÜRLER.
98
ÖZGEÇMĠġ
Hakan YARAR 01.09.1980 yılında Yozgat‟ta doğdu. İlk, orta
ve lise öğrenimini Yozgat‟ta tamamladı. 2001-2007 yılları arasında Gazi
Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Antrenörlük eğitimi
bölümünde eğitim gördü.2008 yılında Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı‟nda Antrenman ve hareket
bilimleri Yüksek Lisans programını kazandı.Halen aynı üniversitede
yüksek lisans eğitimine devam etmektedir.
99