Çocuk Hakları
advertisement
Çocuk Hakları Ed�tör: Z�hn� MEREY Editör: Zihni Merey ÇOCUK HAKLARI ISBN 978-605-318-735-6 DOI 10.14527/ 9786053187356 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Aralık 2016, Ankara Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu Bultan Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net Hakları elinden alınmış bütün dünya çocuklarına... BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. Bölüm: Hukukta Çocuk Kavramı Öğrt. Durdane Öztürk 2. Bölüm: Çocukluğun Tarihi Yrd. Doç. Dr. İkbal Tuba Şahin Sak 3. Bölüm: Dünya’da ve Türkiye’de Çocuk Haklarının Genel Durumu Yrd. Doç. Dr. Ramazan Sak 4. Bölüm: Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi Doç. Dr. Zihni Merey 5. Bölüm: Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri PDR Uzman Semra Kiye 6. Bölüm: Çocuğun Temel Hakları PDR Uzman Fadıl Karakoç 7. Bölüm: Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları Öğrt. Melek Dündar 8. Bölüm: Çocuğun Kültürel Hakları PDR Uzman Eşref Dalçiçek 9. Bölüm: Çalışan Çocukların Hakları Öğr. Gör. Ebubekir Ceyhan 10. Bölüm: Çocuk İstismarı ve İhmali PDR Uzman Engin Turgut 11. Bölüm: Özel Gereksinimli Çocukların Hakları Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Mengi 12. Bölüm: Çocuk Haklarının Etkinliklerle Öğretimi Öğrt. Özlem Elvan ÖN SÖZ Çocuk masum, duyarlı ve bağımlı bir varlıktır. Aynı zamanda da meraklı, canlı ve umut doludur. Bu dönemini neşe ve huzur içinde oynayarak, yeni şeyler öğrenerek ve gelişerek geçirirse, hem kendisi mutlu olur hem de toplumun mutluluğuna ve refahına katkıda bulunur. Bu, ancak çocuklarımızın haklarını korumak ve geliştirmekle mümkündür. Çocuklar geleceğin yetişkinleridir. Küreselleşen bir dünyada, demokratik bir toplumda ve birbirimize bağımlı olduğumuz bu evrende kendi ayakları üzerinde duran, özgür düşünen ve karar veren bireyler yetiştirmek, çocuk haklarına önem vermeyi zorunlu kılar. Çocuk hakları konusu bugünlerde en çok telaffuz edilen konuların başında gelmektedir. Bunun sebebi çocuk haklarının korunması sorununun, günümüzün (tüm dünyada) başat sorunlarından birisi olmasıdır. Bu nedenle yetişkinlerin çocuk haklarını yerine getirme yükümlülükleri, insan haklarıyla ilgili her türlü uluslararası düzlemde yer almıştır. Çocuk Hakları adını taşıyan bu kitapta, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin çizdiği çerçevede çocuk haklarının tarihsel gelişimi, çocuk haklarına dair sözleşmenin kabulü, dayandığı felsefi temeller ve ilkeler ile sözleşmenin içeriği, konusu ve önemi yer almaktadır. Ancak çocuk haklarını daha iyi anlayabilmek için ‘hukukta çocuk kavramı’, ‘dünyada ve Türkiye’de çocuk haklarının genel durumu’na ilişkin bilgiler de kitaba dâhil edilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapacak öğretmen adayları için hazırlanmış olan bu kitapta Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı, Çocukluğun Tarihi, Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Haklarının Genel Durumu, Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi, Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri, Çocuğun Kişisel Temel Hakları, Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları, Çocuğun Kültürel Hakları, Çalışan Çocukların Hakları, Çocuk İstismarı ve İhmali, Özel Gereksinimli Çocukların Hakları, Çocuk Haklarının Etkinliklerle Öğretimi gibi çocuk haklarının ana konuları yer almaktadır. Bölümlerin haftalık ders saatlerinden hareketle, konular öğrencilerin seviyelerine uygun ve sistematik bir şekilde verilmiştir. Bu nedenle eserin elden geldiğince öğretici olmasına ve konuların anlaşılır bir dille ifade edilmesine çalışılmıştır. Bu kitabın hazırlanması sırasında birçok kişinin desteğini gördüm. Bu nedenle çalışmada emeği geçen, bana fikri, fiili ve manevi yardımlarını esirgemeyen tüm meslektaşlarıma; kitabın baskısı ve dizgisi ile ilgili işlemlerde yardımını esirgemeyen Pegem Akademi Yayınevi sahibi Servet SARIKAYA’ya, tüm yayınevi çalışanlarına ve özellikle bütün çalışmalarım boyunca manevi desteği ile beni motive eden eşime ve oğullarıma teşekkürlerimi sunarım. Zihni MEREY zihnimerey@hotmail.com İÇİNDEKİLER Ön Söz ............................................................................................................................vii 1. BÖLÜM HUKUKTA ÇOCUK KAVRAMI Giriş ..................................................................................................................2 Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı ........................................................3 Anayasada Çocuk ...................................................................................................5 Medeni Hukukta Çocuk Kavramı ..........................................................................5 Medeni Hukuka Göre Kişiliğin Başlangıcı ve Sonu ...............................................6 Hukuka Göre Çocukluğun Başlangıcı ....................................................................8 Hukuka Göre Çocukluğun Sona Ermesi ................................................................9 Medeni Hukuk Açısından Çocuğun Ehliyeti ...................................................9 Çocuğun Hak Ehliyeti .............................................................................................9 Çocuğun Fiil Ehliyeti ...............................................................................................13 Fiil Ehliyetinin Koşulları .........................................................................................15 Fiil Ehliyetine Göre Çocukların Hukuki Durumu ..........................................20 Tam Ehliyetler ........................................................................................................20 Sınırlı Ehliyeler ........................................................................................................20 Tam Ehliyetsizler .....................................................................................................20 Sınırlı Ehliyetsizler...................................................................................................22 Özet ...................................................................................................................25 Kaynakça ..........................................................................................................26 2. BÖLÜM ÇOCUKLUĞUN TARİHİ Giriş ..................................................................................................................28 Çocukluğun Tarihi ...........................................................................................28 Batı’da Çocukluğun Tarihi ve Değişen Çocukluk Anlayışları ........................28 Orta Çağ’da Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı .........................................29 16. ve 17. Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı ..............................30 18. Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışı .........................................30 x Çocuk Hak arı 19. ve 20.Yüzyılda Çocukluğun Tarihi ve Çocukluk Anlayışları...........................31 Osmanlı Toplumunda Çocukluk Anlayışı .......................................................33 Özet ..................................................................................................................35 Kaynakça ..........................................................................................................36 3. BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ÇOCUK HAKLARININ GENEL DURUMU Giriş ..................................................................................................................40 Sağlıklı Yaşam Hakkı ..............................................................................................42 Eğitim Hakkı............................................................................................................44 Çocuk İşçiliği ...........................................................................................................47 Çocuk Askerler ........................................................................................................51 Çocuk Evliliği ...........................................................................................................52 Özet ...................................................................................................................55 Kaynakça ..........................................................................................................56 4. BÖLÜM ÇOCUK HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ Giriş ..................................................................................................................60 Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi................................................................60 Dünyada Çocuk Haklarının Tarihsel Gelişimi ................................................60 Çocuk Hakları Sözleşmesi................................................................................61 Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Kabulü ..........................................................61 Türkiye’de Çocuk Haklarının Tarihi Gelişimi ........................................................63 Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Genel Özellikleri ....................................................64 Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin İçeriği ve Konusu .........................................65 Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Önemi ...................................................66 Çocuk Hakları Açısından Önemi ...........................................................................66 Sözleşmenin Çocuk Hakları Eğitimi Açısından Önemi .........................................68 Özet ...................................................................................................................69 Kaynakça ..........................................................................................................70 k r xi 5. BÖLÜM ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN TEMEL İLKELERİ Giriş ..................................................................................................................74 Çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri ..................................................75 Yaşama ve Gelişme Hakkı ......................................................................................76 Ayrımcılık Yasağı.....................................................................................................79 Çocuğun Yüksek Yararının Korunması ..................................................................81 Çocuğun Görüşlerine Saygı Duyulması/ Katılım Hakkı .......................................83 Kaynakça ..........................................................................................................89 6. BÖLÜM ÇOCUĞUN TEMEL HAKLARI Giriş ..................................................................................................................92 Çocuğun Kişisel Temel Hakları .......................................................................92 Çocuğun Yaşama Hakkı..........................................................................................92 Çocuğun İsim Vatandaşlık Kimlik ve Nüfusa Kayıt Hakkı ...................................93 Çocuğun Düşüncesini İfade Etme Hakkı................................................................95 Çocuğun Din ve Vicdan Özgürlüğü .......................................................................96 Özel Yaşamın Gizliliği ve Haberleşme Özgürlüğünün Korunması Hakkı ............98 Eşit Muamele Görme ve Ayrımcılıktan Korunma Hakkı ......................................99 Çocuğun Her Türlü Şiddete Karşı Korunma Hakkı ........................................... 100 Çocuğun Dernek Kurma ve Barışçı Toplanma Hakkı ........................................ 102 Özet ................................................................................................................ 103 Kaynakça ....................................................................................................... 104 7. BÖLÜM ÇOCUKLARIN EKONOMİK VE SOSYAL HAKLARI Giriş ............................................................................................................... 106 Çocukların Ekonomik ve Sosyal Hakları...................................................... 107 Sosyal Hakların Özellikleri .................................................................................. 107 Ekonomik ve Sosyal Hakların Çocuklar için Önemi .......................................... 108 xii Çocuk Hak arı Sağlık, Çevre ve Sosyal Güvenlik Hakkına İlişkin Yasal Düzenlemeler ...... 110 Sağlık Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ............................ 110 Çevre Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ............................. 114 Sosyal Güvenlik Hakkına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ........... 118 Özet ............................................................................................................... 123 Kaynakça ....................................................................................................... 125 8. BÖLÜM ÇOCUĞUN KÜLTÜREL HAKLARI Giriş ............................................................................................................... 130 Çocuğun Kültürel Hakları ............................................................................ 131 Çocuğun Eğitim Hakkı ................................................................................. 132 Ulusal Düzenlemelerde Çocuğun Eğitim Hakkı ................................................. 133 Uluslararası Düzenlemelerde Çocuğun Eğitim Hakkı ........................................ 144 Engelli Çocukların Eğitim Hakkı ......................................................................... 150 Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlardan Korunma Hakkı................. 152 Çocuğun Bilgi Edinme Hakkı .............................................................................. 152 Çocuğun Zararlı Yayınlardan Korunma Hakkı.................................................. 154 Özet ............................................................................................................... 161 Kaynakça ....................................................................................................... 162 9. BÖLÜM ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Giriş ............................................................................................................... 166 Çalışan Çocukların Hakları .......................................................................... 167 Çocuk ve Genç İşçiliği .......................................................................................... 167 Çocuk İşçiliğinin Tarihsel Gelişimi ...................................................................... 167 Çocukları Çalışmaya İten Nedenler .................................................................... 170 Çalışmanın Çocuk Üzerindeki Etkileri................................................................ 172 Çalışan Çocukların Haklarına İlişkin Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler........................................................................................................ 173 Özet ................................................................................................................ 179 Kaynakça ....................................................................................................... 180 k r xiii 10. BÖLÜM ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİ Giriş ............................................................................................................... 184 Çocuk İstismarı ve İhmali ............................................................................. 185 Çocuk İstismarı ve İhmalinin Tarihçesi .............................................................. 186 Psiko-sosyal Açıdan Çocuk İstismarı ve İhmali ................................................. 187 Çocuk İstismar ve İhmalinin Nedenleri ............................................................. 187 İstismar ve İhmali Bildirim Yükümlülüğü .......................................................... 190 Çocuklara Yönelik İstismar ve Şiddet Eylemlerine İlişkin Veriler ve Alınması Gerekli Önlemler .................................................................................. 191 Çocuk İhmali ve İstismarına İlişkin Ulusal Düzenlemeler.......................... 197 Çocuk İhmali ve İstismarına İlişkin Uluslararası Düzenlemeler ....................... 197 Çocuğun İhmal, İstismar ve Şiddet Suçlarına Karşı Ceza Hukukunda Korunması ............................................................................................................ 197 Özet ................................................................................................................ 200 Kaynakça ....................................................................................................... 202 11. BÖLÜM ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN HAKLARI Giriş ............................................................................................................... 206 Özel Gereksinimli Çocuklar ......................................................................... 206 Uluslararası Düzeyde Özel Gereksinimli Çocuklara Yönelik Yapılan Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 207 Türkiye’de Özel Gereksinimli Çocuklara Yönelik Yapılan Yasal Düzenlemeler ....................................................................................................... 209 Özel Gereksinimli Çocukların Sağlık Hizmetlerine Yönelik Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 210 Özel Gereksinimli Çocukların Bakım Hizmetlerine Yönelik Yasal Düzenlemeler .............................................................................................. 211 Özel Gereksinimli Çocuklar için Özel Eğitim .............................................. 215 Özel Eğitimin Amaçları ve Temel İlkeleri............................................................ 217 Özel Gereksinimli Çocuklar için Erken Tanı ve Önemi ...................................... 218 Özel Eğitime Gereksinim Duyan Bireylerin Eğitsel Değerlendirme ve Tanılaması .............................................................................. 218 Özel Gereksinimli Çocukların Yönlendirme, Yerleştirme ve İzlemesi ................ 219 Özel Eğitimde Kullanılan Yöntemler ................................................................... 221 xiv Çocuk Hak arı Türkiye’de Özel Eğitimin Kısa Tarihçesi ..................................................... 221 Türkiye’de Özel Eğitim ile İlgili Yasal Düzenlemeler .......................................... 222 Özel Gereksinimli Çocukların Rehabilitasyonu ile İlgili Yasal Düzenlemeler ... 228 Özet ................................................................................................................ 230 Kaynakça ....................................................................................................... 231 12. BÖLÜM ÇOCUK HAKLARININ ETKİNLİKLERLE ÖĞRETİMİ Giriş ............................................................................................................... 234 Çocuk Hakları ile İlgili Örnek Olaylar ................................................................ 235 Çocuk Hakları ile İlgili Etkinlikler....................................................................... 237 Kaynakça ....................................................................................................... 249 EKLER İNSAN HAKLARI EVRENSELBİLDİRGESİ (10 ARALIK 1948) ....................... 251 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ.......................................................... 255 BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE DAİR ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ ............... 273 1. BÖLÜM HUKUKTA ÇOCUK KAVRAMI Giriş Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı • AnayasadaÇocuk • MedeniHukuktaÇocukKavramı • MedeniHukukaGöreKişiliğinBaşlangıcıveSonu • HukukaGöreÇocukluğunBaşlangıcı • HukukaGöreÇocukluğunSonaErmesi Medeni Hukuk Açısından Çocuğun Ehliyeti • ÇocuğunHak ehliyeti • ÇocuğunFiil Ehliyeti • FiilEhliyetiKoşulları Fiil Ehliyetine Göre Çocukların Hukuki Durumu • TamEhliyetler • SınırlıEhliyeler • TamEhliyetsizler • SınırlıEhliyetsizler Özet Kaynakça Hedeflenen Kazanımlar Bu bölüm sonunda aşağıdaki kazanımlara ulaşmamız beklenmektedir. • TürkHukukSistemiAçısındanÇocukKavramınıKavrayabilme • MedeniHukukAçısındanÇocuğunEhliyetiniKavrayabilme • ÇocuğunHak ve Fiil Ehliyetlerini Kavrayabilme 2 Çocuk Hak arı “Eğer bir gün yolunuzu kaybederseniz bir çocuğun gözlerinin içine bakın; çünkü bir çocuğun bir yetişkine öğretebileceği her zaman üç şey vardır: Nedensiz yere mutlu olmak, her zaman meşgul olabilecek bir şey bulmak ve elde etmek istediği şey için var gücüyle dayatmaktır. ” Paulo Coelho Giriş Bir ülkenin geleceği çocuklardır. İyi yetiştirilmiş çocuklar, iyi bir gelecek demektir. Bireyin ne zamana kadar çocuk kabul edileceği ve çocuk kavramı her bir bilim dalına göre farklılık göstermektedir. Aynı bilim dalının çeşitli kollarında bile bu farklılığa rastlanabilir. Birçok devlet tarafından kabul edilen çocuk hakları evrensel bildirisine göre on sekiz yaşına kadar herkes çocuk kabul edilmektedir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile çocuklara verdikleri önem arasında güçlü bir ilişki vardır. Çağdaş toplumlarda çocuğa verilen hakların ve çocuğun korunmasına yönelik düzenlemelerin çok daha fazla olduğu görülmektedir. Çünkü çocuk, korunmaya muhtaç bir insan varlığıdır. Toplumun önemli bir parçası olan çocuğun çeşitli alanlardaki (zihinsel, ahlaki, bedensel, duygusal, sosyal) gelişimini sağlamak, eğitimine ilişkin düzenlemeleri yapmak ve onun haklarını korumak devletin görevidir. Devlet ise bunu hukuk aracılığıyla yapar. Çocuğun hak ve özgürlüklerinin korunması geçmişten günümüze kadar hukuku ilgilendirmiştir. Hukukta çocuk kavramı, belli bir yaşın altındakiler için kullanılırken, bu sınırlama hukukun çeşitli dallarına göre de farklılık göstermektedir. Hukukun çocuklara özgü dalına çocuk hukuku denir. Çocuk hukuku, ulusal ve uluslararası alanda çocukların haklarını güvence altına almayı amaçlar. Çocuk hukuku içinde barındırdığı kurallarla çocuğun değerini, onurunu, saygınlığını korur. Çocuğun anne ve babasına karşı olan hakları da çocuk hukukunun içinde yer alır. Nitekim çocuğun ilk doğal ortamı ailedir. Aile ise toplumu oluşturan önemli bir unsurdur. Devletin hukuk kuralları ile çocuğu koruması, çocuğa faydasının yanı sıra topluma da faydalıdır. Çünkü her yönden sağlıklı bir çocukluk geçirmiş bireyler, sağlıklı aileleri; sağlıklı aileler ise sağlıklı toplumu oluşturur. Toplumun sürekliliği için ise bu önemlidir. Çocukların kendi hak ve özgürlüklerini bilmesi ve koruması insan hakları eğitimi için önemlidir. Çünkü bilinmeyen ve kullanılmayan haklardan yararlanılamaz. Çocuk, küçük fakat küçümsenmeyecek bir konudur. Bu bölümde Türk hukuk sistemindeki çocuk kavramı, daha çok medeni hukuk açısından incelenerek çocukluğun başlangıcı ve sona ermesi, çocuğun ehliyetleri, bu ehliyetlerin koşulları ve sınırlılıkları anlatılmaktadır. Türk hukukunda çocukluk, kişiliğin kazanılmasıyla başladığından ve kişiler hukuku medeni huku- Hukukta Çocuk Kavramı 3 kun içerisinde yer aldığı için konu daha çok medeni hukuk açısından incelenmeye çalışılmıştır. Türk Hukuk Sisteminde Çocuk Kavramı İnsan sosyal bir varlık olduğu için, diğer insanlarla bir arada yaşama ihtiyacı duyar. İnsanların, bir arada yaşayabilmesi ve toplumların devamı için bir takım toplumsal düzen kuralları gereklidir. Bu kurallardan biri hukuktur. Hukuk, hak kavramının çoğuludur, bir diğer ifade ile hukuk haklar demektir. Hukuk, halk dilinde bir kimseyle olan iyi dostluk ilişkilerini ifade eder (Öztan, 2003). Hukuk kurallarını diğer toplumsal kurallardan ayıran en önemli özellik kişilerin bu kurallara uymasının onlara bırakılmamış olmasıdır. Toplumlarda bu kurallara bireylerin uyması için bir yaptırıma, bu yaptırımı uygulayacak bir güce gerek vardır. Toplumda bireylerin gerek birbirleriyle gerekse toplum veya devletle ilişkilerini düzenleyen ve bu kurallara uyulmadığı takdirde devlet yaptırımına bağlanmış bulunan kurallar bütününe “Hukuk” denir (Remzi, Aydın ve Ispartalı, 2013). Hukuk, belli bir toplumda, belli bir dönemde yürürlükte olan ve devlet tarafından yaptırıma (müeyyideye) bağlanmış toplumsal davranış kurallarının bütünüdür (Teziç, 2009). Tanımlardan da anlaşıldığı üzere hukuk, toplumdaki düzeni sağlar. Toplumun bir parçası ise çocuklardır. Çocuklar bir parçası oldukları toplumu yansıtırlar ve dolayısıyla heterojen bir grupturlar. (Franklin, 1993). Çocuk geliştikçe bağımlılığı azalarak bireysel davranışlar da bulunmaya başlayacak kendisini bulunduğu çevre ve topluma kabul ettirecektir (Yelesdağ, 2006). Çocuğun tanımı ve önemi her topluma, kültüre ve bilim dalına göre farklılaşmakta olup kesin ve tek bir tanımı bulunmamaktadır. Çok boyutlu bir kavram olan çocuğun, gündelik dildeki kullanımı ile hukuk alanındaki kullanımı oldukça birbirinden farklıdır. Çocuk kavramı hukukta iki şekilde anlam bulmaktadır. Birinci anlamda çocuk, ana-babadan türeyen kişi, evlat anlamına gelir ve çocuk kavramı soy bağını belirtmek amacıyla kullanılır. İkinci anlamda ise çocuk, özel korumaya alınan, kendisine özel haklar ve ayrıcalıklar tanınan yetişkin olmayan insan “küçüktür” (Taşkın, 2006). Çocuğun korumasını ve yararını gözeten, hukukun çocuğa özgü dalına ise “Çocuk Hukuku” denir. Çocuk hukuku; En geniş anlamıyla çocuk hukuku, özel hukuk, kamu hukuku, sosyal hukuk ve uluslararası hukukta çocukların haklarını düzenleyen kuralların bütününden oluşur. Dar anlamıyla ise ana baba ve çocuklar arasındaki hakları, 4 Çocuk Hak arı görevleri ve ilişkileri düzenleyen kurallardan oluşur. Karma nitelikli bir hukuk dalı olan çocuk hukukunun bazı bölümlerinde özel hukuk, bazı bölümlerinde de kamu hukuku ilkeleri egemendir (Akyüz, 2013). Konuyu daha anlaşılabilir kılmak adına, hukukun kolları ve içerisinde yer alan hukukun dalları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Hukukun Kollara Ayrılması Kamu Hukuku Anayasa Hukuku İdare Hukuku Özel Hukuk Medeni Hukuk Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku İş Hukuku Ceza Hukuku Yargılama Hukuku Devletler Genel Hukuku Mali Hukuk Kişiler Hukuku Ticari İşletme Vatandaşlık Hukuku Aile Hukuku Şirketler Hukuku Yabancılar Hukuku Miras Hukuku Kıymetli Evrak Hukuku Kanunlar İhtilafı Eşya Hukuku Deniz Ticaret Hukuku Sigorta Hukuku Çocuk hukuku kamu hukukundan ve özel hukuktan yararlanan fakat onların dışında olan bir hukuktur. Çocuk hukuku birçok hukuk dalı ile ilişkilidir. Örneğin özel hukuk içerisinde yer alan medeni hukukta çocukluğun başlangıcı, çocuk hakları, çocuğun anne babası ile ilişkileri gibi birçok konu yer almakta olup doğrudan çocuk hukuku ile ilgili bir hukuk dalıdır diyebiliriz. Kamu hukuku içersinde yer alan ceza hukukunda da çocuklar ile ilgili yasal düzenlemeler yer almaktadır. Çocuk hukuku bakımından “çocuk” tanımının yapılabilmesi için ömrünün hangi bölümünün çocukluk devresi olarak kabul edildiğinin tespiti gerekmektedir. Bunun için de çocukluk yaşının ne zaman bitiği problemi ortaya çıkar. Hukuki açıdan “çocuk” sözcüğüyle henüz reşit olmamış ergenler, 12-18 yaş grubu kastedilmektedir (Kobat, 2009). Çocuk hukukunun amacı: Çocuğu ailede, okulda, sokakta, mahkemede, cezaevinde, uluslararası ilişkilerde; kısaca her zaman ve her yerde korumak ve üstün yararını sağlamaktır. Bu hukukun nihai amacı, çocukların, hayatın en kırılgan döneminde hak ettikleri gibi yaşamalarıdır; hedef, çocuğu, hakların öznesi kılmak, hakların konusu olmaktan çıkarmaktır (Fendoğlu, 2014).
