Kapı komşumuzda gezegen

ESO/M.Kornmesser
Kapı komşumuzda gezegen
Kızıl gökyüzü altında yaşam olabilir mi?
Haftalar süren dedikoduların ardından, Güneş’ten “yalnızca” 4.24 ışıkyılı uzaklıktaki Proxima Centauri
adlı cüce yıldızın çevresinde kayaç bir gezegenin varlığı kesin olarak belirlendi.
Uluslararası bir gökbilimciler ekibi tarafından ESO’nun (Avrupa Güney Gözlemevi) Şili’deki teleskoplar
ve ardından bir ortak çalışma çerçevesinde başka büyük teleskoplarla yapılan gözlemler sayesinde
keşfedilen ve Proxima b adı verilen gezegene ait ilk belirtiler 2013 yılında görülmüş, ancak keşif
doğrulanamamıştı. Bu yılın ilk yarısında yeniden başlanan ve aralıksız sürdürülen gözlemlerle
gezegenin varlığı, yıldızının yörünge hareketinde yol açtığı saatte 5 km (insanın yürüme hızı)
değerinde yalpaları belirleyen çok duyarlı araçlarla kesinleştirildi.
Yıldız Güneş’ten çok daha küçük olduğu vedolayısıyla kütleçekimi de daha zayıf olduğu için, gezegen
yıldızına çok yakın bir yörüngede dolanıyor. Kırmızı cüce sınıfından olan yıldızına olan uzaklığı,
Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının (1 Astronomi Birimi (Astronomic al Unit = AU = 150 milyon km) )
yirmide biri kadar. Dolayısıyla yıldızı çevresindeki bir turunu (yılını) 11.2 günde tamamlıyor. Proxima
b’nin yıldızından sağladığı enerjinin,
Dünya’nın Güneştensağladığının yüzde 65’i
kadar olduğu, dolayısıyla yıldızına yakınlığına
karşın, üzerinde yaşam barındıracak
koşulların varlığı gökbilimcilerce gözardı
edilmiyor.
İspanya, Belçika, Fransa, Almanya,
İngiiltere ve ABD’den gökbilimcilerin
oluşturduğu ekibin Nature dergisinin
25 Ağustos tariihli sayısında
yayımlanan çalışmalarının
bulgularına göre, Proxima b, yıldızına
yakınlığı nedeniyle, bildiğimiz yaşam
için gerekli olan sıvı haldeki suyun
varolabileceği sıcaklıkta olan ve
gökbilim dilinde “yaşam kuşağı” diye
adlandırılan disk şeklindeki bir bölge
içinde yer alıyor. Ancak ,üzerinde
yaşam barındırabilecek koşulları
taşıyıp taşımadığının belirlenebilmesi
için uzun süreli yeni gözlemler
gerekiyor. Ama kırmızı cüce
yıldızların bazı özellikleri ve yaşam
kuşaklarının yıldıza yakınlığı, kuşak
içindeki gezegenlerde sıvı suyun
varlığına karşın yaşam karşısına bazı
engeller çıkarıyor.
Bunlardan biri, bu yıldızların,
gençliklerinde çok aktif olmaları ve
çevrelerne Güneş’tekilerden çok
daha güçlü manyetik fırtınalarla
çevrelerine yüksek enerjili parçacık
ve radyasyon püskürtmeleri.
Bir ikincisi, gezegenlerin, yakınlıkları
nedeniyle büyük olasılıkla
“kütleçekim kapanı” olgusuyla, yani
kendi çevrelerinde dönüş hızlarıyla
yıldız çevresindeki tur sürelerinin
eşitlenmesi nedeniyle bir yüzlerin
sürekli yıldıza bakarak aşırı ısnması,
ters taraftaki yarıkürenin ise donmuş
halde bulunması.
Gezegenin yıldızından sağladığı
enerji, Dünya’nın Güneş’ten sağladığının üçte ikisi kadar. Samanyolu’ndaki sayıları 400 milyara kadar
ulaşabileceği düşünülen yıldızların yüzde 70 kadarını Proxima Centauri gibi kırmızı cüce yıldızlar
oluşturuyor ( Bkz: https://kurious.ku.edu.tr/sites/kurious.ku.edu.tr/files//yildiz_cesitleri.pdf )
Bunların kütleleri Güneş’inkinin onda biri kadar olabiliyor ve ömürleri de 10 trilyon yıla ulaşabiliyor.
Bu sınıftan yıldızlar Enerjilerinin büyük bölümünü kızılaltı ışık dalga boylarında yaydıklarından
gezegenlerinde gökyüzünün pembe-kızıl bir renkte olacağı düşünülüyor (Bkz: yukarıdaki temsili
resim). Ancak, kızılaltı ve görülebilir (optik) ışık gezegene ısı sağlarken, X ışınları ve morötesi ışınlardan
oluşan şiddetli radyasyon, yakın gezegenlerdeki atmosfer ve suyun uzaya kaçmasına yol açabiliyor.
Proxima b,bu şiddetli ışınıma Dünya’ya Güneş’ten gelene kıyasla yüzde 60 daha fazla maruz ve 5
milyar yıllık geçmişi sırasında atmosferini ve yüzeyindeki suyunu büyük ölçüde yitirmiş olabilir.
Gezegenin başlangıçta yüzeyinde ne kadar su bulunduğu bilinmemekle birlikte, gökbilimcilern
hesaplarına göre ilk 100-200 milyon yıl içinde 1 okyanus hacminde su yitirmiş olabilir.
Dolayısıyla gezegen, şimdi kuru ve atmosferden yoksun bir dünya da olabilir, ama atmosferini ve
suyunun büyük bölümünü bir şekilde korumuş da olabilir.
Proxima b adı verilen
gezegen, Centaurus
(Erboğa) Takımyıldızı
bölgesinde üçlü bir
yıldız sistemi olduğu
düşünülen Alpha
Centauri sisteminde
yer alan Proxima
Centauri adlı yıldızın
çevresinde dolanıyor.
Sistem Güneş’le aynı
sınıftan (Sarı) ama biraz daha kütleli ve biraz daha sıcak bir yıldız olan Alpha Centauri A ve Güneşten
biraz daha küçük kütleli ve biraz daha soğuk(“ K sınıfı “turuncu cüce” sınıfından) Alpha Centauri B adlı
iki yıldızın çevresinde dolandığı sanılan Proxima Centauri adlı M-sınıfı “kırmızı cüce” yıldızdan
oluşuyor. Bununla birlike Proxima Centauri’nin sistemin üçüncü bileşeni olup olmadığı kesin değil;
çünkü iki büyük yıldız birbireri çevresinde 16 milyar km mesafede dolanırlarken, Proxima Centauri
bunlardan çeyrek ışık yılı (1 ışıkyılı = yaklaşık 9.5 trilyon km) uzaklıkta ve eğer sisteme aitse, bunların
çevresindeki bir turunu 500.000 yıldan daha uzun bir sürede tamamlaması gerekiyor. Sürenin
uzunluğu nedeniyle gökbilimciler kesin bir şey söyleyemiyorlar.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR:
“Planet found in habitable zone around nearest star”, ESO, 24 Ağustos 2016
“Rocky planet found orbiting habitable zone of nearest star”, Carnegie Institution for Science, 24
Ağustos 2016
“Earth-like planet found orbiting our nearest stellar neighbor”, ScienceOnline, 24 Ağustos 2016
The habitability of Proxima Centauri b,
http://www.ice.cat/personal/iribas/Proxima_b/index.html