Müzik Teorisi ve Solfeje Giriş II

Müzik Teorisi
Giriş II
ve
Solfeje
Ses sıralamaları her zaman ilk bölümde örneğini verdiğim gibi
tek bir şekilde değildir. Şarkı için en uygun tona göre
sürekli olarak farklı sıralamalar tercih edilir. Tabii
sıralamadan kasıt basit bir yer değişimi değil, müzik
teorisinde sıralamanın farklı notalardan başlatılmasının yanı
sıra ses aralığı sıralaması da değişir. Bunun sonucu olarak
kimi sesler kullanılır, kimi sesler kullanılmaz. Bu yüzden her
gam birbirinden farklıdır.
Gamlar nota sıralamalarıdır. Notalar neredeyse hiçbir zaman
kuralsız bir biçimde sıralanamaz. Sıralandığı zaman da, yani
örneğin gitar klavyesinde rastgele veya tüm perdelerde sırayla
gidildiğinde buna Kromatik (Chromatic) gam adı verilir. Çok
nadir de olsa kimi şarkılarda kullanıldığı oluyor. Nadir,
çünkü bu kullanım hoş sesler ortaya çıkartmaz.4
Herkesin bildiği o Do, Re, Mi sıralamasının adı Do majör gamı.
Majör ve Minör gam kavramına da yavaş yavaş girelim. İki temel
gam vardır, bunlardan biri Do majör, diğeri ise La minör
gamıdır. İkisi ilk görünüşte birbirinin aynısı, yalnızca
sıralamaya farklı bir noktan başlanmış versiyonu gibi görünür,
fakat işin içine girildiğinde durum çok farklı. Standart
gamların tamamı bu iki gamın sıralamasından türer. Nota
sayıları farklı olan, sıralamaları farklı olan çok farklı
gamlar da vardır, onlar ise çok daha ileri konular. Acelesi
yok.
Bu iki gamı teker teker yazalım.
Do Majör
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
La Minör
La Si Do Re Mi Fa Sol La
Burada en önemli kısım bu notalar arasındaki aralıkların
uzunluğu. Mi – Fa, Si – Do aralıklarının önemi, her gamın
birbirinden farklı olması gibi konuların temeli burada
yatıyor. Aralıklar tam ses ve yarım ses olarak isimlendirilir,
burada bunları göstermek için 1 ve ½ gösterimlerini kullanmayı
tercih ediyorum.
Do majör gamındaki aralıklar
Do [1] Re [1] Mi [½] Fa [1] Sol [1] La [1] Si [½] Do
Sıralama 1, 1, ½, 1, 1, 1, ½ şeklinde. Bu majör gamın
formülüdür. Majör gamlar bu konuda bir kalıp olmasa da,
çoğunlukla sert ve baskın şarkılarda kullanılır.
La minör gamındaki aralıklar
La [1] Si [½] Do [1] Re [1] Mi [½] Fa [1] Sol [1] La
Burada ise sıralama 1, ½, 1, 1, ½, 1, 1 olarak kendini
gösteriyor. Minör gamlar da aynı şekilde daha sakin şarkılarda
kendine yer bulur.
Bu formülden örneğin Mi majör gamını çıkaralım:
Mi notasından başlayarak bir üst oktavdaki Mi’ye kadar, majör
sıralamasındaki uzunluklar baz alınarak ilerlenmesi gerekiyor.
Mi’den 1 ses ileri gidildiğinde Fa#, Fa#’den bir ses ileri
gidildiğinde Sol#, Sol#’den yarım ses ilerlendiğinde La,
La’dan tam ses ilerlendiğinde Si, Si’den tam ses ileri
gidildiğinde Do#, Do#’den tam ses ileri gidildiğinde Re#,
Re#den yarım ses ilerlendiğinde ise Mi’ye ulaşılıyor. Şimdi
ortaya çıkan sıralamayı temiz bir şekilde gösterelim:
Mi Fa# Sol# La Si Do# Re# Mi
Gamlar kısaca bu şekilde, akorlar ise gamlardan belli
notaların seçilip çalınmasından ibaret. O gamın belli notaları
çalınarak, gam hakkında genel bir ses elde edilir. Bunlar
temel notalar için genellikle 1, 3 ve 5. seslerdir.
Örneğin Mi majör gamından çıkarılan Mi majör akoru şu şekilde:
Mi Sol# Si
Gitarda akor basma mantığı, yalnızca o akoru oluşturan sesleri
çıkaracak şekilde perdelere basarak toplu halde bir ses uyumu
ortaya çıkarmaktan ibarettir. Bir akor basıldığında gitarın 6
telinde yalnızca çalınan akorun notalarının farklı
oktavlardaki birkaç hali bulunur.
Gitar perdeleri yarım seslerden oluşur. Perdelere basarak
gövdeye doğru ilerlendikçe daha tiz sesler çıkar. 6 telli
standart akortlu bir gitar Mi, La, Re, Sol, Si ve Mi telleri
taşır. Gitarda hiçbir perdeye basılmadan tellere vurulduğunda
bu sesler çıkar. Buraya kadar öğrendiğiniz bilgilerle gitar
klavyesindeki tüm notaları bulabilirsiniz. Örneğin Mi telinde
ilk perdeye bastığınızda, yani yarım ses ilerlediğinizde Fa
notasına ulaşacağınızı, ikinci perdeye bastığında Fa#
notasının çalınacağını artık biliyorsunuz.
Bir piyanoyla karşılaştığınızda ise aynı şekilde tüm tuşların
hangi notalara işaret ettiğini bulmanız mümkün. Piyanoda siyah
tuşlar aralıktaki diyezli veya bemollü notaları, beyaz tuşlar
ise temel notaları gösterir. Dolayısıyla piyanonun ilk beyaz
tuşunun hangi notadan başladığını bilmenize gerek kalmadan,
arasında siyah tuş olmayan tuşların ya Si ve Do, ya da Mi ve
Fa notalarını çıkarttığını bildiğiniz sürece tüm notalara
ulaşabileceksiniz. Si – Do veya Mi – Fa ikililerinden hangisi
olduğunu bulmak içinse mesefelere bakacaksınız. Fa ve Si
arasındaki mesafe, Do ve Mi arasındaki mesafeden daha uzun.
Yan yana olan beyaz tuş ikilisinden sola gidildiğinde başka
bir ikiliyle arasındaki mesafe daha uzun, sağa gidildiğinde
ise daha kısaysa o ikili Si ve Do’dur.
Sürekli olarak batı müziği dememin bir nedeni var. Örneğin
Türk Sanat Müziği’nde durumlar çok daha farklı. İki nota
arasındaki aralıklar 9 sese kadar çıkabilir.