sermaye piyasası (ders notu)

1
SERMAYE PİYASASI
(DERS NOTU)
(İkinci Bölüm)
Prof. Dr. İSMAİL MAZGİT
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ
İKTİSAT BÖLÜMÜ
Bölüm 2 – Sayfa 2
DİĞER MENKUL KIYMETLER
Hisse senedi ve tahvil dışında bazı özellikleri hisse senedine bazı özellikleri tahvile
benzeyen farklı menkul kıymetler de söz konusudur. Burada ele alınacak menkul
kıymetler ilgili mevzuatta düzenlenmiş olmakla birlikte, bazılarının ihracı pek
tercih edilmemektedir.
KATILMA İNTİFA SENEDİ (KİS)
Ortaklıklar tarafından nakit karşılığı satılmak üzere ihraç edilen, net kârdan pay
alma, tasfiye sonucunda kalan tutara katılma veya halka açık olmayan ortaklık
tarafından yeni çıkarılacak payları alma hakkı tanıyan pay benzeri menkul
kıymetlerdir.
Sermaye içinde bir payı temsil etmedikleri için senet sahipleri şirket yönetimine
katılma hakkına sahip değildir. Ortaklıkların ihraç edebilecekleri KİS miktarı,
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 3
ödenmiş veya çıkarılmış sermayelerinin yüzde ellisini geçemez. KİS sahiplerine
dağıtılacak kâr payları nakden dağıtılır.
KARA İŞTİRAKLİ TAHVİL
Güncel sermaye piyasası mevzuatında “kâra iştirakli tahvil” için özel bir tebliğ
düzenlemesi bulunmamakla birlikte, “borçlanma araçları tebliği” tahvillere kâr payı
ödenebileceğine ilişkin düzenlemeyi kapsamaktadır. İhraççılar esas
sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere
kardan pay verebilirler. İhraççılar, tahvillere ödenecek kar payının belirlenmesinde
aşağıdaki esaslardan birini seçebilir:
(a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kardan pay verilmesi, (b) Kar payının faizden
daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar payı
tahakkuk etmişse kar payının ödenmesi, (c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kardan
pay verilmesi.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 4
PAYA DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR TAHVİL
Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraççı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle
çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde
temin edilen ihraççı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetlerdir.
PDT vadesi 365 günden az olamaz. PDT’lerin paya dönüştürülmesi vade başlangıç
tarihinden itibaren en erken 365 gün sonra yapılabilir. PDT’lerin halka arz yolu ile
satılacak olması durumunda, ihraççının paylarının borsada işlem görmesi ve kayıtlı
sermaye sisteminde olması zorunludur.
PDT’ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. PDT’lerin
vadeden önce; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) Ortaklığın talebine bağlı olarak, (c)
Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara dönüştürülebilir.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 5
Dönüştürme işlemi bütün PDT’leri kapsayabileceği gibi kısmen dönüştürme işlemi de
söz konusu olabilir. Ortaklık tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine
getirilmesine rağmen dönüştürme hakkını kullanmayan PDT sahiplerinin dönüştürme
hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki PDT sahipleri anapara ve işlemiş faizleri
alırlar.
DEĞİŞTİRİLEBİLİR TAHVİL
Değiştirilebilir Tahvil (DET) ihraççı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya
teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla
değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. DET’in vadesi 365 günden az olamaz.
DET’lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en
erken 365 günden sonra yapılabilir.
DET’ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. DET’lerin
vadeden önce paylarla değiştirilmesi; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) İhraççının
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 6
talebine bağlı olarak, (c) Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara
dönüştürülebilir.
İhraççı tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen
değiştirme hakkını kullanmayan DET sahiplerinin değiştirme hakları ortadan kalkar
ve bu durumdaki DET sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar.
FİNANSMAN BONOSU
Finansman bonoları, ihraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ettikleri, nominal
değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren menkul
kıymettir. Finansman bonolarının vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olamaz.
Finansman bonoları, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere
ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli
yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bonolar, ihraççı tarafından
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 7
belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat
üzerinden satılır.
Bonoların kupon ödemeli olarak ihracı mümkündür.
KIYMETLİ MADEN BONOLARI
Kıymetli maden bonoları, kıymetli madenin işlem gördüğü borsalara üye olan
kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç
ettikleri ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü
içeren, vadesi 30 günden az 364 günden fazla olmayan borçlanma aracıdır.
Kıymetli maden bonolarının satış bedeli Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden
olarak tahsil edilir. Kıymetli maden bonolarına ilişkin ödemeler, ödeme tarihinde
kıymetli madenin ihraç sırasında belirlenen borsasında oluşan ağırlıklı ortalama
fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 8
döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden veya ihraç sırasında fiziki
teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden yetkili kuruluş vasıtasıyla yapılır
Halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin ihraç edilebilir.
Türkiye sermaye piyasasında altın, gümüş, platin ve paladyumun kıymetli maden
olarak kabul edilmekte ve bu madenler İstanbul Borsası Kıymetli Maden ve
Kıymetli Taşlar Piyasası’nda işlem görmektedir.
BANKA BONOSU
Banka bonoları, bankaların borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek ıskonto esasına
göre sattıkları menkul kıymettir. Bununla birlikte genel hükümler kapsamında,
banka bonolarında da kupon ödemesinin yapılması olanağı söz konusudur.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 9
Bankalar tarafından ihraç edilecek bonolar, bu bonoların vadesi boyunca satışa
sunulabilir. Ayrıca, bankalar tarafından ihraç edilmiş bonolar ikinci el piyasada, bu
bonoları ihraç etmiş banka tarafından erken itfa sonucu doğurmayacak şekilde
yeniden satılmak şartıyla geri alınabilir.
Banka bonolarının vadesi 30 günden az 364 günden fazla olamaz.
GAYRİMENKUL SERTİFİKASI
Gayrimenkul sertifikası, ihraççıların inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul
projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, gayrimenkul projesinin
belirli bağımsız bölümlerini veya bağımsız bölümlerin belirli bir alan birimini temsil
eden nominal değeri eşit menkul kıymettir.
TOKİ ve İller Bankası tarafından gerçekleştirilecek ihraçlar hariç olmak üzere,
ihraççı tarafından edimlerin izahnamede ve ihraç belgesinde belirtilen esaslar
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 10
çerçevesinde yerine getirilmemesi halinde itfa bedelinin ve oluşabilecek cezai
şartın yatırımcılara ödenmesinin bir banka tarafından garanti altına alınması
zorunludur.
Gayrimenkul sertifikalarının ihracı karşılığında elde edilen para, edimler ve cezai
şartları garanti eden banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para
vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraççı adına
değerlendirilir.
Gayrimenkul sertifikalarında, sertifika sahibinin yararlanabileceği ve banka
tarafından garanti edilmiş olan edimler iki türlüdür: Asli Edim ve Tali Edim.
Asli Edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar
çerçevesinde, ihraççı tarafından gayrimenkul sertifikası sahipleri adına mülkiyetin
tesis edilmesi ve bağımsız bölümün teslim edilmesidir.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 11
Tali edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar
çerçevesinde tali edime konu gayrimenkul sertifikalarına karşılık gelen bağımsız
bölümlerin satılması ve satış tutarının gayrimenkul sertifikası sahiplerine payları
ile orantılı olarak dağıtılmasıdır.
DEPO SERTİFİKASI
Depo sertifikası, saklama kuruluşlarında saklanan yabancı sermaye piyasası
araçlarını temsilen depocu kuruluş tarafından ihraç edilen ve sahibine bu araçların
verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, nominal değeri TL veya TCMB
tarafından günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar cinsinden ifade
edilen sermaye piyasası aracıdır.
Yabancı sermaye piyasası araçları, depo sertifikası yoluyla halka arz veya tahsisli
olarak satış yoluyla satılabilecekleri gibi; ilgili tebliğ hükümleri kapsamında
doğrudan halka arz yoluyla veya tahsisli satış yoluyla ihraç edilmeleri mümkündür.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 12
VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLER
Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK), varlık finansman fonu portföyündeki
varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senedidir.
VDMK, varlık finansman fonu içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile varlık
finansman fonu kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul
kıymet borsalarında işlem görebilir.
VDMK ihraçları, fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı
haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir:
a) Varlıkların vadesi,
b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü,
c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler,
ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 13
d) Kredi riski,
e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler.
VDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir.
Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan kaynaklanan
nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan bölümün ödenmesi
için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen garanti verilebilir.
VDMK’nın itfası sonunda, fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakit
akımının, VDMK sahiplerine yapılan toplam ödemeleri ve fondan yapılan diğer
harcamaları aşan kısmının kullanım esasları fon kurulu kararı ile belirlenir. Fon
kurulunun bu konuda alacağı karara Fon iç tüzüğünde ve VDMK’ların halka arz
edilmesi durumunda Fon izahnamesinde yer verilmesi şarttır.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 14
VDMK halka arz yoluyla ihraç edilebilecekleri gibi, halka arz edilmeksizin
yurtiçinde veya yurtdışında nitelikli yatırımcılara da ihraç edilebilir. Halka arz
edilmemesi durumunda Kurul kaydına alınma başvurusunda VDMK’lara ilişkin olarak
izahname ve sirküler düzenlenmez. Halka arz edilecek ise ilgili tebliğ hükümleri
çerçevesinde VDMK’ların Kurul kaydına alınması ve izahname ile sirkülerin
düzenlenmesi zorunludur.
VDMK’ların halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza
aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.
Halka arz edilecek VDMK’ların Türkiye’de kurulan ve Kurul tarafından
yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye’de derecelendirme
faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme
kuruluşlarından en az biri tarafından derecelendirilmesi zorunludur.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 15
İPOTEĞE DAYALI MENKUL KIYMET
İpoteğe dayalı menkul kıymet (İDMK), konut finansman fonu portföyündeki
varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma senedidir.
İDMK, fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurulunun talebi ve ilgili
borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir.
İDMK ihraçları, konut finansman fonu kurulu tarafından aşağıda belirtilen
kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir:
a) Varlıkların vadesi,
b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü,
c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler,
ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 16
d) Kredi riski,
e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler.
İDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir.
İDMK sahiplerine yapılacak ödemelerin sıklığı en az aylık dönemler itibariyle
belirlenebilir. Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan
kaynaklanan nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan
bölümünün ödenmesi için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen
garanti verilebilir.
Kurul kaydına alınacak İDMK’ler halka arz edilebilecekleri gibi; halka arz
edilmeksizin ve/veya nitelikli yatırımcılara ve/veya yurt dışında satılabilirler.
Halka arz edilmeksizin yapılacak ihraçlarda izahname ve sirküler düzenlenmez.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 17
İDMK’lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza
aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.
Halka arz edilecek İDMK’lerin derecelendirilmesi ve derecelendirme notuna
izahname ve sirküler ile diğer bilgilendirme dokümanlarında yer verilmesi
zorunludur.
İPOTEK TEMİNATLI MENKUL KIYMET
İpotek teminatlı menkul kıymet (İTMK), ihraççının genel yükümlülüğü niteliğinde
olan ve teminat varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir.
İTMK sabit veya değişken faizli, ıskontolu veya primli, nama veya hamiline yazılı
olarak ihraç edilebilirler.
İTMK ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet
borsalarında işlem görebilir.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 18
İTMK ilgili tebliğde yer alan koşullara uygun olmak kaydıyla banka ve ipotek
finansman kuruluşları tarafından ihraç edilebilirler.
İhraççının ipotek teminatlı menkul kıymetlerden kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü
yerine getirememesi ve teminat havuzlarına dâhil edilen varlıkların menkul kıymet
sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde alacağı teminat
havuzundaki varlıklarla karşılanmayan ipotek teminatlı menkul kıymet sahipleri,
ihraççının diğer malvarlığına başvurabilir.
İTMK’ler halka arz yoluyla satılabileceği gibi, halka arz edilmeksizin yurt dışında
veya yurt içinde nitelikli yatırımcılara tahsisli satış yöntemiyle de satılabilir.
İTMK’lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza
aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 19
KİRA SERTİFİKASI (SUKUK)
Kira sertifikası, her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla, varlık
kiralama şirketi (VKŞ) tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan
elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan bir menkul
kıymettir.
Varlık kiralama şirketi, münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere anonim
şirket şeklinde kurulmuş olan sermaye piyasası kurumudur.
Kira sertifikaları; (a) Sahipliğe, (b) Yönetim sözleşmesine, (c) Alım-satıma, (ç)
Ortaklığa, (d) Eser sözleşmesine dayalı olarak veya bu sayılanların birlikte
kullanılması suretiyle ihraç edilebilir.
Kira sertifikası sahipleri, ihraca dayanak varlık ve haklardan elde edilen gelirler
üzerinde payları oranında hak sahibidirler. Kira sertifikası ihracı işleminin
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 20
gerektirmesi durumunda vade sonunda varlık ve haklar VKŞ tarafından kaynak
kuruluş veya üçüncü kişilere satılır ve satış bedeli kira sertifikası sahiplerine
payları oranında ödenir.
Kira sertifikaları halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere
ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli
yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Halka arz edilecek kira
sertifikalarının borsada işlem görmesi ve bu amaçla borsaya başvurulması
zorunludur.
ORTAKLIK VARANTI
Ortaklık varantı, sahibine, vade tarihine kadar ya da vade tarihinde payları
borsada işlem gören veya görecek olan kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraççı
paylarına veyahut payları borsada işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarına
ilişkin bir hak veren sermaye piyasası aracıdır.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 21
Vade tarihinde söz konusu hakkın kullanımı (a) kaydi teslimat ile uzlaşı, (b) pay ile
uzlaşı, (c) nakdi uzlaşı yöntemlerinden biriyle yerine getirilir.
Ortaklık varantlarının bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilmeleri durumunda,
bunların ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm tasarruf sahiplerine satın
aldıkları sermaye piyasası aracı ile orantılı olarak verilmesi zorunludur.
Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç
edilmeleri halinde; ilgili sermaye piyasası aracının tasarruf sahibi tarafından satın
alınması, söz konusu ortaklık varantının da satın alınmasını gerektirmez.
Ortaklık varantlarının vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Halka arz
edilmeksizin satışa sunulan ortaklık varantlarının vadesi bir yıldan az olamaz.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 22
YATIRIM KURULUŞU VARANTI
Yatırım kuruluşu varantı (aracı kuruluş varantı), sahibine, dayanak varlığı ya da
göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe
kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı
ile kullanıldığı sermaye piyasası aracıdır.
Dayanak Gösterge, Borsa tarafından oluşturulmuş hisse senedi endekslerini;
Dayanak Varlık ise BIST 30 endeksinde yer alan hisse senedini ve/veya BIST 30
endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepeti ifade
etmektedir. Kurulca uygun görülmesi durumunda, bunların dışında, konvertibl döviz,
kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler
gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilirler.
Yatırım kuruluşu varantları, derecelendirme kuruluşlarından talebe bağlı olarak,
notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir seviyenin en yüksek ilk üç kademesine
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 23
denk gelen uzun vadeli derecelendirme notu alan Türkiye’de veyahut yurt dışında
yerleşik banka ya da aracı kurumlar tarafından ihraç edilebilir.
Notlandırma ölçeğine göre en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen notu
bulunmayan Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar, anılan şartı sağlayan aracı
kuruluşlar tarafından ihraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerin garanti edilmesi
koşuluyla ihraçta bulunabilirler. İhraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerinin yerine
getirilmesi hususunda ihraççı ve garantör kuruluş müteselsilen sorumludur.
Varantların vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz.
Varantlar BIST’de piyasa yapıcılığı sistemine göre işlem görür. İhraççı, ihraç
sırasında piyasa yapıcılığını üstlenecek bir aracı kurumla sözleşme yapmak
zorundadır. İhraççı aracı kurumun, ilgili tebliğde belirtilmiş olanlar ile Borsa
tarafından belirlenecek diğer koşulları sağlaması durumunda, piyasa yapıcısı olması
mümkündür.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 24
YATIRIM KURULUŞU SERTİFİKALARI
Yatırım kuruluşu sertifikaları, turbo yatırım kuruluşu sertifikası ve iskontolu
yatırım kuruluşu sertifikası türlerini kapsar.
Iskontolu Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Sahibine, vade tarihine kadar ya da vade
tarihinde belirli bir dayanak varlığa ya da göstergeye piyasa değeri üzerinden
belirli bir iskonto ile yatırım yapma imkanı sağlayan ve yatırımcının dayanak varlığın
ya da göstergenin yukarı yöndeki performansının önceden tanımlanmış azami bir
fiyatı ya da değeri aşan kısmından vazgeçtiği sermaye piyasası aracıdır.
Turbo Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Dayanak varlığın fiyatına veya dayanak
göstergenin değerine bağlı olan ve sahibine vade tarihine kadar veyahut vade
tarihinde dayanak varlığın ya da göstergenin nihai değeri ile daha önceden kamuya
açıklanmış kullanım fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan tutarda bir geri
ödeme hakkı sağlayan sermaye piyasası aracıdır.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 25
Yatırım kuruluşu varantı ile yatırım kuruluşu sertifikaları yapılandırılmış ürünlerdir.
Bu sermaye piyasası araçları ihraççılar tarafından fon temin etmek üzere ihraç
edilmezler. Temel fonksiyonları bir spekülasyon ve risk yönetimi araçları
olmalarıdır.
Bu finansal ürünler Borsa İstanbul’da Kurumsal Ürünler Pazarı kapsamında açılmış
olan alt pazarlarda ve piyasa yapıcılığı sistemiyle işlem görürler. Opsiyon
sözleşmelerine benzer bir yapıda olan bu ürünlerin fiyatlandırılmasında başta
dayanak varlık fiyatı olmak üzere bazı parametreler etkili olmaktadır. Daha açık
bir anlatımla, söz konusu finansal ürünlerin fiyatları, standart menkul kıymetlerin
spot işlemlerde geçerli olan arz talep ilişkisi yoluyla belirlenmemektedir. Dayanak
varlık fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, faiz oranı, varsa dayanak varlığın temettü
miktarı, yabancı bir finansal ürün üzerine yapılandırılmış olması durumunda döviz
kurları gibi parametrelere bağlı olarak belirlenmektedir.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 26
GELİR ORTAKLIĞI SENEDİ
Esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta düzenlenmeyen GOS, bir tür kamu
borçlanma aracı niteliğindedir.
Gelir ortaklığı senetleri (GOS) köprü, baraj, elektrik santralı, karayolu, demiryolu,
telekomünikasyon sistemleri ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ile
benzerlerinden, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olanların gelirlerine, gerçek ve
tüzel kişilerin ortak olması için çıkarılacak senetlerdir.
Kamu tesisi gelirlerinin belli bir oranı, söz konusu tertipte çıkarılan GOS
sahiplerine belli dönemlerde ödenmektedir. Bu nedenle değişken faizli tahvile
benzer bir niteliğe sahiptir.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT
Bölüm 2 – Sayfa 27
GELİRE ENDEKSLİ SENET
Gelir ortaklığı senetleri gibi, esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta
düzenlenmeyen “Gelire Endeksli Senetler (GES)”, bir tür kamu borçlanma aracı
niteliğindedir.
Getirileri Kamu İktisadi Teşebbüslerinden elde edilen ve Bütçe’ye aktarılan hâsılat
paylarına endeksli olarak oluşturulmuşlardır. Bu çerçevede, kapsamdaki
kuruluşların Bütçe’ye aktaracakları gelir tahminleri baz alınarak; yatırımcılara
kupon ödemesi şeklinde yapılacak ödemelere ilişkin taahhüt edilen alt ve üst
sınırlar belirlenmektedir.
TL ve USD olarak ihraç edilecek GES, BIST Tahvil ve Bono Piyasasında işlem
görecek olup, diğer DİBS’lerde olduğu gibi gösterge niteliğindeki günlük fiyatlar
Resmi Gazete’de yayınlanacaktır.
Para ve Sermaye Piyasaları – Ders Notu (2015–2016 Güz) / Prof. Dr. İsmail MAZGİT