TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER 22 EYLÜL 2017 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD TÜRKİYE EKONOMİSİ BÜYÜME VE MİLLİ GELİR • Kişi Başına GSYH, cari fiyatlarla 2013 yılında 12.480 dolar, 2014 yılında 12.112 dolar, 2015 yılında 11.019 dolar, 2016 yılında ise 10.883 dolar olarak hesaplanmıştır. • GSYH, 2016 yılında cari fiyatlarla 2.608.526 milyon TL/862.744 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2016 yılında geçen senenin aynı dönemine göre zincirlenmiş hacim endeksine göre %3,2 oranında büyümüştür. • GSYH, zincirlenmiş hacim endeksine göre 2016 yılının I. Çeyreğinde %4,8 oranında, 2016 yılının II. Çeyreğinde %4,9 büyürken 2016 yılının III. Çeyreğinde ise %0,8 oranında küçülürken 2016 yılının IV. çeyreğinde %4,2 oranında büyümüştür. • GSYH, 2017 yılının I. çeyreğinde cari fiyatlarla 649.538 milyon TL/175.934 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2017 yılının I. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre zincirlenmiş hacim endeksine göre %5,2 oranında büyümüştür. • GSYH, 2017 yılının II. çeyreğinde cari fiyatlarla 734.211 milyon TL/204.809 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2017 yılının II. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre zincirlenmiş hacim endeksine göre %5,1 oranında büyümüştür. • GSYH’de En Hızlı Büyüyen İlk Üç Sektör, 2017 yılının II. çeyreğinde zincirlenmiş hacim endeksine göre sırasıyla, %10,1 ile “Bilgi ve İletişim”, %9,4 ile “Finans ve Sigorta Faaliyetleri” ve %6,8 ile “İnşaat” sektörleri olmuştur. • Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2017 yılı II. çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %6,5 artmıştır. • Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi 2017 yılı II. çeyreğinde, bir önceki çeyreğe göre %2,1 oranında artmıştır. • Satın alma gücü paritesine kişi başına gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYH) endeksi 2016 yılı geçici sonuçlarına göre 28 Avrupa Birliği (AB) ülkesi ortalaması 100 iken, bu değer Türkiye için 62 oldu ve AB ortalamasının %38 altında kaldı. 1 1 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD İSTİHDAM VE İŞSİZLİK • İşgücüne Katılma Oranı, 2017 yılı Haziran ayında %53,4 olmuştur. • İstihdam Edilenlerin Oranı, 2017 yılı Haziran ayında %48,0 olmuştur. • İşsizlik Oranı, 2017 yılı Haziran ayında %10,2 olmuştur. • Tarım Dışı İşsizlik Oranı, 2017 yılı Haziran ayında %12,2 olmuştur. • Türkiye Genelinde İşsiz Sayısı, 2017 yılı Haziran ayında 3.251.000 kişi olmuştur. ENFLASYON • Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) 2015 yılında %8,81 oranında, 2016 yılında ise %8,53 oranında artış göstermiştir. • Tüketici fiyatları, 2017 yılı Ağustos ayında ise bir önceki aya göre %0,52 oranında, bir önceki yılın Aralık ayına göre %6,60 oranında, bir önceki yılın aynı ayına göre %10,68 ve on iki aylık ortalamalara göre %9,66 oranında artış göstermiştir. • Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE), 2015 yılında %5,71 oranında, 2016 yılında ise %9,94 oranında artış göstermiştir. • Üretici fiyatları, 2017 yılı Ağustos ayında ise bir önceki aya göre %0,85 oranında, bir önceki yılın Aralık ayına göre %9,52 oranında, bir önceki yılın aynı ayına göre %16,34 oranında ve on iki aylık ortalamalara göre %12,05 oranında artış göstermiştir. YOKSULLUK VE GELİR EŞİTSİZLİĞİ • Gini Katsayısı, 2012 yılında 0,402 olarak, 2013 yılında 0,002 puanlık iyileşme ile 0,400 olarak, 2014 yılında 0,009 puanlık iyileşme ile 0,391 olarak hesaplanırken 2015 yılında ise 0,006 puanlık kötüleşme ile 0,397 olarak hesaplanmıştır. • Gini Katsayısı, 2016 yılında ise bir önceki yıla göre 0,007 puan kötüleşme ile 0,404 olarak tahmin edilmiştir. 2 2 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD ENDEKSLER • Sanayi Üretim Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %2,3 oranında artarken önceki yılın aynı ayına göre ise %14,5 oranında artmıştır. • Tüketici Güven Endeksi, 2017 yılı Eylül ayında bir önceki aya göre %3,4 oranında azalarak 68,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. • Perakende Satış Hacim Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %1,3 oranında azalırken bir önceki yılın aynı ayına göre ise %2,6 oranında artmıştır. • Ekonomik Güven Endeksi, 2017 yılı Ağustos ayında bir önceki aya göre %2,5 oranında artarak 106 değerini almıştır. • Sanayi Ciro Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %3,4 oranında artarken bir önceki yılın aynı ayına göre ise %36 oranında artmıştır. • İhracat Birim Değer Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %0,9 oranında artmıştır. • İthalat Birim Değer Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %6 oranında artmıştır. • İthalat Miktar Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %27,2 oranında artmıştır. • İthalat Miktar Endeksi, 2017 yılı Temmuz ayında bir önceki aya göre %37,9 oranında azalmıştır. DIŞ TİCARET VE ÖDEMELER DENGESİ • 2015 yılında Türkiye’nin İhracatı 143 milyar 935 milyon dolar, İthalatı 207 milyar 203 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 351 milyar 138 milyon dolar, Dış Ticaret Açığı 63 milyar 268 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %69,5’dur. • 2015 yılında, bir önceki yıla göre, İhracat %8,7 oranında, İthalat %14,4 oranında, Dış Ticaret Hacmi %12,2 oranında, Dış Ticaret Açığı ise %25,2 oranında azalmıştır. • 2016 yılında Türkiye’nin İhracatı 142 milyar 557 milyon dolar, İthalatı 198 milyar 610 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 341 milyar 168 milyon dolar, 3 3 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD Dış Ticaret Açığı 56 milyar 53 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %71,8’dir. • 2016 yılında bir önceki yılın aynı dönemine göre, İhracat %0,9 oranında, İthalat %4,2 oranında, Dış Ticaret Hacmi %2,8 oranında, Dış Ticaret Açığı ise %11,6 oranında azalmıştır. • 2017 yılının Temmuz ayında Türkiye’nin İhracatı 12 milyar 641 milyon dolar, İthalatı 21 milyar 484 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 34 milyar 124 milyon dolar, Dış Ticaret Açığı 8 milyar 843 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %58,8’dir. • 2017 yılının Temmuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre, İhracat %28,3 oranında, İthalat %46,2 oranında, Dış Ticaret Hacmi %39 oranında artmış, Dış Ticaret Açığı ise %82,5 oranında artmıştır. • 2017 yılının Ocak-Temmuz döneminde Türkiye’nin İhracatı 90 milyar 61 milyon dolar, İthalatı 129 milyar 807 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 219 milyar 867 milyon dolar, Dış Ticaret Açığı 39 milyar 746 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %69,4’tür. • 2016 yılının Ocak-Temmuz döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre, İhracat %10,6 oranında, İthalat %13,5 oranında, Dış Ticaret Hacmi %12,3 oranında, Dış Ticaret Açığı ise %20,7 oranında artmıştır. • 2016 yılının Ocak-Temmuz döneminde İhracatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 11 milyar 85 milyon dolar ile “87-Motorlu Kara Taşıtları”, 7 milyar 712 milyon dolar ile “71-Kıymetli veya Yarı Kıymetli Taşlar, Metaller vb.” ve 7 milyar 52 milyon dolar ile “84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar” olmuştur. • 2017 yılının Ocak-Temmuz döneminde İhracatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 14 milyar 208 milyon dolar ile “87-Motorlu Kara Taşıtları”, 7 milyar 518 milyon dolar ile “71-Kıymetli veya Yarı Kıymetli Taşlar, Metaller vb.” ve 7 milyar 421 milyon dolar ile “84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar” olmuştur. • 2016 yılının Ocak-Temmuz döneminde İthalatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 15 milyar 951 milyon dolar ile “84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar”, 15 milyar 51 milyon dolar ile “27-Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar” ve 11 milyar 433 milyon dolar ile “85-Elektrikli makine ve cihazlar” olmuştur. • 2017 yılının Ocak-Temmuz döneminde İthalatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 20 milyar 99 milyon dolar ile “27-Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar”, 15 milyar 108 4 4 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD milyon dolar ile “84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar” ve 11 milyar 159 milyon dolar ile “71-Kıymetli veya Yarı Kıymetli Taşlar, Metaller vb.” olmuştur. • Cari İşlemler Açığı, 2013 yılında 63,6 milyar dolar, 2014 yılında 43,6 milyar dolar, 2015 yılında 32,2 milyar dolar, 2016 yılında ise 32,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. • Cari İşlemler Açığı, 2017 yılının Temmuz ayında 5,12 milyar dolar olurken yıllıklandırılmış cari açık ise 37,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. • Cari İşlemler Dengesinin GSYH’ye Oranı, 2010 yılında %6,2, 2011 yılında %9,6, 2012 yılında %6,2, 2013 yılında %7,9, 2014 yılında %5,7, 2015 yılında %4,5, 2016 yılında ise %3,8 olarak hesaplanmıştır. Tablo 1: Resmi Dış Ticaret Verileri, 2015-2016 (Dolar) 2016 Yıllık Değişim 2017 Ocak-Temmuz Yıllık Değişim İhracat 142.557.354.654 -0,9% 90.060.979.590 10,6% İthalat 198.610.256.409 -4,2% 129.806.994.818 13,5% Dış Ticaret Hacmi 341.167.611.063 -2,8% 219.867.974.408 12,3% Dış Ticaret Dengesi -56.052.901.755 -11,6% -39.746.015.228 20,7% Karşılama Oranı %71,8 %69,4 5 Kaynak: GTB ve TÜİK Bakanlığımız verilerine göre Ağustos ayında ise; İhracatımız 13 milyar 287 milyon dolar, İthalatımız 19 milyar 164 milyon dolar, Dış ticaret hacmimiz 32 milyar 450 milyon dolar, Dış ticaret açığımız ise 5 milyar 877 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. BÜTÇE • Merkezi Yönetim Bütçesi Dengesi, 2014 yılında 23,4 milyar TL, 2015 yılında ise 22,6 milyar TL açık vermiştir. Merkezi Yönetim Bütçe Dengesinin GSYH’ye Oranı, 2013 yılında %1,18, 2014 yılında %1,34, 2015 yılında ise %1,16 seviyesinde gerçekleşmiştir. • Faiz Dışı Bütçe Dengesi, 2014 yılında ise 26,5 milyar TL, 2015 yılında ise 22,6 milyar TL fazla vermiştir. Faiz Dışı Bütçe Dengesinin GSYH’ye Oranı, 2013 yılında %2,01, 2014 yılında %1,52, 2015 yılında ise %1,01 seviyesinde gerçekleşmiştir. 5 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD • Bütçe, 2016 yılında ise 29,3 milyar TL açık vermiştir. • Bütçe, 2016 yılı Ağustos ayında 3,6 milyon TL fazla verirken 2017 yılı Temmuz ayında ise 874 milyon TL açık vermiştir. • Bütçe Gelirleri, 2017 yılının Ağustos ayında önceki yılın aynı dönemine göre %12 oranında artarak 57 milyar TL olmuştur. • Vergi Gelirleri, 2017 yılının Ağustos ayında önceki yılın aynı dönemine göre %13,1 oranında artarak 51,4 milyar TL olmuştur. • Bütçe Giderleri, 2017 yılının Ağustos ayında önceki yılın aynı dönemine göre %22,4 oranında artarak 57,9 milyar TL olmuştur. • Faiz Hariç Bütçe Giderleri, 2017 yılının Ağustos ayında önceki yılın aynı dönemine göre %23,6 oranında artarak 52,4 milyar TL olmuştur. • Bütçe, 2016 yılı Ocak-Ağustos döneminde 4,9 milyar TL fazla verirken 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise 25,2 milyar TL açık vermiştir. • Bütçe Gelirleri, 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %10,9 oranında artarak 408,7 milyar TL olmuştur. 6 • Vergi Gelirleri, 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %15,2 oranında artarak 343,5 milyar TL olmuştur. • Bütçe Giderleri, 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %19,3 oranında artarak 433,8 milyar TL olmuştur. • Faiz Hariç Bütçe Giderleri, 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %20,6 oranında artarak 343,2 milyar TL olmuştur. DEVLET BORÇLARI • Kamu Brüt İç Borç Stoku, 2014 yılında 443,4 milyar TL, 2015 yılında 474,2 milyar TL, 2016 yılında 514,7 milyar TL, 2017 yılı I. çeyreğinde 528,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. • Kamu Brüt Dış Borç Stoku, 2014 yılında 206,8 milyar TL, 2015 yılında 248,1 milyar TL, 2016 yılında 304,8 milyar TL, 2017 yılı I. çeyreğinde 325,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 6 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD • Kamu Brüt Toplam Borç Stoku, 2014 yılında 650,2 milyar TL, 2015 yılında 722,3 milyar TL, 2016 yılında 819,5 milyar TL, 2017 yılı I. çeyreğinde 853,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. • Kamu Net Toplam Borç Stoku, 2014 yılında 187,1 milyar TL, 2015 yılında 161,1 milyar TL, 2016 yılında 218,9 milyar TL, 2017 yılı I. çeyreğinde 232,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. • AB Tanımlı Borç Stoku, 2014 yılında 585,7 milyar TL, 2015 yılında 643,0 milyar TL, 2016 yılında 732,8 milyar TL 2017 yılı I. çeyreğinde 772,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. • Kamu Net Toplam Borç Stokunun GSYH’ye Oranı, 2011 yılında %20,8, 2012 yılında %15,3, 2013 yılında %10,9 ve 2014 yılında %9,1, 2015 yılında %6,9, 2016 yılında %8,4, 2017 yılının I. Çeyreğinde ise %8,7 olarak gerçekleşmiştir. • AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stokunun GSYH’ye Oranı, 2011 yılında %36,4, 2012 yılında %32,6, 2013 yılında %31,3 ve 2014 yılında %28,6, 2015 yılında ise %27,5, 2016 yılında ise %28,3, 2017 yılının I. Çeyreğinde ise %28,9 olarak gerçekleşmiştir. 7 DÖVİZ VE ALTIN REZERVİ • Merkez Bankası’nın Brüt Döviz Rezervleri, 2017 yılı Eylül ayı (15.09.2016) itibarıyla 91,4 milyar dolar olarak açıklanmıştır. • Merkez Bankası’nın Altın Rezervleri, 2017 yılı Eylül ayı (15.09.2016) itibarıyla 21,1 milyar dolar olarak açıklanmıştır. 2011-2016 DÖNEMİ İHRACAT VE İTHALAT BEYANNAMESİ SAYILARI • Tescil Edilen İhracat Beyannamesi Sayısı 2011 yılında toplam 2.579.000 adet, 2012 yılında toplam 2.810.000 adet, 2013 yılında 3.015.000 adet, 2014 yılında 3.185.000 adet, 2015 yılında 3.253.000 adet, 2016 yılında ise 3.528.173 adettir. • Tescil Edilen İthalat Beyannamesi Sayısı 2011 yılında toplam 2.127.000 adet, 2012 yılında toplam 2.165.000 adet, 2013 yılında ise 2.271.000 adet, 2014 yılında 2.313.000 adet, 2015 yılında ise 2.360.000 adet, 2016 yılında ise 3.377.736 adettir. 7 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD YATIRIM TEŞVİK BELGELERİ • 2015 yılında Sabit Yatırım Tutarı 99,1 milyar TL olan 4.552 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında 141.771 kişilik İstihdam öngörülmüştür. • 2015 yılında düzenlenen 4.552 adet yatırım teşvik belgesinin 4.328 adedi Yerli Sermayeli Firmalar, 224 adedi Yabancı Sermayeli Firmalar tarafından alınmıştır. • 2015 yılında düzenlenen belgelerde öngörülen Yerli Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 65,3 milyar TL olurken, Yabancı Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 33,8 milyar TL olarak öngörülmüştür. • 2016 yılında Sabit Yatırım Tutarı 97,8 milyar TL olan 5.161 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında 141.356 kişilik İstihdam öngörülmüştür. • 2016 yılında düzenlenen 5.161 adet yatırım teşvik belgesinin 4.932 adedi Yerli Sermayeli Firmalar, 229 adedi Yabancı Sermayeli Firmalar tarafından alınmıştır. • 2016 yılında düzenlenen belgelerde öngörülen Yerli Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 67 milyar TL olurken, Yabancı Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 30,8 milyar TL olarak öngörülmüştür. • 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde Sabit Yatırım Tutarı 58,8 milyar TL olan 4.378 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında 123.860 kişilik İstihdam öngörülmüştür. • 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde düzenlenen 4.378 adet yatırım teşvik belgesinin 4.192 adedi Yerli Sermayeli Firmalar, 186 adedi Yabancı Sermayeli Firmalar tarafından alınmıştır. • 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde düzenlenen belgelerde öngörülen Yerli Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 46,6 milyar TL olurken, Yabancı Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 12,1 milyar TL olarak öngörülmüştür. 8 8 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR • 2017 yılı Haziran ayında net doğrudan uluslararası yatırım girişi (fiili giriş), -282 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. • 2017 yılı Haziran ayında sermaye girişi ise 198 milyon dolarlık bölümü AB, 206 milyon dolarlık kısmı Asya ülkeleri olmak üzere 464 milyon dolar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. • 2017 yılı Haziran ayında 229 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, 12 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. • 2017 yılı Haziran ayında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 63 adet uluslararası sermayeli şirket, şube kuruluşu ile yabancı ortak iştirak gerçekleşmiştir. Bu şirketlerin 26 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, faaliyette bulunmaktadır. • 2017 yılı Ocak-Haziran döneminde kurulan 2.522 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.507 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 344105 adedi AB ülkeleri, 186 adedi ise diğer Asya ülkeleri ortaklı şirketlerdir. • 2017 yılı Haziran ayı sonu itibariyle 48.873 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 6.766 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. Toplamda 55.639 adet uluslararası sermayeli şirket ülkemizde faaliyette bulunmaktadır. • 55.639 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımına bakıldığında ise AB ülkeleri ortaklı girişim sayısının 22.145 adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin içinde Almanya 6.998 adet şirket ile birinci sırayı alırken, onu İngiltere (3.026 adet) ve Hollanda (2.755) izlemektedir. • 55.639 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımına bakıldığında; İstanbul ilinin 33.812 adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. İstanbul ilini Antalya (5.109 adet), Ankara (3.026 adet) ve İzmir (2.477 adet) illeri takip etmektedir. 9 9 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 15 Eylül 2017 RYKGM – EADD NOT Bu rapor RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir şekilde T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın kurumsal görüş ve yaklaşımını yansıtmamaktadır. 10 10