içindekiler - TC Anayasa Mahkemesi

içindekiler
GİRİŞ.............................................................................................................................. VII
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................... IX
KISALTMALAR............................................................................................................... XVII
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇEVRENİN KORUNMASI, ÇEVRE HAKKI
§ 1. ÇEVRENİN KORUNMASI...............................................................................1
I.
Çevre Kavramı.....................................................................................................1
II.
Çevresel Sorunlar................................................................................................ 2
III. Çevrenin Korunması.............................................................................................7
A.
Çevrenin Korunmasına İlişkin Yaklaşımlar...................................................... 8
B.
Çevrenin Korunmasında Benimsenen İlkeler.................................................12
1.
Bütünleşme ilkesi................................................................................13
2.
Önleme İlkesi..................................................................................... 15
3.
Kirleten Öder İlkesi............................................................................. 17
4.
İhtiyat İlkesi....................................................................................... 18
§ 2. ÇEVRE HAKKI.............................................................................................20
I.
Çevre Hakkı...................................................................................................... 20
A.
Çevre Hakkı Kavramı ve Niteliği...................................................................20
B.
Çevre Hakkının Unsurları.............................................................................22
C.
Çevre Hakkının Kabul Ediliş Süreci...............................................................24
D.
Uluslararası Belgelerde Çevre Hakkı.............................................................27
E.
Anayasalarda Çevre Hakkı...........................................................................34
F.
1.
Bazı Ülkelerin Anayasaları.................................................................... 35
2.
1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası....................................................38
Çevre Hakkının Kullanımı............................................................................ 42
1.
Genel Olarak.......................................................................................42
2.
Usulü Haklar....................................................................................... 44
a.
Bilgiye Erişim Hakkı...................................................................... 44
b.
Katılım Hakkı............................................................................... 47
c.
Başvuru Hakkı..............................................................................54
II.
Çevrenin Korunması ve İnsan Hakları İlişkisi....................................................... 55
A.
B.
C.
Genel Olarak............................................................................................. 55
Uluslararası Hukukta Çevrenin Korunması ve İnsan Hakları
Arasındaki Bağlantı.................................................................................... 56
Çevrenin Korunmasının Bazı İnsan Hakları ile İlişkisi.................................... 59
1.
Yaşam Hakkı...................................................................................... 59
2.
Sağlık Hakkı....................................................................................... 61
3.
Kalkınma Hakkı...................................................................................63
III. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Çevre Hakkı................................. 65
A.
Sözleşmenin 2. Maddesi............................................................................. 65
B.
Sözleşmenin 6. maddesi.............................................................................67
C.
Sözleşmenin 8. maddesi.............................................................................72
D.
Sözleşmenin 10. maddesi........................................................................... 81
İKİNCİ BÖLÜM
ÇEVRENİN ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUNMASI,
AVRUPA BİRLİĞİNDE ÇEVRENİN KORUNMASI,
TÜRK HUKUKUNDA ÇEVRENİN KORUNMASI,
ÇEVRENİN KORUNMASINDA HUKUKİ YOLLAR
§ 1. ÇEVRENİN ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUNMASI.................................85
I.
Genel Olarak.................................................................................................... 85
II.
Uluslararası Çevre Politikaları.............................................................................86
A.
Uluslararası Çevre Politikalarına Duyulan İhtiyaç.......................................... 86
B.
Uluslararası Çevre Politikalarının Gelişimi.....................................................89
C.
Uluslararası Çevre Politikalarını Belirleyen Aktörler....................................... 94
1.
Devletler............................................................................................ 94
2.
Uluslararası Örgütler........................................................................... 95
3.
Hükümet Dışı Kuruluşlar......................................................................96
III. Uluslararası Örgütlenme....................................................................................98
A.
Genel Olarak............................................................................................. 98
B.
Birleşmiş Milletler.................................................................................... 100
1.
2.
Birleşmiş Milletlerin Çevrenin Korunmasındaki Rolü.............................100
Çevre Alanında Faaliyet Gösteren Birleşmiş Milletler Küresel
Kuruluşları....................................................................................... 102
a.
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE)............. 103
b.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)..............................104
c.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
(UNESCO)................................................................................. 105
XI
d.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)............................ 105
e.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu...................106
f.
Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü (WHO)............................ 106
g.
Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO)...............................................106
h.
Birleşmiş Milletler Habitat Programı............................................. 107
ı. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)........................................107
aa. Çevresel Yönetişim Alt Programı............................................ 111
bb. Çevre Hukuku ve Sözleşmeleri Birimi..................................... 112
C.
İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)............................................ 113
D.
Dünya Ticaret Örgütü...............................................................................117
E.
Avrupa Konseyi........................................................................................ 117
F.
Avrupa Birliği........................................................................................... 121
1.
Avrupa Birliği'nde Ortak Çevre Politikasının Oluşturulma
Nedenleri......................................................................................... 121
2.
Avrupa Birliği Çevre Kurumlan............................................................124
a.
Çevre Genel Müdürlüğü..............................................................124
b.
Avrupa Çevre Ajansı...................................................................125
c.
Avrupa Birliği Çevre Hukuku'nun Uygulanması ve
Yaptırımı Ağı..............................................................................125
d.
Avrupa Yatırım Bankası.............................................................. 126
e.
Avrupa Çevre İlkeleri..................................................................126
IV. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler.......................................126
A.
Genel Olarak............................................................................................126
B.
Havanın Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler................................ 129
1.
C.
Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi...................... 129
2.
Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal
Protokolü..........................................................................................129
3.
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Uzun
Dönemli Sınırötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi......................................... 130
4.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi........................ 131
5.
Kyoto Protokolü................................................................................ 131
Suyun ve Denizlerin Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler............... 132
1.
Akdeniz'in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması
Sözleşmesi........................................................................................132
Karadeniz'in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi................................ 133
2.
3.
4.
Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine
İlişkin Sözleşme................................................................................ 134
Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi........................................134
XII
D.
Doğanın ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasına İlişkin Uluslararası
Sözleşmeler............................................................................................ 135
1.
Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası
Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözleşmesi.............................................. 135
2.
Washington Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan
Türlerinin Ticaretinin Düzenlemesine Dair Sözleşme........................... 135
3.
Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma
Sözleşmesi.......................................................................................136
4.
Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi.................................. 136
5.
Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi...........................137
6.
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Endüstriyel
Kazaların Sınıraşan Etkileri Sözleşmesi............................................... 139
7.
Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair
Sözleşme......................................................................................... 139
V. Atıklar ve Kirleticilerden Korunmaya İlişkin Uluslararası Sözleşmeler..................... 140
A.
Birleşmiş Milletler Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınımının ve
Bertarafının Kontrolüne İlişkin Sözleşme................................................... 140
B.
Birleşmiş Milletler Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm
Sözleşmesi..............................................................................................141
C.
Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini İçin Bir Fonun Kurulmasıyla
İlgili Uluslararası Sözleşme.......................................................................141
D.
Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili
Uluslararası Sözleşme..............................................................................142
E.
Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası
Ticaretinde Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam
Sözleşmesi..............................................................................................142
§ 2. AVRUPA BİRLİĞİNDE ÇEVRENİN KORUNMASI..................................... 143
I.
Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Gelişimi..........................................................143
A.
Genel Olarak...........................................................................................143
B.
Avrupa Birliği'nin Temel Hukuk Belgelerinde Çevre.................................... 145
C.
1.
1987 Avrupa Tek Senedi.................................................................. 145
2.
Maastricht Antlaşması...................................................................... 146
3.
1997 Amsterdam Antlaşması ve 2001 Nice Antlaşması....................... 146
4.
Avrupa Birliği Antlaşması.................................................................. 147
5.
Avrupa Birliği'nin İşleyişi Hakkında Antlaşma...................................... 148
6.
Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı....................................................... 148
Çevre İle İlgili Yasal Düzenlemeler............................................................149
1.
Aarhus Sözleşmesi............................................................................150
2.
Çevre Konusundaki Bilgilere Ulaşım Yönergesi....................................151
3.
Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönergesi............................................151
XIII
II.
4.
Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönergesi........................................152
5.
Atık Çerçeve Yönergesi......................................................................153
6.
Endüstriyel Emisyonlara İlişkin Yönerge..............................................155
7.
Çevre Eylem Programları................................................................... 156
Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Temel İlkeleri ve Hedefleri............................... 157
A.
Temel İlkeler........................................................................................... 157
B.
Hedefler.................................................................................................. 159
III. Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Temel Uygulama Alanları................................. 161
A.
Havanın Korunması.................................................................................. 161
B.
Yaşamın Korunması..................................................................................162
C.
Suyun Korunması.....................................................................................162
D.
Ormanların Korunması..............................................................................163
E.
Atık Yönetimi........................................................................................... 163
F.
Endüstriyel Kirlilik Kontrolü ve Risk Yönetimi..............................................165
G.
Kimyasallardan Korunma..........................................................................165
H.
Radyasyondan Korunma...........................................................................166
I.
İklim Değişikliği Sektörü........................................................................... 167
§ 3. TÜRK HUKUKUNDA ÇEVRENİN KORUNMASI.......................................... 167
I.
Uluslararası Hukukun Etkisi..............................................................................167
II.
Çevreyi Korumaya Yönelik Kurumsal Yapı......................................................... 172
III. Çevrenin Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler............................................. 177
A.
Yasal Düzenlemeler..................................................................................177
B.
Havanın Korunması..................................................................................181
C.
Suyun Korunması.....................................................................................184
D.
Toprağın Korunması.................................................................................186
E.
Biyolojik Çeşitliliğin ve Ekosistemin Korunması........................................... 189
F.
Atıklardan Korunma..................................................................................191
G.
Kimyasallardan ve Tehlikeli Maddelerden Korunma.................................... 198
§ 4. ÇEVRENİN KORUNMASINDA HUKUKİ YOLLAR....................................... 201
I.
Çevrenin Korunması Hususunda Uluslararası Mekanizmalar................................201
A.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu............................................... 202
B.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi................................................... 203
C.
Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi..................204
D.
Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi........................................205
E.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi.................................................. 205
F.
Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi....................................................... 206
XIV
II. Türk Hukukunda Çevrenin Korunmasını Sağlamaya Yönelik Hukuki
Yollar............................................................................................................. 206
A.
Türkiye Büyük Millet Meclisine ve İdareye Başvuru.....................................207
B.
İdari Yargıya Başvuru.............................................................................. 208
C.
Adli Yargıya Başvuru................................................................................ 211
D.
Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru........................................................ 215
E.
Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru................................................... 218
F.
İhbar Hakkı............................................................................................. 221
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÇEVRENİN CEZA HUKUKU NORMLARIYLA
KORUNMASI
§ 1. ÇEVRE SUÇLARI......................................................................................223
I.
Çevre Suçlarının Kabulü.................................................................................. 223
II.
Çevre Suçları Kavramı.....................................................................................226
III. Çevre Suçlarının Korumayı Amaçladıkları Hukuksal Değer..................................227
IV. Türk Hukukunda Doğal Çevrenin Korunmasına Yönelik Suçlar........................... 228
§ 2. ÇEVRE CEZA HUKUKU............................................................................. 234
I.
Çevrenin Korunmasında Ceza Hukukunun Önemi..............................................234
II.
Çevre Ceza Hukukunun Çevrenin Korunmasında Etkinliği.................................. 239
III. Çevre Ceza Hukukunun Tarihsel Gelişimi..........................................................241
IV. Çevre Ceza Hukukunda Korunan Hukuksal Değer............................................. 243
A.
B.
V.
Korunan Hukuksal Değer......................................................................... 243
Çevre Suçlarının Doğrudan Koruduğu Hukuksal Değere Göre
Gruplandırılması...................................................................................... 246
Çevresel Zararları Cezalandırma Modelleri........................................................ 249
A.
Soyut Tehlike Suçu..................................................................................249
B.
İdari Kural ile Bağlantılı Somut Tehlike Suçları...........................................255
1.
Varsayılan Tehlike.............................................................................257
2.
Kanıtlanabilen Tehlike.......................................................................260
C.
İdari Kural ile Bağlantılı Somut Zarar Suçları............................................. 262
D.
İdare Bağlantısını Ortadan Kaldıran Ciddi Çevre Kirliliği.............................. 263
§ 3. ULUSLARARASI ÇEVRE CEZA HUKUKU...................................................266
I.
Genel Olarak.................................................................................................. 266
II. Avrupa Konseyi Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Sözleşmesi..................................................................................................... 269
XV
III. Avrupa Birliği Çevre Ceza Hukuku.....................................................................270
A.
B.
Standartlaşmış Bir Avrupa Birliği Çevre Ceza Hukuku..................................270
Avrupa Birliği Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunması
Yönergesi................................................................................................ 272
§ 4. BAZI ÜLKELERDE ÇEVRE CEZA HUKUKU..................................................274
I.
Genel Olarak...................................................................................................274
II.
Amerika Birleşik Devletleri................................................................................274
III. Birleşik Krallık................................................................................................. 279
IV. Avustralya...................................................................................................... 281
V.
İtalya............................................................................................................. 284
VI. İsveç..............................................................................................................288
§ 5. 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU'NDA DOĞAL ÇEVRENİN
KORUNMASINA YÖNELİK SUÇLAR......................................................... 290
I.
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu'nda Düzenlenen Çevre Suçları............................. 290
II.
Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu.....................................................................294
A.
Genel Olarak............................................................................................294
B.
Korunan Hukuksal Değer..........................................................................295
C.
Maddi Unsur............................................................................................ 296
1.
D.
Fail.................................................................................................. 296
2.
Mağdur............................................................................................ 297
3.
Suçun Konusu...................................................................................298
4.
Hareket ve Netice............................................................................. 301
a.
Atık veya Artıkları Havaya, Suya ve Toprağa Verme..................... 301
b.
Atık veya Artıkları İzinsiz Olarak Ülkeye Sokma............................ 308
Manevi Unsur.......................................................................................... 311
E.
Hukuka Aykırılık Unsuru............................................................................313
F.
Suçun Nitelikli Halleri................................................................................315
1.
2.
G.
Atık veya Artıkların Toprakta, Suda veya Havada Kalıcı
Özellik Göstermesi.............................................................................316
Atık veya Artıkların, İnsan veya Hayvanlar Açısından
Tedavisi Zor Hastalıkların Ortaya Çıkmasına, Üreme
Yeteneğinin Körelmesine, Hayvanların veya Bitkilerin Doğal
Özelliklerini Değiştirmeye Neden Olabilecek Nitelikte Olması................ 318
Suçun Özel Görünüş Şekilleri.....................................................................320
1.
Teşebbüs..........................................................................................320
2.
İştirak.............................................................................................. 322
3.
İçtima.............................................................................................. 324
XVI
H.
H.
Yaptırım.................................................................................................. 328
1.
Gerçek Kişiler................................................................................... 328
2.
Tüzel Kişiler......................................................................................330
Soruşturma ve Kovuşturma...................................................................... 332
III. Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu...................................................................336
A.
Genel Olarak........................................................................................... 336
B.
Korunan Hukuksal Değer......................................................................... 337
C.
Maddi Unsur............................................................................................337
1.
Fail.................................................................................................. 337
2.
Mağdur............................................................................................338
3.
Suçun Konusu.................................................................................. 338
4.
Hareket ve Netice.............................................................................338
D.
Manevi Unsur.......................................................................................... 340
E.
Suçun Nitelikli Halleri............................................................................... 341
F.
1.
Atık veya Artıkların Toprakta, Suda veya Havada Kalıcı Etki
Bırakması.........................................................................................341
2.
Atık veya Artıkların, İnsan veya Hayvanlar Açısından
Tedavisi Zor Hastalıkların Ortaya Çıkmasına, Üreme
Yeteneğinin Körelmesine, Hayvanların veya Bitkilerin Doğal
Özelliklerini Değiştirmeye Neden Olabilecek Nitelikte Olması................342
Suçun Özel Görünüş Şekilleri....................................................................344
1.
Teşebbüs......................................................................................... 344
2.
İştirak..............................................................................................344
3.
İçtima..............................................................................................344
G.
Yaptırım..................................................................................................346
H.
Soruşturma ve Kovuşturma......................................................................347
SONUÇ........................................................................................................................ ....
kaynakça...................................................................................................................... ....