Yazılı Anlatım I-II
advertisement
Yazılı Anlatım I-II Yrd. Doç. Dr. Yas�n KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ YAZILI ANLATIM I-II ISBN 978-605-241-105-6 DOI 10.14527/9786052411056 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara (0312 341 36 67) (0535 292 34 31) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25931 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ Yasin KILIÇ 1969’da Ardahan’da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Ardahan’da tamamladı. 1991 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. 1992-1994 yılları arasında Van’ın Gevaş ilçesinde Osmangazi İlköğretim Okulunda Türkçe öğretmenliği yaptı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı’nda yüksek lisans ve doktora öğrenimini tamamladı. 1995 yılında Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde araştırma görevlisi oldu. 2002 yılında aynı üniversiteye yardımcı doçent olarak atandı. Halen, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde yardımcı doçent olarak çalışmaktadır. ÖN SÖZ Yazı insanlık tarihinin en önemli buluşlarından biridir. Bilim, tarih, edebiyat, sanat, kültür, medeniyet gibi insanlığın birikimi olan unsurlar yazı sayesinde kayıt altına alınıp olgunlaştırılmış ve gelecek nesillere aktarılmıştır. Yazının icadı tarihî çağların başlangıcı olarak kabul edilmiştir. İnsanlık yazı sayesinde terakki etmiş, medeniyet yazı ile doğmuştur. Kültür yazı ile anlam kazanmıştır. Yazı olmasaydı insanlığın gelişmişlik düzeyi bu seviyeye ulaşamazdı. Bilim, teknoloji, sanat, edebiyat, felsefe bu düzeyde olmazdı. Yazı vesilesi ile tarihten haberdar olabiliyoruz, bu buluş sayesinde bireyler ve toplumlar arasında iletişim gerçekleşmektedir. Kalem, kâğıt, mürekkep, matbaa, bilgisayar gibi malzemeler, yazıya bağlantılı olarak icat edilip geliştirilmiştir. Yazının insanlık için ne denli önemli olduğunu Dale Carnegie şu cümlelerle ifade eder: “Ancak yazıya geçmiş düşüncenin değeri vardır; geri kalanlar boş çırpınmalardan, rüzgârın alıp götürdüğü bir saatlik hayallerden başka bir şey değildir.” Atalarımız yazının insanlık için önemini, “Söz uçar, yazı kalır.”, “Alim unutmuş, kalem unutmamış.” sözleri ile ifade etmişlerdir. Bilgilerin gelecek kuşaklara aktarılması, toplumlar arasında daha sağlıklı iletişimin kurulması, kanun ve kuralların kalıcı hale gelmesi yazı ile mümkün olmuştur. Eğitim ve öğretimin yaygınlaşması yazılı eserlerle gerçekleşmiştir. Bilgilerimizi, duygularımızı, düşüncelerimizi, hayallerimizi, özlemlerimizi, yaşadıklarımız olayları yazı sayesinde kayıt altına alabiliriz. Yukarıda bir nebze anlattığımız üzere, yazı yazma insanlık için son derece önemlidir. Dolayısı ile bu becerinin gelecek kuşaklara kazandırılması toplumun en önemli görevleri arasında yer almaktadır. Türk dili ve yazılı anlatımla ilgili yüzlerce eser yazılmış olmasına, ilkokul birinci sınıftan itibaren, bu alanda öğrencilere eğitim verilmesine rağmen, öğrencilerin bu konuda yeteri düzeyde eğitim almadıkları görülmektedir. Öğrenciler anadillerini iyi derecede öğrenemedikleri için yabancı bir dil öğrenme hususunda da ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Öğrencilerimizin yazı yazma becerilerini geliştirebilmeleri için anlama ve anlatma alanlarında kendilerini geliştirmeleri, bunun için onların millî ve evrensel kültür-sanat eserlerini okumaları büyük önem arz etmektedir. Ayrıca öğrencilerimiz Türk dilinin kurallarını iyi bir biçimde öğrenmeli ve yazma becerilerini geliştirmelidir. vi Yazılı Anlatım I-II Bu çalışma, Yüksek Öğretim Kurumu Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yazılı Anlatım I-II derslerinin müfredatı esas alınarak hazırlandı. Hazırladığımız bu ders notuyla; yazılı anlatım çalışmalarında öğrencilerimize yardımcı olmayı umuyoruz. Bu eserin hazırlanması sırasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen sevgili eşim Sibel’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. 18.09.2017 Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ İÇİNDEKİLER Ön Söz.....................................................................................................................................v 1. BÖLÜM İLETİŞİM İletişim....................................................................................................................................1 Gösterge..................................................................................................................................2 Gösterge Çeşitleri............................................................................................................3 Sosyal Gösterge (Toplumsal Gösterge)1......................................................................3 Doğal Gösterge................................................................................................................3 Dil Göstergesi..................................................................................................................3 Dil Göstergelerinin Özellikleri......................................................................................4 Dil Dışı Göstergeler........................................................................................................4 Dil............................................................................................................................................5 Dil-Kültür İlişkisi............................................................................................................6 Konuşma Dili ve Yazı Dili..............................................................................................6 Dilin İşlevleri...................................................................................................................7 Anadili Eğitiminin Önemi.............................................................................................9 2. BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM Sözcükte Anlam...................................................................................................................15 Gerçek Anlam................................................................................................................15 Temel Anlam...........................................................................................................16 Yan Anlam...............................................................................................................16 Mecaz Anlam.................................................................................................................17 Terim Anlam..................................................................................................................18 Sözcükler Arası Anlam İlişkileri.......................................................................................19 Eş Anlamlı Sözcükler....................................................................................................19 Yakın Anlamlı Sözcükler..............................................................................................20 Zıt Anlamlı Kelimeler...................................................................................................20 Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler............................................................................................21 Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler...............................................................................21 Soyut Anlam..................................................................................................................22 viii Yazılı Anlatım I-II Somut Anlam.................................................................................................................22 Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler................................................................................23 Çok Anlamlılık..............................................................................................................24 Argo Anlam...................................................................................................................24 Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel).................................................................................26 Deyim Aktarması..........................................................................................................27 Soyutlama.......................................................................................................................28 Somutlama.....................................................................................................................28 Söz Öbekleri.........................................................................................................................29 Deyimler.........................................................................................................................29 Atasözleri........................................................................................................................30 Yansıma Sözcükler........................................................................................................31 İkilemeler.......................................................................................................................32 Dolaylama......................................................................................................................33 Özdeyişler (Vecizeler)...................................................................................................33 Güzel Adlandırma.........................................................................................................34 Kelimelerin Kullanılışlarına Göre Çeşitleri...............................................................34 Cümle....................................................................................................................................35 Cümlede Anlam............................................................................................................35 Sağlamlık........................................................................................................................36 Açıklık.............................................................................................................................37 Özlülük (Vecizlik).........................................................................................................38 Akıcılık...........................................................................................................................39 Tutarlılık.........................................................................................................................40 Duruluk..........................................................................................................................40 Sadelik (Yalınlık)...........................................................................................................41 Özgünlük........................................................................................................................41 Öznellik..........................................................................................................................41 Nesnellik.........................................................................................................................42 Şarta Bağlılık..................................................................................................................42 Sebep-Sonuç İlişkisi......................................................................................................42 Paragraf.................................................................................................................................43 Paragrafın Yapısı............................................................................................................45 Paragraf Çeşitleri...........................................................................................................46 İçindekiler ix 3. BÖLÜM PLAN Plan........................................................................................................................................49 Plan Türleri....................................................................................................................49 Plan Yapmanın Yararları...............................................................................................50 Yazıda Plan.....................................................................................................................50 Konu......................................................................................................................................51 Konu Seçimi...................................................................................................................51 Konuyu Sınırlamak.......................................................................................................52 Konuya Bakış Açısı.......................................................................................................52 Buluş...............................................................................................................................53 Yazı Türünü ve Anlatım Biçimini Belirleme..............................................................53 Yazının Başlığı...............................................................................................................54 İyi Bir Başlığın Özellikleri............................................................................................54 Yazının Bölümleri.........................................................................................................55 Yazının Ana Düşüncesi................................................................................................55 Yazının Yardımcı Düşünceleri.....................................................................................56 Örnek Yazı Planı............................................................................................................56 Anlatım (Üslup) Biçimleri..................................................................................................57 Öyküleyici (Hikaye Etme Yoluyla) Anlatım..............................................................57 Açıklayıcı Anlatım........................................................................................................58 Tasvirci (Betimleyici) Anlatım....................................................................................58 Özlü Anlatım (Vecize)..................................................................................................59 İspatlama (Kanıtlama) Yoluyla Anlatım.....................................................................60 Konuşmalı Anlatım.......................................................................................................61 Manzum Anlatım..........................................................................................................61 4. BÖLÜM NOKTALAMA İŞARETLERİ Nokta (.)................................................................................................................................63 Virgül (,)...............................................................................................................................64 Noktalı Virgül (;).................................................................................................................67 İki Nokta (:)..........................................................................................................................68 Üç Nokta (...)........................................................................................................................68 x Yazılı Anlatım I-II Yay Ayraç ( )........................................................................................................................69 Köşeli Parantez (Ayraç) [ ]................................................................................................70 Soru işaret (?).......................................................................................................................71 Ünlem İşareti (!)..................................................................................................................71 Kısa Çizgi (-)........................................................................................................................72 Uzun Çizgi ( – )...................................................................................................................72 Eğik Çizgi ( / )......................................................................................................................73 Tırnak İşareti (“ ”)...............................................................................................................73 Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’).........................................................................................................74 Denden İşareti ( ” )..............................................................................................................74 Kesme İşareti ( ’ ).................................................................................................................74 Düzeltme İşareti ( ^ )..........................................................................................................76 Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler..........................................................................................77 Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler..................................................................................78 Anlatım Bozuklukları.........................................................................................................81 Kelime Düzeyinde Anlatım Bozukluğu...........................................................................81 Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları........................................................................84 5. BÖLÜM YAZILI ANLATIM TÜRLERİ Deneme.................................................................................................................................88 Deneme Örneği...................................................................................................................90 Makale...................................................................................................................................94 Bilimsel Makale Örneği......................................................................................................95 Eleştiri.................................................................................................................................101 Eleştiri Örneği....................................................................................................................103 Roman.................................................................................................................................105 Hikâye.................................................................................................................................107 Hikâye Örneği....................................................................................................................109 Fıkra....................................................................................................................................112 Fıkra Örnekleri (Köşe Yazısı ve Gülmece Örnekleri)...................................................114 Hatıra (Anı)........................................................................................................................116 Anı Örneği.........................................................................................................................117 Günlük................................................................................................................................121 Günlük Örneği...................................................................................................................121 İçindekiler xi Röportaj..............................................................................................................................121 Röportaj Örneği.................................................................................................................122 Biyografi.............................................................................................................................124 Biyografi Örneği................................................................................................................125 Sohbet (Söyleşi).................................................................................................................126 Sohbet Örneği....................................................................................................................126 Gezi Yazısı (Seyahatname)...............................................................................................128 Gezi Yazısı Örneği.............................................................................................................130 Masal...................................................................................................................................132 Masal Örneği......................................................................................................................134 Fabl......................................................................................................................................135 Fabl Örneği.........................................................................................................................136 Bildiri (Tebliğ)....................................................................................................................138 Bildiri Örneği.....................................................................................................................139 Mülâkat...............................................................................................................................143 Mülâkat Örneği..................................................................................................................143 Tiyatro.................................................................................................................................148 Trajedi...........................................................................................................................149 Komedi.........................................................................................................................149 Dram.............................................................................................................................149 Müzikli Tiyatro Çeşitleri............................................................................................149 Doğaçlama...................................................................................................................150 Kukla.............................................................................................................................150 Pandomima..................................................................................................................151 Parmak Oyunu............................................................................................................151 Türk Halk Tiyatrosu..........................................................................................................152 Ortaoyunu....................................................................................................................152 Meddah.........................................................................................................................152 Karagöz.........................................................................................................................153 Bibliyografya......................................................................................................................153 Yazışma Türleri..................................................................................................................154 Mektup................................................................................................................................154 Mektup Türleri...................................................................................................................155 Özel Mektuplar............................................................................................................155 Özel Mektup Örneği...................................................................................................156 Resmî Mektuplar.........................................................................................................157 xii Yazılı Anlatım I-II Resmî Mektup Örneği................................................................................................158 Dilekçe..........................................................................................................................158 Dilekçe Örneği.............................................................................................................160 İş Mektupları................................................................................................................160 Açık Mektup.................................................................................................................160 Edebî Mektuplar..........................................................................................................160 Edebî Mektup Örneği.................................................................................................161 Felsefî Mektuplar.........................................................................................................161 Siyasî Mektuplar..........................................................................................................162 Taziye Mektupları........................................................................................................162 Aile Sağlık Mektupları................................................................................................162 Telgraf.................................................................................................................................162 Telgraf Örneği....................................................................................................................162 İnceleme..............................................................................................................................163 Rapor...................................................................................................................................163 Rapor Örneği.....................................................................................................................164 Tutanak...............................................................................................................................167 Tutanak Örneği..................................................................................................................168 Özgeçmiş............................................................................................................................168 Özgeçmiş Örneği...............................................................................................................170 Tebrik, Kartvizit, Davetiye................................................................................................170 Kutlama Telgrafı Örneği...................................................................................................171 Resmî Davetiye Örneği.....................................................................................................171 Özel Bir Davetiye Örneği.................................................................................................172 İlan.......................................................................................................................................172 İlân Örneği.........................................................................................................................172 Reklâm................................................................................................................................172 Anket...................................................................................................................................172 Haber...................................................................................................................................173 Karar....................................................................................................................................173 Fezleke.................................................................................................................................174 Kaynakça............................................................................................................................175 1. BÖLÜM İLETİŞİM İletişim Sosyal hayatın bir parçası olan iletişim, bilim, sanat ve teknoloji alanlarındaki gelişmelere paralel olarak büyük bir önem kazanmıştır. İletişimin gelişmesinde insanların ihtiyaç duyduğu bilgi ve teknolojiyi elde etme isteği önemli rol oynamıştır. Hatta içinde bulunduğumuz zaman dilimi “iletişim çağı” olarak adlandırılmaktadır. Kişinin toplumsal bir ortamda mutlu bir yaşam sürmesi, ruhsal-bedensel ihtiyaçlarını gidermesi, çevresindekilerle iyi bir iletişim kurması ile mümkündür. Sosyal hayatta kanun ve kuralların sağlıklı işletilmesi iyi bir iletişime bağlıdır. İletişim, iki birim arasında duygu, düşünce, istek ve bilgilerin her türlü araçla paylaşılması sürecidir. Başka bir ifade ile birey, toplum ve gruplar arasındaki her türlü mesaj aktarım sürecine iletişim denir. İletişim süreci tek yönlü ya da çift yönlü olarak gerçekleşir. Mesajın kaynaktan alıcıya aktif dönüt olmaksızın gerçekleştiği iletişime tek yönlü iletişim denir. Bu tür bir iletişimde alıcıdan geri bildirim beklenmez. Asıl amaç iletinin hedefe ulaştırılmasıdır. Televizyon, radyo, gazete, bilgisayar, dergi vb. tek yönlü iletişim araçlarıdır. Çift yönlü iletişimin gerçekleşmesi için kaynak, alıcı, ileti, kanal, dönüt, kod ve bağlam ögeleri aranır. Birey ve toplum arasında iletişimin gerçekleşmesinde yedi öge rol oynar: 1. Kaynak: Sözü söyleyen, başkasıyla bilgi paylaşan kişi 2. Alıcı: Göndericinin söylediği sözü, paylaştığı bilgiyi alan kişi 3. İleti (Mesaj): İletişim sürecinde kaynağın (göndericinin) alıcıya söylediği bilgi, haber 2 Yazılı Anlatım I-II 4. Kanal: Kaynak ile alıcı arasında iletişimi sağlayan araç, yöntem. 5. Kod (Şifre): İletinin aktarılması için kullanılan harf, sözcük, simge, müzik notası vb. işaretlere kod denir. Alıcı ile vericinin arasında iletişimin gerçekleşmesi için her ikisinin de kodları bilip anlaması gerekir. 6. Dönüt: Kaynağın gönderdiği mesaja alıcının verdiği cevap. 7. Bağlam: İletişimin gerçekleştiği yer, ortam. Gösterge Kendi dışında başka bir nesneyi gösteren, onun yerini alabilen her türlü kelime, belirti, şekil, işaret veya olguya gösterge denir. İnsanların kendi aralarında iletişim kurmak için kullandıkları doğal diller (Türkçe, Farsça, İngilizce, Fransızca vb.), çeşitli jest ve mimikler, trafik işaretleri, fotoğraflar, amblemler, üniformalar, levhalar, birer göstergedir. Her gösterge üç ögeden oluşur. a) Gösteren: Bir olayın, olgunun, nesnenin; resim, sözcük, şekil ve amblemle vb. ifade edilmesine gösteren denir. Örneğin k-i-t-a-p sözcüğü gerçek kitabın gösterenidir b) Gösterilen: Gösterenin zihinde oluşturduğu görüntü veya tasarılara gösterilen denir. Örneğin ev kelimesi denildiğinde zihnimizde içinde yaşadığımız ev canlanır. c) Gönderge: Bir dil göstergesinin ya da dil dışı göstergenin gerçekteki karşılığına gönderge denir. Kalem sözcüğü göstergedir, kalemin kendisi, yani maddi hali göndergedir. İletişim 3 Gösterge Çeşitleri Gösterge çeşitleri Sosyal Gösterge Doğal Gösterge Dil Göstergesi Belirti Dil Dışı Göstergeler Belirtke Görsel Gösterge (İkon) Simge Şekil 1: Gösterge çeşitleri 1. Sosyal Gösterge (Toplumsal Gösterge): Sosyal göstergeler iletişim araçları olup, toplumsal hayatta düzenin sağlanmasına hizmet eder. Reklam afişleri, görgü kuralları, trafik ışıkları, giyim kuşam, üniformaların belli meslekleri göstermesi birer sosyal göstergedir. 2. Doğal Gösterge: Doğada meydana gelen olaylar ve bu olaylara bağlı oluşan sonuçlar, bir ülkenin doğal güzellikleri doğal göstergelerdir. Çiçeklerin açması, tohumların filizlenmesi ilkbaharın göstergesi; soğukların artıp karın yağması kışın göstergesidir. 3. Dil Göstergesi: Sözlü ve yazılı anlatımda kullanılan her türlü ses, harf, sözcük vb. her türlü iletişim aracına dil göstergesi denir. Sözcüklerin her biri bir dil göstergesidir: “Sandalye” göstergesi: s-a-n-d-a-l-y-e, “Dolap” göstergesi: d-o-l-a-p, harflerinden oluşan bu sözcükler ilgili nesnelerin göstergeleridir. 4 Yazılı Anlatım I-II Dil Göstergelerinin Özellikleri a. Dil göstergeleri nedensizdir. Dilin göstergesi olan sözcüğün ses imgesiyle “gösterilen” diye tanımlanan varlık veya kavram arasında mantıksal bir ilişki yoktur, nedensizdir. Balık sözcüğün ses imgesiyle zihnimizde canlanan balık görüntüsü arasında bağ bulunmamaktadır. Dil göstergelerinin nedensizliği, dillerin nasıl oluşup geliştikleri sorusuna cevap verilemeyişiyle de ilgilidir. Örneğin, balık kelimesi dendiği zaman zihnimizde sinek kavramı canlanmaz. Söz gelişi, niçin İngilizler balık sözcüğü yerine “fish”i, Araplar “semmek”i, Farslar “mahi”yi kullanmaktadır? Her milletin dil göstergeleri farklıdır ve dil bilimciler bu farklılığın nedenini açıklayamamaktadır. Bu yüzden dil göstergelerinin nedensiz olduğu sonucuna varmışlardır. b. Dil göstergeleri çizgiseldir. Göstergelerde harflerin yerleri değiştirilemez. Buna “dil göstergelerinin çizgiselliği” denir. Örneğin dolap sözcüğündeki harflerin yerlerini oldap şeklinde değiştirdiğimizde, artık bu sözcük gösterge olamaz. Aynı şekilde cümle belli bir kurala göre oluşturulur, “Şifa yarın kreşe gitti.”, şeklinde bir cümle dil kurallarına uygun olmadığı için, anlam bakımından mantıklı değildir. Dilin bu özelliğine “dil göstergelerinin değişmezliği” denir. c. Dil göstergeleri uzlaşmaya dayanmaktadır. Bir toplumdaki herkes bir göstergenin anlam değeri üzerine uzlaşmaya varmıştır. Türkçenin söz varlığını oluşturan bütün dil göstergeleri üzerinde toplumsal uzlaşı sağlanmıştır. Örneğin çiçek, bebek, deniz, göl, sevgi, dendiğinde herkesin zihninde bu göstergelerle ilgili anlam ve görüntüler canlanır. Dil göstergelerinin değişmezliği esas olmakla birlikte, zamanla yine toplumsal bir uzlaşı ile göstergelerin değiştiği görülmektedir. Örneğin, eski Türkçede “kangı, tengiz, küçlüg, edgü, kulgak, bürge, kelürmen, kadgu, ölüg, senge, emgek, sözcükleri bugünkü Türkçede “hani, deniz, güçlü, iyi, kulak, pire, gerilim, kaygı, ölü, sana, emek” şekline dönüşmüştür. 4. Dil Dışı Göstergeler a. Belirti: Doğal yollarla oluşan ve istem dışı gerçekleşen göstergelerdir. Belirtide gösteren ile gösterilen arasında neden sonuç ilişkisi bulunmaktadır. Örneğin güneşin batması, akşamın başladığının belirtisidir. Sahanın çamur oluşu, yağmur yağmış olduğunun belirtisidir. Denizin dalgalı oluşu, şiddetli esen rüzgârın belirtisi olabilir. b. Belirtke: İletişim kurma, bilgi aktarma amacı taşıyan uzlaşımsal ve nedensiz göstergelere belirtke denir. Trafik işaretleri, mors alfabesi, ilk yardım işaretleri, beden dili, deniz feneri, televizyon sembolleri birer belirtke örneğidir.
