DEHB (Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu)

ALANYA
REHBERLİK VE
ARAŞTIRMA MERKEZİ
PSİKOLOG
BEKİR FEHMİ ÖRMECİ
Son 15-20 yılda DEHB basın ve tv
tarafından çokça gündeme getirildiği ve
popülaritesi arttığı için son yıllarda
çocuk psikiyatri kliniklerine ve psikolojik
danışma merkezlerine dikkat eksikliği
ve hiperaktivite bozukluğu şikayeti ile
gelenlerin sayısı oldukça artmıştır.
Dikkat eksikliği hiperaktivite
bozukluğu
-bireyin okul başarısı
-aile hayatı
-sosyal ilişkileri
-benlik saygısı
üzerine çeşitli olumsuz etkileri olan ve
oldukça sık görülen nöro-psikiyatrik
bir bozukluktur.
• Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite
Bozukluğu’nun (DEHB)
temel özellikleri
• -dikkat süresinin kısalığı
• -aşırı hareketlilik
• -dürtüsellik
Dikkat eksikliği, başlangıcı 3 (üç) yaş
dolaylarında olmakla birlikte, okul öncesi
dönemde ve ilkokulun ilk yıllarında pek fark
edilmeyebilir. Bu dönemde zihinsel
performans ve dikkat gerektiren ağır
dersler olmadığı için, dersi iyi takip etmedikleri
ve çalışmadıkları halde notları kötü olmayabilir.
Eğitim hayatının başlamasıyla özellikle 3 ve
4. sınıflarda derslerin ağırlaşmasıyla birlikte
başarıda ciddi düşüşler yaşanmaya ve öğrenmeye
karşı ilgisizleşme başlar ve dikkat eksikliği
belirgin hale gelir.
Çocukluğunda bu teşhis
konulan kişilerin çoğunda;
belirtiler, ergenlik ve
erişkinlikte de devam
etmektedir. Bu süreç içinde
sıklıkla tabloya başka
psikiyatrik ve sosyal sorunlar da
eklenmektedir.
DEHB
-Aşırı hareketlilik,
-Dikkat sorunları,
-Düşündüğünü hemen yapma
(dürtüsellik)
belirtileriyle kendini gösteren
nöro-psikiyatrik bir bozukluktur.
(Sadece psikolojik kökenli bir davranış problemi değildir)
TEMEL BELİRTİLER
 Dikkat sorunları,
 Aşırı hareketlilik,
 İstek ve dürtüleri engelleyememe
Her aşırı hareketli çocuğa veya dikkatini toplayamayan çocuğa
DEHB diyemeyiz.
DEHB teşhisi koyabilmek için:
 7 yaştan önce başlamış olmalı
 Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır)
 Birden fazla ortamda görülmeli ( hem ev
hem okul)
 Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak
düzeyde olmalı
DEHB
DİKKAT
EKSİKLİĞİ
ÖNDE OLAN
TİP
AŞIRI
HAREKETLİLİK
ÖNDE OLAN
TİP
BİRLEŞİK TİP
Hiperaktif:
. Aşırı hareketli
. Enerjik
. Çok konuşkan
DEB (dikkat eksikliği) :
. Düşük enerjili
. İçe dönük
. Sınıfta daha az konuşan
. Hayal kuran
ZEKA ile ilgisi yoktur.
Zekası normal
Zekası normalin altında
Zekası normalin üzerinde
DEHB
 Dikkatin belirli bir noktaya yeterince uzun
süre odaklanmasında sorun vardır.
 Aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat
ederler.
 Her uyaran aynı şiddette ve önemdedir.
 Bir işle uğraşırken başka bir uyan dikkatin
dağılmasına neden olur.
 Bir iş yaparken o sırada içlerinden gelen
başka bir şey yapma isteğine engel olamazlar.
Dikkat süresi her yaşta farklıdır.
Bilgisayar başında saatlerce dikkat
sürdürülebilir, ödev başında 10 dk !
 Gürültü, hareket ve uyaranın fazla olduğu
ortamlarda dikkat yoğunluğu azalır.
 İlgisini çeken bir konuda, bire bir ilişkide
dikkat artar.
“ Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ”
“ Tüm araba markalarını biliyor ama
bir dakika önce söylediğim şeyi hatırlamıyor ”
“ Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor
ama ödev başında en çok 10 dk ”
“ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ”
“ Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili ”
“ Başladığı işi bitirmiyor ”
Oturduğu yerde duramaz,
atlar,
zıplar.
Sanki motor takılmış gibidir,
hiç yorulmaz .
Kapılara,
kalorifer borularına
hatta
düz duvara
tırmanabilirler...
“ Doğum öncesinden beri hareketli “
“ Eli dursa ayağı oynar “
“ Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “
“ Ya konuşur ya sesler çıkarır “
“ TV izlerken bile hareket eder “
“ Sandalyede oturmanın 50 çeşidini
gösterebilir ”
“ Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “
“ Sırada otururken bile eli ayağı hareket
NOT : Birçok anne baba bu listeyi okuyunca çocuklarında
DEHB olduğunu düşünebilir;
çünkü çoğu çocuk zaman zaman bu tip davranışlarda
bulunabilir.
Fakat DEHB’li çocuklar çevreye verdikleri tepkiler açısından
diğer çocuklardan farklıdır.
DEHB olmayan çocuklar, kendilerine bir şey yapmaları
söylendiğinde veya davranışın olumsuz sonuçları açıklandığında
‘koşarsan düşersin gibi’( en azından bir süre ) yapmaz.
DEHB’li bir çocuk ise yaptığı davranışının olumsuz sonuçları
hakkında uyarılsa bile, o davranışı yapmaya devam eder,
kendini engelleyemez.
Yaptığı davranışın sonuçlarını
düşünmeden, içinden geldiği gibi
yapma eğilimidir. İstek ve dürtüleri
engelleyememe, düşündüğünü hemen
yapma şeklinde kendini gösterir.
• Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler
(“Bunu yaparsam ceza alırım”).
• Bir davranışın o ortam için uygun olup olmadığını düşünmezler
(“Burada bu davranış yapılmaz veya ayıp olur”).
• Söyleyecekleri şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki
yapacağını düşünmezler ( “Bunu söylersem bana kırılır”)
Aslında ne yapmaları ya da
yapmamaları gerektiğini bilirler ama
o bildikleri şeyi uygulayamazlar.
• Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir
biçimde açıklayabilirler ama düşünmeden
hareket ettikleri için o kuralı yine bozabilirler.
Bu durum gerek anne baba, gerekse
öğretmeni daha çok öfkelendirir.
Çünkü anne, baba yada öğretmen tarafından;
bilerek yapıldığı yada kurallar önemsenmediği
için yapıldığı düşünülür ve
sadece cezalandırmaya yönelik yöntemlerle
sorun çözülmeye çalışılır
“ 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ”
“ Düşünmeden hareket eder ”
“ Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister ”
“ Asla sırasını bekleyemez ”
“ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ”
“ Aklına geleni hemen yapıyor, söylüyor “
’’Böyle davrandığı için kimse onunla arkadaşlık etmek istemiyor’’
Dağınıklık, düzensizlik
Dalgınlık, hayal kurma
Tutarsızlık
Bellek sorunları
Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
Sosyal ilişkilerde sorunlar
Düşük benlik saygısı
“ Odası darmadağınık ”
“ Sürekli birşeylerini kaybeder “
“ Üstü başı dağınıktır ”
“ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi
kaybeder, yeni bir kalem arar...bir türlü
başlayamaz ”
“ Defterleri çok düzensiz ”
“ Sırasının üstü karmakarışık ”
“ Kendisi sınıfta ama aklı nerede
bilmiyorum”
“ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi
oluyor ”
“ Bilgisayar oynadığı zamanlar dışında
sanki yarı uykuda gibi ”
“ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir
şey yapmadan duruyor ”
“Belleği iyi mi kötü mü? ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir
dakika önce söyleneni hatırlamıyor”
“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”
“Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor”
“Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor.
“Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor
“ Çok sakar ”
“ Yürürken kapılara eşyalara çarpar’’
“ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde
yara izi olmayan yer sanki yoktur. ”
“ Bir anı bir anına uymuyor ”
“ Çok keyifli iken birden öfkeleniyor ”
“ Başarısı çok değişken , aynı dersin
sınavlarında bile bir iyi bir kötü not
alıyor ”
“ Bir gün ödevlerini tam getirir bir gün
hiç birini yapmadan gelebilir ”
“ Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum
DEHB olanların çoğunda sosyal beceri sorunları
vardır.
“Aklına geleni hemen söyleme ya da yapma eğilimi”
“Kolay öfkelenme, alınma, duyarlılık”
“Toplum içinde dikkati dağıtacak şeyler yapma”
“Ne zaman ne tepki vereceği ne yapacağı belli olmayan biri”
“Hem çok eğlenceli hem de zor bir insan”
“ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ”
“ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “
“ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ”
“ Sınıfta kimse onun yanında oturmak
istemiyor
”
“ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ”
“ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor
“Kötü çocuk olduğunu söylüyor “
“ Kendine değer vermiyor”
“ Kimsenin onunla arkadaş olmak
istemediğini düşünüyor “
“ Başarısız olduğunda hemen
vazgeçiyor, uğraşmıyor “
“ Onu sevmediğimizi düşünüyor”
DEHB erken çocukluk döneminde
başlayıp yaşam boyu devam edebilen
bir bozukluktur.
Temel belirtiler aynı olmakla birlikte
her yaş döneminde farklı bir görünüm
vardır.
Özellikle aşırı hareketlilik ve
dürtüsellik belirtileri yaş ilerledikçe
DEHB Yaşam Boyu
Devam Eder
• Erken çocukluk dönemlerinde (3-4 yaş) başlar,
• En sık ilkokul döneminde kendini gösterir ve
tanı konulur,
• Çocukluğunda bu tanıyı alanların
%70-80’i ergenlikte de benzer belirtileri
gösterirler.
 Huzursuz, gergin bebeklerdir.
 Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler.
 Dış uyaranlara (ses, ışık gibi ) aşırı tepki
verirler.
 Uyku sorunları ( az uyuma, sık sık uyanma)
olabilir.
“Daha karnımdayken bile çok hareket ederdi”
“ Kucağıma aldığımda devamlı dolaşmamdan
hoşlanırdı”
gibi şikayet ve belirtiler bebeklik döneminde daha çok dile
Kreşte:
Faaliyetleri sürdürememe.
Kurallara uymama, sırasını bekleyememe
Yerinde duramama.
Başka çocukları itip kakma, vurma, ısırma.
Bağırıp çağırma, huzursuz ve gerginlik
 Devamlı hareket eder, atlar, zıplar, bir yerlere
tırmanır.
 İsteklerini erteleyemez, tutturmaları olur.
 İlgi devamlı üzerinde olsun ister, ilgi çekmek
için herşey yapar.
 Bir oyundan diğerine geçer, ilgisi çok kısadır.
 Çok konuşur, sürekli soru sorar ama yanıtı
dinlemez.
 Mutsuzluk, mızırdanma, ana babaya aşırı
bağımlılık.
Bilgisayar ya da oyun başında saatler
geçirebilir ama ödev yaptırmak kabus
olur.
• En sık bu dönemde tanı konulur.
• Sakin ve sessizce sırada oturamaz.
• Dersi dikkatle dinleyemez, etrafı ile daha çok
ilgilidir.
• Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz
istemeden yanıt verir.
• Verilen görevleri tam olarak yerine getirmez.
• Diğer çocuklarla ilişki sorunları olabilir.
• Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurar.
• Eşyalarını tam olarak getirmez, kaybeder,
dağınıktır.
• Ev ödevlerini almaz, evde ödev yapmak sorun olur.
• Akademik başarısı kapasitesiyle orantılı değildir.
 Hiperaktivite azalır ama kıpır kıpırlık devam eder.
 Ders dinleyemez, uykulu bir hali olabilir ya da kalem
çevirme, resim yapma gibi şeylerle uğraşır.
 Akademik başarı daha ciddi düzeyde düşmeye başlar.
Çünkü dersler daha çok dikkat ve konsantrasyon
gerektirmeye başlar
 Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar yaşanır, karşılık
verir, saygısız, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilir.
 Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar olabilir.
 Benlik saygısında azalma, depresyon görülebilir,
duygu durumu değişkendir, aniden öfkelenebilir.
 Sigara, alkol madde kullanımı başlayabilir.
 Yasal sorunlara neden olabilecek, riskli ,tehlikeli
davranışları olabilir.
 Yerinde duramama, uzun süre gazete, kitap
okuyamama, TV izleyememe.
 Dikkat dağınıklığı, konuşulanları, günlük işleri
akılda tutamama, eşyaları kaybetme.
 Duygulanımda değişkenlik.
 İşleri düzenlemekte ve bitirmede yetersizlik, bir
işi bitirmeden diğerine başlama.
 Sorun çözme ve zamanını kullanmada güçlük.
 Düşünmeden kolay, hızlı karar verme, sık iş
değişikliği, ilişkileri ani olarak başlatma ve
bitirme.
 Yeterli düzeyde başarılı olamadığını, hedeflerine
ulaşamadığını düşünme.
İlkokul çağındaki çocukların % 3-5’inde
yani her 20-30 çocuktan birisinde
görülüyor.
Her sınıfta en az 1 çocukta bu sorunun
bulunma olasılığı var.
Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha
fazla görülüyor.
Çocukluklarında DEHB bozukluğu
olanların %80’i ergenlikte, %30-65’i
erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar.
Erişkinlik döneminde ortaya çıkan %12 oranıdır.
- Kalıtsal bir sorundur.
(Anne babadan alınan genler bu soruna yatkınlık oluşturur.)
- Nörolojik bir sorundur.
- Çevresel nedenler
 Aile Çalışmaları
 DEHB olan çocukların anne babalarında
benzer belirtiler olma oranı normal
çocuklara oranla 2-8 kat fazla .
 DEHB olan çocukların kardeşlerinde
normal çocuklara oranla 2-3 kat fazla
DEHB var.
İkiz çalışmaları
 Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanım
oranı %80-90,
 Çift yumurta ikizlerinde %30
( Bu etkenler direk olarak DEHB’ na neden
olmaz. Sadece genetik olarak yatkınlığı
olan bireylerde riski arttırır.)
• Doğum öncesi (gebelikte hastalanma,
alkol, sigara, ilaç kullanımı)
• Doğum sırasında ( erken doğum, doğum
komplikasyonları)
• Doğum sonrası ( Bazı hastalıklar, kurşun
gibi maddelere maruz kalma vb)
• DEHB tıpta Minimal beyin disfonksiyonu
olarak adlandırılır .
• Beynin dikkat ve davranışlardan sorumlu olan
bölgesinde perinatal dönemde (doğumdan bir hafta
önce ve sonrası) meydana gelen minimal derece de
santral sinir sistemi hasarının DEHB na neden
olduğu tespit edilmiştir.
Beyinde dikkat ve davranış kontrolünden sorumlu
olan bölgeler yeterince aktif değillerdir.
• Dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve
düşünmeden hareket etme beyindeki bu merkezlerin
iyi çalışmamasının sonucudur.
DEHB’ nu ortaya çıkaracak veya tespit edecek tek bir ölçü aracı,
laboratuar tetkiki veya tanılama şekli yoktur.
Birçok bilgi bir arada değerlendirilerek tanı konur
 Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma
 Ailenin doldurduğu ölçekler
 Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin
doldurduğu ölçekler
 Çocuğun değerlendirilmesi
 Muayene
 Testler
DEHB
KARŞI GELME
BOZUKLUĞU (%35-65)
DAVRANIM
BOZUKLUĞU (%20-45)
ÖZEL ÖĞRENME
BOZUKLUĞU (%20-35)
DEPRESYON (%3-75)
ANKSİYETE
BOZUKLUĞU (%5-15)
1. Farmakolojik tedaviler
(ilaç tedavisi)
2. Anne baba ve öğretmen
eğitimi
3.Psikolojik terapi
( davranışçı teknikler,
sosyal beceri eğitimi)
4. Eğitim
5. Alternatif tedaviler
Etkinliği bilimsel
olarak
kanıtlanmış
olanlar
Anne babanın doğru, yeterli disiplin
vermemesiyle ilgilisi yoktur.
 Çocuğun davranışları şımarıklık,
saygısızlıktan kaynaklanmaz.
Akademik başarısızlığın nedeni tembellik,
ilgisizlik değildir.
DEHB’nun zeka ile ilgisi yoktur. Çocuğun
fazla ya da az zeki olması bu soruna
neden olmaz.
 Enerjik olma
 Yaratıcılık
 Sıcak kanlı ve cana yakın olma
 Kolay ilişki kurabilme
 Esneklik
 Hoşgörülü olma
 İyi bir espri yeteneğine sahip olma
 Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda)
 İnsanlara kolaylıkla güvenebilme ( bazen
gerekenden fazla oranda)
KATILIMINIZDA
N
DOLAYI