URANÜS ve NEPTÜN
advertisement
Güneş Sistemi Güneş Sistemi Tanım: • Güneş, 8 gezegen ve bunların uyduları (Güneş’ten uzaklık sırasına göre: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün) • Cüce gezegenler ve bunların uyduları (Ceres, Pluto ve Eris gibi) • Güneş sisteminin küçük nesneleri (Asteroidler – küçük gezegenler, Neptün ötesi küçük cisimler – Kuiper Kuşağı ve Oort Bulutu, kuyruklu yıldızlar ve meteorlar) • Gezegenler arası gaz ve toz Oort Bulutu Güneş sisteminin sınırı Güneş’in çekim etkisinin son bulduğu yer Kuiper Kuşağı Güneş Sistemi Üyeleri • • • • • • Güneş Gezegenler Asterodiler (Küçük Gezegenler) Kuyruklu Yıldızlar Meteoroidler Gezegenler arası gaz ve toz Dünya’mıza en yakın doğal gök cismi gece bizi aydınlatan “Ay”dır. Yer-Ay uzaklığı yaklaşık 384400 km’dir!!! 384400 km oldukça uzak görünüyor. Peki sadece bu sayıya bakarak ne kadar uzak olduğunu hayal edebilir misiniz? 1700 km Türkiye Türkiye’nin bir ucundan diğer ucuna (örn. İzmir’den Kars’a) 100 defa gidip gelirsek Yer – Ay mesafesi kadar bir yolu yaklaşık olarak almış oluruz (1700 x 2 x 100 = 340000). Yer’in çevresi yaklaşık 40000 km’dir. Yer’in çevresinde 10 tur atsaydık (bunun için okyanusları da aşmak gerekir!!!) Yer-Ay uzaklığı kadar yol katedebilirdik. (400000 km) 40.000 km Güneş’in Yer’e olan uzaklığı yaklaşık 150 milyon km dir. Güneş e ulaşmak için ise yer çevresinde 3700 tur atmak gerekir!!! Güneş sisteminin sınırı yaklaşık Güneş-Yer arası mesafenin 100000 katı, O halde Güneş sisteminin sınırına gitmek demek Yerin çevresinde 370 milyon tur atmak demektir !!! Saatte 900 km hızla giden bir uçakla bunu deneseniz yaklaşık 2 milyon yıl sonra Güneş sisteminin sınırlarına ulaşabilmek mümkün!!! Gezegenler - Yörüngeler Yer’in Güneş etrafındaki yörüngesinin belirttiği düzlem “EKLİPTİK düzlemi” adını alır. Diğer gezegenlerin yörünge düzlemleri de hemen hemen ekliptik düzlemindedir. Yörünge eğimi (derece) Merkür Venüs Yer Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün 7 3.4 0 1.9 1.3 2.5 0.8 1.8 Gezegenler – Dönme ve Dolanma Özellikleri • Ekliptik düzlemine üstten baktığımızda, saat ibrelerinin dönme yönünün aksi pozitif yön olarak dikkate alınır. • Buna göre tüm gezegenler Güneş etrafında pozitif yönde dolanırlar. • Venüs ve Uranüs hariç tüm gezegenler eksenleri etrafında pozitif yönde dönerler. • Venüs ve Uranüs’ün ters yöndeki dönmeleri, sistemin oluşumu sırasında büyük boyutlu ön-gezegenlerle çarpışmalarına bağlanmaktadır. Gezegenlerin dönme eksenlerinin, ekliptik düzlemine dik doğrultu ile yaptığı açılar birbirinden farklıdır. Merkür 0° 25° Jupiter 3° Venüs 177° Dünya 23° Saturn 27° Mars 25° Uranus 98° Mars Neptune 28° 30° Gaz (jüpiter benzeri) Gezegenler Dış Gezegenler Karasal Gezegenler İç gezegenler Karasal Gez. Gaz Gez. Az yada hiç uydu Çok uydulu Kütleleri az Kütleleri çok Yoğunlukları yüksek 4-5 gr/cm3 Yoğunlukları düşük 0.7-2 gr/cm3 Halka yok Halka var Metalik çekirdek Kayalık çekirdek Gezegenlerimiz Astreoid Kuşağı Kuiper Kuşağı Ceres Plüto, Eris, Makemake, Haumea Yer Benzeri (Karasal) Gezegenler Gezegen Kesitleri (Yer benzeri) İç (katı) Çekirdek Dış (sıvı) Çekirdek Manto Kabuk Merkür Ziyaretleri; Mariner 10 Messenger Merkür En küçük gezegen, 0.4AB, 0.05M,0.4R Güneşe uzaklığı 56 milyon km Gece (-180 C) gündüz (430 C) sıcaklık farklı çok yüksek 1 Merkür günü= 59 gün, 1 Merkür yılı=88 gün, Uydusu yok, Yüzeyinde kraterler var Ay da olduğu gibi, Güneş Dünyada olduğundan 3 kez daha büyük gözükür, Venüs Venüs Ziyaretleri; 40 tan fazla uzay aracı, Magellan yüzeyinin %98 ini haritaladı 0.7AB, 0.8M, 1R Güneşe uzaklığı 108 milyon km Merkürden daha sıcak, 470 C, 1 Venüs günü= 243 gün 1 Venüs yılı=225 gün Kalın ve toksik atmosferi, karbondioksit ve azottan, sülfürik asid damlacıklı bulutlar, Güneş batıdan doğup, doğudan batıyor, (Güzellik Tanrıçası) Gökyüzünün en parlak üçüncü cismidir. “Akşam yıldızı” ve “Sabah yıldızı” (çoban yıldızı) olarak isimlendirilir. Çok parlak görünmesinin nedeni albedosunun %80 civarında olmasıdır. Kütle ve boyut bakımından Dünya’ya çok benzer. Kendi etrafında çok yavaş ve ters döner. Çok yoğun atmosfere sahiptir, bu nedenle (i) Merkür’den daha sıcaktır (460 °C), (ii) çok parlak görülür. Atmosferi kükürt ve karbondioksit içerir. Yüzeyi dağlar (12 bin m, Maxwell Dağı), büyük vadiler, çarpma kraterleri ve aktif yanardağlara sahiptir. Ancak yüzeyinin %80 ninden fazlası düzlüktür. Kendi çevresinde dönmesi (243 gün), dolanmasından (224 gün) daha uzundur! Doğal uydusu yoktur. Güneş etrafında Korkunç “sera etkisi” Yeryüzündeki C2O etkisine benziyor. Yüksek sıcaklık büyük olasılıkla H2O nun buharlaşmasına neden oldu. Güneş’e olan uzaklığı, suyun sıvı halde bulunmasına olanak tanımaktadır (ayrıca atmosfer basıncı ve yüzey çekim ivmesi de uygundur). Atmosferinin %78 i azot, %21 i oksijendir. Demirce zengin merkezi çekirdeği saran dış çekirdek erimiş yarı sıvı madenlerden oluşur. Bu sıvının hareketi nedeniyle elektrik akımı ve manyetik alan oluşur. Manyetik alanlar şiddetli Güneş rüzgarlarından Dünya’yı korur AY • Dünya’ya uzaklığı: 384400km = 0,003AB • Yarı çapı: 3476km • Sıcaklığı: -17oC • Atmosferi yok • Yüzeyi kraterli (Savaş Tanrısı) Yer’in yarısı boyutundadır. Toprağı demir yönünden zengindir. Yüzeyinde derin ve uzun kanyonlar ve kraterlerin yanında çok büyük yanardağlar bulunmaktadır. 27 bin m yüksekliğindeki “Olympus Mars”, güneş sisteminin en yüksek dağıdır. Kutuplarda görülen beyaz başlıklar, donmuş karbondioksit gazıdır, az miktarda su buzu da vardır. Ortalama yüzey sıcaklığı 218 ° K dir. Ekvatoru yörünge düzlemine göre 23° 59’ eğiktir. Ayrıca dönme süresi 23 saat 37 dakikadır. Mars yılı 687 gündür. İki tane uydusu vardır (Phobos ve Deimos). Mars Ziyaretleri; 40 dan fazla uzay aracı, Curiosity hala çalışmalarına devam ediyor Phobos Mars Deimos 1.5AB, 0.1M,0.5R Güneş’e uzaklığı 228 milyon km, Oksitletmiş mars toprağındaki demir minerallerinden dolayı kızıl gezen olarak bilinir, Dev volkanlar, büyük bir kanyon, kutup başlıkları, ... Çok eskiden suyun sıvı halde olduğuna dair deliller, Marineris Vadisi Olympus Dağı Güneş Sisteminin en büyük yanardağı Yüksekliği 25 km! Marineris Vadisi Güneş Sisteminin en büyük vadisi Uzunluğu 4000 km Sağ üstte Büyük kanyon Heryerde Sıvı suyun varlığını kanıtlayan aşınmalar! Yerdekine benzer fakat susuz pek çok görüntü “Sızıntı” kanalı, nehir deltası görüntüsünde “Çıkış” kanalı, sel bölgesi Mars’ın Çöl Yüzeyi Pembemsi bir gökyüzünün yanısıra Mars yüzeyi tıpkı Dünya’daki çöller gibi görünmektedir. Gülen Surat Mars Uyduları Mars’a uzaklığı: 23.460km Yarı çapı: 13km Sıcaklığı: 23oC Deimos Mars’a uzaklığı: 9.380km Yarı çapı: 24km Sıcaklığı: 45oC Phobos Dev Gezegenler Gezegen Kesitleri (Dev Gezgenler) Katı (demir, kaya) çekirdek Az yoğun (su) çekirdek Metalik hidrojen Hidrojen – Helyum zarfı (Tanrıların Kralı) Gökyüzünün dördüncü parlak cismidir. %86 hidrojen ve %13 helyumdan oluşan yoğun bir atmosfere sahiptir. Kristal amonyum ve metandan oluşan bulutlar bulunmaktadır. Yarıçapları 2-5300 km arasında olan 63 tane uydusu vardır. Gök yüzünde Ay ve Venüs’ten sonra en parlak gök cismidir. Jüpiter’e ziyaretler, Bir çok uydu Jüpiter’i ve uydularını ziyaret etti, 2011 de fırlatılan JUNO uydusu 2016 da jüpitere varacak Jüpiter 5.2 AB, 318M ,11R Güneş e uzaklığı 778 milyon km, 1 Jüpiter günü=10 saat 1 Jüpiter yılı=12 yıl Jüpiterin, Dünya büyüklüğünde katı bir çekirdeğe sahip olduğu tahmin ediliyor, Atmosferi çoğunlukla hidrojen ve helyumdan, 60 tan fazla uydusu ve ince bir halkası var, Büyük Kırmızı Leke: Büyük Kırmızı Leke, Dünya boyutlarında, en az 300 yıldır devam etmekte olan bir kasırga… Büyük rüzgarlar sonucu hortumun oluşturduğu “Büyük Kırmızı Leke”. 40 bin km uzunluğunda, 14 bin km genişliğinde Jüpiter’in diferansiyel dönmesi bol renkli yaygın atmosfer görüntüleri oluşturur. Jüpiter‘in Uyduları Volkanik Jüpiter tarafından çekimsel ısıtma ve Europa ile rezonans. 100 km su tabakası Buzun km lerce altında“yaşam” barınakları(!) 4 Büyük Uydu; Galile uyduları Güneş Sisteminin en büyük uydusu Kendi magnetik alanı ve büyük ölçekli “platolar” Kraterle dolu yüzey Io’nun yüzeyi volkanik aktiviteler nedeniyle delik deşik görünür. Europa yüzeyini kaplayan 5 km kalınlığındaki buzun altında geniş bir okyanus bulunabilir. Ganymede Merkür’den büyüktür Callisto yoğun çarpışmalar sonucu oluşmuş kraterlere sahiptir. (Çiftcilerin Tanrısı) Güneş sisteminin, yoğunluğu en düşük gezegenidir. Kendi çapının 5 katı büyüklüğünde halkası vardır. Boyutları 10-2600 km arasında değişen 30 kadar uydusu bulunmaktadır. Uydularının yüzeyi krater, dağlar ve vadilerle kaplanmıştır. En büyük uydusu Titan, Güneş sisteminde atmosfere sahip tek uydudur. Satürn Dünya ve Ay Satürn e Ziyaretler, 5 uydu gönderildi, Cassini (2004) hala çalışmalarına devam ediyor, Cassini tarafından 19 Temmuz 2013 te alınan görüntü Güneş’e uzaklığı 1.4 milyar km, 9.5 AB, 95 M ,9R 1 Satürn günü=10.7 saat 1 Satürn yılı=29 yıl 60 tan fazla uydusu var, Titan bunlardan biri, Satürn’ün halkası 7 halka, bir kaç boşluk ve bölmelerden oluşuyor, En hafif gezegen, Uydusu Titan, komplek kimyasıyla geniş bir atmosfere ve hidrokarbon göllerine sahip tek uydu. Titan ın üst atmosferinde yaşamın orjininde büyük rol oynayan moleküller olan polycyclic aromatic hidrokarbonlar belirlendiği rapor edildi (6/6/2013). Satürn’ün halkası KATI değil, Sayısız küçük buz ve kaya parçalarından meydana geliyor, Bu parçacıkların her biri minik bir ay gibi gezegenin etrafında dolanıyorlar, Gezegenin ekvator (çapı 120 536 km) u üzerinden 6630 km den 120 700 km ye uzanıyor, 20 m kalınlığında Halka buz veya buz kaplı kayalardan oluşmaktadır. •Halka tek bir renk değil. • Renk farklılığı kimyasal bileşimden kaynaklanıyor Dione Mimas Encladus Güneş Sistemi’nde belirgin atmosfere sahip tek uydu Rhea Titan Tethys Iapetus En büyük uydusu : Titan Titan’da azot, metan ve diğer hidrokarbonlarca zengin ince bir atmosfer vardır. Jüpiter ve Satürn Jüpiter: düşük yoğunluk, küçük kütle, yaygın Satürn den 106 daha az kütle Göreli olarak kalın , 1 km Halka yapıları farklı! Satürn: Sistemdeki en kütleli halka ~200 km boyutundaki uydunun kütlesi Aşırı ince ~ 10 m! (Satürn’ün babası) (Satürn’ün oğlu) Uranüs 1781 de, Neptün ise 1846 yılında matematiksel olarak bulunmuşlardır. İkisinde de halka yapı mevcuttur. Uranüs’de 21+6, Neptün’de ise 13 tane uydu bulunmaktadır. Uranüs’e Ziyaretler; Yalnızca Voyager 2 , Keck teleskobundan Uranüs Jüpiter ve Satürn den küçük Dünyadan oldukça büyük, 19AB, 14 M ,4 R Güneş’e uzaklığı 2.9 milyar km 1 Uranüs günü=17 saat 1 Uranüs yılı=84 yıl Buz devi, Atmosferinde Jüpiter ve Satürne nazaran çok miktarda metan var, 20 den fazla uydusu var, İç halka dar ve karanlık, dış halka parlak, Yatay olarak dönen tek gezegen, Neptün’e Ziyaretler; Yalnızca Voyager 2 , Neptün Güneş’e uzaklığı 4.5 milyar km, 30AB, 17 M , 4 R 1 Neptün günü=16 saat 1 Neptün yılı=165 yıl Buz devi uranüs e çok benzer, Gaz gezegenler arasında yoğunluğu en yüksek olanı, 6 halkası var, karanlık, ama kompozisyonu bilinmiyor, 14 uydusu var, triton bunlardan biri, Saatte 2000 km ye ulaşan rüzgarlar, Uranüs ve Neptün Gerçek İkizler! Yarıya kadar çekirdek, gerisi H2/He zarfı Dönme yaklaşık 17 saat Neptün de kuşak ve lekeler Jüpiter dekine benzer Büyük Karanlık Leke Uranüs yüzeyinde pek özellik yok (Voyager) Uranüs ve Neptün’ün Uyduları Uranüs 5 orta büyüklükte, Neptün ise 1 uyduya sahiptir. Satürn’ün uydularına benzerler ama yansıtmaları daha azdır. Neptün’ün büyük uydusu: Triton Alışılmamış yörünge; geri hareket ve eğim! Diğer büyük aylar: doğru hareket, sıfır eğim, ~çember Olasılıkla Kuiper Kuşağından yakalanmış cisim Triton çok ince atmosfer 10-6 Bar Katı N2 in erimesi ile oluşmuş ! Miranda, tamamen tahrip edilmiş en iç uydu Kütle çekimi yörüngede birikmiş parçaları tutarak yeniden oluşumu sağladı Uranüs ve Neptün Halkaları Benzer halka sistemi e Az, ince halka, çoğunluk boş Tamamen boş değil çok düşük yoğunluk Uranüs‘ün halkaları halkası 30 km genişliğinde” Neptün “yay” halkalara sahip Bunun nedeni bilinmiyor ! (Yeraltı Dünyası Tanrısı) 1930 yılında Neptündeki tedirginlik sonucu hesap ile bulunmuştur. Uydusu Charon ile bir çift gezegen gibi görülmektedir. Yörüngesi bir gezegenden çok, kuyrukluyıldıza benzemektedir. Güneş etrafında 248 yılda dolanırken kendi etrafında 6 gün içinde dönmektedir.
