Uluslararası
advertisement
Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu, Kimliği Yrd.Doç.Yıldırım TURAN Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği 2 Dersin Haftalık İçeriği * Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu * Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu ‘Uluslararası’ kavramı ise ilk kez 1780 yılında Jeremy Bentham tarafından kullanılmıştır. Bentham, 1780 yılında yazdığı fakat ancak 1789 yılında yayınlanacak olan An Introduction to the Principles of Morals and Legislation adlı çalışmasında kavramı ilk kez kullanmıştır Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu 18. Yüzyılın sonundan itibaren daha çok uluslararası hukuk ile birlikte kullanılan kavram, 19. Yüzyılın sonundan itibaren uluslararası ilişkiler bağlamında da kullanılmaya başlanmıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası ilişkiler disiplini, devletler ve diğer aktörlerin birbirleriyle olan her türlü etkileşimiyle ilgilenen bir çalışma sahası olarak Birinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından doğmuştur. Yaklaşık dört yıl süren, savaşın tarafı dahi olmasalar da dünyanın birçok bölgesini etkileyen ve ‘kazananı olmayan’ bu savaşın ardından daha barışçıl bir dünya yaratabilmek konusundaki çabalar disiplinin doğuşunu mümkün kılmıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Modern uluslararası ilişkilerin miladı bir ilişki türü olarak 1648 yılında imzalanan Vestfalya Barışı kabul edilmektedir. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası ilişkiler alanında, İlk kürsü, David Davies tarafından 1919 yılında Galler-Aberystwyth’de University College of Wales’de kurulmuştur. İkinci kürsü, Philip Noel-Baker’in başkanlığında 1923 yılında Montague Burton’un finansal desteğiyle London School ofEconomics’de kurulmuştur. Üçüncü kürsü, ABD’de University of South California’da daha sonra USC School of International Relations adını alacak olan Los Angeles University of International Relations, 1924 yılında kurulmuştur Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Bu kurumsal çabaların dışında 19. Yüzyılın sonundan itibaren uluslararası ilişkilerle ilgili kitaplar ve dergiler de yayınlanmaya başlamıştır. Doğrudan bir uluslararası ilişkiler çalışması olarak kabul edebileceğimiz ilk çalışma J. K. Stephen tarafından International Law and International Relations’ başlığıyla 1884 yılında İngiltere’de yayınlanmıştır. İkinci çalışmaysa David A. Wells tarafından 1896’da ABD’de ‘America and Europe: A Study of International Relations’ başlığıyla yayınlamıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası İlişkiler çalışmalarına büyük oranda yer veren ilk dergiler International Conciliation ve daha sonra Journal of International Affairs adını alacak olan Journal of Race Development 1911 yılında yayın hayatına ABD’de başlamıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin miladı konusu tartışmalı olmakla birlikte, bu disiplinin Anglo-Saxon bir hüviyeti ve dilinin İngilizce olduğu tartışmasızdır. Hem akademik hem de pratik düzeyde hayata geçirilen ilk çalışmalar İngiltere ve ABD’de yoğunlaşmıştır. Sovyetler Birliği’nde ilk Uluslararası İlişkiler kürsüsü ancak 1943 yılında Moskova Devlet Üniversitesinde tesis edilebilmiştir. Uzakdoğu’da ise 1950’li yıllardan sonra Uluslararası İlişkiler bölümleri kurulmaya başlamıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası İlişkiler disiplininde ilk yıllarda yürütülen çalışmalar genellikle savaş, çatışma, işbirliği, örgütlenme, uluslararası hukuk ve barış konularında yoğunlaşmıştır. Disiplinin doğuşunu mümkün kılan ana soru ‘savaşı nasıl engelleriz’ sorusu olduğu için, bu başlıkların disiplinin gündeminde yer alması doğal bir sonuçtur. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin ilk yıllarında verilen Uluslararası İlişkiler eğitiminde vurgulanan temel unsurlar da bu yoğunlaşmanın nedenini açıklamaktadır. Bu temel unsurları şöyle sıralayabiliriz; Uluslararası işbirliği ile uluslararası çıkarların tespit edilmesi, İnsanlığın ortak değerlerinin vurgulanması, İnsanlar arasında başta din ve ırka dair ayrımlar olmak üzere temel farlılıkların kaldırılması, İnsanlık tarihinin ortaklığı Bir ulusun kazancı yerine uluslararası toplumun tümünün kazanabileceği imkânların tespit edilmesidir. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin ilk yıllarında hem akademik dünyada tartışılan konular hem de dünya savaşının etkilerini derinden hisseden toplumlar ve siyasetçilerin gündemi, disiplindeki teorik tartışmaların içeriğini de belirlemiştir. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği İdealizm Savaşı engellemek adına insanın doğasından kaynaklanan işbirliği ve anlayış kültürünün devletler için de geçerli olabileceği felsefesini benimsemiştir. İdealist teori, 1930’lu yıllara kadar disiplinde etkili olmuştur Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Realizm İnsanın ilk günahtan kaynaklanan kusurlu yönlerine vurgu yaparak çatışmanın doğal olduğunu ve fakat güç dengesi ya da silahlanma gibi araçlarla sınırlandırılabileceğini savunmaktadır. İdealist atmosferin İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle tamamen güç kaybetmesi, Realizm’in tezlerinin açık ve anlaşılır olması, tarihsel ve felsefi olarak daha etkili referansları bulunması nedeniyle 1950’li yıllara kadar klasik Realizm disiplinde en etkili yaklaşım olarak kabul görmüştür. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği 1919-1950 arasındaki dönemde bu iki teorinin savaşların önlenmesi konusundaki tezleri, önerdikleri araçlar ve kullandıkları yöntemlerdeki farklılıklar disiplinde ‘ilk büyük tartışma' olarak adlandırılan İdealizm-Realizm tartışmasını doğurmuştur. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Savaşın önlenmesi ya da barışın tesis edilmesi noktasında farklı tezleri savunan bu yaklaşımlar, temel aktör olarak devleti, pratik olarak Avrupa politikalarını, yöntem olarak tarihsel analizi kullanmaları ve özellikle de politikayı diğer alanlardan özerk bir alan olarak tanımlamaları nedeniyle 1950’li yıllardan sonra ‘Gelenekselcilik’ başlığı altında aynı sepette değerlendirilmektedirler. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Davranışsalcılık Uluslararası ilişkileri analiz etmek için kullanılan çerçevenin yetersizliği üzerinden hareket eden ve sosyal bilimlerin diğer disiplinlerindeki gelişmelerin bir uzantısı olarak disiplinde etkili olmaya çalışan, aynı zamanda sosyal teorilerin ancak gözlem üzerine oluşturulabileceğini ve bundan dolayı da bilimsel bilginin doğrulanabilinir veya yanlışlanabilinir bir temele sahip olduğunu savunan bir yaklaşımdır. 1950’lerden başlamıştır. sonra disiplinde güç kazanmaya Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası ilişkiler disiplini tarihinde ‘ikinci büyük tartışma’ diye adlandırılan GelenekselcilikDavranışsalcılık tartışmasının merkezinde büyük ölçüde yönteme ilişkin sorunlar yatmaktadır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Neorealizm, Plüralizm (Neo-liberalizm) ve Yapısalcılık (Marksizm) arasındaki ‘üçüncü büyük tartışma’ veya ‘paradigmalar-arası tartışma’ 1980’li yıllara kadar disiplinin kimliğini şekillendiren temel tartışmadır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Neorealizm Uluslararası sistemin yapısının ve kapasitenin dağılımının devletlerin dış politikasını etkilediğini vurgularken, Neo-liberalizm Devlet dışı aktörlerin etkinliğine ve Realist yaklaşımlarda ihmal edilen ekonomik konuların önemine işaret etmektedir. Yapısalcılık Marksist bakış açısının disiplindeki yansıması olarak, dekolanizasyon süreciyle giderek daha çok tartışılan azgelişmişlik ve kalkınma sorunlarının temelinde kapitalizmin yattığı tezini benimsemektedir. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası İlişkiler disiplininde ‘dördüncü büyük tartışma’ olarak adlandırılan Pozitivizm-Postpozitivizm tartışması 1980’lerin ortasından itibaren disiplinde etkisini göstermeye başlamıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Pozitivizim Aydınlanma düşüncesine dayanan ortak felsefi geçmişe, siyasetin diğer tüm alanlardan özerk bir alan olduğuna ilişkin inanca, modern devleti temel analiz birimi olarak gören bir yaklaşıma ve ‘gerçeğe’ tarafsız bir şekilde ulaşmayı amaçlayan bir yönteme sahiptir. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Postpozitivizm Disiplinin ilk yıllarından itibaren uluslararası ilişkilerdeki temel sorunlara yönelik farklı perspektifler sunmaya çalışan İdealizm’den Davranışsalcılığa, Realizm’den Marksizm’e kadar bütün yaklaşımların aslında öz olarak aynı olduklarını savunmaktadır. Fakat, Postpozitivistler, Uluslararası İlişkiler çalışmalarına yeni bir dil, felsefe ve hatta moral bakış kazandırmıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Özellikle Soğuk Savaş’ın sona ermesi, küreselleşmenin getirileri, dünya politikalarında yaşanan değişim daha önceden Uluslararası İlişkilerin alt çalışma konularından ‘çevre sorunları, insan hakları, kimlik ve kültürel faktörler, toplumsal cinsiyet, göç, dil, bilgi ve iktidar ilişkileri’ vs. gibi konu başlıklarının disiplinde daha geniş bir çerçevede tartışılmasını zorunlu kılmıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Post-pozitivizm, bu konuların disiplinde daha çok ele alınması gerektiğini benimseyen ve içinde birden fazla yaklaşımı barındıran bir sepet olarak değerlendirilebilir. Bu sepet içinde: • Eleştirel Teori, • Postyapısalcılık, • Postkolonyalizm, • Feminizm, • Yeşil Politika • Postmodernizm gibi teoriler yer almaktadır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplindeki Büyük Tartışmalar Taraflar 1. Tartışma İdealizm-Realizm Etkili Olduğu Dönem 1919-1950 Gelenekselcilik 2. Tartışma 1950-1970 Davranışsalcılık Neorealizm- 3. Tartışma Neoliberalizm- 1960-1980 Yapısalcılık Pozitivizm4. Tartışma 1980-... Postpozitivizm Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Dört büyük tartışmayı referans alarak disiplinin sahip olduğu kimliğe ilişkin genel bir değerlendirme yapıldığında, İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar temel tartışmaların savaş ve barış sorunları etrafında yoğunlaştığını görmekteyiz. Savaş’tan sonraysa küreselleşmenin beraberinde getirdiği etkiler, uluslararası sistemin yapısı, dış politika analizi, devlet dışındaki aktörlerin etkinliği, azgelişmişlik ve kalkınma sorunları 1980li yılların başına kadar temel başlıklar olarak disiplinin gündemini meşgul etmiştir. 1980’lerin sonundan itibaren de dördüncü büyük tartışmada ara bir yol olarak değerlendirilen İnşacılığın katkılarıyla materyal olmayan kimlik, kültür ve diğer sosyal faktörlerin de uluslararası ilişkilerde belirleyici unsurlar oldukları kabul edilmeye başlanmıştır. Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Bugün ise yaklaşık bir asırlık birikimiyle disiplin farklı ekoller ve yaklaşımlar tarafından ele alınan pek çok meselenin geniş bir çerçevede tartışıldığı bir yapıya dönüşmüştür. Güvenlik, jeopolitik, savaş, işbirliği, güç, çıkar gibi temel kavramların geleneksel yorumları ve anlamları farklı yöntemler ve bakış açılarıyla çeşitlenmiştir. -Bu derste olmaması gerekenler 31 1. Uluslararası İlişkiler disiplininin ilk yıllarında yürütülen çalışmaların içeriği ve bu çalışmaları etkileyen temel dinamikler hakkında bilgi veriniz. 2. Disiplinin kurumsallaşması çabasında yürütülen çalışmalar hakkında bilgi veriniz. 3. İlk büyük tartışma hakkında bilgi vererek, bu tartışmanın disiplinin gelişimi açısından yaptığı katkıları açıklayınız. 4. Realizmin i 950’li yıllara kadar disiplinde dominant paradigma olmasının altında yatan nedenler nelerdir, açıklayınız. 5. ikinci büyük tartışmanın tarafları ve temel argümanları hakkında bilgi veriniz. 6. Uluslararası İlişkiler'de Postpozitivizmin temel ilkeleri ve katkıları hakkında bilgi veriniz. Ek Okuma Önerileri Atila Eralp, vd. Devlet, Sistem ve Kimlik, 14. Baskı, İstanbul: iletişim, 2013. Chris Brovvn, Kirşten Ainley, Uluslararası İlişkileri Anlamak, Çeviren: Arzu Oyacıoğlu, İstanbul: Yayınodası, 2007. Deniz Ülke Arıboğan, Uluslararası İlişkiler Düşüncesi, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 2007. Scott Burchil, vd. Uluslararası İlişkiler Teorileri, Çeviren: M. A. Ağcan, A. Aslan, İstanbul: Küre Yayınları, 2012. Tayyar Arı, Uluslararası İlişkiler Teorileri, İstanbul: MKM Yayınları, 2012. Torbjon L. Knutsen, Uluslararası İlişkiler Teorisi Tarihi, Çeviren: Mehmet Özay, İstanbul: Açılım Kitap, 2005. Kaynakça Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul, 2014 Ders Bitti…
