Uluslararası İlişkiler Teorisinin Doğuşu

Yıldırım TURAN
Küreselleşme, Bölgeselleşme ve AB (Uzaktan Eğitim)
Saü| e-Uli
Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir:
Uluslar arası İlişkiler Teorisinin Doğuşu
Realist teorinin temel kavram ve iddiaları
Liberal teorinin temel kavram ve iddiaları
Marksist teorinin temel kavramları ve tezleri
Normatif Teorinin temel kavramları ve tezleri
Aktör-yapı probleminin ne olduğu
Neorealizm ve neoliberalizm karşılaştırması yapabilmek
2
Dersin Haftalık İçeriği
*
*
*
*
*
*
1.
Uluslar arası İlişkiler teorisinin doğuşu
2.
Realizm
3.
Liberalizm
4.
Neorealizm ve neoliberalizm
5.
Marksist Teoriler
6.
Aktör-Yapı tartışması
Doğuş
Uluslararası İlişkiler Teorisinin Doğuşu
• Bugünden geriye doğru uluslararası ilişkiler ile
irtibatlandırılan klasik metinler Sun Tzu‘nun Savaş
Sanatı (MÖ. 6 yy.) ve Thucydides‘in
Peloponnesian Savaşı Tarihi (MÖ. 5. yy.) başlıklı
kitaplarıdır.
• Modern dönemde ise Thomas Hobbes‘in
Leviathan’ı ve Niccolo Machiavelli‘nin Prens’i
realist teorinin öncüleri olarak değerlendirilirken
Immanuel Kant, Jean Jacques Rousseau’nun
çalışmaları (demokratik barış teorisi) ile Hugo
Grotius ve John Locke’ın çalışmaları (insan hakları
ve hukukun üstünlüğü) liberalizmin öncü
metinleri olarak değerlendirilir.
Uluslararası İlişkiler Disiplinin Doğuşu
• Farklı bir disiplin olarak Uluslar arası ilişkiler ilk kez 1919’da
Aberystwyth Üniversitesi’nde (Galler-İngiltere) Woodrow
Wilson kürsüsünün kurulmasıyla başlamıştır. Buradan
hareketle disiplinin başlangıçta İngiliz merkezli olduğu
söylenebilir.
• Bu ilk bölüm kısa süre içinde başka üniversiteler tarafından da
izlendi ve birçok ABD üniversitesi ile Geneva Üniversitesi’nde
(İsviçre) uluslar arası ilişkiler bölümü açıldı.
• 1920lerin başında London School of Economics‘de kurulan
bölüm ile birlikte farklı alanlarda diploma verilmeye başlandı
ve Uluslar arası İlişkiler bölümü hızla popülerleşti. Buradaki
bölüm ayrıca teorik alana katkıda bulunmaya başlamıştır.
Erken Teori Tartışmaları
• İlk uluslararası ilişkiler uzmanları birinci dünya savaşı
sonrası güç dengesinin nasıl kollektif güvenliğin yerini
alabileceği sorusu üzerinde durdular ve Milletler Cemiyeti
gibi kurumlarla desteklenen bir güç dengesinin yeni bir
savaşı engelleyebileceğini savundular. Bu uzmanlar
kendilerine İdealist/ütopyacı adı verdi.
İlk Tartışma: E. H. Carr
• 1929 Ekonomik bunalımı ve Avrupa’da Faşizmin yükselişi, I.
Dünya Savaşı sonrası iyimserliği sona erdirdi.
• İdealist teori aşırı iyimser olmakla suçlandı ve eleştirilmeye
başlandı. İdealizme en güçlü eleştiri Edward H. Carr’dan geldi.
• Carr’a göre, evrensel ahlakçılık ve idealizm hakim devletlerin
değerlerini yaygınlaştırmaya yarıyor ve savaşta galip gelen
devletlerin oluşturduğu statükonun devamına hizmet ediyor.
• Carr olanın anlaşılması gerektiğini olması
gerekene odaklanmanın yanlış olduğunu ileri
sürmüş
• Carr Olanın anlaşılması için de güç ilişkilerine
odaklanmanın gerekliliğini savunmuştur.
• 2. Dünya Savaşı’nın çıkması ise idealizmin sonu
olmuştur.
Realizm / İsimler ve Tezleri
• Thucydides, (M.Ö. 430-406) [Pelaponezya Savaşı]:
Uluslararası siyaset kökleri insan doğasında bulunan
bitmeyen bir güç mücadelesiyle şekillenir. Adalet, kanun ve
toplumum ne yeri vardır ne de kısıtlayıcı etkisi.
• Machiavelli, [Prens]: Siyasi gerçekçilik prensiplerin siyasete
kurban edilebileceğini kabul eder; devlet yöneticisinin nihai
yeteneği dünya siyasetindeki değişen siyasi güç dengelerini
kabullenmek ve onları benimsemektir.
• Morgenthau (1948), [Uluslararası Siyaset]: Siyaset insan
doğası tarafından yaratılan kanunlarla yönetilir. Bizim
uluslararası siyaseti anlamada kullandığımız mekanizma güç
ile tanımlanan çıkar kavramı yoluyladır.
Tarih
tanmlayabilecek
Realizm: Temel Tezler
• 1. Uluslararası sistem anarşik yapıdadır
• Devletler arası ilişkileri düzenleyebilecek herhangi bir üst merci
yoktur (içeride insanlar arası ilişkileri yargının ve yasamanın gücü
düzenler) devletler diğer devletlerle ilişkilerinde olan sorunları
kendi başlarına çözerler.
• Uluslar arası sistem sürekli bir çatışma durumundadır.
• 2. Devletler temel ve en önemli aktörlerdir. Devlet dışında
uluslararası sistemde aktör yoktur.
• 3. Tüm devletler bütüncül bir yapıya sahiptir (bilardo topu
örneğinde olduğu gibi) ve hepsi rasyonel aktörlerdir. Rasyonel
aktörler oldukları için kendi çıkarları peşinde koşarlar ve bu çıkarları
maksimize etmeye çalışırlar.
• 4. Devletlerin temel kaygısı anarşik uluslar arası sistem içinde
hayatta kalmaktır. Hayatta kalmak için temel dayanakları askeri
güçtür. Bir devlet askeri gücünü artırmaya çalışınca diğer de bunun
kendisi için mi yoksa başka bir nedenle olduğunu bilmediği için o da
askeri gücünü artırır. Bu güvenlik ikilemi denen durumu doğurur.
Realizm / varsayımlar özet
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Devlet temel aktördür
Evrensel ahlaki değerler devletler için geçerli değildir
Devletler çıkarlarını güce göre belirlerler
Uluslararası hukuk ve kurumlara şüphecilik
Uluslar arası politika çatışmacıdır
Aklın ilerlemesi insanlığın çatışmalarını çözmesine gitmez
Güç dengesi temel siyasettir
Uluslar arası sistem anarşiktir
Uluslar arası sistem belirsizdir
Güç temel belirleyendir
Siyaset etiğin değil devlet aklının ürünüdür
Devletin temel çıkarı hayatta kalmadır
Devletler ve insanlar kötülüğe eğilimlidir.
Realizm / Görseller
• Güç dengesi
konulu bir video:
(masanın üzerindeki insanlar
devletleri temsil ediyor kutu
gücü temsil ediyor)
• http://youtu.be/k
kxOHD7-3E8
Realizme Yönelik Temel Eleştiriler
• Devletler önemini kaybediyor (liberalizm)
• Askeri güç değil ekonomi en önemli araçtır
(Marksistler)
• İnsan doğası değil, insanın nasıl geliştiği (gelişim
süreci yaşadığı) davranışları belirler (inşacılar)
• Bireyler (karar vericiler) rasyonel davranmazlar,
psikolojik durumlar yada diğer bir çok faktör karar
verme sürecini etkiler, dolayısıyla her karar
rasyonel değildir (davranışsalcılar)
• Realizm güç ilişkilerinde güçlü olanın davranışını
meşrulaştırmak için vardır (Post-yapısalcılar)
Liberalizm
Liberal teori 3 analiz
düzeyi belirlendiğinde
(birey, devlet ve
sistem), uluslararası
ilişkilerde çatışma ve
barış tablodaki
şekillerde açıklanır.
Liberal Teori içindeki Tartışmalar
• Demokratik Barış Teorisi: iç siyasal rejimler devlet davranışını
belirler. Demokrasiler birbirleri ile savaşmazlar.
• Ticaret Barış Teorisi: serbest ticaret devletleri daha barışçıl ilişki
kurmaya zorlar. Globalleşme ve karşılıklı bağımlılık savaşın
koşullarını sınırlandırır.
• Kurumsal Barış Teorisi: Anarşik sistem içinde kurulacak uluslar arası
kurumlar barışın sürdürülmesine imkan sağlar. Uzun dönemli
çıkarlar kısa dönemli çıkarlara üstün geldiği için devletler bu
kurumları kurarlar. Göreli kazanç yerine mutlak kazancı tercih
ederler.
• Uluslararası Hukuk ekolü: uluslararası hukukun devlet davranışlarını
belirlediğini savunurlar. (BM,Adalet divanı,Uluslararası sözleşmeler.)
• Liberal normalar teorisi: liberal devletler arasındaki normalar bu
devletler arasındaki savaşı engeller. (serbest ticaret, açık Pazar vs.)
Üç Liberalizm
• Karşılıklı Bağımlılık Liberalizmi: (Richard
Cobden, Robert O. Keohane ve Joshep Nye)
devletler arasındaki bağımlılık ne kadar artarsa
barış o kadar imkanlı olur.
• Cumhuriyetçi liberalizm: (Woodrow Wilson,
Francis Fukuyama) liberal demokrasilerin
barışa daha eğilimli olduğunu savunurlar.
• Liberal kurumsalcılık: (Robert O. Keohane)
Uluslararası sistemde kurumların (yasal ve
pratik) inşa edilmesi barışa imkan sağlar.
Demokrasiler daha az mı Savaşır?
Yukarıdaki tablo 1950lerden bugüne devlet yapılarındaki değişimi gösteriyor.
Yukarıdaki tablo 1950lerden bugüne çatışmalarda ölen insan sayılarını gösteriyor,
Mavi renk devletler arası savaşlar
Tarih
tanmlayabilecek
Neo-realizm: İsimler ve Temel Tezler
• Rousseau (1750) [Savaş Hali]: Korkuyu, kıskançlığı,
şüpheyi ve güvensizliği besleyen insan doğası değil
anarşik sistemdir.
• Waltz (1979) [Uluslararası Siyasetin Teorisi]: Anarşi
devletleri güvenliklerini artırmanın yollarını aramaya
zorlar ve bu durum «kendi kendine yardım» (selfhelp) mantığına yol açar. En istikrarlı güç dağılımı çiftkutuplu sistemdedir.
• Mearsheimer (2001) [Büyük Güç Siyasetinin
Trajedisi]: Anarşik kendi kendine yardım sistemi
devletleri göreceli güç konumlarını artırmaya zorlar.
Neorealizm, Sistem ve istikrar
Neorealizm temelde açıklama zemini olarak sistemin yapısına baktığı için tek kutuplu, iki
kutuplu ve çok kutulu gibi yapıların istikrar üretip üretmeyeceği sorusu ile ilgilenir.
Tabloda neden iki kutuplu sistemin çok kutupluya göre daha istikrarlı olduğu anlatılıyor.
Neoliberalizm
• Temel iddia: devletler göreli kazanç yerine mutlak
kazancı tercih ederler.
• Temel İsimler: Robert O. Keohane ve Joseph S.
Nye
• Sonuç: Devlet mutlak kazancı tercih ettiklerinden
dolayı uluslar arası kurumları oluşturma
konusunda isteklidirler. Bu kurumların işlediği bir
sistem barışı garanti eder.
• İtiraz: Mearsheimer (neorealist) uluslararası
kurumların devletleri kısa süreli çıkarlardan
vazgeçirip barışı sağlayamayacağını savunur.
Neorealizm vs. neoliberalizm
Marksist Teoriler
• Dört temel Marksist teori vardır;
1. Leninizm
2. Bağımlılık Teorisi
3. Dünya-sistem teorisi
4. Gramscicilik
5. Eleştirel Teori
Marksizm’in Geçerliliği
• Marksizmi geçerli bir teori kılan en önemli unsur
dünyadaki ekonomik eşitsizliğin sürekliliğidir. Bu
eşitsizliklerden bir kaçı şunlardır;
1) 1.2 milyardan daha fazla insan günlük 1 Amerikan
Dolar’ından daha aza yaşamaktadır.
2) 1990’da
ortalama
bir
Amerikalı
ortalama
Tanzanyalıdan 38 kez daha zengindi. 2005 yılıyla bu
oran 65’e çıktı.
3) 1 milyardan daha fazla insan temiz suya ulaşamıyor.
4) Afrika ülkeleri borç ödemeleri için her gün 40 milyon
Amerikan doları ödemektedir.
5) Her yıl 10 milyondan fazla çocuk tedavi edilebilir
hastalıklar nedeniyle ölmektedir.
Leninizm
• I. V. Lenin’in Marksizm’e en önemli katkısı
Emperyalizm teorisidir.
• Emperyalizm özetle kapitalist ülkelerin geri
kalan
devletleri
ekonomik
düzlemde
sömürmesi olarak tanımlanabilir.
• Leninstlere
göre,
Kapitalizm,
devletlerin içteki sömürülerini
bitirdikten sonra kendi varlığını
devam ettirebilmek için yeni
sömürü alanlarına ihtiyaç duyar.
Emperyalizm de buradan doğar.
Dünya Sistem Teorisi
• En önemli ismi: Immanuel
Wallerstein
1. Uluslararası sistemin
yapısını ekonomi belirler
2. Devletlerin rolü bu
ekonomik yapı içindeki
yerine bağlıdır.
Eleştiri: ekonomiye aşırı
odaklanma, kültür ve kimlik gibi
konuları ihmal etme
1. Uluslar arası İlişkiler teorisinin doğuşu
2. Realizm
3. Liberalizm
4. Neorealizm ve neoliberalizm
5. Marksist Teoriler
-Bu derste olmaması gerekenler
Komplo’nun bir kuramı yoktur.
26
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Uluslar arası İlişkiler disiplini nasıl ortaya çıkmıştır?
Uluslar arası siyaset güç ve çıkar üzerine mi şekillenir?
Realistlere göre barış ve istikrar nasıl sağlanır?
Neo-realistler ve neoliberaller arasındaki farklılıklar nelerdir?
Dünya sistem teorisinde yarı-çevrenin rolü nedir?
Gramscicilere göre teori ev bilginin temel fonksiyonu nedir?
Aktörü ve materyal unsurları merkeze alan teoriler hangileridir?
Kaynakça
1. Andrew Heywood, Küresel Siyaset, Çevirenler: Nasuh Uslu ve Haluk
Özdemir, Adres Yayınları, İstanbul, 2013
2. Faruk Sönmezoğlu, Deniz Ülke Arıboğan ve Gülden Ayman, Uluslararası
İlişkiler Sözlüğü, DER Yayınları, İstanbul, 2013
3. John Baylis, Steve Smith, and Patricia Owens, eds. The globalization of
world politics: An introduction to international relations. Oxford University
Press, 2010.
4. Burcu Bostanoğlu ve Mehmet Akif Okur. Uluslararası İlişkilerde Eleştirel
Kuram, İmge Yay., Eylül 2009.
5. Atilla Eralp, Devlet, sistem ve kimlik: uluslararası ilişkilerde temel
yaklaşımlar. İletişim, 1996.
Ders Bitti…