4- FERİT SARAÇOĞLU – Menapozda Yaşam Kalitesi ve Cinsellik

Menapozda Yaşam Kalitesi
ve Cinsellik
Doç.Dr.Ferit Saraçoğlu
Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Menapozal Semptomlar
• Fiziksel
–
–
–
–
–
–
–
Menslerde düzensizlik
Sıcak basmaları
Gece terlemeleri
Çarpıntı
Uykusuzluk
Eklem ağrısı
Baş ağrısı
• Uriner semptomlar
• Saçlarda , ciltte
incelme
• Osteoporoz
• Psikolojik
–
–
–
–
–
–
Duygu durum değişikliği
Irritabilite
Anksiyete
Konsantrasyon zorluğu
Toleransta azalma
Unutkanlık
• Cinsellik
–
–
–
–
Libido kayıbı
Vajinal kuruluk
Vajinal atrofi
Ağrılı ilişki
Hala menapoz
• Kadınların % 60 – 80 i , ortalama 2-5 yıl süreyle
vazomotor semptomları yaşamaktadır
• Menapozun sağlık üzerine olan uzun süreli
etkileri iyi bilinmektedir
Yaşam Kalitesi
• Fiziksel, psikolojik, sosyal,aktivite, maddi ve yapısal alanda
tatminiyet ihtiyacının derecesidir
• Fiziksel,fonksiyonel, emosyonel ve sosyal faktörlerin
kombinasyonundan oluşan bir iyilik halidir
• Bireyin yaşamının iyi ve tatminkar özelliklerinin genel
değerlendirimidir.
• Hastaların kendi yaşamlarını değerli buldukları şekilde
sürdürme yetileri
• yaşam kalitesi=doğal ihtiyaçlar (hastanın ailesinin bu
yöndeki çabaları+toplumun bu yöndeki çabaları)
Yaşam Kalitesinin Özellikleri
• a) dinamik özelliği (zaman içinde değişim gösterebilmesi)
• b) çok boyutluluk
• c) interaktif olması (bireyler ve çevre ile olan etkileşimden
etkilenmesi)
• d) bireyin beklentileri ve yaşamındaki olaylara uyum
göstermesi″yaşam kalitesi=doğal ihtiyaçlar (hastanın
ailesinin bu yöndeki çabaları+toplumun bu yöndeki
çabaları)″
• Genel yaşam kalitesi sadece fonksiyonel yetileri değil; aynı
zamanda semptomları, tedavilerin yan etkilerini, sosyal,
psikolojik, ruhsal, ailesel ve finansal bakış açıları gibi değişik
boyutları da içerir
• Yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla kullanılacak
ölçütler çok boyutlu, subjektif, kullanışlı, geçerli ve güvenilir
olması gerekmektedir
Günlük Değerlendirme
1. Genel anlamda sağlık mükemmel, çok iyi, iyi yada kötü
diye adlandırılabilir.
2. Son 30 gün içerisinde fiziksel yada ruhsal olarak
kendinizi kötü hissettiniz ?
3. Son 30 gün içerisinde kaç gününüzde fiziksel yada
ruhsal olarak kendinizi iyi hissetmediğiniz için günlük
aktivitelerinizden, bakımınızdan, işinizden geri kaldınız
Sağlıksız günler = son 30 gün içerisinde fiziksel
ve ruhsal olarak geçirilmiş sağlıksız günler
= fiziksel olarak
kötü günler
= Ruhsal olarak
kötü günler
= Sağlıklı günler
Yaş gruplarına göre sağlıksız geçirilen günler—BRFSS, 1993-2007
Cinslere göre sağlıksız geçirilen günler ―BRFSS, 1993–2007
Menapoz Yaşam Kalitesini Etkilermi ?
Tüm yaşam boyunca , sağlıkla ilgili olarak
fizyolojide yada psikolojide değişime neden
olan her şey yaşam kalitesini etkileyen
önemli bir olaydır
1. Fizyolojik Olaylar ; ergenlik, menarş, gebelik,
menapoz, yaşlanma vb,
2. Patolojik Olaylar: Diabet, kanser, hipertansiyon vb
Menapozu Etkileyen Faktörler
Küresel Değişkenler ( PQLI-quantifiable)
•
•
•
•
Demografik değişimler
Ekonomik durum ve Sosyal güvenlik (HDI),
Beslenme ve güvenli çevre (HDI)
Eğitimde fırsat , yaşam becerilerini geliştirme, farkındalık
(HDI),
• Beklenen yaşam süresi (HDI), Sık görülen hastalıklar
(MRS!!!)
• Kadın hakları ve cinsler arası eşitlik (GDI)
Menapozu Etkileyen Faktörler
Kültürel Faktörler (subjektif)
Davranış ve İnançlar
Semptomlar / görülüş şekilleri /
nasıl karşılandığı
• Kafa- vücut- ruh ve psikolojik durumun
etkileşimi
• Evlilikle ilgili durumlar/ üreme durumu /
gebelik / dulluk / Boşanmak
• Geleneksel / Dini ve Duygusal yönelimler
Yardım Şekli
• Vücut : Tıbbi kontroller, ekzersiz
programı, diyet, HRT , gerekli diğer
ilaçlar, vb
• Bilinç : Danışmanlık, meditasyon,
psikoterapi
• Sosyal : genişlemiş aile normları
• Ruhsal: insani davranışlar, okuma,
dini kitaplar, dualar, vb
QLI i Geliştirmek için Yapılabilecekler
• EĞİTİM – vücut- akıl etkileşimini (bilgi/farkındalık)
sağlamak
• EKONOMİ– Yeterli ve bilinçli beslenme ve
kendine güvenin gelişmesi
• HİZMET SUNUMU – sağlık arama
başvurularının artması, sağlığın dışa vurumu
• DENETİM
European Menopause Survey
Linda Abrams ve ark.
Avrupa
Kadınların Yaşı
45-60
Örnek Sayısı
4201
Zaman
Ocak 2005
Ülkeler
Hollanda, İngiltere, Belçika, İspanya,
Almanya, Fransa, İsviçre
Görüşme
Telefon
Menapoz Semptomlarından Etkilenme
Q17. Feeling about the menopause
Total
7%
(N=1000)
39%
Affects me a lot
Does not affect me that much
Don't know
% 46
28%
23% 3%
Affects me somewhat
Does not affect me at all
Tedaviye Başvurma Nedeni
Avrupa
59
Hot flushes
21
17
15
14
10
8
7
5
5
4
5
Sleeplessness
Mood swings
Irritability
Depression
Headaches/ migraine
Vaginal pain
Reduced sex drive
Involuntary loss of urine
Operation
Menstruation problems
Other
0
10
Base: women who sought
treatment for menopausal
symptoms
n=2721
20
30
% women
40
50
60
Avrupa’da Kullanılan Tedaviler
Ever used
Current use
42
HRT
22
31
Natural or herbal
19
8
Anti-depressants
5
35
None of these
55
0
10
20
30
% women
40
50
60
HRT Hakkında Genel Düşünceler
9%
48%
Negative
Negative
43%
Positive
Don't know
HRT Kullanımını Engelleyen Faktörler
9%
Breast problems
Info about increased risk of heart
disease
24%
27%
Will not alleviate symptoms
32%
Weight gain
45%
Increased risk of breast cancer
0%
10%
20%
30%
% of women
40%
50%
Az sayıdaki kadın HRT konusunda doktorların
önerilerine güvenmekte yada HRT yi düşünmekte
Q36. Ever considered treatment
for menopausal symptoms
Q35. Confidence to use HRT with
doctor’s advice
Total (N=585)
12%
China
3%
(N=128)
32%
Taiwan
5%
(N=107)
Hong Kong
(N=72)
42%
34%
19%
Thailand
(N=116)
Agree strongly
Disagree slighty
Don't know
36%
34%
11% 10%
Total (N=321)
21% 5%
China (N=71)
7%
47%
41%
26%
21%
Taiwan
(N=75)
4%
14%
Hong Kong
(N=63)
2%
11% 9%
Thailand
(N=14)
63%
31%
Malaysia
6%
(N=162)
25%
9%
Agree slightly
Disagree strongly
17%
Malaysia
(N=98)
20%
66%
23%
56%
11%
8%
76%
14%
71%
25%
YES
21%
81%
24%
14%
54%
NO
Don't know
14%
21%
Kendi Kendine Meme
Muayenesi
% of women
100%
80%
17%
30%
60%
40%
83%
70%
20%
0%
Asia (N=1000)
YES
Europe(N=4201)
NO
Meme Kanseri Olmaktan Endişe Duyma
% of women
100%
80%
50%
45%
50%
55%
Asia (N=1000)
Europe (N=4201)
60%
40%
20%
0%
YES
NO
Meme Kanseri İçin İnanlına Risk Faktörleri
(Avrupa)
85
Hereditary factors
61
HRT
27
19
17
16
14
11
9
9
5
7
Increased breast density
Natural hormone levels
Removal of ovaries
Birth of first child at older age
Weight gain before menopause
Brittle bones
Late menopause
First menstruation before the age of 12
Waist-hip ratio
Don't know
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Değişik HRT ler Hakkında
Bilinenler (Avrupa)
45
Number, amount and kind of hormones
18
Number and kind of side effects or risk factors
14
Effectiveness in alleviating menopausal symptoms
Kadınların % 99 u
değişik HRT
uygulamalarının
memeler üzerindeki
etkisini bilmemektedir
5
Way of administrating
Safety of therapies
2
Bleeding
2
1
Effect on breasts
5
Other
33
Don't know
0
10
20
% women
30
40
50
Azalmış Cinsel Fonksiyonlar
Experience reduced sexual functioning
and/or reduced libido
4%
25%
71%
Yes
No
Don't Know
İlişkide Rahatsızlık Hissetmek
Experienced vaginal pain, dryness or
discomfort during sex
6%
19%
75%
Yes
No
Don't Know
Cinsel İsteksizliğin Yarattığı
Negatif Durumlar
•
•
•
•
Partnerle olan ilişki:
Kadınlık
Yaşam kalitesi
Kendine güven
66%
64%
65%
34%
Menapoz Öncesi ve Sonrası Cinsel
İlişkilerin Önemi
Before menopause
Total (N=1000)
19%
55%
China (N=300)
19%
57%
Taiwan (N=150)
15%
Hong Kong
(N=100)
10%
Thailand (N=150)
12%
Now
19%
3% 4%
8%
2%
7%
22%
55%
10% 1%
19%
60%
29%
51%
23%
1%
5% 9%
9%
37%
40%
43%
31%
3%
31%
3%
33%
11%
40%
41%
7%
2%
17%
58%
39%
5%
2%
8%
15%
10%
1%
Malaysia (N=300)
28%
54%
Very important
9%
Important
% 74
7%
Unimportant
12%
38%
Very unimportant
33%
10%
Don’t know
% 45
7%
Cinsel sorunlar başgösterdiğinde çözüm
aramak ve tedavi uygulamak isteyenler
Take
medication/drugs
Seek treatment
not
Total
(N=1000)
31%
63%
YES
not
6%
NO
24%
69%
7%
Don’t know
Base: All respondents
Cinsel Sorunlar Nedeniyle HRT
kullanma İstemi
Take hormone replacement therapy
Not
19%
71%
YES
Base: All respondents
NO
9%
Don’t know
Menapoz ve Semptomlarını Kiminle
Konuşuyorlar
56
Never discussed
12
Female friends
Family 1
Friends
7
Doctor
6
18
Partner
0
10
1
20
% women
30
40
50
60
Cinsel Fonksiyonlardaki Düzelme
Yaşamdan Keyif Almayı Artırmaktadır
5%
34%
Yes
61%
No
Don't know
Base: All respondents
Kadınların % 75 i doktorları konuyu
açtıkları taktirde konuşacaklarını
belirtmektedir
2%
23%
Yes
75%
No
Don't know
Bunu yatak odasına koymalıyız
Cinsel Sorunlar
• İstatistiksel olarak en sık:
– Genç kadınlarda ve yaşlı erkeklerde
– Eğitimsiz gruplarda görülür
• Cinsel sorunlar subjektif bir olgudur
– Cinsel sorunlar yaşıyan herkesin mutsuz olması gerekmez
Yaşlılıkla İlgili Mitler
•
•
•
•
•
•
•
•
Yaşlılar fiziksel olarak cinsel ilişkide bulunamaz
Fantazileri yada cinsel istekleri olan yaşlı normal değildir
Yaşlılar aseksüel olmalıdır
Yaşlılık cinsel tatmini azaltır
Yaşlılar değişikliğe karşıdır, yeni şeyleri öğrenemezler
Kadınlar menapozdan sonra seksten uzaklaşırlar
Menapoz cinselliği , ve kadınlığı yok eder
Yaşlılıktaki cinsel sorunlar için yapacak bir şey yoktur
> 60 yaş
• Erkekler daha fazla seks istemektedir (erkeklerde % 56 ,
kadınlarda % 25)
• Erkeklerde cinselliği düşünme, fantezi kurma, istek duyma ve
kendini uyarmaya daha sıktır
• Kadınlara göre erkekler daha fazla cinsel olarak aktif olduklarını
söylemektedir
• Cinsel sorunlar nedeniyle erkekler daha fazla doktora
başvurmaktadır ( erkeklerde % 14, kadınlarda %1)
• Aşık olup evlenen kadın ve erkeklerde sekse daha sık
rastlanmaktadır
> 60 yaş
• Yoksul, ilkokul ve altı eğitimi olan >60 yaş yetişkinlerde cinsel
isteklerin daha az olduğu rapor edilmektedir
• Cinsel olarak aktiflik sağlıklı olmak ve kendini iyi hissetmekle
doğru orantılıdır
• Erkeklerin % 52 sinin , kadınlarınsa % 25 inin son yıl içerisinde
masturbasyon yaptığı saptanmıştır
• Sadece % 4 ü daha az seks istemektedir
• Yaşlıların cinsellikten vazgeçmelerinin ana nedeni biyolojik yada
fiziksel nedenler değil psikolojik ve sosyal nedenlerdir
>60 yaş Cinsellik
•
•
•
•
% 48-53 ünün ayda 1-3 kez ilişkisi olmaktadır
% 39 u bu sıklıktan memnundur
% 39 u daha fazla olmasını arzulamaktadır
Bu yaş grubu aşık olmayı ve cinsel istekleri cinsel
kimliklerinin bir parçası olarak görmektedir (romantizm,
arkadaşlık, temas, çekici görünmek vb)
• % 75 i ilişkiyi daha çok emosyonel olarak tatmin edici
bulmaktadır
• Tanımlanmamış yada düzeltilemeyen cinsel sorunlar
depresyona yada sosyal geri çekilmeye neden olmaktadır
İlaçların Etkileri
• Yaklaşık 200 ilacın cinsel hayatı olumsuz etkilediği bilinmektedir
• Genellikle hekimler ilaçların bu etkilerini hastalarıyla
tartışmamaktadır
• Psikiyatrik ilaçlar
– Antidepresanlar: isteği ve uyarılmayı azaltmaktadır, kullanıcıların % 60 ında
orgazm olmamakta yada geç olmaktadır
– Antipsikotikler: uyarılma ve orgazm sorunları
– Trankilizarlar (diazem, xanax, vd.): orgazmı olumsuz etkilemektedir
• Antihipertansifler
– İstek, uyarılma ve orgazmı bozmaktadır
• Diğerleri
– Bazı GIS ilaçları ve antihistaminikler istek, uyarılma ve orgazmı olumsuz
etkilemektedir
– Methadone istek, uyarılma ve orgazmı olumsuz etkiler
Kültürel Etkiler
• Çocukluktan gelen negatif duygular
– Ailenin cinselliğe olumsuz yaklaşımı , olumsuz aile içi ilişkiler
– Cinselliğe günah yada utanç duyulacak bir şey gibi bakılması
ileriki hayatta cinsel sorunlara yol açmaktadır
• Cinsellikte Çifte Standart
– Araştırma: Cinsellikte eşit rol alınması hem kadında hemde
erkekte daha doyurucu tatmine neden olmaktadır
– Kadın yada Erkeğin cinsel beklentilerine olumsuz yaklaşım
sorunlara neden olmaktadır
• Erkeğin cinselliğin daima erkek tarafından istenmesi, eşten gelen
isteklerin uygun olmadığını düşünmeleri
• Kadınların seksi istemelreinin olumsuz karşılanacağı korkusu, yada
istmlerini tam olarak partnerine söyleyememesi
Kişisel Faktörler
• Cinsellikle ilgili bilgi ve tutum
– Vücutları tanımak, nasıl zevk duyulduğunu öğrenmek
gelecekteki cinsel problemleri azaltmaktadır
• Cinsel Taciz ve Tecavüz
– Batı toplumlarında adolesan dönem öncesi erkeklerin % 12 si ,
kızlarınsa % 17 si cinsel tacize uğramaktadır
– Erkeklerin % 3 ü kadınların % 17.6 sı tecavüze uğramakta
yada girişimle karşılaşmaktadır
Bunlar kendine güveni azaltmakta, ileride istek, uyarılma ve
orgazm sorunlarına neden olmaktadır
Psikolojik FAKTÖRLER










Depresyon yada anksiyete
Kızgınlık /Stress
Hayatı tehdit eden hastalıklar
Performans anksiyetesi
Suçluluk
Kaybedilmiş eşe sadakat
Zarar görme korkusu
Kendisini çekici hissetmeme
Partnerle iletişim bozukluğu
Partnerle tercih farklılıkları , anlaşamama
•
•
•
•
Partnerin ağır , ölümcül olabilecek hastalıkları
Çeşitli anlaşmazlıklar (para, program, akrabalarla ilgili vb)
Partnerin cinsel sorunları
Daha önce partner tarafından şiddete yada tacize maruz kalma
Kişisel Faktörler
dün
bugün
Kişisel Faktörler
• Kendine bakış
– Kadın ve erkekte özgüven cinsel tatmini artırmaktadır
– Vücut imajı cinselliği etkilemektedir
• Özellikle kadında;
– Vücutlarıyla ilgili rahtsızlıklar hissettiklerinde bu doğrudan cinsel
yaşamlarınıda etkilemektedir
• Medyanın yarattığı kadın imajının etkileri , medyada
kadınların daha zayıflamaları , kozmetik uygulamalar
– 1980 ler : Ortalama bir mankenin ağırlığı , ortalama Amerikan
kadınından % 8 daha azken bugün bu fark % 23 tür
– Genital kozmetik işlemler , laser vajinal gençleştirme,
labioplasti vb operasyonlar devreye girmiştir
• Erkeklerde medyadan etkilenmektedir
– Erkek modellerin artık vücutlarında tüy yoktur, daha kaslıdır
– Pornolar penis boyuyla ilgili gerçek dışı imajlar yaratmaktadır
Benim için koitus öncesi hapı , onun içinde post koital hap lütfen
Menapozal Dönem Cinselliğinde Zorluklar
 Partnerin Olmaması – kadın için daha zordur
 Kadınlar daha uzun yaşıyor
 Yaşlı erkek genç kadınla evlenebilir
 Kadında yaşlanma istenen bir durum değildir ??
 Partnerin isteksizliği
 Yavaş cevap özellikte erkeklerde anksiyeteye
neden olabilir– sorunu daha kötü hale getirir
 Negatif vücut imajı – özellikle kadınlarda
önemlidir
4
1
2
Total testosterone, nmol/L
3
3
2
0
1
0
Total testosterone, nmol/L
• Total estrojen , estron,
estradiol yapımı % 80
düşer
• Androjen yapımı % 50
düşer
• Androstenedione
yapımı % 75 düşer
• Estrojen/androjen
dengesi bozulur,
zayıflarda durum daha
da kötüdür
4
Menapoz
20
30
40
50
60
age, years
70
80
18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-75
age group, years
Genito-Üriner Atrofi
Menapozda Vajinal Değişimler




Vajen duvarlarında incelme
Vajen elastisitesinin kayıbı
Uyarılmada daha az engorjman
Orgazmda vajinal ve uterin kontraksiyonlarda
azalma
 Vajinal lubrikasyonun azalması yada kayıbı
TESTOSTERONE
• Overleri alınan kadınlarda
uygulanabilir
• Halsizlik ve libido kayıbında
etkilidir
• İmplant, hap yada bantları vardır
• Sadece estrojen alan kadınlarda
kullanılan bantlar (300mcg/day)
FDA onaylıdır
Testosteron Tedavisi
•
•
•
•
•
Estratest
Methyltestosterone (Android), 1.25 -2.5 mg/gün
Mikronize oral testosteron, 5mg PO 2x1
Testosterone propionate 2% jel
Testosteron enjeksiyonlar
24 haftalık tedavi süresinde toplam tatmin edici
cinsel aktivite
INTIMATE SM 1
INTIMATE SM 2
p=0.0003
p=0.001
6
4 Wk. Frequency (SEM)
5
Placebo +
Oestrogen
4
3
Testosterone +
Oestrogen
2
Baseline
1
0
% Increase
From Baseline
Placebo
33%
Testosterone
74%
Placebo
23%
Simon JA et al. J. Clin. Endocrinol. Metab., Sep 2005; 90: 5226 - 5233
Buster JE et al. Obstetrics and Gynecology 2005; 105:944-52
Testosterone
51%
Tibolon ve ccCE/MPA ın Cinsel Fonksiyonlara
Etkileri
Sexual drive, interest and/or performance
3,5
Change on the Qualiy of Life Enjoyment and Satisfaction Questionnaire (Q-LES-Q)
3,3
*
3,1
Points
2,9
2,7
Livial (N=250)
Prempro 5 (N=251)
2,5
Baseline
* P = 0.017 tibolone vs. ccCE/MPA
3 months
6 months
12 months
Huber et al. Br J Obstet Gynaecol 2002;109:886-893
Hipoaktif Cinsel İsteğin Medikal Tedavisi
– Zestra: Klitoris ve vulvaya uygulanan yağ cinsel cevapları
artırmaktadır
– ArginMax: Besin desteği olarak verildiğinde klitoral duyarlılığı ,
vajinal lubrikasyonu ve orgazm sıklığını artırmaktadır
– Bremelanotide: Araştırma fazındadır, inhalan olarak alındığında
sinirleri uyararak istek ve genital uyarılmayı sağlamaktadır
– Alprostadil, prostaglandins, veya L-arginine içeren kremler
genital bölge kan akımını artırarak uyarılma ve orgazmı
güçlendirmektedir
Gelecekteki Tedaviler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Androjenler
Prostaglandinler
Nitrik oksid sistemleri
Dopaminerjik agonistler
Melanokortin stimule edici hormon
Cinsel ilişkide ağrıyı azaltan ilaçlar (örneğin
gabapentin)
Nezaman Refere Edilmelidir ?
•
•
•
•
•
•
Uzun süreli disfonksiyon
Çoklu disfonksiyon
Yeni yada eski taciz vakası
Psikolojik hastalık yada yeni psikolojik atak
Etyolojisi bilinmeyen
Tedaviye cevap vermeyen