İLAÇ GELİŞTİRME İÇİN BİYOLOG ve KİMYAGERLER

Nasıl Referans Gösterilebilir:
Küçükçalık, Ahmet. (2017). İlaç Geliştirme İçin Biyolog Ve Kimyagerler. İnovatif Kimya Dergisi,
5(44), 58-59.
İLAÇ GELİŞTİRME İÇİN
BİYOLOG ve KİMYAGERLER
Ahmet KÜÇÜKÇALIK
İTÜ Ayazağa Yerleşkesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya ABD, Sarıyer-İstanbul
kucukcalik@itu.edu.tr
Biyologlar doğadan özütleyip elde ettikleri ve ardından ayırdıkları malzemeleri
biyolojik kataliz olarak önemli sentezleri gerçekleştirmek üzere hazırlarlar.
Hepimizin bildiği gibi katalizler kimyasal reaksiyonlar için hız arttırıcı görev
üstlenirler tıpkı enzimler gibi. Öyle ki enzimler de vücut içindeki reaksiyon hızını
arttırıcı işlev görür.
Buradan asimetrik sentez kavramına yolculuk yapacağız. Nedir bu asimetrik
sentez, neden asimetrik denir? Asimetrik sentez biyolojik katalizler kullanılarak
sentezlenmesi zor olan kiral ara ürünlerin kolayca elde edilmesi ile yüksek
üretkenlik, verimlilik ve kararlılığa sahip enzimleri üretmeyi amaçlar.
İşte tam burada biyologlar devreye giriyor; istenen hızda kimyasal prosesler için
uygun biyolojik katalizin üretilmesi. Kataliz teknolojileri o kadar ilerledi ki
eskiden eldeki enzimlere göre sentezler planlanırdı, şimdi ise istenen sentezlere
göre özel enzimler üretilmekte. Bunu da doğanın bize gösterdiği yoldan yapmak
en hızlı, kolay ve akılcı yolu. Bitkilerden özütlenen enzimlerin biyolojik
aktivitesi bazen tahminlerden çok daha iyi sonuç verebilir. Doğanın derdinden
doğa anlar diyesim geliyor…
Biyolojik aktiviteyi tanımlama ihtiyacı duydum, biyolojik aktivite bir molekülün
insan vücuduna girdiğinde yaptığı etki ve işlev diyebiliriz. Aslında bu sadece
insan da olmayabilir, herhangi bir canlı organizma içerisindeki aktiviteye ‘in
vivo’, cansız bir doku veya hücre kültürü içerisindeki aktiviteye ise ‘in vitro’
ölçüm demekteyiz.
Peki kimyagerler bu işin neresinde duruyor? Öncelikle kimyagerlerin ilaç
geliştirmede neler yapabileceği üzerinde duralım. Tabi burada sentetik organik
kimya laboratuarına yolumuz düşüyor.
 Bir kimyager bilinen bir yöntemden yola çıkarak bilinen bir molekülü
sentezleyebilir.
 Yeni bir metodoloji ve yöntem geliştirerek daha önceden yapılmamış
sentezleri gerçekleştirebilir.
 Doğal olan moleküllerden fazla miktarda gerektiğinde bunu bir kimyager
organik sentez bilgisini kullanarak gerçekleştirebilir.
 Doğal olmayan, doğada bulunmayan veya doğada henüz gözlemlenmemiş
yeni molekül ve bileşikleri sentetik olarak laboratuarda sentezleyebilir.
 Bir kimyager ilaç molekülünün yapısına göre ilacın hangi hedefe karşı
aktivite göstereceği ve ne derecede tesir edeceğini kestirebilir.1
 Belirli bir hastalığın tedavisi için etkili olabilecek yapıda moleküller
tasarlayarak ilaç Araştırma Geliştirmede önemli roller alabilir.
 Bir kimyager ilacın vücutta emilimi, dağıtımı, parçalanması ve atılışı
(farmakokinetik) süresince uğradığı kimyasal değişimleri ve ilacın
dönüşeceği metabolitlerin neler olabileceğini kestirebilir. Kayıtlı ilaçların
bilinen metabolitlerine drug bank2 uzantısından erişilebilir.
Bununla birlikte ülkemizde ilaç firmaları jenerik ilaç üreticileri olduğu için
kimyagerlerin değeri bilinmemekte ve sektördeki ihtiyaçlarına binaen
istihdamları oldukça problemli olmakta. Daha kapsamlı bilgiler için “Yeni İlaç
Etken Madde Geliştirmek mi Yoksa Jenerik Üretim mi” başlıklı yazımı3 okumanızı
tavsiye ederim.
1 Detay için “İlaçların Yan Etkileri” yazımı inceleyebilirsiniz:
http://web.itu.edu.tr/kucukcalik/ilaclarin_yan_etkileri.pdf
2 https://www.drugbank.ca/
3 http://web.itu.edu.tr/kucukcalik/jenerik_uretim.pdf
15 Şubat 2017