Yönetim Bilişim Sistemleri Akıllı teknikler

Yönetim Bilişim Sistemleri
DİJİTAL İŞLETMEYİ YÖNETME, 12. BASIMDAN ÇEVİRİ
Bölüm 11
BİLGİYİ YÖNETME
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Öğrenme Hedefleri
• İşletmede bilgi yönetimi ve bilgi yönetimi
programlarının rolü nedir?
• Kurum genelini kapsayan bilgi yönetimi için ne tür
sistemler kullanılır ve bunlar işletme açısından nasıl
değer sağlar?
• Bilgi çalışma sistemlerinin önemli türleri nelerdir ve
bunlar işletmeye nasıl değer sağlamaktadırlar?
• Bilgi yönetimi için akıllı teknikler kullanmanın
işletmeye faydaları nelerdir?
2
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• Bilgi yönetimi sistemleri yazılım yatırımının en hızlı
büyüyen alanları arasındadır
• Enformasyon ekonomisi
– ABD işgücünün %55’i: bilgi ve enformasyon çalışanlarından
oluşur
– ABD GSMH’nın %60’ı: bilgi ve enformasyon sektöründen gelir
• Bir işletmenin borsa değerinin büyük bölümü maddi
olmayan varlıklarıyla ilgilidir: bilgi, marka, ün ve
benzersiz iş süreçleri
• İyi uygulanan bilgiye dayalı projeler olağanüstü ROI
üretebilirler
3
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• Bilginin önemli boyutları
– Bilgi bir işletme varlığıdır
• Soyuttur
• Veri ve enformasyondan bilgi yaratılması, kurumsal
kaynakları gerekli kılar
• Paylaşıldıkça, tecrübeye dayalı iletişim ağı etkili olur
– Bilginin farklı biçimleri vardır
• Açık(belgelenmiş) veya örtük(akıllarda olan) olabilir
• Teknik bilgi ve beceri, yetenek
4
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• İşletme, enformasyonu bilgiye dönüştürmek ve
bilginin işleyeceği modeller, kurallar ve durumlar
ortaya koymak için ek kaynaklar harcamalıdır
• Bilgelik:
– Problem çözmek için bilgiyi uygulamanın ortaklaşa ve bireysel
deneyimi
– Bilginin, nerede, ne zaman ve nasıl uygulanacağını içerir
• Başkalarının aynısını etkili ve verimli yollarla nasıl
yapacağını bilememesi, kar ve rekabet avantajının en
güzel kaynağıdır
– Örneğin; sipariş üzerine yapılan üretimin kendine özgü olması
5
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• Örgütsel öğrenme
– Örgütlerin öğrendikleri süreçler
• Veri toplama, ölçme, deneme-yanılma ve
geribildirim yoluyla deneyim kazanma
• Davranışı, deneyimi yansıtacak şekilde
ayarlar
–Yeni iş süreçleri oluşturarak
–Yönetim kararı almanın şeklini değiştirerek
6
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• Bilgi yönetimi değer zinciri (devam)
2. Bilgi depolama
• Veri tabanları
• Belge yönetim sistemleri
• Yönetimin rolü:
– Tasarlanan bilgi depolama sistemlerinin gelişimini desteklemek
– Belgeleri endekslemek için kurum genelinde şemaların
gelişmesini desteklemek
– Belgeleri güncelleme ve uygun depolamak için zaman harcayan
çalışanları ödüllendirmek
7
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
BİLGİ YÖNETİMİ DEĞER ZİNCİRİ
Saklama
ŞEKİL 11-1
8
Günümüzde bilgi yönetimi hem enformasyon sistemleri faaliyetlerini hem de yönetim ve örgüt faaliyetlerine
olanak sağlayan bir ana makineyi (host) içerir.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
• 3 önemli bilgi yönetimi sistemi:
1. Kurum genelini kapsayan bilgi yönetimi sistemleri
• Sayısal içerik ve bilgiyi toplamak, saklamak, dağıtmak ve
uygulamak için genel amaçlı kurum geneli çabalar
2. Bilgi Çalışma Sistemleri (BÇS)
• Mühendisler, bilim adamları , yeni bilgi bulma ve
yaratmadan sorumlu diğer çalışanlar için geliştirilen özel
sistemler
3. Akıllı Teknikler
• Veri madenciliği gibi farklı amaçlar için kullanılan farklı
teknikler grubu: bilgiyi bulma, bilgiyi biçimlendirme, en
uygun çözümleri bulma…
9
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Bilgi Yönetimi Durumu
BİLGİ YÖNETİMİ SİSTEMLERİNİN BAŞLICA ÇEŞİTLERİ
ŞEKİL 11-2
10
Bilgi yönetimi sistemlerinin başlıca üç temel bölümü vardır ve her biri daha özelleşmiş bilgi yönetimi
sistemlerine dönüşebilir.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Kurum Genelini Kapsayan Bilgi Yönetimi Sistemleri
• Kurumdaki başlıca üç çeşit bilgi
1. Yapılandırılmış belgeler
• Raporlar, sunumlar
• Resmi kurallar
2. Yarı yapılandırılmış belgeler
• Elektronik postalar, videolar
3. Yapılandırılmamış, örtük bilgi
• Bir örgütün iş içeriğinin % 80’i yarı yapılandırılmış ya
da yapılandırılmamıştır.
11
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Kurum Genelini Kapsayan Bilgi Yönetimi Sistemleri
KURUMSAL İÇERİK YÖNETİM SİSTEMİ
ŞEKİL 11-3
12
Bir kurumsal içerik yönetimi sistemi, yapılandırılmış bilgiyi sınıflandırma, düzenleme, yönetme ve onu kurum
içinde erişilebilir yapma yeteneğine sahiptir.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Akıllı teknikler: Bireysel ve ortak bilgileri elde etmek
ve bilgi tabanını genişletmek için kullanılır
– Örtük bilgiyi elde etmek: Uzman sistemler, olay temelli
mantık yürütme, bulanık mantık
– Bilgi keşfi: Sinir ağları ve veri madenciliği
– Karmaşık sorunlara çözüm üretmek: Genetik algoritmalar
– Görevleri otomatikleştirme: Akıllı araçlar
• Yapay zeka (YZ) teknolojisi:
– İnsan davranışına benzemeye çalışan bilgisayar temelli
sistemler
13
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Uzman sistemler:
– İnsan uzmanlığının çok özel ve sınırlı alanı içerisinde
örtük bilgiyi elde etme
– Örgütte başkaları tarafından kullanılabilen yazılım
sistemlerindeki bir dizi kurallar biçiminde yetenekli
çalışanların bilgilerini elde etme
– Genellikle birkaç dakika veya saat alabilen işler gibi
sınırlı görevleri yerine getirme:
• Hatalı işleyen makineyi teşhis etmek
• Borçlanma için kredi verip veremeyeceğini belirleme
– Yüksek oranda yapılandırılmış karar almada kullanılır
14
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
BİR UZMAN
SİSTEMDE
KURALLAR
Bir uzman sistem uyulması
gereken birçok kural
barındırır. Kurallar kendi
aralarında bağlantılıdır.
Sonuçların sayısı önceden
bilinir ve sınırlıdır; aynı
sonucu elde etmek için
birçok kısa yol vardır ve
sistem tek bir anda birçok
kuralı düşünebilir. Kurallar,
basit kredi onaylama
uzman sistemi için şekilde
gösterilmiştir..
ŞEKİL 11-6
15
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Uzman sistemler nasıl çalışır?
– Bilgi temeli: Yüzlerce veya binlerce kural dizisi
– Sonuç çıkarım motoru: Bilgi temelini araştırmak için
kullanılan strateji
• İleriye doğru zincirleme: Sonuç çıkarım motoru
kullanıcı tarafından girilen enformasyonla başlar ve
sonuca ulaşmak için bilgi temelini araştırır
• Geriye doğru zincirleme: Hipotezle başlar ve kullanıcıya
hipotez doğrulanana ya da çürütülene kadar sorular
sorar
16
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Başarılı Uzman Sistemler
– Con-Way Transportation yurt genelindeki kamyonla nakliye işi
için gecelik sevkiyat rotalarının planlanmasını otomatikleştirmek
ve iyileştirmek için bir uzman sistem geliştirmiştir
• Çoğu uzman sistem sınıflandırma problemleriyle uğraşır
– Nispeten az sayıda alternatif sonuca sahiptir
– Muhtemel sonuçlar önceden bilinir
• Birçok uzman sistem geniş çaplı, uzun süreli ve pahalı
geliştirme ve bakım çabası gerektirir
– Daha fazla uzmanı işe almak ya da eğitmek daha ucuz olabilir
17
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Örnek olay temelli akıl yürütme
– Bilgi tabanında depolanan insan uzmanların geçmiş
deneyimlerinin açıklanması (örnek olaylar)
– Sistem araştırmaları, yeni olaya benzer problem özellikleri olan
olaylar içinden en yakın olanı bulur ve eski olayın çözümlerini
yeni olana uygular
– Başarılı ve başarısız uygulamalar örnek olayla birlikte gruplanır
– Kurumsal zekaya depolanır: Bilgi tabanı kullanıcı tarafından
sürekli genişletilir ve etkinleştirilir.
– Örnek olay temelli akıl yürütme aşağıdaki durumlarda bulunur
• Tıbbi tanı sistemleri
• Tüketici desteği
18
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
OLAY TEMELLİ AKIL
YÜRÜTME NASIL
ÇALIŞIR
Örnek olay temelli akıl yürütme
bilgiyi geçmişteki olayları ve onların
çözümlerini bir veri tabanı gibi
sunar. Sistem kullanıcı yeni bir
problemle karşılaştığında çözüm
üretmek için altı adımlık bir süreç
kullanır.
ŞEKİL 11-8
19
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Bulanık mantık sistemleri
– Değerler aralığıyla ifade edilen (örneğin ‘’soğuk’’, ‘’ılık’’
gibi) dil sınıflandırmalarında kesin olmayan ifadelerin
kullanıldığı kural temelli teknolojidir
– Belli bir olguyu veya dilsel süreci tanımlar ve sonra bu
tanımlamayı az sayıda esnek kuralda gösterir
– EĞER-İSE kuralları ile sunulması zor olan ve uzmanlık
gerektiren sorunlara çözüm üretir
• Kameralarda otomatik odaklanma
• Muhtemel tıbbi sahteciliğin belirlenmesi
• Japonya’daki Sendai metro sistemi hız kontrolü
20
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
SICAKLIK KONTROLU İÇİN BULANIK MANTIK
ŞEKİL 11-9
21
Sıcaklık olarak bilinen girdi için üyelik fonksiyonları oda sıcaklığını kontrol eden termostat mantığıyla çalışır.
Üyelik fonksiyonları ısı gibi sözel ifadeleri bilgisayarın çalıştırabileceği sayılara çevirmede yardımcı olur.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Sinir ağları
– İnsanlar için analizi oldukça karmaşık olan büyük miktarda
verilerde örnekler ve ilişkiler bulurlar
– İlişkileri araştırarak, örnekler oluşturarak, tekrar tekrar
düzeltme yaparak öğrenir
– İnsanlar girdilerin bilinen sonuçlar ürettiği deneme verisiyle ağı
destekleyerek sinir ağlarının çözümü örnekle öğrenmesine
yardım eder
– Tıpta, bilimde, ticarette, örneğin sınıflandırması, tahmin,
finansal analiz, denetim ve etkinlik sağlamada kullanılır
– Makine öğrenmesi: Bilgisayarla hesaplama ve istatistiksel
yöntemler kullanarak enformasyon çıkarma ile öğrenmeye izin
veren yapay zeka ile ilişkilendirilen teknolojidir
22
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
BİR SİNİR AĞI NASIL ÇALIŞIR
ŞEKİL 11-10
23
Bir sinir ağı örneklerden, saklı mantık tabakasını inşa etmek için kuralları kullanarak “öğrenir”. Ardından saklı
katman model deneyimine dayanarak girdileri işler. Bu örnekte, sinir ağı kredi kartıyla yapılan geçerli ve hileli
alışveriş arasındaki farkı görmek için kullanılmıştır.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Genetik algoritmalar
– Belirli bir sorun için birçok sayıda olası çözümler incelenerek
o sorun için en uygun çözümü bulmada faydalıdır.
– Kavramsal olarak gelişim sürecine dayanır
• Kalıtım, mutasyon ve doğal ayıklanma gibi süreçleri
kullanarak; bileşen parçaları değiştirip, yeniden
düzenleyerek çözüm değişkenleri boyunca araştırır
– Yüzlerce veya binlerce değişkenin var olduğu sorunlarda
kullanılır (maliyetlerin azaltılması, etkin programlama,
en iyi jet motoru tasarımı vb.).
– Birçok çözüm alternatifini hızlıca değerlendirebilecek
yeterliliktedir
24
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
BİR GENETİK ALGORİTMANIN BİLEŞENLERİ
ŞEKİL 11-11
25
Bu örnek her biri farklı çözümü temsil eden belli sayıda kromozomu şekillerle göstermektedir.
Genetik algoritma çözüm geliştirmek için tekrarlı süreç kullanır.
Böylece daha iyi olanlar, daha yüksek uygunluk gösterenler en iyi çözüm olarak meydana çıkar.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Melez yapay zeka sistemleri
– Genetik algoritmalar, bulanık mantık,
sinir ağları ve uzman sistemlerden her
birinin en iyi özelliklerini alarak tek bir
uygulamada bütünleştirme avantajına
sahiptir
– Örneğin; Bulanık mantık ile sinir ağlarını
birleştiren Matsushita “bulanık sinir ağlı”
çamaşır makinesi
26
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
• Akıllı ajanlar
– Belirli, tekrarlanan ve tahmin edilebilen görevleri; kullanıcı, süreç
veya uygulama adına yerine getirmek için arka planda çalışır
– Kullanıcının yararına karar vermek veya görevleri tamamlamak
için sınırlı yerleşik veya öğrenilmiş bilgi temelini kullanır
• Önemsiz ve istenmeyen elektronik postaları silme
• En ucuz uçak biletini bulma
– Ajan temelli modelleme uygulamaları:
• Özerk araç sistemleri,
• Tüketici eğilimleri, hisse senedi piyasası, tedarik zincirlerini
modelleme; salgın hastalıkların yayılmasını tahmin etmek için
kullanılır
27
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 11: BİLGİYİ YÖNETME
Akıllı Teknikler
P&G’IN TEDARİK ZİNCİRİ AĞINDAKİ AKILLI AJANLAR
ŞEKİL 11-12
28
Akıllı ajanlar P&G’ın ürünleri için ürün tamamlama döngüsünü kısaltarak yardımcı olmaktadır.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored
in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means,
electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the
prior written permission of the publisher.
Printed in the United States of America.
Copyright © 2011 Pearson Education, Inc.
Publishing as Prentice Hall
29
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011