sermaye yedekleri

VARLIKLARIN İZLENMESİ
Özkaynaklar
PROF. DR. METİN SABAN
YRD. DOÇ. DR. HAKAN VARGÜN
YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN
ÖZ KAYNAKLAR
Bilanço tarihi itibariyle işletme sahip veya ortaklarının işletmeye
yapmış oldukları sermaye yatırımlarına ilişkin tutarları gösteren ödenmiş
sermaye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllara ilişkin karlar,
geçmiş yıllara ilişkin zararlar ve döneme ait net kar veya zarar tutarları
bu bölümde sınıflandırılmakta ve muhasebeleştirilmektedir.
50 ÖDENMİŞ SERMAYE
52 SERMAYE YEDEKLERİ
54 KAR YEDEKLERİ
57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI
58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI
59 DÖNEM NET KARI (ZARARI)
KAVRAMSAL TANIMLAMALAR
Sermaye: Bir işletmenin kurulması ve faaliyetlerinin yürütülmesi
amacıyla işletme sahip veya ortakları tarafından işletmeye konulan para,
mal, bina, arsa, makine, demirbaş gibi her türlü varlıklar ile emek olarak
tanımlanabilir.
Taahhüd Edilen Sermaye: İşletme ortakları veya hissedarları
tarafından taahhüd edilen ve gelecekte ödenecek olan toplam işletme
sermayesidir.
Ödenmiş sermaye: İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen
sermaye ile ortaklar tarafından henüz ödenmemiş olan sermaye
arasındaki fark ödenmiş sermaye olarak tanımlanmaktadır.
KAVRAMSAL TANIMLAMALAR
Ödenmemiş Sermaye: İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen
sermaye ile ortaklar tarafından ödenmiş olan sermaye arasındaki fark
ödenmemiş sermaye olarak tanımlanmaktadır.
Kayıtlı sermaye (Kayıtlı Sermaye Tavanı): Ortaklıkların, esas
sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun esas sermayenin artırılmasına dair
hükümlerine tabi olmaksızın pay çıkarabilecekleri azami miktarı
gösteren, ticaret sicilinde tescil ve ilan edilmiş sermayeleridir.
Başlangıç Sermayesi: Kayıtlı sermayeli anonim ortaklıkların sahip
olmaları zorunlu olan asgari çıkarılmış sermayeleridir.
Çıkarılmış Sermaye: Kayıtlı sermayeli anonim ortaklıkların satı-şı
yapılmış paylarını temsil eden sermayeleridir.
ÖDENMİŞ SERMAYE
Ödenmiş sermaye hesapları, işletme sahip ve ortakları tarafından
işletmeye yatırılan sermaye tutarları ile kuruluş sözleşmesinde taahhüd
edilen ve vadesinde ödenecek olan sermaye yükümlülük tutarlarının
izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Ödenmiş sermaye aşağıdaki iki hesap arasındaki farktır.
500 SERMAYE HESABI
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI (-)
500 SERMAYE HS.
İşletmeye tahsis edilen veya işletmelerin ana sözleşmelerinde yer
alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı bu hesapta
yer alır.
Ortaklar tarafından taahhüt edilen sermaye tutarı için bu hesap
alacaklandırılır, ödenmemiş sermaye hesabı ise borçlandırılır.
B
500 SERMAYE HESABI
Sermayenin Azaltılması Halinde
A
Sermayenin Taahhüdü Halinde
Sermaye Konulması Halinde
Zarar’ın Sermayeden
Karşılanması Halinde
Sermayenin Arttırılması Halinde
Kar’ın Sermayeye Eklenmesi Halinde
Örnek
(i) Cihan Işık, 10.01.20X1 tarihinde bir üretim işletmesi kurmuş
olup 50.000 TL nakit, 150.000 TL değerinde hammadde ve 80.000 TL
değerindeki
makineyi sermaye olarak koymuş ve faaliyetlerine
başlamıştır.
(ii) İşletme sahibi Cihan Işık, sermayenin 20.000 TL’lik kısmını
20.04.20X1 tarihinde nakit olarak geri çekmiştir.
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS. (-)
İşletmeye tahsis edilen veya ortaklarca yüklenilen sermayenin
henüz ödenmemiş kısmıdır.
İşletme ortakları tarafından taahhüd edilen sermaye tutarı için "500
Sermaye Hesabı" alacağı ile bu hesap borçlandırılır, taahhüd edilen
sermayenin ödenmesi halinde ise bu hesap alacaklandırılır.
B
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI (-)
Sermayenin Taahhüd Edilmesi
Halinde
A
Sermaye Taahhüdünün
Yerine Getirilmesi Halinde
Örnek
(i) Simge Ltd. Şti. 1.200.000 TL sermaye tahhüdü ile 15.08.20X1
tarihinde kurulmuştur. Şirket ana sözleşmesine göre ortaklar Ali Işık, Veli
Aydın ve Aslı Boz’un her birinin sermaye payları 400.000 TL’dir.
(ii) Ortaklar sermaye taahhütlerinin 1/4'ünü bankada açtırılan
hesaba yatırarak yerine getirmişlerdir.
Dönem sonu itibariyle hesaplanan öz sermaye tutarı işletmenin bilançosunda
aşağıdaki gibi yer alacaktır.
AKTİF
………..
………..
Simge Limited Şirketi
31.12.20X1 Tarihli Bilançosu
……….. ………..
……….. ………..
PASİF
………..
………..
………..
……….. ………..
………..
………..
………..
……….. ………..
……….. ………..
ÖZ SERMAYE
SERMAYE
………..
ÖDENMEMİŞ SERMAYE
………..
300.000
1.200.000
(900.000)
(ii) Ortaklar sermaye taahhütlerini 15.02.20X2 tarihinde aşağıdaki
değerleri koyarak yerine getirmişlerdir.
Ortak Ali Işık
: 200.000 TL Nakit
: 100.000 TL Bina
Ortak Veli Aydın
: 150.000 TL Makine
: 150.000 TL Ticari
Ortak Aslı Boz
: 130.000 TL Taşıt
: 170.000 TL Demirbaş
SERMAYE YEDEKLERİ
Sermaye yedekleri, sermayenin bağlanmış olduğu varlıkların
değerlemesi ile veya sermaye hareketlerinin oluşması nedeniyle
yaratılan fonlar olarak ifade edilmektedir.
Sermaye yedekleri hesapları, işletmeler tarafından primli olarak
ihraç edilen hisse senetleri, iptal edilen ortak payları ve diğer sermaye
yedeklerine ilişkin tutarların izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ HESABI
521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI HESABI
529 DİĞER SERMAYE YEDEKLERİ HESABI
520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ HS.
Hisse senedi ihraç primi (emisyon primi), anonim şirketlerin
kuruluşları veya sermaye artırımları sırasında hisse senetlerini nominal
(itibari) değerinin üzerinde bir fiyatla ihraç etmeleri sonucunda elde
ettikleri kazanç tutarıdır.
Hisse senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasında fark olması
halinde bu hesap alacaklandırılır, satış biçimine bağlı olarak ilgili hesap
ise borçlandırılır.
B 520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ HESABI A
Hisse Senedi Primlerinin
Sermayeye Eklenmesi Halinde
Hisse Senedi Primlerinin
Diğer Amaçlar İçin Kullanılması
Halinde
Hisse Senetlerinin Primli Satışı
Halinde
Örnek
(i) Sermayesi 350.000 TL olan Yunus A.Ş.’nin ortakları, işletme
sermayesinin yeni ortak alınması suretiyle %50 arttırılmasına karar
vermiştir. Bu amaçla çıkarılmış olan hisse senetlerinin ihracı için
10.03.20X1 tarihinde bir aracı kuruluş ile aracılık yüklenimi sözleşmesi
imzalanmıştır.
(ii) 25.03.20X1 tarihinde aracı kuruluş tarafından nominal değeri
175.000 TL olan hisse senetleri 250.000 TL’ye satılmış olup, tutarı
işletmenin banka hesabına yatırılmıştır.
(iii) İşletme ortakları tarafından 01.04.20X1 tarihinde hisse
senetleri ihraç primlerinin işletme sermayesine eklenmesine yönelik
karar alınmıştır.
521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI HS.
Hisse senedi iptal karları, sermaye taahhüdünü yerine getirmeyen
ortağın hisse senetlerinin iptal edilerek yerine çıkartılan yeni hisse
senetlerinin nominal (itibari) değerinin üzerinde satılması halinde ortaya
çıkan fonlardır.
B
521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI HESABI
Hisse Senedi İptal Karlarının
Sermayeye Eklenmesi Halinde
Hisse Senedi İptal Karlarının
Diğer Amaçlar İçin Kullanılması
Halinde
A
Hisse Senetlerinin İptal Edilerek
Karlı Satışı Halinde
Örnek
(i) İşletme ortağı Yıldız Öz, 05.10.20X1 tarihinde işletme kuruluşu
için 150.0000 TL tutarında sermaye taahhüdünde bulunmuştur.
(ii) 25.10.20X1 tarihinde işletme ortağı Yıldız Öz, sermaye
taahhüdünün 1/3’ünü işletmenin banka hesabına yatırarak yerine
getirmiştir.
(iii) Ödeme güçlüğü içerisinde bulunan Yıldız Öz, sermaye
taahhüdünün kalan kısmını yerine getirememiştir. 28.10.20X1 tarihinde
gerekli formaliteleri yerine getiren işletme, Yıldız Öz’ün yerine yeni bir
ortağı almış ve eski ortağın sermaye payını 150.000 TL bedelle satmıştır.
(iv) İşletme ortakları tarafından 30.10.20X1 tarihinde hisse senedi
iptal karlarının işletme sermayesine eklenmesine karar verilmiştir.
KAR YEDEKLERİ
Sermaye şirketleri tarafından, gelecekte meydana gelebilecek
zararlarının karşılanması, işletme sürekliliğinin sağlanması, güçlü
sermaye yapısının sürekli kılınması ve hissedarlara kar payı dağıtılması
amacıyla dönem karı üzerinden dönemsel olarak ayrılan fonlara yedek
akçe denilmektedir.
Yasal Yedekler : Kanun hükümleri uyarınca ayrılan yedekler
Statü Yedekleri : Ana sözleşme hükümleri uyarınca ayrılan yedekler
Olağanüstü Yedekler: Genel kurul kararı uyarınca ayrılan yedekler
YASAL YEDEKLER
Yasal yedekler I. Tertip Yasal Yedek Akçe ve II. Tertip Yasal Yedek
Akçe DÖNEM
olmak üzere
ikiye
ayrılmaktadır.
KARI
(TİCARİ
KAR)
: XXXXX
(-) Kurumlar Vergisi
: (XXXXX)
I. Tertip
Yasal
Yedek
Akçe= Dönem Karı x: %5
(XXXXX)
I.(-)Tertip
Yasal
Yedek
Akçe
(-) I. Temettü
: (XXXXX)
Türk Ticaret Kanunu uyarınca her yıl dönem net karının 1/20’inin
DAĞITILABİLİR
KARbulununcaya kadar: I. Tertip
XXXXX
ödenmiş
sermayenin 1/5’i
Yasal Yedek Akçe
ayrılması zorunludur.
II.Tertip Yasal Yedek Akçe = Dağıtılabilir Kar x %10
İşletmelerin ortaklara kar payı dağıtımı yapmamaları halinde II.
Tertip Yasal Yedek Akçe ayrılmasına gerek bulunmamaktadır.
540 YASAL YEDEKLER HS.
İşletmeler tarafından kanun hükümleri uyarınca dağıtılmamış karlar
üzerinden ayrılması zorunlu olan yasal yedeklere ilişkin tutarların
izlenmesini sağlayan hesaptır.
B
540 YASAL YEDEKLER HESABI
Zararın Karşılanması Halinde
A
Yasal Yedeklerin Ayrılması
Halinde
Örnek
İşletmemizin dönem net karı 1.000.000 TL olup 15.03.20X1
tarihinde kanunen ayrılması gereken yedeklere ilişkin tutarlar aşağıdaki
gibidir.
I. Tertip Yasal Yedek Akçe Tutarı
: 50.000TL
II. Tertip Yasal Yedek Akçe Tutarı
: 35.000TL
541 STATÜ YEDEKLERİ HS.
Statü yedekleri, işletmelerin kuruluş statülerinde yer alan ve elde
ettikleri karların dağıtılmasını düzenleyen hükümlere göre ayrılması
zorunlu olan yedek akçelerdir.
Statü yedekleri faaliyet yılı kârından mahsup edilmek suretiyle bu
hesaplara alacak kaydedilir. Ana sözleşme uyarınca belirtilen
durumlarda yedeklerin kullanılması halinde bu hesap borçlandırılır.
B
541 STATÜ YEDEKLERİ HESABI
Statü Yedeklerinin Kullanılması
Halinde
A
Statü Yedeklerinin Ayrılması
Halinde
Örnek
İşletmemizin ana sözleşmesindeki ilgili madde uyarınca dönem net
karının %12’si statü yedeği olarak ayrılacaktır. İşletme faaliyet dönemi
sonunda 90.000 TL dönem net karı hesaplamıştır. İşletme 15.03.20X1
tarihinde gerekli yevmiye kaydını yapmıştır.
542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER HS.
Sermaye şirketlerinde genel kurul tarafından ayrılmasına karar
verilen olağanüstü yedek akçeler ile dağıtım dışı kalan kârlar bu hesapta
yer alır.
Olağanüstü yedekler faaliyet yılı kârından mahsup edilmek suretiyle
bu hesaplara alacak kaydedilir. Olağanüstü yedeklerin zararın
kapatılması, sermayeye eklenmesi ve diğer amaçlarla tasarruf edilmesi
halinde bu hesap borçlandırılır.
B
542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER HESABI
Olağanüstü Yedeklerinin
Kullanılması Halinde
A
Olağanüstü Yedeklerinin Ayrılması
Halinde
Örnek
İşletmemizin 15.03.20X1 tarihinde yapılan genel kurul
toplantısında geçmiş faaliyet dönemi net karının 75.000 TL’lik kısmının
olağanüstü yedek akçe olarak ayrılmasına karar verilmiştir.
548 DİĞER KAR YEDEKLERİ HS.
Özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan kârdan ayrılan
diğer yedekler bu hesapta izlenir.
B
548 DİĞER KAR YEDEKLERİ HESABI
Diğer Kar Yedeklerinin
Kullanılması Halinde
A
Diğer Kar Yedeklerinin Ayrılması
Halinde
Örnek
İşletmemiz tarafından 15.03.20X1 tarihinde, geçmiş faaliyet
dönemi net karı üzerinden 15.000 TL diğer kar yedeği ayrılmasına karar
verilmiştir.
549 ÖZEL FONLAR HS.
İşletmede bırakılması ve tasarrufu zorunlu yasal fonlar ile diğer
maksatlarla ayrılan fonlar bu hesapta izlenir.
VUK’a göre satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine
göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar
verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu taktirde, satıştan elde edilen
kar, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta
azami 3 yıl süre ile tutulabilir.
B
549 ÖZEL FONLAR HESABI
Özel Fonların Mahsubu Halinde
Özel Fonların Gelir Hesabına
Aktarılması Halinde
A
Özel Fon Oluşması Halinde
Örnek
(i) Bir üretim işletmesi, 12.04.20X1 tarihinde aktifinde kayıtlı değeri
135.000 TL ve birikmiş amortisman tutarı 45.000 TL olan bir makineyi
yenisini almak amacıyla peşin 100.000 TL + %10 KDV bedelle satmıştır.
(ii) Dönem sonunda yeni makine için hesaplanan amortisman tutarı
30.000 TL’dir.
570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI HS.
Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve işletme sahibine veya
ortaklarına dağıtılmamış olan kardan ilgili yedek hesaplarına alınmamış
tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır.
İşletmeler tarafından dönem net karı tutarı bir sonraki mali yılın
başında bu hesabın alacağına aktarılır.
B
570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI HESABI
Geçmiş Yıllar Karları Üzerinden
Yedek Ayrılması Halinde
Geçmiş Yıllar Karları İle Zararın
Mahsubu Halinde
A
Geçmiş Yıllar Karlarının
Hesaplanması Halinde
Örnek
(i) İşletmemizin geçmiş faaliyet dönemine ilişkin net karı 150.000
TL olup 20X1 mali yılı başında yapılacak işlemin günlük defter kaydı
aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.
(ii) İşletmemizin 150.000 TL’lik geçmiş yıllar karının dağıtımının
aşağıdaki gibi olduğunu varsayılmaktadır.
Yasal Yedekler
: 10.000 TL
Statü Yedekleri
: 20.000 TL
Olağanüstü Yedekler
: 60.000 TL
Ortaklara İlişkin Kar Payı
: 60.000 TL
580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI HS. (-)
Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararlarına
ilişkin tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır.
İşletmeler tarafından dönem net zararı tutarı bir sonraki mali yılın
başında bu hesabın borcuna aktarılır. Geçmiş yıllar zararları hesabı,
gelecek dönemlerde oluşacak kar veya mevcut sermaye tutarından
mahsup edilmek suretiyle alacaklandırılarak kapatılır.
B
580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI HESABI (-)
Geçmiş Yıllar Zararlarının
Hesaplanması Halinde
A
Geçmiş Yıllar Karları İle
Mahsup Edilmesi Halinde
Yedekler İle Mahsup Edilmesi
Halinde
Sermaye İle Mahsup Edilmesi
Halinde
Örnek
(i) İşletmemizin geçmiş faaliyet dönemine ilişkin dönem net zararı
35.000 TL olup 20X1 mali yılı başında yapılacak işlemin günlük defter
kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.
(ii) İşletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35.000 TL’lik zararının
01.01.20X1 tarihinde alınan kararla olağanüstü yedekler ile mahsup
edilmesi halinde söz konusu işlemin günlük defter kaydı aşağıda
gösterildiği gibi olacaktır.
(iii) 15.03.20X1 tarihinde işletmenin geçmiş yıllara ilişkin 35.000
TL’lik zararının sermayenin azaltılması yoluyla karşılanması halinde söz
konusu işlemin günlük defter kaydı aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.
DÖNEM NET KARI (ZARARI)
İşletmeler tarafından faaliyet dönemi sonunda hesaplanan dönem
net karı ve dönem net zararına ilişkin tutarların izlenmesi amacıyla
kullanılmaktadır. Dönem net karı (zararı) grubundaki hesaplar aşağıdaki
gibidir;
590 DÖNEM NET KARI HESABI
591 DÖNEM NET ZARARI HESABI
590 DÖNEM NET KARI HS.
Faaliyet dönemi sonunda hesaplanan vergi sonrası net kar’a ilişkin
tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır.
Vergi sonrası dönem net karının hesaplanması halinde “692 Dönem
Net Karı veya Zararı Hesabı”nın borcuna karşılık bu hesap
alacaklandırılır. Gelecek faaliyet dönemi başında ise, hesap
borçlandırılarak ilgili kar tutarı “570 Geçmiş Yıllar Karları Hesabı”na
aktarılır.
B
590 DÖNEM NET KARI HESABI
Geçmiş Yıllar Karlarına
Aktarılması Halinde
A
Dönem Net Karının Hesaplanması
Halinde
Örnek
İşletmemizin dönem sonu itibariyle gelir ve gider hesaplarının büyük
defter kalanları aşağıdaki gibidir. Kurumlar vergisi oranı %20’dir.
GELİR HESAPLARI
(60, 64, 67)
……..
……..
……..
100.000
GİDER HESAPLARI
(61, 62, 63, 65, 66, 68)
……..
……..
……..
80.000
31.12.20X1
60, 64, 67 NO’LU GELİR HESAPLARI
690 DÖNEM KARI VEYA ZAR. H.
Gelir Hesaplarının Kapatılarak Sonuç Hesaplarına
Aktarımı
690 DÖNEM KARI VEYA ZAR. H.
61, 62, 63, 65, 66, 68 GİDER H.
Gider Hesaplarının Kapatılarak Sonuç Hesaplarına
Aktarımı
100.000
100.000
31.12.20X1
80.000
80.000
Yukarıdaki günlük defter kaydı doğrultusunda “690 Dönem Karı
veya Zararı Hesabı”nın büyük defter görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır.
690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI H.
80.000
100.000
20.000
691 DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER
YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞ. H. (-)
4.000
692 DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI H.
16.000
591 DÖNEM NET ZARARI HS. (-)
Faaliyet dönemi sonunda hesaplanan vergi sonrası net zarara ilişkin
tutarların izlenmesini sağlayan hesaptır.
Vergi sonrası dönem net zararının hesaplanması halinde “692
Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı”nın alacağına karşılık bu hesap
borçlandırılır. Gelecek faaliyet dönemi başında ise hesap
alacaklandırılarak ilgili zarar tutarı “580 Geçmiş Yıllar Zararları
Hesabı”na aktarılır.
B
591 DÖNEM NET ZARARI HESABI (-)
Dönem Net Zararının
Hesaplanması Halinde
A
Geçmiş Yıllar Zararına Aktarılması
Halinde
Örnek
İşletmemizin dönem sonu itibariyle gelir ve gider hesaplarının büyük
defter kalanları aşağıdaki gibidir.
GELİR HESAPLARI
(60, 64, 67)
……..
……..
……..
40.000
GİDER HESAPLARI
(61, 62, 63, 65, 66, 68)
……..
……..
……..
50.000
31.12.20X1
60, 64, 67 NO’LU GELİR HESAPLARI
690 DÖNEM KARI VEYA ZAR. H.
Gelir Hesaplarının Kapatılarak Sonuç Hesaplarına
Aktarımı
690 DÖNEM KARI VEYA ZAR. H.
61, 62, 63, 65, 66, 68 GİDER H.
Gider Hesaplarının Kapatılarak Sonuç Hesaplarına
Aktarımı
40.000
40.000
31.12.20X1
50.000
50.000
“690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı”nın büyük defter görüntüsü
aşağıdaki gibi olacaktır.
690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI H.
50.000
40.000
10.000