Atık Yönetimi ve Tıbbi Atıklar 1 Tanımlar İhtiyaç duymadığımız ve uzaklaştırmak istediğimiz her türlü maddeyi ATIK olarak tanımlayabiliriz. Sağlık hizmeti kuruluşların faaliyetleri esnasında ortaya çıkan her türlü atığa HASTANE ATIĞI denir. Hastaneler tıbbi atıkların %77’sini üretmektedir. Sağlık uygulamalarının tek kullanımlık malzemeye dayandırılması da bu atık miktarını arttırmaktadır. Tanımlar Atıkların Sınıflandırılması Tıbbi Atıklar Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları Tehlikeli Atıklar Radyoaktif Atıklar Tanımlar Tıbbi Atık: Vücut sıvı ve salgıları (kan ve kan ürünleri dahil), Vücut sıvı ve salgıları ile kontamine olmuş her tür atık, Doku ve organ parçaları (patoloji atıkları dahil), Bakteri ve virüs tutucu hava filtreleri, Günü geçmiş veya artmış antineoplastik (kemoterapik) ilaçlar ve bu ilaçlarla kontamine olmuş her tür malzeme Tanımlar Kesici Delici Alet: Hastane ortamında kullanılan ve yaralanmaya neden olabilen kesici ve delici cisimler (bistüri, iğne ucu, vb.) Not: Kullanılmış ampuller tıbbi atık poşetlerinde yaralanmaya neden olabileceği için kesici delici alet olarak değerlendirilir. Tanımlar Evsel Nitelikli Atık: Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler ,ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar ambar ve atölyelerden gelen kontamine olmamış atıklar. Tanımlar Ambalaj Atıkları Tüm idari birimler, ambar, mutfak, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar: Kağıt Karton Mukavva Plastik Cam Metal V.b Tanımlar Tehlikeli Atıklar Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar Tehlikeli kimyasallar Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar Amalgam atıkları Genotoksik ve sitotoksik atıklar Farmasötik atıklar Ağır metal içeren atıklar Basınçlı kaplar Tanımlar Radyoaktif Atıklar Vücut ve organ görüntülenmesi, tümör lokalizasyonu veya tedavi amacıyla , çeşitli araştırmalarda kullanılan katı, sıvı ve gaz atıklardır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır. Kemoterapötik ajanlar ve radyo izotop ilaçlar ile temas etmiş enjektörler, serum şişeleri ve torbaları ile serum setleri ve kemoterapötik ilaç flakonları TEHLİKELİ ATIK iken, diğer ilaç flakonları ve serum şişeleri AMBALAJ ATIĞI ve enjektörlerin plastik kısımları ve serum setleri TIBBİ ATIK olarak kabul edilmekte. Kan ile bulaş olan serum şişeleri ve fakonlar da TIBBİ ATIK olarak değerlendirilmelidir. MRSA ve VRE gibi enfeksiyonu olan hastaların alt bezleri tıbbi atık, diğer hasta bezleri ise evsel atık kapsamındadır. Kullanılmış serum şişeleri ayrı toplanmadan önce, uçlarındaki lastik, hortum, iğne gibi hasta ile temas eden kontamine olmuş materyallerden ayrılır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI I- Tıbbi atıklar Dikkat! Tıbbi Atık Kesici-delici atıklar II- Evsel atıklar III- Ambalaj atıkları IV- Tehlikeli Atıklar ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR Toplanan evsel nitelikli atıkların, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda taşınmaları ve bertaraf edilmeleri sağlanır ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI AMBALAJ ATIKLARI Toplanan ambalaj atıklarının, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri kazanılmaları sağlanır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, her iki yüzünde görülebilecek büyüklükte “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Sıvı tıbbi atıklar da uygun emici maddeler ile yoğunlaştırılarak yukarıda belirtilen torbalara konulur ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Tıbbi Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması İçin Konteynır Örnekleri ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Delici ve Kesici Atıklar Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanır. Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında doldukları zaman derhal yenileri ile değiştirilirler.Yeni torba ve kapların kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulması sağlanır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar ve tehlikeli atıklarla kontamine olmuş malzemeler diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak toplanır ve tehlikeli atık deposuna teslim edilir. Genotoksik atıklar, farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar, kimyasal atıklar ve basınçlı kaplar diğer atıklardan ayrı olarak toplanırlar. Bu atıkların bertarafı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre yapılır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmezler. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Tıbbi Atıkların Ünite İçerisinde Taşınması Tıbbi atık torbaları ünite içinde bu iş için eğitilmiş personel tarafından, tekerlekli, kapaklı, paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, yükleme-boşaltma esnasında torbaların hasarlanmasına veya delinmesine yol açabilecek keskin kenarları olmayan, yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay ve sadece bu iş için ayrılmış araçlar ile toplanır ve taşınırlar. Tıbbi atıkların ünite içinde taşınmasında kullanılan araçlar turuncu renkli olacak, üzerlerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunacaktır. TIBBİ ATIKLARIN ÜNİTE İÇERİSİNDE TAŞINMASI Tıbbi atık torbaları ağızları sıkıca bağlanmış, atığın çıktığı birim adı atık torbası üzerinde belirtilmiş olarak ve sıkıştırılmadan atık taşıma araçlarına yüklenir, toplama ve taşıma işlemi sırasında el veya vücut ile temastan kaçınılır. Atık torbaları asla elde taşınmazlar. Taşıma işlemi sırasında atık bacaları ve yürüyen şeritler kullanılmaz. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Tıbbi atıklar ile evsel nitelikli atıklar aynı araca yüklenmez ve taşınmazlar. Atık taşıma araçları her gün düzenli olarak temizlenir ve dezenfekte edilirler. Araçların içinde herhangi bir torbanın patlaması veya dökülmesi durumunda atıklar güvenli olarak boşaltılır ve taşıma aracı ivedilikle dezenfekte edilir. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Atıkların Taşınması Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Servis hemşireleri ve diğer klinik personeli, kırmızı renkli, atık torbalarının, dörtte üçü dolduktan sonra, iyi bir şekilde kapatıldığından emin olmalıdır. Hafif olan torbaların ağızları düğümlenmeli, daha ağır olanların ağızları plastik şeritler ile kapatılmalıdır. Kesici delici atıkların biriktirildiği kutular da kırmızı renkli atık torbalarına diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak yerleştirilir.Tıbbi atık torbası üzerine torba içerisinde Kesici delici alet kutusu olduğu torba üzerinde belirtilir. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Atıkların Taşınması Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Bu atıkların üretildikleri noktalarda biriktirilmesine izin verilmez. Servislerde bu atıklar için ayrılmış olan yerde bulunan tekerlekli ağzı kapaklı konteynerlerde biriktirilen atıklar her gün, bu atıkların taşınmasında görevli olan özel kıyafet ve ekipmanlarını kullanan personel tarafından, yönetmeliğe uygun şekilde inşa edilen geçici atık depolarına taşınırlar. Bu işlem için yük asansörleri kullanılabilir. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE TAŞINMASI Atıkların Taşınması Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Atıkların toplanmasından sorumlu olan çalışanların uyması gereken kurallar: Kişisel korunma önlemleri mutlaka alınmalıdır. Atıklar günlük toplanmalı ve belirlenen saatlerde tıbbi atık taşıma personeline teslim edilmesi sağlanmalıdır. Tüm atık üretim noktalarında yeterli sayıda torba ve konteyner bulundurulmalıdır. GEÇİCİ ATIK DEPOLARI Personeller tarafından ünitelerden toplanan atıklar sınıflarına göre ayrı depolarda depolanırlar. GEÇİCİ ATIK DEPOLARI GEÇİCİ ATIK DEPOLARI GEÇİCİ ATIK DEPOLARI TEHLİKELİ ATIKLARLA TEMAS DURUMUNDA YAPILMASI GEREKENLER Tehlikeli Kimyasalların Dökülmesi Sonucu Oluşan Acil Durumlarda Müdahale Personel; a) Kirlenen giysi çıkartılmalı, cilt teması olmuşsa kimyasalın etkilediği bölge bol su ile yıkanmalı (15-20 dk). b) Göze sıçrama olmuşsa, göz kapağı açık olacak şekilde bol su ile veya göz solüsyonu ile yıkanmalı, gerekirse uzmana başvurulmalı. c) Kimyasal buharları solunduysa, temiz havaya çıkılmalı, gerekirse uzmana başvurulmalı. d) Daha da acil bir durum söz konusu ise en yakın Tıbbi müdahale yerine ulaşılmalı veya acil servis aranmalı. e) Acil durumlarda söz konusu kimyasalın Güvenlik Bilgi Formu (MSDS)’ine bakılarak, ilk yardım için yapılması gereken müdahaleler ve bu kimyasal ile bilinmesi gereken diğer hususlar (potansiyel tehlike durumu, kullanılacak kişisel koruyucu donanımlar, bertaraf) okunmalı. f) Diğer çalışanlar durum ile ilgili uyarılmalı. g) Tehlikeli kimyasalın ortamdan uzaklaştırılması ve bertarafı Güvenlik Bilgi Formundaki talimatlara uyarak yapılmalı, işlem sırasında gerekli kişisel koruyucu donanım kullanılmalı. h) Olay, ilgili yöneticiye bildirilmeli. TEHLİKELİ ATIKLARLA TEMAS DURUMUNDA YAPILMASI GEREKENLER Tehlikeli Kimyasalların Dökülmesi Sonucu Oluşan Acil Durumlarda Müdahale Etkilenen Ortam ve Çevre; a) Kaza (dökülme, kırılma, sızma vb) bölgesi kontrol altına alınarak kimyasalın başka alana taşınması engellenmeli. b) Dökülen, kırılan vb. kimyasal 5 litreden fazla ise ya da çok tehlikeli bir madde ise dökülen alan boşaltılmalı c) Dökülen bölgenin çevresi uygun Absorban madde (asit, alkali veya nötr) ile sarılarak kimyasalın dağılması önlenmeli (Absorban kullanım talimatına göre). d) Bu işlem sırasında kimyasala ait Güvenlik Bilgi Formunda belirtilen kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalı. e) Üzerine dökülen absorban madde kimyasalı iyice çektiğinde süpürge ve faraş yardımıyla katı atık, kimyasal atık torbasına toplanmalı ve uygun bir sünger yardımı ile kalıntılar uzaklaştırılmalı. f) Katı atık haline gelen ve kimyasalı emmiş olan absorban madde Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğindeki Atık bertaraf etme kurallarına göre uzaklaştırılmalıdır. g) Olay, ilgili yöneticiye bildirilmelidir. Kaza Durumunda Oluşan Atıklar ve Atıkların Uzaklaştırılması Oluşan atıklar cinsine göre sınıflandırılır, depolanır ve yönetmeliklere uygun olarak bertaraf edilir. TIBBİ ATIK KAZALARINDA YAPILMASI GEREKENLER Tıbbi atık içeren çöp torbalarından birisinin toplama veya taşıma aşamasında patlaması halinde bu torba hemen ikinci bir kırmızı çöp torbası içine konur ve toplama veya taşıma işlemine devam edilir. Patlama sonucu kirlenen yüzey temizlenir ve dezenfekte edilir. Tıbbi atıkların toplanması ve taşınmasında oluşacak kaza ve yaralanma anında yaralanan kişi hemen acil servise başvurup gerekli pansuman ve tetanoz aşısı olmalıdır. En kısa sürede olayı çalışan hakları ve güvenliği birimine mesai saatleri dışında ise nöbetçi kat sorumlu hemşiresine bildirip gerekli kontrollerden geçmek ve takip edilmek üzere İntaniye polikliniğine müracaat etmelidir. Temel İlkeler Her tür kesici-delici alet, kesici-delici alet kutularına atılmalıdır. Enjektörlerin iğne ucu kesici atık kutularına ayrılarak atılmalıdır. Ayırmakta zorlanılıyorsa yaralanmaya neden olabileceğinden tüm atılabilir. Kesici-delici alet kutuları ve tıbbi atık torbaları ¾ oranında doldurulmalı, tam olarak dolmaları beklenmemeli, kesinlikle sıkıştırılmamalıdır. Temel İlkeler Kırmızı çöp torbaları normal servislerde ve polikliniklerde tedavi odalarında,Yoğun Bakım Ünitelerinde, Ameliyathane ve Hemodiyaliz Ünitesinde ofis alanları dışında tüm alanlarda bulundurulmalıdır. Bunlar dışında kırmızı çöp torbası konulması gereken alanlar İnfeksiyon Kontrol Komitesi’nin önerileri ve çalışanların ihtiyaca yönelik görüşleri doğrultusunda belirlenir. Temel İlkeler Hasta bakım hizmeti verilen tüm alanlarda (hasta odası, muayene ve tedavi odaları, ameliyathane, hemodiyaliz, vb.) kesici-delici alet kutusu bulundurulmalıdır. Kırmızı çöp torbası bulunmayan bir alanda üretilen tıbbi atık en yakındaki kırmızı torbalı çöp kovasına veya kesici-delici alet kutusuna atılmalıdır. Temel İlkeler Tüm atıklar kaynağında ayrıştırılmalıdır. Tıbbi atık taşınan araçlarla evsel nitelikli atıklar aynı araçta taşınamazlar. Atık toplama işlemi sırasında mavi veya siyah bir çöp poşetinin içinde tıbbi atık bulunduğunun görülmesi durumunda temizlik personeli bu çöp poşetini uygun boyda kırmızı bir çöp poşetinin içine koyarak tıbbi atık şeklinde ortamdan uzaklaştırmalıdır. Kesinlikle ayrıştırma yapma yoluna gidilmemelidir. TEŞEKKÜRLER
