EBU’L MUAMMERAN CAMİİ HAZIRLAYAN SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SASNAT TARİHİ ÖĞRENCİSİ İLKNUR GÖKMEN 2017-2018 Kars’ın Ocaklı Köyü sınırları içerisindeki Ani Ören Yeri’nde yerleşim alanının Güneydoğusun da ki Arpaçay Nehri’ne inen yamacın başında bulunmaktadır. Günümüze ulaşamayan batı cephesindeki tek satırlık kufi hatlı kitabesine göre, Selçuklu sultanı Alpaslan'ın 1064 tarihinde Ani Şehrini fethetmesinden sonra şehrin idaresini Şeddatlı beyliğine bırakmıştır. Şeddadi sülalesinde ilk Ani beyi olan Ebû’l Manuçehr’'n oğlu Ebû’l Muammeran, babasının ölümünde sonra Ani beyliğine geçince şehirde kendi adını taşıyan Ebû’l Muammeran Camii'ni de yaptırmıştır. Kitabede tarih yoktur. Ancak kitabede adı geçen Melikşah’ın 10721092 ve bâni Ebu’l Manuçehr’in 1064-1118 yılları arasında hüküm sürmesi göz önünde tutularak caminin 1072-1092 yılları arasında yaptırıldığı tahmin edilmektedir Minaresinin yıkılmış olmasından dolayı halk “yıkık minare” ve “boz minare” adını vermiştir. Kars Anı Ebu’l Muammeran Camii Minaresi Gravürü-1860 (M. F. Brosset) Ebu’l Menuçehr caminin bir benzeri olup, Muammeran camiinin minaresi 8 gen olup daha yüksek ve geniş olarak inşa edilmiştir. 1894 yılında Rus işgali sırasında bir Ermeni papazın caminin minaresini dinamitle uçurmasından önce, minare kaidesinin alt kısmına yerleştirilmiş 1199 tarihli bir kitabede, burada halkın koyun ve deve alışverişi yapmasını yasaklayan bir fermanı yazılı idi. • Tamamen harap olan yapının planı hakkında bilgi edinmek pek mümkün değildir. Ancak N. Marr'ın verdiği bilgilere göre cami, mihraba dikey uzanan 3 sahınlı bir harime sahiptir. Sahınlar sütunların taşıdığı kemerlerle birbirinden ayrılmaktadır. • Yapının duvarlarında tuğla malzeme kullanılmış ve tuğla ile yeşil çinilerden sekiz köşeli yıldız şeklinde süslenmiştir. Üst örtüsü ise Menuçehr Cami'de olduğu gibi muhtemelen 8 adet tonoz veya kubbeyle örtülüdür. • 2000-2001 yılları kazı sezonunda çevresi temizlenerek, temelleri ortaya çıkarılan caminin, minaresinin batısında, başka yapılarla da kaynaşmış bir plan özelliği ortaya koyduğu anlaşılmıştır. Burada bulunan çeşitli seramik eşya dışında, farklı dönemlere ait buluntu sikkeler, ticari amaçla buraya deve, koyun almaya gelen tacirlere ait paralar (döviz) olarak değerlendirilmiştir. • Beyhan, Karamağaralı başkanlığında 2000 -2001 yılında gerçekleştirilen kazıda caminin iki giriş kapısı olduğu tespit edilmiştir. I. Kapı minareye bitişik olup doğudadır. II. Kapı ise kuzey duvarında ve yine minareye bitişik durumdadır. Kaynaklarda caminin bir de medresesinin olduğu ifade edilmektedir. TÜRBE Ayrıca Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu ve ekibi tarafından yapılan 2009 kazı çalışmalarında çeşmeler ve bir de Dıştan kare, içten yuvarlak planlı bir yapı kalıntısı tespit edilmiştir. Bunun türbe olduğu üzerinde durulmaktadır; ve kubbeli bir türbe yapısının temellerine ulaşılmıştır. MALZEME Minare kalıntılarından bunun sarı ve kırmızı renkli düzgün kesilmiş andezit taşı ile inşa edildiği anlaşılmaktadır. Nikola Marr’ın ifadesince tuğla malzeme ve çini ile ahşap da yapının malzemeleri arasındadır. KAYNAKÇA • • • • • • Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu, “Kars Tarihi I”, 370-372. B. Karamağaralı, “2000-2001 Yılı Ani Kazısı”, 234. Hamza Gündoğdu, “Kültürlerin Buluştuğu Bir Ortaçağ Şehri: Ani”, 62. Yaşar Çoruhlu, “Yeni Dönem Ani Kazıları 2006-2007 Çalışmaları”, 302. Çoruhlu, “İpekyolu Şehri Ani ve Ani Kenti Kazıları (2006-2009)”, 148. Zekai ERDAL, “Büyük Selçuklular Öncesi Kafkaslardaki Beylikler: Şeddadiler”,128-129. • Yrd. Doç. Dr. Muhammet Arslan, “Anadolu'da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme) Doktora Tezi”. • http://docplayer.biz.tr/648722-Ani-de-islami-tesirler-altindayapilmis-yapilar-m • http://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Forum/Detay/antikkentler/ani-kenti-ni-gezelim-33758.aspx uhammet-arslan.html KAYNAKÇA • http://www.karskultur.gov.tr/yazdir?CF5E9A525630A1CFF40656E8297172C0 • http://www.selcuklumirasi.com/architecture-detail/ebu-l-muammeran-camii • https://www.facebook.com/1075Selcuklu/photos/a.810378458993509.1073741845.2 35449143153113/1440429565988392/?type=3&theater • https://gezekalin.com/tag/ebul-muammeran-kulliyesi/ • http://whc.unesco.org/uploads/nominations/1518.pdf • https://www.flickr.com/photos/tags/flicker/ • http://neredenegezilir.blogspot.com.tr/2015/09/ebul-muammeran-camii.html TEŞEKKÜR EDERİM.
