Санхүүгийн байгууллагын шинжилгээ Семинарын IV баг FIN435/265/ Агуулга • Удиртгал • Банкны шинжилгээ • Даатгалын компанийн шинжилгээ • Дүгнэлт FIN435/265/ Удиртгал Санхүүгийн байгууллагын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ Хөрөнгө болон эрсдэлийн удирдлагын үйлчилгээ Бэлэн мөнгө, үнэт цаас болон санхүүгийн хөрөнгийн гүйлгээ Капитал оруулагч болон хэрэглэгчийн хоорон дахь зуучлагчийн үйлчилгээ FIN435/265/ Санхүүгийн байгууллагын төрөл Энгийн санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч Хөрөнгийн зах зээлийн зуучлагч: Даатгагч: байгууллага: • Арилжааны банк • Хамтын сан • Зээлийн санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч • Хедж сан • Тусгай санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч • Брокер, дилер • Хадгаламж, зээлийн хоршоо, мортгейжийн банк, транс банк, цахим төлбөр тооцооны компани • Эд хөрөнгө болон ослын даатгалын компани • Амьдралын болон эрүүл мэндийн даатгалын компани • Давхар даатгалын компани Арилжааны банкны жишээ Хөрөнгө Зээл 10% 6,000 Өр төлбөр Хадгаламж 10% 5,000 Эздийн өмч Хувьцаат капитал 1,000 Хөрөнгө Зээл 10% 6,000 Өр төлбөр Хадгаламж 8% 5,000+500=5,500 Эздийн өмч Хувьцаат капитал 1,000-500=500 Хүүгийн орлого Хүүгийн зардал 6000*10%=600 5000*8%=400 ROE=200/1000=20% Цэвэр хүүгийн орлого 600-400=200 Хүүгийн орлого Хүүгийн зардал 6000*10%=600 5500*8%=440 Default=10% Loss=6000*10%=600 ROE=160/500=32% Цэвэр хүүгийн орлого 600-440=160 TIMMERMAN INDUSTRIES Удиртгал Санхүүгийн байгууллагын ялгаа: • Системийн ач холбогдол • Системийн эрсдэл • Дүрэм, журам • Үүрэг хариуцлага • Санхүүгийн болон биет хөрөнгө TIMMERMAN INDUSTRIES Зохицуулагч байгууллагууд Дэлхий нийтийн болон орон нутгийн зохицуулагч байгууллагын зорилго: • Системийн эрсдэлийг хамгийн бага байлгах • Зохицуулалтын дүрэм, стандарт, хяналтыг уялдуулж, даяарчлах • Зохицуулалтын арбитражийг багасгах Банкны хяналт шалгалтын Базел (Basel) хороо: • Санхүүгийн тогтвортой байдалд анхаарлаа төвлөрүүлдэг дэлхийн байгууллага • Гишүүдэд нь төв банкууд болон зохицуулагч байгууллагууд багтдаг • Гол үр дүн нь банкуудын олон улсын зохицуулалтын орчин: Базел III Бусад зохицуулагч байгууллагууд: • Санхүүгийн тогтвортой байдалд зөвлөл (The financial stability board) • Олон улсын хадгаламжийн даатгагчдын холбоо (The International association of deposit insurers) • Олон улсын даатгалын хянагчдын холбоо (The International association of insurance supervisors) • Олон улсын үнэт цаасны байгууллага (The International organization of Securities commissions) Базел III Ерөнхий бүтэц Базел III Ерөнхий бүтцийн зорилт: • Банкны салбарын санхүүгийн болон эдийн засгийн хүндрэлээс үүсэх цочролыг хүлээн авах чадварыг сайжруулах • Эрсдэлийн удирдлага болон засаглалыг сайжруулах • Банкуудын ил тод байдлыг бэхжүүлэх Базел III Ерөнхий бүтцийн онцлох үзүүлэлт: • Өөрийн хөрөнгийн доод хэмжээ • Хөрвөх чадварын хамгийн бага хэмжээ • Тогтвортой санхүүжилт Бие даасан зохицуулагч байгууллагууд • Дэлхийн нийтийн байгууллагууд бие даасан зохицуулах байгууллагуудтай хамтарч ажилладаг. • Учир нь эдгээр байгууллагууд өөрийн харъяаллын санхүүгийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд үзүүлэх эрх мэдэл, нөлөөлөл илүү байдал. • Дэлхийн хэмжээнд олон зохицуулагч байгууллагууд нэг зорилгод хүрэхийн тулд хамтарч ажилладаг (анхан шатны, санхүүгийн тогтвортой байдал), тэдгээрийн бүтэц, хэд хэдэн удаа огтлолцож, давхацдаг. Банкны шинжилгээ CAMELS хандлага Банкны шинжилгээнд хамаарах бусад хүчин зүйлс TIMMERMAN INDUSTRIES CAMELS Хандлага № Бүрэлдэхүүн хэсэг Тайлбар 1 Хөрөнгийн хүрэлцээ Capital adequacy Хөрөнгийн чанар Asset quality Удирдлагын чанар Management capabilities Ашигт ажиллагаа Earnings Хөрвөх чадвар Liquidity Зах зээлийн эрсдэлд мэдрэмжтэй Sensitivity to market risk Нийт оноо Алдагдал хүлээж чадахуйц хангалттай капиталтай эсэх Зээлийн чанар болон тараан байршуулалт дээр үндэслэсэн хөрөнгийн чанар Эрсдлийг удирдахын зэрэгцээ ашигтай боломжуудыг ашиглах чадвар Капиталын өгөөж болон ашигт ажиллагааны чанар Эргэлтийн өр төлбөрийг төлөх чадвар 2 3 4 5 6 Үнэлгээ Жин Жинлэсэн үнэлгээ Зээлийн хүү, гадаад валютын ханш, үнэт цаасны үнэ, түүхий эдийн үнийн өөрчлөлтөд үзүүлэх мэдрэмтгий байдал CAMELS оноо CAMELS Хандлагаар банкийг үнэлж, эрсдэлийн удирдлага, гүйцэтгэлд 1-5 хүртэлх оноог өгнө Капиталын хүрэлцээ /Capital adequacy/ Эздийн өмч Tier 1 капитал Tier 1 капитал Нийт капитал Харьцаа: Эздийн өмч Tier 1 капитал / Эрсдэлээр жинлэсэн хөрөнгө Tier 1 капитал / Эрсдэлээр жинлэсэн хөрөнгө Нийт капитал / Эрсдэлээр жинлэсэн хөрөнгө Базел III шаардлага: • Хамгийн багадаа 4.5% • Хамгийн багадаа 6% • Хамгийн багадаа 8% Эрсдэлээр жинлэсэн хөрөнгө: Хөрөнгийг эрсдэл дээр тулгуурлан жинлэнэ. Жишээ нь: Мөнгөн хөрөнгө 0% Эздийн өмч Tier 1 капитал (банкны үндсэн гол хөрөнгө): Энгийн хувьцаа, Хуримтлагдсан ашиг, Нэмж төлөгдсөн капитал, Бусад дэлгэрэнгүй орлого, Биет бус хөрөнгийн хорогдуулалтын тохируулга, Хойшлуулсан татварын хөрөнгийн тохируулга Бусад Tier 1 капитал: Банкнаас гаргасан тодорхой шалгуурыг хангасан санхүүгийн хэрэгсэл. Уг хэрэгсэл нь хадгаламж зэрэг үүрэгт харъяалагддаг, тодорхой хугацаагүй, ямар ч ногдол ашиг, хүү төлдөггүй байх ба энэ нь банкны өөрийн үзэмжээр шийдвэрлэгддэг. Tier 2 хөрөнгө (банкны нэмэлт хөрөнгө): Хадгаламж эзэмшигчид болон банкны зээлдүүлэгчид харъяалагддаг хэрэгсэл ба хамгийн багадаа таван жилийн хугацаатай, бусад тодорхой шаардлагыг хангасан байдаг Банкууд хөрвөх чадвар болон санхүүгийн хувьд сул дорой болох магадлалыг нэмэгдүүлэлгүйгээр болзошгүй алдагдлыг хүлээн авч чадахуйц хөрөнгийн хүрэлцээтэй байх шаардлагатай байдаг. Хөрөнгийн чанар /Asset quality/ Харьцаа: Тухайлсан төрлийн хөрөнгө / Нийт хөрөнгө Зээлийн алдагдлын сан / Чанаргүй зээл Зээлийн эрсдэлийн сан / Цэвэр зээлийн төлбөр Хөрөнгийн чанарыг дараахь хүчин зүйлд үндэслэн үнэлж болно. • Одоо үүссэн байгаа болон үүсч болзошгүй зээлийн эрсдэл • Зээлийн чанар болон тараан байршуулалт • Зээлийн бодлого, эрсдлийн менежментийн ерөнхий явц Нийт капитал Зээл: • зээлдэгчийн зээлийн чадвар • хүлээгдэж буй зээлийн алдагдлын тохируулгын хангалттай байдал Бусад этгээдийн гаргасан үнэт цаасанд оруулсан хөрөнгө оруулалт IFRS: • Хорогдуулалт • Бодит үнэ цэнэтэй холбогдох олз / гарз: Fair Value through Other Comprehensive Income (FVOCI), Fair Value Through the Statement of Profit or Loss (FVTPL) Хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл: • Мөнгөний зах зээлийн хэрэгсэл USGAAP: Бүхий л өөрийн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалт цэвэр орлогод хүлээн зөвшөөрөгдсөн бодит үнэ цэнэээр тооцогдоно Удирдлагын чадвар /Management capabilities/ Үр дүнтэй менежмент нь санхүүгийн байгууллагууд зэрэг бүх байгууллагад тавигдах хамгийн чухал шаардлагуудын нэг бөгөөд байгууллагын ерөнхий гүйцэтгэлийн үзүүлэлт байдаг. Үр дүнтэй менежментийн зорилго нь эрсдэлийг нэгэн зэрэг удирдахын зэрэгцээ ашиг олох боломжийг судлахад оршдог. Бусад хүчин зүйлс: • эрсдэлийг хэмжих, хянах үр дүнтэй журам • хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөх байдал • компанийн засаглалын бүтэц • дотоод хяналт • санхүүгийн тайлагналын чанар • ил тод удирдлагын харилцаа холбоо Ашигт ажиллагаа /Earnings/ Орлого нь тухайн банкны хөрөнгийн өгөөж болон капиталын өртгөөр илэрхийлэгдэнэ Нөлөөлөгч хүчин зүйлс: 1. Орлогын бүрэлдэхүүн хэсэг 2. Орлогын чанар 3. Орлогын чиг хандлага 4. Зээлийн үнэ цэнийн бууралт 5. Бодит үнэ цэнийн тооцоолол Орлогыг үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг: • Цэвэр хүүгийн орлого • Үйлчилгээний орлого • Арилжааны орлого Тайлбар: 1. Цэвэр хүүгийн орлогыг хамгийн тогтвортой орлого гэж үзэх бол арилжааны орлогыг эрсдэлтэй гэж үзнэ. Иймд бүрэлдэхүүн хэсэг дэх арилжааны орлого ихээхэн хувийг эзэлж байвал орлогын бүрэлдэхүүн хэсэг асуудалтай байна гэж үзнэ. 2. Орлого нь урт хугацаанд тогтвортой байх бол орлогын чанар сайн байна гэж үзнэ. 3. Орлогын чиг хандлага дээр тухайн орлогын өсөлт, бууралтын чиг хандлагыг авч үзнэ. 4. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг бодитоор тооцсон эсэхийг авч үзэх ба хэрэв дутуу тооцоологдсон байвал асуудалтай гэж үзнэ. 5. Бодит үнэ цэнийн тооцооллыг хэр бодитой тооцоолж байгааг үнэлнэ. Бодит үнэ цэнийн 3 түвшин: • Ижил төстэй санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн идэвхтэй зах зээл дээрх үнэ • Ажиглагдахуйц боловч санхүүгийн хэрэгслийн идэвхтэй зах зээл дээрх үнэ биш • Ажиглагдахуйц биш Хөрвөх чадвар /Liquidity/ Харьцаа: Ойрын хугацааны хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал болон хөрвөх чадвартай хөрөнгийн харьцаа: LCR (liquidity coverage ratio) = Хөрвөх чадвар өндөртэй хөрөнгө / Хүлээгдэж буй гарах мөнгөн урсгал Банкны санхүүжилтийн эх үүсвэрийн тогтвортой байдал: NSFR (net stable funding ratio) = Боломжит тогтвортой санхүүжилт / Шаардлагатай тогтвортой санхүүжилт Бусад хүчин зүйлс: 1. Санхүүжилтийн эх үүсвэрийн төвлөрөл 2. Гэрээний дуу Базел III шаардлага: • Хамгийн багадаа 100% • Хамгийн багадаа 100% Тайлбар: 1. Хэрэв банканд санхүүжилтийн зөвхөн нэг төрлийн эх үүсвэр давамгайлсан бол тухайн эх үүсвэрийг татахад асуудал үүсвэл банк нь эх үүсвэртэй холбогдох эрсдэлд орж болзошгүй байдаг. Иймд олон төрлийн санхүүжилтийн эх үүсвэртэй байх нь үнэлгээнд эерэг нөлөө үзүүлнэ. 2. Хэрвээ санхүүжилтийн эх үүсвэр (хадгаламж гэх мэт)-ийг эргэн төлөх болон хөрөнгө (зээл гэх мэт)-ийн эргэн төлөгдөх гэрээт хугацааны хооронд их хэмжээний зөрүү байвал эргэлтийн өр төлбөрөө төлөх чадваргүй болох эрсдэл үүснэ. Банк нь итгэлцэл дээр суурилсан байгууллага тул эргэлтийн өр төлбөрөө төлөх чадваргүй байх нь системийн нөлөө үзүүлж болохуйц байдаг. Зах зээлийн эрсдэлийн мэдрэмж /Sensitivity to market risk/ Харьцаа: Ойрын хугацааны хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал болон хөрвөх чадвартай хөрөнгийн харьцаа: LCR (liquidity coverage ratio) = Хөрвөх чадвар өндөртэй хөрөнгө / Хүлээгдэж буй гарах мөнгөн урсгал Банкны санхүүжилтийн эх үүсвэрийн тогтвортой байдал: NSFR (net stable funding ratio) = Боломжит тогтвортой санхүүжилт / Шаардлагатай тогтвортой санхүүжилт Бусад хүчин зүйлс: 1. Санхүүжилтийн эх үүсвэрийн төвлөрөл 2. Гэрээний дуу Базел III шаардлага: • Хамгийн багадаа 100% • Хамгийн багадаа 100% Тайлбар: 1. Хэрэв банканд санхүүжилтийн зөвхөн нэг төрлийн эх үүсвэр давамгайлсан бол тухайн эх үүсвэрийг татахад асуудал үүсвэл банк нь эх үүсвэртэй холбогдох эрсдэлд орж болзошгүй байдаг. Иймд олон төрлийн санхүүжилтийн эх үүсвэртэй байх нь үнэлгээнд эерэг нөлөө үзүүлнэ. 2. Хэрвээ санхүүжилтийн эх үүсвэр (хадгаламж гэх мэт)-ийг эргэн төлөх болон хөрөнгө (зээл гэх мэт)-ийн эргэн төлөгдөх гэрээт хугацааны хооронд их хэмжээний зөрүү байвал эргэлтийн өр төлбөрөө төлөх чадваргүй болох эрсдэл үүснэ. Банк нь итгэлцэл дээр суурилсан байгууллага тул эргэлтийн өр төлбөрөө төлөх чадваргүй байх нь системийн нөлөө үзүүлж болохуйц байдаг. Даатгалын компанийн шинжилгээ Эд хөрөнгө болон ослын даатгалын компани Амьдралын болон эрүүл мэндийн даатгалын компани Давхар даатгал FIN435/265/