Üretim - SABİS
advertisement
ÜRETİM SİSTEMLERİ VE SİSTEM YAKLAŞIMI Murat Ayanoğlu 1 ÜRETİM YÖNETİMİNDE SİSTEM VE SİSTEM YAKLAŞIMI • Sistem, parçalardan (alt sistemlerden) oluşan, parçaları arasında belirli ilişkiler bulunan bir bütün olarak tanımlanır. SİSTEM Sistem • Önceden tespit edilmiş bir amaca ulaşabilmek için tasarlanan ve birbiri ile bağlantılı yada bağlantısız birimler ile belirli bir düzen veya plana göre organize yada karmaşık bir bütünü meydana getiren parçalardır. Sistemin özellikleri • Sistem bir bütündür. • Alt sistemlerden oluşur (sinerji) • Her sistem bir sistemler çerçevesi içindedir. • Sistem parçaları değişebilir, birbirini etkiler • Sistem çevresine göre değişebilir. Alt sistemler değişir • Sistemin girdi ve çıktıları vardır. • Amaç için varlığını sürdürür • Sınırlarını belirlemek imkansızdır • Devimsel özelliğe sahiptirler. BÜTÜNSEL/GENEL OPTİMİZASYON SİSTEM YAKLAŞIMI YEREL OPTİMİZASYON Murat Ayanoğlu 5 Sistem Yaklaşımı • Olayların sistem bakışı ile ele alınmasıdır. • Üretim veya işletme problemlerinin çözülmesinde süreçlerin sistematik hale getirilerek iyileştirilmesi ve sorun çözülmesini esas alır. Neden Sonuç Neden ? Sistem Yaklaşımı Özellikleri • Bilimsel bir yöntemdir. • Niceldir. • Disiplinler arası bir yaklaşımdır. Akıl+Matematik • Türetilebilirlik özelliği • Nesnellik • Karar verme Sistem yaklaşımının amaçları • Tüm uygulamaları sistem parçası olarak organize etme • Süreçleri standardize etme • Süreçlerin kontrolunu arttırma • Uygunsuzlukları giderme Sistemin Akış Biçimi Girdi Dönüştürme Süreci Düzeltme / Karar Çıktı Ölçme Geribesleme ÜRETİM SİSTEMİ GİRDİ İşgücü Hammadde Makine Para DÖNÜŞTÜRME Fabrika, araç-gereç ÇIKTI Mal Hizmet SİSTEM YAKLAŞIMI • Sistem yaklaşımı, sistem kavramından hareket ederek ele alınan konunun bağıntılarını tespite yönelmiştir. • Sistem yaklaşımında, sistemin girdi ve çıktıları gözleme tabi tutularak hareket edilir. • Gözlemler sonucunda sistemi oluşturan değişken ve parametreler, değişkenler arasındaki ilişkiler, değişkenlerin kontrol edilebilmeleri yada kontrol edilememeleri gibi durumlar belirlenerek sistemin tanımı yapılır. • Sistem yaklaşımında, çevre ve sistemin elemanları bir arada değerlendirilerek karar verilir. • Zira, Sistem yaklaşımı hem problemi hem de çözümü bir bütün olarak ele almalıdır. • Bu nedenle, problemi doğru olarak tanımlamak zordur ve zaman alır. Hatta, almalıdır da… • Sistemde, ortaya çıkan ve çıkması olası tüm problemlerin ortadan kaldırılması gereklidir. • Bir işletmedeki herhangi bir problemin ortadan kaldırılması veya giderilmesi için iki yol vardır: ya, problemin kendisi ile ilgileneceksiniz, ya da, problemin tüm çevresi ile ilgileneceksiniz... • Bu durum tıpkı midesi ağrıyan bir insanın bu sorununun giderilmesine benzer. Bu durumdaki bir insanın sorununa iki türlü cevap aranabilir ve bulunabilir.. • Mide ağrısını herhangi bir ilaçla geçirebilirsiniz. Bu yöntemi denediğinizde bir süre sonra ayni ağrı yeniden ortaya çıkabilir. • Veya ağrının gerçek sebebini bulup, ağrının nedenlerini ortadan kaldırırsınız.. Bu çözüm daha uygun ve kalıcı olacaktır. • Ancak bu yöntemin başarısı, problemin gerçek tanımının yapılmasına bağlıdır. Sistem yada bütün için en iyi olan bir çözüm, sistemi oluşturan her parça için en iyi çözüm olamayabilir... Üretim sistemi Girdiler Süreç Çıktı • Çevre • Yasal • Sosyal • Çevresel • Müşteri istekleri • Kaynak • Ürün bilgisi • Sermaye • İşgücü • Yönetim • Materyal • Dönüştürme Süreci • Mal ve Hizmetler • Bir üretim sistemi genel olarak tüm bileşenleri ile birlikte aşağıdaki gibi gösterilebilir. İşgücü Teknoloji Bilgi Malzeme Makine Sermaye Doğal Kaynaklar Bilgi Devlet GİRDİ DÖNÜŞTÜRME Geri besleme ÇIKTI Tüketiciler Müşteriler Rakipler Üretim Sistemlerinin Amaçları • İşletme yönetiminin temel fonksiyonlarından biri, işletmede var olan kaynakların önceden saptanmış amaçlar doğrultusunda en verimli şekilde kullanılmasını sağlayacak yöntemleri geliştirmek ve uygulamaktır. Üretim sistemleri, aşağıdaki unsurları, işletme politikaları doğrultusunda en uygun biçimde gerçekleştirmeyi amaçlamaktadırlar. 1) Beklenen çıktı miktarı 2) Belirlenen maliyetler ( malzeme, emek, dağıtım, stok , vs. ) 3) Kullanım ( malzeme, mevcut ekipman, işgücü ) 4) Kalite ve mamul güvenirliği 5) Zamanında teslim etme 6) Yatırımlar ( varlıkların dönüşümü ) 7) Ürün değişimine uyum kabiliyeti, esnekliği 8) Miktar değişimine uyum kabiliyeti, esnekliği Üretim sistemlerinin gelişimi El sanatları dönemi Ürünün bütün üretim evrelerinin bir kişi tarafından gerçekleştirildiği üretim sistemidir. •Kesinleşmiş talebe yönelik üretim yapılır •Emek yoğun üretimdir •Düşük sermayeye gereksinim duyması •Yenliklere hızlı cevap verir •Direk müşterilere ulaşabilir ve müşteri isteklerine uygundur •Üretim hızı ve sayısı düşüktür •Teknolojik değişimlere karşı dezavantajlıdır. Atölye tipi üretim Emeğe dayalı olan ancak uzmanlaşmaya yer veren ve kişilerin üretimin değişik aşamalarında görev aldıkları üretim sistemidir. •Emeğe dayalı olması •Ürünler aracılar ile müşterilere ulaştırılır. •Makineler çok amaçlı •Talep tahminlerine dayalı olarak üretim yapılır •İşletmenin içi yapılan işlemlere göre ayrılır •Bölgesel müşterilere hitap eder Fabrikasyon üretim Üretimin makineler tarafından yapıldığı insanların makineleri işlettiği ve üretimin devamlılığını sağladığı • Kurulum maliyetleri çok yüksektir. • Fabrikaları işlet kılmak maliyetlidir. • Birim üretim maliyetleri açısından çok avantajlıdır. • Ölçek ekonomisi ile karlı iken düşük talep miktarlarında zarara yatkındır. • Geniş pazarlar için üretim yapılması • Kullanılan makineler özeldir • Teknolojik gelişmelere yatkındır. Üretim sistemlerinin sınıflandırılması Kesikli Üretim Aynı ürün grubunda yer alan ürünlerin peşpeşe üretilmesi ardından bir diğerine benzer olan başka bir ürüne geçilmesi ile çalışan üretim sistemidir. Ürünler belirli miktardaki siparişlere göre üretilmeye başlandığı gibi benzer ya da aynı cinsten ürünlerin partiler halinde üretilmesi üretim gerçekleşir. Bu sistemlerde iki ana sorun parti büyüklükleri ve parti adetlerinin tespiti ve partilerin çizelgelenmesidir. Kesikli Üretim • • • • • • • • • • • Sürekli üretime göre, üretim hacmi ve ürün standardizasyonu daha düşüktür. Farklı ürünlerin talebe göre ve az miktarlarda üretildiği sistemlerdir. Talebi düzensiz olan ürünler aynı makilerde yapılan bazı ayarlamalarla sınırlı sayıda üretilirler. Talebe göre farklılaşana siparişler farklı sayıda işlem görebilmesi ve işlemlerden farklı sıralarda geçmesi mümkündür. Düzensiz talep kesikli üretimi zorunlu kılar Esnek üretim sistemi vardır makineler buna uygun olarak üniversaldir (genel) Aynı fonksiyonel özellikli üretim araçları işletmenin bir bölümünde toplanır atölyeleri oluşturur. Kesikli üretim sisteminin ayırt edici özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: Kalifiye iş gücü kullanılması zorunludur Yüksek ara stokları, düşük hammadde ve mamul stokları Fabrika içi taşımalar etkin değildir Kesikli üretim sistemi kendi içinde, “Parti Üretimi” ve “Siparişe Göre Üretim” olarak ikiye ayrılır Parti Üretim Bir malın özel bir siparişi veya piyasadaki talebi karşılamak amacıyla belirli süre üretilmesidir. Üretilen seri doğduktan sonra, bir başka mal serisinin üretimine geçilir. Makine, teçhizat ve işgücünün planlanması, parti büyüklüğüne ve üretim periyodunun sıklığına bağlıdır. Bu üretim sistemine ev eşyası, konfeksiyon ve gıda gibi ürünlerin üretimini örnek olarak verebiliriz. Siparişe Göre Üretim • Bu üretim tarzında ne üretileceği önceden belli olmadığı için, belirli bir malın sürekli üretimi mümkün olmayabilir. • Bu sistemde piyasa ihtiyacı için değil, alınan siparişleri gerçekleştirmek için üretim yapılır. Çok değişik malların siparişleri gelebildiğinden, üretilen mal çeşidi oldukça fazladır. • Bu nedenle, her türlü malı üretebilecek çok amaçlı makineler kullanılır. • Bu sisteme, yerinde alınan ölçüye göre mobilya üreten sistemler, fason çalışan tekstil atölyeleri, overlokcular örnek gösterilebilir. Üretim sistemlerinin sınıflandırılması Sürekli Üretim Aynı tip bir üründen sürekli olarak yüksek miktarlarda talep olması halinde uygulanır Bu üretim sisteminde genel ve özel amaçlı tezgahlar ürünün operasyonları ile doğru orantılı olarak seri şekilde atölye içerisine yerleştirilir ve hammadde bir uçtan hatta girerek diğer uçtan ürün çıkar Makine ve araç gereçler özel amaçlı olduklarından sadece belirli işler için yüklenirler Makinelerin çalışma hızları ve kapasite kullanım oranları yüksektir Kullanılan makinalarda meydana gelen arızalar üretimi olumsuz etkilemektedir.bu yüzden makinaların bakımı günlük yapılmalıdır – – – – – – – Az çeşit, çok sayıda mamul, Süreklilik, Düzenli talep Serilik Özel amaçlı makineler, Yüksek mamul stoku, Fazla kalifiye olmayan işgücü Seri (Akış tip) Üretim • Akış tipi üretimde makineler sadece tek bir malın üretimi için dizayn edildiklerinden, bir başka malın üretiminde kullanılamazlar. • Diğer bir deyişle, üretimde kullanılan süreçler, malzeme ve araçlar standardize edilmiştir. • Bu tip üretim sistemlerine; petrol rafinerileri, plastik, çimento, şeker, kağıt üretimi örnek gösterilebilir. Kütle (Kitle) Üretim Bu sitemde standart veya bir kaç üründen çok sayıda üretim yapılır. Üretim hattında bazı değişiklikler yapılarak benzer bir ürün üretilebilir. • Gerektiği zaman makine ve tesisatların konumu, yerleşimi ve ayarları yeniden düzenlenerek bir başka benzeri mal üretimine de geçilebilir. • Beyaz eşya, otomobil, televizyon gibi ürünleri üretimi kitle üretim sistemine örnektir. Proje Tipi Üretim • Proje tipi üretim, taşınamayacak büyüklükteki ürünler için kullanılır • Üretim miktarları azdır ve ürünler hareketsizdir • Ekipmanlar ve işçiler ürünlerin etrafında çalışır • Ürün akışı yoktur, bunun yerine tek tek bütün işlemler son proje hedefine ulaşmak amacıyla belli bir sıra dahilinde gerçekleştirilir • Çok çeşitli girdilerin bir araya getirilerek tek bir çıktı elde edildiği bu sistemlerde yüksek maliyet ve güç bir yönetim planlama ve kontrolü söz konusudur • Makinalarda meydana gelen arızalar üretimi fazla etkilemez • Örnekler; gemi üretimi, uydu üretimi, yazılım geliştirme, inşaatlar, … Üretim Sistemi Seçimi • Yatırım tutarını en kısa sürede karşılayacak talebe göre seçilir. Toplam maliyet Üretim miktarı • Kesikli üretim ve sürekli üretim tiplerinin kıyaslanmasını aşağıdaki halinde Kesikligibi, Üretim tablo Sürekli Üretim 1.Üretim miktarı miktarı az, çeşit fazla Mamul miktarı fazla , çeşit az görmekMamul mümkündür. Proje Tipi Bir veya birkaç Çok amaçlı üniversal 2.Kullanılan makine Özel tezgahlar, hız yüksek, Genel tezgah- lar, hız az,verimlilik ve teçhizat verimlilik yüksek çok özel düşük 3.Yerleşme Düzeni Gruplanmış halde 4. İşyeri düzeni Dengelemek gecikmeler var Kalifiye güç, 5. İşçilik 6. İş hazırlama Çok yoğun,ancak basit faaliyetleri makinelerle birlikte Mamule göre seri düzenleme ( üretim hattı ) Ürüne göre Dengelemek mümkün Dengelemek güç Vasıfsız işçilik Kalifiye Az, ancak karmaşık ve özen Çok yoğun ve karmaşık gerektirir. 7. Fabrika içi taşıma faaliyetleri Üniversal taşıma, tezgahları Araç hızı yüksek tertibatlar taşıma, çok yoğun Üniversal taşıma 8. Tamir - bakım Arıza etkisi az Arıza etkisi az 9.Üretim kapasitesi Esnek kapasite Bakım planlaması çok önemli Komple yeni yatırım Yrd. Doç. Dr. Kamil TAŞKIN Proje yönetimi önemli
