Sosyal Psikoloji 1
advertisement
Sosyal Psikolojinin Tanımı ve Konuları Sosyal Kavramının Tanımı: İnsan etkileşimlerine ait davranış kalıpları ve örüntülerdir. Bu örüntüler şekil olarak hazırdır, bağlayıcıdır, insan onlara göre davranarak insan olmayı öğrenir. Öğrenmeyle edinilirler, öğrenmeler daha çok taklit, dolaylı şartlandırma ve özenti ile gerçekleşir. Arkadaşlık, dostluk, düşmanlık, annelik, babalık ve satıcılık kavramlarının içerdikleri anlamlar sosyal kavramının örnekleridir. Sosyal olan şey, öncelikle sosyolojinin konusu olarak kabul edilir. Aslında sosyal olan etkileşim biçimleri ve sosyal kabul edilen davranış kalıpları, aynı zamanda kendi aralarında mantıksal bir yapı oluştururlar. Yani her davranış kalıbı bir şekilde başka bir davranış kalıbı ile birlikte genel bir yapının tamlayanıdır. Mesela alışveriş yaparken taraflardan her birisinin konuyla ilgili olarak yapacağı davranışların önceden hazır biçimleri vardır. Birisi müşteri, birisi satıcı rolünün öngördüğü davranışın rolünü kendiliğinden oynar. Ayrıca bu ikisinin davranışına ilişkin rolü etkileyen piyasa değerleri de etkin bir şekilde süreç içinde devreye girer. Aynı durum aileye, eğitime, yönetsel faaliyetlere ilişkin rollerin oynanması süreçlerinde de geçerlidir. Davranış kalıplarını veya örüntüleri trafik işaretlerine benzetebiliriz. Sürücüler işaretle karşılaştıkça işaretin önerdiği şekle bağlı olarak arabayı kullanırlar. Sosyal kavramı Latince kökenlidir. Socius kökünden gelmektedir. Socius arkadaşlığa ve birlikteliğe ait olan değer ve ölçü demektir, kıymet hükmü demektir. Bu durumda aslında sosyal kıymet hükümleri, yani değerler arkadaşlığı şekillendirmektedir. Daha doğrusu her türlü insan etkileşimlerini biçimlendirmektedir. Sosyal davranışın bu yönünü sosyoloji bilimi inceler. Sosyoloji kavramı, terim olarak, insan etkileşimlerini şekillendiren örüntülerin/kalıpların oluşturduğu mantıksal yapı demektir. Sosyoloji bilimine göre her türlü insan davranışı, önceden hazır olduğu varsayılan kalıplara, örüntülere ve değerler göre gerçekleşir. Bu örüntüler de kendi aralarında yukarıda belirtildiği gibi mantıksal bir yapı oluşturur. Bu yapı tıpkı tabiat düzeninin işleyişinde olduğu gibi belirli bir yasaya veya yasa düzenine göre işler. Rastgele işlemez. Bundan dolayı sosyal yapılar bilimsel olarak incelenebilir. Psikoloji Kavramının Tanımı, İlk dönemlerde bu kavram Türkçeye ruh bilim olarak tercüme edildi. Çünkü, psyche kelimesi Latince ruh, nefis ve zihin anlamlarına gelir, logy kelimesi ise her ne kadar daha çok bilim olarak anlamlandırılmış ise de, aslında mantık demektir. Bilim için Batı dillerinde, science kelimesi kullanılmaktadır. Science ise Latincede bilgi anlamına gelen scientia kelimesinden türetilmiştir. Kelimeyi ilk defa Aristo, gerçek, akli ve mantıki bilgi anlamında kullanmış. Daha sonra, Yeniçağın başlarında tabiat felsefesi denilen bilimler bu kavramla ifade edilmiştir. Zamanla, felsefe terimi yerine, bilim kelimesi kullanılarak “tabiat bilimleri” kavramına geçilmiştir. Logy kavramı; doğrudan doğruya science yani bilim anlamına gelmez. Logos ve logic kelimeleriyle aynı kökten gelmektedir. Bu kelime akıl, kelam, söz, konuşma ve akli olan demektir. Konuşma belli kurallar ve ölçüler çerçevesinde sembollerin karşılıklı iletişimi, biri birlerini görmesi veya biri birlerine tekabül etmeleri ile gerçekleşir. İletilerin karşılıklı denkliği veya bir birlerini karşılamaları; anlamı oluşturur. Anlam; etkileşime giren elektronların bir ampulde gerilmesiyle meydana gelen ısının saçtığı ışık gibidir. Bundan dolayı Aristo, Felsefeyi, günümüzün ifadesiyle bilimi; önce logy’yi tanımlamakla yani mantık bilimini tanımlamakla başlatır. Psikoloji ve sosyoloji terimlerinde kullanılan logy kavramı, sosyal olan şeyin oluşturduğu mantıksal yapı demektir. Veya zihne, nefse, bilince veya duygulara ait olan şeylerin oluşturduğu mantıksal yapı anlamınadır. Bu mantıksal yapı biri birine bağlı soyut öğelerden oluşur. Bağlılıklar belli bir yasaya ve ölçüye göre gerçekleşir. Bu yasalar ve ölçüler kendi aralarında bir düzen ve yapı meydana getirir. Her şey genel bir yapının alt bileşeni olarak işler. Logy(loji) kavramıyla sosnlanan, biyoloji sosyoloji, antropoloji gibi terimlerin hepsi bir mantıksal bir düzenin ve yapının mevcut bulunduğuna işaret eder. Sosyoloji ve Psikoloji bilimleri sosyal psikoloji ile doğrudan bağlantılı olan bilimlerdir. Hatta sosyal psikoloji, bu bilimlerin belirli yönlerden birleşmesinden meydana gelmiştir de denebilir. Tarihi olarak bu üç bilim arasındaki ilişkiye bakıldığında, önce sosyoloji ve psikoloji bilimlerinin kurumsallaştığını, birikimsel bir disiplin alanı haline geldiklerini, kendilerine özgü bir bilgi üretme yöntemi geliştirdiklerini, alana özgü terimler ve kavramlar inşa ettiklerini görürüz. Daha sonra sosyoloji ve psikoloji kökenli bilim insanlarının mensup oldukları bilimsel disipline bağlı olarak sosyal psikoloji adıyla yeni bir bilimsel alanı 20. Yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren inşa ettiklerini görürüz. Sosyal Psikoloji Kavramının Tanımı Sosyal psikoloji bilimi yukarıda belirtildiği gibi, iki farklı yönden gelen yaklaşımlara bağlı olarak kuruldu. Psikolog kökenli sosyal psikologlar, psikolojik yaklaşımı temel alan tanımlar yaptı. Sosyoloji kökenli sosyal psikologlar ise sosyoloji temelli tanımlar yaptı. Fakat, sosyologlar sosyoloji bakış açısına bağlı tanımlar yapmakla birlikte, aslında onlar da psikologların öğrenmeyle, şartlandırmayla, kişilik oluşumuyla, motivasyonla ve tutum oluşumuyla ilgili olarak deneysel psikologların daha önceden insan davranışı hakkında yaptıkları deneyleri model olarak aldılar, sosyal psikoloji alanına uyguladılar. Yani sosyoloji kökenli sosyal psikologlar, anlam inşa etme, yorum yapma, kavram oluşturma ve sosyal psikoloji ile ilgili genel çerçeve çizme konularında her ne kadar sosyolojik kavramsallaştırmaya bağlı kaldılarsa da, deney yapma ve bilgi üretme teknikleri ve yöntemleri ne baş vurmakla tamamen deneysel psikologların yöntemini uyguladılar. O çerçeveyi aşamadılar. Sosyologların konuya yaklaşım tarzına, sosyolojik sosyal psikoloji denmektedir. Sosyolojik sosyal psikologlar, her türlü insan davranışını sosyal bir etkinin fenomeni, tezahürü veya görünümü olarak ele alırlar. Bu yaklaşımın araştırma birimi, öncelikle insan etkileşimlerinin içinde gerçekleştiği veya kendisiyle biçimlendiği sosyal ortam ve bu ortamı benze şekilde görüntüye çıkartan hazır davranış kalıpları ve örüntüler olmaktadır. Sosyolojik sosyal psikoloji, konuyu daha çok sosyolojik bir çerçevede ele almaktadır. Bu bakış açısına göre ilk defa sosyal psikoloji kitabı yazan Edward Ross(1908)’un kitabının konu başlıkları şunlardır: Örflerin ve adetlerin tabiatı, töre yasalarının taklidi, geleneğin gövdeleri, sosyal grup, moda, sosyal yapı, taklid, telkin, kişisel ve gönüllü davranışlar, kalabalıkların örgütsel biçimleri, Sosyal istikrar ve çete zihniyeti, çeteleşen yığınlar, sosyal düzenler ve hareketler, sosyal kontrol ve sosyal sapma.
