SAĞLIK İNSAN GÜCÜ KARİYER PLANLAMASI Yrd.Doç.Dr. Nefise Bahçecik KARİYER KAVRAMI Yüksek gelir arzusu Sorumluluk alma Toplumsal statü Saygınlık Güç elde etme KARİYER Kişinin yaşamı boyunca edindiği işe yönelik deneyim ve faaliyetlerle ilgili algıladığı tutum ve davranışlar dizisi KARİYER Bireyin yaşam boyu sürdürdüğü işi ile ilgili pozisyonlar dizisi KARİYER Genç yaşlarda ilerlemek amacıyla başlanılan ve emekliliğe kadar sürdürülen bir uğraştır KARİYER  İlerleme olarak kariyer, çeşitli görevler arasında dikey hareketliliği  Meslek olarak kariyer, çeşitli işler arasındaki dikey hareketliliği  Yaşam boyu yapılan işler dizini olarak kariyer bireyin yaptığı işlerin bütününü kapsar KARİYER KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ  1956 Anne Roe Meslekler Psikolojisi  1957 Donald Supper Kariyer Psikolojisi – 1963 Triedeman ve Ohara Kariyer Gelişimi , Seçimi ve Uyarlanması – 1966 John Holland Meslek Tercihi Teorisi  20.yüzyılın ortaları geleneksel kariyer anlayışının sonu  Yeni anlayış çok yönlü kariyer ÇOK YÖNLÜ KARİYER Kişinin yetenek ve ilgilerindeki değişmeler ile iş ortamındaki değişmeler ve değerlendirmelere göre değişen kariyer Boyut Geleneksel Kariyer Çok Yönlü Kariyer Hedef Psikolojik anlaşma Yer değiştirme Uzmanlık Gelişme Yönetim sorumluluğu Temel değerler Hareket düzeyi Davranış boyutu Terfi-maaş zammı İş güvencesi Dikey Nasılı bil Formal eğitime güven Örgüt İlerleme,güç Düşük Örgütten sorumluyum Örgütü farkındalık Ne yapmam gerekir? Psikolojik tatmin Esneklik,işe yararlık Yatay Nasılı öğren İlişkiler,deneyime güven Personel Özgürlük,gelişme Yüksek Kendimden sorumluyum Kendini farkındalık Ne yapmak istiyorum? YAŞAM DÖNEMLERİNE GÖRE KARİYER AŞAMALARI Levinson  Aileden ayrılma(16-22 yaş) Bireyin ailesiyle bağlarını kopardığı ve kendini bulmaya çalıştığı dönem Ekonomik destek-duygusal olarak aileye bağımlı Özgüven,öz yeterliliklerini sağlamada bağımsızlık girişimi  Yetişkinler dünyasına geçici kabul(22-29 yaş) Birey öğrenimini tamamlayarak gelecek arayışlarına başlar Yaşam biçimi ve kariyer seçimi konusunda karar verir Yaşamda ve kariyerde doyum arayışı içine girer.  Geçiş dönemi(29-32 yaş) Birey yaşamının gelişmesini,kariyer hedeflerine ve kişisel gelişmesine göre değerlendirir,doyuma ulaşıyorsa yoluna devam eder,ulaşmıyorsa değişim kaçınılmazdır Yeni bir yöreye taşınma,işte ve kariyerde değişme  Yerleşme dönemi(32-39 yaş) Birey “birinin adamı” olmaya uğraşır Toplumsal ilişkiler ve arkadaşlıklar kesintiye uğrar Gelecekte güçlenmek ve üstlerce kabul edilmek ister Hami-koruyucu arayışı içindedir  Potansiyel “orta yaş krizi” dönemi(39-43 yaş) Birey kariyer ilerlemesini ikinci kez değerlendirir, işinden doyumlu ise işine sarılır ve devam eder yaşamında övünülecek başarılar elde eder, Beklentileri gerçekleşmiyorsa orta yaş krizi kaçınılmazdır; küskünlük,keder,işi bırakma,alkol bağımlılığı,yönetsel kariyeri tehlikeye sokma  Yenilenme(43-50 yaş) Birey geçmişte kendine mutluluk veren başarıları ve deneyimiyle yaşamını sürdürür, Kariyerde doruğa ulaşma,rekabetçi ortamda hareket edebilme,toplumsal bağları güçlendirme, aile ilişkilerine daha fazla önem verme YAŞAM DÖNEMLERİNE GÖRE KARİYER AŞAMALARI Carnal ve Maxwell  Kristalleşme(14-18 yaş) Birey gelecekte kendine uygun olabilecek işleri ve bilgileri edinir  Tanımlama(18-21 yaş) Kariyer düşüncesi özel alanlara yönelir ve eğitim-öğretime önem verilir  Uygulama(21-24 yaş) Kariyer tercihi uygulanır,iş fırsatlarıyla ilgili araştırmalar yapar  İstikrar(25-35 yaş) Birey özel bir iş alanına uyum sağlar,işe uygun becerilerini geliştirmek için fırsatlar araştırır  Birleştirme(30-40 yaş) Kariyer belirlenmiştir, işiyle ilgili becerileri geliştirir ve uygular MESLEK SEÇİMİ ve KARİYER Meslek seçimi için iki temel veriye ihtiyaç vardır. 1.Kişilik özellikleri 2.Mesleklere ilişkin bilgiler KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ  Bireysel vizyon  Kişisel hedefler MESLEKLERE İLİŞKİN BİLGİLER  Çalışma koşulları  Çalışma olanakları  Yetkinlikler  Kariyer olanakları  Mesleğin geleceği KARİYER SEÇİMİ SÜRECİNDE NELER YAPILMALIDIR? 1. Kriterlerin ortaya konması Birey ilgi duyduğu alanı saptamalı Kariyer hedefi belirlenmeli Birey kendisini iyi tanımalı 2.Bireyin kendisini tanıması Kişilik yapısı,ilgi alanları, yetenekler dikkate alınarak mesleğe yönelimde bulunulmalı, Kişilik özellikleri ile meslek seçimi arasındaki ilişki konusunda bilimsel çalışmalar bireye yön vermeli 3.Mesleklerin tanınması Birey hangi mesleğin kendi kişilik yapısına uygun olduğu konusunda etkin karar vermeli Meslek seçiminde mesleğin ekonomik şartları,popülerliği belirleyici olmamalı Meslekler hakkında ayrıntılı bilgi edinilmeli KARİYER SEÇİMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR  Sosyal geçmiş  Kişilik gelişimi  Değer gelişimi  Bireysel beklentiler  İlgi  Yetenek  Cinsiyet SOSYAL GEÇMİŞ  Aile Ailenin sosyo-ekonomik yapısı Aile çevresi Anne-babanın eğitim düzeyi  Alınan eğitim KİŞİLİK GELİŞİMİ  Karakter  Mizaç (Huy)  Yetenek faktörleri  Kurallara uyma  Bireysel beklentiler  Örgütsel etkinlik,bağlılık DEĞER GELİŞİMİ  Aile  Öğretmenler  Toplumsal etkiler BİREYSEL BEKLENTİLER  Başarılı olmak  Meslekte bir yer edinme beklentisi  Ödül  Ekonomik gelir İLGİ  İş doyumu  İşten hoşlanma YETENEK  Birey yetenekleri ölçüsünde kariyer tercihi yapmalı CİNSİYET  Biyolojik özellikler  Duygusal özellikler KARİYER SÜRECİNDE MESLEK DEĞİŞTİRME NEDENLERİ  İşin özelliği Kısa süreli yapılabilen meslekler(spor v.b.)  Mesleğin basamak olarak kullanılması Diğer bir mesleğe geçmek için sürdürmek  Mesleki sistemde değişmeler Mesleklerde meydana gelen değişimler  Kıdem yükselmesine bağlı değişmeler Kıdem yükselmesinin beklentilere cevap vermemesi  Meslek dışı değişmeler Yeni ilgi ve yükümlülükler KARİYER SORUNLARI 1.Kariyerde karşılaşılan özel sorunlar  Cinsiyetten kaynaklanan sorunlar  Çift kariyerli eşler  Ay ışığı sorunu  Çift kariyerlik 2.Kariyer dönemi sorunları  Başlangıç dönemi sorunları  Kariyer ortası sorunları Kariyer düzleşmesi Beceri ve yeteneğin yitirilmesi  Kariyer sonu sorunları KARİYER ENGELLERİ  Gözden düşme – Bireyler arası çatışma – Üst yönetimle anlaşmazlık – Aşırı rekabet hırsı – Çevreye karşı olumsuz davranış – Uyumsuzluk – Yeteneksizlik  İşten çıkartılma – Performans düşüklüğü – Kurumun bir bölümünün kapatılması – Kurumsal küçülme  Stres ve tükenmişlik – İş güvenliği – Kariyer beklentisi – Kariyer gelişimi fırsatlarının kullanılmaması – Rol belirsizliği – Çalışma koşulları – İnsan ilişkileri – İş yükü  Engellenme – Bireyin gereksinimleri, – yetersizliği, – yükselen olumsuz duyguları, – aşırı ya da düşük düzeyde güdülenme – Ekonomik koşullar KARİYER KALIPLARI  Kararlı kariyer kalıbı  Doğrusal kariyer kalıbı  Spiral kariyer kalıbı  Çoklu deneme kariyer kalıbı KARİYER KALIPLARI  Kararlı kariyer kalıbı Birey mezun olduktan sonra iş gücüne katılır, çalışma yaşamı boyunca aynı kariyerde kalır. KARİYER KALIPLARI  Doğrusal kariyer kalıbı Birey örgüt hiyerarşisi içindeki düzeyde bir önceki işe göre daha fazla sorumluluk bilgi ve beceri gerektiren işlerde ardarda ilerlemesidir. KARİYER KALIPLARI  Spiral kariyer kalıbı Bireyin birbirinden önemli farklılıkları olmayan ancak farklı alanlardaki işlerde çalışmasıdır. KARİYER KALIPLARI  Çoklu deneme kariyer kalıbı Bireyler bir işten diğerine sık sık iş değiştirirler ve bir alanda kararlı olmaya yetecek sürede Kariyer Yönetimi  Bireysel kariyer amaçlarının oluşturulması,  Amaçların başarılması için stratejilerin geliştirilmesi,  Amaçların yeniden gözden geçirilmesi,  Birey, iş ve kurum hakkında yaşam boyu öğrenme süreci.  Kariyer yönetimi, çalışanların kendi kariyerlerini yönetme sorumluluğunun verilmesi ve gerekli desteğin sağlanması sürecidir.  Kariyer yönetimi, bireyin kariyer planının örgütün kariyer geliştirme araçları ile desteklenmesidir.  Kariyer yönetimi, bireylere işgücü ihtiyaçlarını tatmin etme ve bireysel kariyer hedeflerini başarmalarına fırsat verme olanağını kılan amaç, plan ve stratejileri belirleyip uygulanmasını sağlayan süreçtir. Kariyer Yönetiminde Genel Amaçlar  Örgüt ihtiyaçlarını sağlamak  Deneyim ve eğitime sahip bireyleri sağlamak  Bireylere rehberlik etmek ve cesaret vermek Kariyer Yönetiminde Özel Amaçlar  Bireylerin ihtiyaç duyacakları nitelik ve becerileri geliştirmelerine yardımcı olmak  Örgüt amaçları ile personel beklentilerini bütünleştirmek.  Yeni kariyer yolları geliştirmek  Kariyer durgunluğu gösteren çalışanları yeniden güdülemek  Çalışanlara kariyerleri ve gelişimleri için fırsat tanımak Kariyer Yönetiminin Yararları  Eşit istihdam fırsatı; kariyer geliştirme programı çalışanlara ilerleme fırsatı sağlar.  İş yaşamında kalite; çalışanlar iş memnuniyeti ve daha çok kariyer fırsatı beklentisi içindedir.  Yetenekli personel rekabeti sağlama; profesyoneller kariyerlerini destekleyen ve kariyer geliştirme programları bulunan kurumları tercih ederler.  Eskimeden sakınma; teknolojide hızlı değişmeler, ekonomik iniş ve çıkışlar, tüketici taleplerindeki değişmeler bilgi ve beceride eskimeye neden olur.  Personel kaybetmeme; kariyer geliştirme programları, çalışanın örgütten ayrılmasını engelleyebilir.  Personelden yararlanmayı geliştirme; çalışanlar kendilerine uygun, sevdikleri bir işte çalıştıklarında performansları daha yüksek olmaktadır. Kariyer Yönetiminin Unsurları  Kişisel gereksinimleri, yetenekleri ve ilgileri değerlendirme  Kişisel başarımı değerlendirme,  Gelişmekte etkinliklerini planlama Kariyer Yönetimini Etkileyen Unsurlar  Örgütün kariyer planlarına ve amaçlarına uygun olmalı,  Tepe yöneticiler sürekli destek vermeli,  Yöneticiler sürece olumlu bakmalı,  Yöneticiler sonuçları objektif olarak değerlendirmelidir. Kariyer Yönetimindeki Roller Bireyin rolü, Yöneticinin rolü, Örgütün rolü. Kariyer yönetiminde görülebilecek olumlu - olumsuz sonuçlar Olumlu  Aile ilişkilerinde doyumlu olma  Astları ile ilişkilerde doyumlu olma  Değişime uyum sağlama  Fiziksel ve ruhsal açıdan sağlıklı olma  İş değişikliğini olumlu karşılama  Yükseltilmeyi kabul etmeetmeme Olumsuz  Bireysel kariyer amaçlarının yetersiz kalması  Örgütsel amaç ve bireysel amaçların bağdaşmadığının görülmesi  Belirsizliklerin olması  Örgüt amaçlarından uzaklaşması Kariyer Yönetim Politikaları  Kısa vadeli performans; (Burada ve şimdi ilkesi benimsenir)  Uzun vadeli planlama; bürokratik ve mekanik örgüt tiplerinde yaygındır.  Uzun vadeli esneklik; uzun vadeli bir kariyer planlama-stratejik planlamaya dayalı, örgütlerde izlenen bir yaklaşım. Kariyer Yönetimi Süreci  Örgütsel Kariyer Yönetim Süreci  Bireysel Kariyer Yönetimi Süreci Örgütsel Kariyer Yönetim Süreci  İş gören ihtiyaçlarını tatmin etmek kariyer hedeflerine ulaşmaları için gerekenleri planlama stratejileri saptama ve bunları uygulama sürecidir. Örgütsel Kariyer Yönetim Sürecinde Başarılı Olmak İçin;  Yönetici çalışanın amaç ve ilgilerini anlamış olmalı  Yönetici ve çalışan gelişim aşamalarında anlaşmaya varmalı  Çalışanlar, performans ve gelişim ihtiyaçlarını bilmeli, yönetici çalışana yardım etmek için kaynakları belirlemeli. Örgütsel Kariyer Yönetimi Uygulamaları 1. 2. 3. 4. 5. 6. Terfi Yer değiştirme İşten çıkartıma Emeklilik Örgütsel yedekleme Oryantasyon programı Terfi  Performans değerlendirmesi, Objektif ölçülere göre yapılmalı,  Kıdem,  Yeterlilik  Hangi şartlarda kimler tarafından nasıl yapılacağı belirlenmeli Yer Değiştirme  Örgütsel değişimlerde  Personel seçiminde önemli bir araçtır. – Kişinin onayının alınması gereklidir. İşten Çıkartılma  Ekonomik sorunlar  Performans düşüklüğü  Çalışma normlarına uyulmaması  Disiplinsiz davranışlar Emeklilik  Yaşın ilerlemesi  Çalışanların işten ayrılmak istemesi  Farklı bir işte çalışabilme fırsatı Örgütsel Yedekleme  Terfi  Emeklilik  Ölüm  Ayrılma  Transfer Örgütsel yedekleme uygulamaları, örgütsel yetkinliklerin sürekliliğini sağlamak için sürdürülmelidir. Oryantasyon Programı  Oryantasyon programları örgüt içinde bireyi sosyalleştirmede önemli bir rol oynar.  Etkin bir oryantasyon programı, iş arkadaşları yönetici, kıdemli çalışanlarla aktif olarak yürütülmelidir. Bireysel Kariyer Yönetimi  Bireyin yetenekleri, becerileri, değerleri ve arzularına dayalı en uygun işi sağlamak için ayrıntılı araştırma yapmak, planlama ve karar verme sürecidir. Bireysel Kariyer Yönetiminde Gerekli Unsurlar  Bireysel vizyonu belirleme  Kariyer yönetim politikalarına uygun davranış sergileme  İş ilişkilerini yönlendirme  Bireysel kariyer yönetiminde güncel olan bir uygulama Networking uygulamasıdır.  Networking; bireyin bir iş bulması/kariyerinde ilerlemesi için başka kişilerle iletişim kurmasıdır.  Profesyonel deneyim, bilgi ve dostluğun kaynağını oluşturmak amacıyla kariyerinde ilerlemiş kişileri tanıma çabasıdır. Networking Stratejileri  Ulusal örgütler, konferanslar, seminerlerde aktif rol alma  Toplantılarda gözde olma,  Etkinliklere katılmada, kartvizit verme ve alma  İyi bir dinleyici olma  Kurum içinde güçlü ilişkiler kurma  Tanışılan kişilerle ilgili not tutma  İlişkileri geliştirmek için telefon görüşmeleri yapma. Kariyer Planlama  Kariyer planlama, bireysel kariyer amaçlarının ve bu amaçları başarmada gerekli koşulların belirlenmesi sürecidir.  Kariyer planlama, bireyin bilgi, beceri ve yeteneklerinin geliştirilmesi ve motivasyonunun arttırılarak, kariyerinde ilerlemesinin planlanmasıdır. Kariyer Planlamasında Temel Sorumluluklar  Örgütsel sorumluluk  Bireysel sorumluluk  Paylaşılan sorumluluk Kariyer Planlamasında Temel Sorumluluklar  Örgütsel sorumluluk – – – – – – – Çalışanların mesleki ihtiyaçlarını saptamak Terfi politikasını uygulamak Çalışanları uygun işlere yerleştirmek Mesleki danışmanlık hizmeti vermek Kariyer planlama grupları oluşturmak Seçenekli ek olanaklar sağlamak Eğitim olanakları sağlamak ve desteklemek Kariyer Planlamasında Temel Sorumluluklar  Bireysel sorumluluk – Kariyer planlamasına aktif bir şekilde katılmak – Mesleki gelişim etkinliklerinde belirli bir rol almak, – İhtiyaçlarını, değerlerini ve kişisel hedeflerini – – – – belirlemek, Özel yaşamındaki, mesleki ihtiyaçlarını etkileyen değişiklikleri anlamak Yeni fırsatlar aramak, Bütün seçenekleri araştırmak Şirketin sağladığı araçlardan yararlanmak Kariyer Planlamasında Temel Sorumluluklar  Paylaşılan sorumluluk – Örgüt hakkında bil edinilmeli, – koçluk, danışmanlık uygulamaları yapılmalı, – örgüt ve birey arasında sorumluk paylaşılmalı Örgütsel Kariyer Planlama  Örgütsel kariyer planlamasının amacı; – insan kaynaklarının etkili kullanımı, – çalışanların geliştirilmesi, – çalışanın değerlendirilmesi – İş başarımının yükseltilmesi – Çalışan tatmini, sadakat ve işe bağlılığın sağlanması – Bireysel eğitim ve gelişme ihtiyaçlarının belirlenmesi Örgütsel Kariyer Planlama Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar  Başlangıç – Etkili Danışmanlık ilişkisini kurma – Motivasyonun belirlenmesi – Uygun kariyer planlama için ilgiyi oluşturma  Keşif – Bireylerin vizyonlarına yön verme – Enerji ve umut duygusundan yararlanma – Formal değerlendirme ve mesleki bilgi kaynakları Örgütsel Kariyer Planlama Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar  Karar verme; kararsızlık en önemli engeldir. – Önsezilere güvenme – Formal stratejiler  Hazırlık – Eylem planı yapılmalı – Gerekli eğitim alınmalı  Uygulama – – – – Eylem planının uygulanması Bireye destek verilmesi Geri bildirim Ödül sisteminin geliştirilmesi Bireysel Kariyer Planlama  Bireysel kariyer planlama, bireyin iş yaşamını planlama sürecidir.  Kariyer planlamada, dört önemli unsur göz önünde bulundurulmalıdır. Bireysel Kariyer Planlama  Kariyer planlamada, dört önemli unsur göz önünde bulundurulmalıdır. – Tarz – Motivasyon – Beceriler – İç engeller ve gelişim ihtiyaçları Kariyer Planlama Aşamaları  Kendini değerlendirme  Fırsatları tanımlama  Hedefleri belirleme  Planları hazırlama Kariyer Planlama Aşamaları Kendini Değerlendirme Aşaması  Bireyin kendini bir bütün olarak değerlendirip eksik yönlerini, yetenek ve becerilerini ortaya çıkarmasıdır.  Bireyler tarzlarını, motivasyonlarını, ihtiyaçlarını ortaya koymalıdır.  Birey tarafsız ve gerçekçi olmalıdır.  Kişisel gelişim amaçları  İhtiyaç duyduğu eğitim  Yöneticilerin katkısı Kariyer Planlama Aşamaları Fırsatları Tanımlama  Birey kariyer alanlarındaki farklı seçenekleri belirler.  Bireyin ilgi ve davranışlarına yönelik iş tercihleri azaltılır.  Yetenek, ilgi ve değerleri, sosyal çevresi dikkate alınmalıdır. Kariyer Planlama Aşamaları Hedefleri Belirleme Aşaması  Kariyer düzeyine ulaşabilmek için, hedeflerin belirlenmesi sürecidir.  Kariyer hedeflerinin belirlenmiş olması, iş olanaklarının değerlendirilmesini sağlar.  Kişisel gelişimde bireye yön verir.  Kişi güçlü ve zayıf yönlerini, ilgi ve değerlerini bilmelidir. Kariyer Planlama Aşamaları Planları Hazırlama Aşaması  Kariyer düzeyine ulaşabilmek için belirlenen hedeflere yönelik planların oluşturulması sürecidir.  Eğitim, kurs, seminerlere katılma, yeni iş imkanlarına başvurmayı kapsar.  Yetenek ve deneyimler hesaba katılmalıdır.  Planların uygulanması, iş zenginleştirme, iş rotasyonu, geçici iş transferleri içerebilir. Kariyer Geliştirme  Kariyer seçimi, bu seçime uyum sağlama ve bu yolla çalışanın yeterlilik ve kendine saygı ihtiyaçlarının giderilmesini sağlayan bilinçli etkinlikler sürecidir.  Örgütlerin ellerindeki değerli elemanları korumasının bir yoludur. Kariyer Geliştirme Sisteminin Aşamaları  Analiz aşaması  Tasarım aşaması  Geliştirme aşaması  Değerlendirme aşaması Kariyer Geliştirme Sisteminin Aşamaları  Analiz aşaması – Örgütsel ve bireysel hedeflerin belirlenmesi Kariyer Geliştirme Sisteminin Aşamaları  Tasarım aşaması – Takım, yönetici ve çalışanların ihtiyaç duyduğu eğitimin belirlenmesi Kariyer Geliştirme Sisteminin Aşamaları  Geliştirme aşaması – Amaç ve yeteneklerin belirlenerek, strateji ve planların saptanması Kariyer Geliştirme Sisteminin Aşamaları  Değerlendirme aşaması – Hazırlanan planların uygulamaya konulması ve sorunların giderilmeye çalışılması Kariyer Geliştirme Araçları          Kariyer atölyeleri Kariyer rehberliği Kariyer danışmanlığı İş zenginleştirme Alıştırma kitapları Koçluk İş rotasyonu Özel gruplar için programlar Mentörlük