Bütçe Bilgisi - Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı
advertisement
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ HÜLYA DENİZ SAZAK STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANI 12 Haziran 2015 1 A BÜTÇENİN TEMEL ESASLARI Bütçe Kavramı Türkiye’de kamu mali yönetimi ve kontrol konusundaki en temel kanun olan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 3’ üncü maddesinde bütçe “belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi” ifade etmektedir. 2 Bütçe, bir kurumun gelecek döneme ilişkin gelir ve gider tahminlerinin sınıflandırıldığı cetveldir. Başta devlet olmak üzere bütün kurumların bütçeleri vardır. İktisat bakımından önemli olan devlet bütçesidir. Bu bütçenin gelir kısmının temel kalemi vergilerdir. Giderler ise devletin personeline yaptığı maaş ve ücret ödemelerinden oluşan cari harcamalar, yatırımlardan oluşan yatırım harcamaları ve emeklilere verilen ödemelerin oluşturduğu transfer harcamalarından oluşur. 3 3 Bütçe Açığı Devlet giderleri, gelirlerini aşarsa aradaki fark bütçe açığını oluşturur. Günümüz devletlerinin başlıca sorunlarından birini bütçe açığı teşkil eder. Çünkü bu açıklar genellikle para basılmasına ve ara enflasyona neden olmaktadır. Bütçe Denetimi Hükümetin, meclisten aldığı yetkiyle gerçekleştirdiği harcamaların ve gelir toplama faaliyetinin, alınan yetki çerçevesinde yapılıp yapılmadığının kontrolüdür. Bunu Türkiye’de Sayıştay (Dış Denetim) yapar. 4 Bütçe Dönemi Bütçenin uygulandığı dönemdir. Genellikle bir yıldır. Avrupa Birliğine üye ülkelerde bütçe yılı takvim yılıdır. 1 Ocak’ta başlar. 31 Aralık’ta biter. Türkiye de 1949’ dan sonra bütçe yılının başlangıcı 1 Mart olarak kabul edilmiştir. 1983’ ten itibaren yeniden takvim yılı esasına dönülmüştür. Bütçe Tasarısı Türkiye’deki uygulamada bakanlıklar kendi bütçelerini hazırlar ve Maliye Bakanlığı’na gönderir. Maliye Bakanlığı bunları birleştirir. Kendi bütçesini de ekler ve Bakanlar Kurulu’na havale eder. Bakanlar Kurulu’nun onayladığı ve Meclis’e sunduğu bütçe önerisine bütçe tasarısı 5 denilmektedir. Çok Yıllı Bütçeleme Bütçelerin düzenlenme biçimleri iktisadi ve sosyal hayatta meydana gelen değişmelere göre yeni görünümler kazanmaktadır. Pek çok ülke son yıllarda kamusal reformlar kapsamında devlet bütçesine orta vadeli (çok yıllı) bir bakış açısı kazandırma çabası içine girmiştir. Temel amaç, kamu yönetiminde mali disiplini sağlamak ve performans esaslı bütçeleme sistemini uygulamaya koymaktır. 6 Çok yıllı bütçeleme; devletin gelecek bir yıl esas olmak üzere bu yılı izleyen birkaç yıla ilişkin gider ve gelir tahminlerinin yer aldığı, gelecek yıla ilişkin gider ve gelirlerin yürütülüp uygulanması konusunda hükümetin parlamentodan yetki ve izin aldığı bir bütçeleme şeklidir. Bu uygulamayla, bütçede yıllık ilkesi geçerliliğini korumakta, parlamento hükümete giderlerin yapılması ve gelirlerinin toplanması konusunda, gelecek bir yıl için gerekli hukuki yetkiyi vermekte, hükümetin gelecek yılı izleyen birkaç yıla ilişkin gider ve gelir tahminlerini görüşmekte, böylece hükümetin gelecek yıllara ilişkin mali politikalarını da denetlemektedir. 7 Orta vadeli harcama programı çerçevesinde; - Orta vadeli program hazırlanması - Orta vadeli mali plan hazırlanması - İdarelerin stratejik plan hazırlamaları - İdarelerin yılı ve izleyen iki yılın gelir ve gider tahminlerini içeren üç yıllık bütçe hazırlanması ile planlama - bütçeleme bağlantısı kurulmaktadır. 8 Bütçe İlkeleri Bütçe ilkeleri, geleneksel devlet fonksiyonlarına bağlı ortaya çıkan ve devletin görevlerine uygun olarak düşünülmüş, geliştirilmiş ilkelerdir. Esasen bu ilkeler, bütçenin hazırlanması, görüşülüp onaylanması, uygulanması ve denetlenmesi aşamalarında göz önünde bulundurulması gereken kuralları ifade eder. 9 Bütçe ilkeleri şunlardır; • Genellik ilkesi • Yıllık olma ilkesi • Birlik ilkesi • Denklik ilkesi • Açıklık ilkesi • Tasarruf ilkesi • Doğruluk ilkesi • Mali saydamlık • Anlaşılır olma ilkesi • Hesap verilebilirlik • Önceden izin alma ilkesi • Mali disiplin 10 Genellik ilkesi: Devletin bütün gelir ve harcamalarının bütçede ayrı ayrı ve tam olarak yer almasıdır. Hiçbir gelir ve harcama birbirinin arkasında gizlenemez. Bu ilke, bütçe uygulaması bakımından eskiden kullanılan safi metodun yerine gayrisafi metodun kullanılmasını gerektirmiştir. Safi metot usulünde kuruluşlar harcama yaparken bir taraftan da elde ettikleri gelirlerin tümünü göstermeden yaptıkları harcamaları elde ettikleri gelirlerden düşürdükten sonra harcamalardan arta kalan kısmını göstermekteydiler. Oysa gayrisafi bütçe usulünde gelir ve giderler eksiksiz olarak, yani birbiriyle mahsup edilmeden bütçede yer alır. Bu usule göre herhangi bir gelirin herhangi bir harcamaya doğrudan tahsis edilmemesi gerekir. Buna “ademi tahsis yöntemi” de denir. Böylece tüm gelirler hazinede toplanır ve bütün giderler buradan yapılır. 11 Birlik ilkesi: Kamu sektörünün bütün gelir ve harcamalarını içeren tek bir bütçe hazırlanması anlamına gelir. Gider ve gelirlerin tek bütçede gösterilmesi hâlinde kuruluşlar karşılaştırılabilir. Bütçede birlik ilkesi ile kamu hizmetleri tek elden planlanmakta ve yönlendirilmektedir. Bu durum hizmetlerin finansman kaynaklarının oluşturulmasını, kaynakların planlı kullanılmasını kolaylaştırabilmektedir. Ayrı ayrı bütçe hâlinde karşılaştırma imkânı azalır ve bu israfa da yol açar. Ülkede bütün harcama ve gelirlerin ekonomideki etkisini topluca görebilmek bakımından birlik ilkesi uygulanmaktadır. Bazı şartlarda olağanüstü harcamalar yapılması gerekebilmektedir. Olağanüstü harcamaların mevcut bütçede yer alması doğru olmayabilir. Bu nedenle olağanüstü bütçe ayrıca hazırlanır. 12 Açıklık ilkesi: Bütçede gelir ve harcamalarla ilgili yer alan bilgilerin mümkün olduğu kadar açık olması, sadece uzmanların değil ilgi duyan vatandaşların da anlayabileceği şekilde hazırlanması gerekir, bütçe ile ilgili belgeler herkesin incelemesine açık olmalıdır. Bütçeler basılarak yayımlanmalıdır. İsteyen herkesin alıp inceleyebilme imkânı sağlanmalıdır. Bütçe ile ilgili bilgi ve belgelerde herhangi bir gizlilik olmamalıdır. 13 Doğruluk ilkesi: Bütçenin gelir ve harcama tahminleri, mümkün olduğu kadar gerçeklere uygun sonuçlar verebilmelidir. Yıl içerisindeki iktisadi değişmelerin doğru tahmin edilmesi gerekir. Bütçe hazırlanırken gerçeğe yakın tahminler yapılmalıdır. Aksi durumda bütçenin uygulaması güçleşir ve bütçe açığı meydana gelir. Tahminlerin, önceki yıllarla ilgili istatistiki bilgilerden faydalanılarak, ülkenin içinde bulunduğu şartların ve dünyadaki gelişmelerin göz önünde bulundurularak yapılması gerekmektedir. 14 Anlaşılır olma ilkesi: Bütçede yer alan gelir ve giderlerin herkesin kolayca anlayabileceği şekilde açık ve sade olarak düzenlenmesini ifade eder. Bu ilkeye uyulması, aynı zamanda bütçenin uygulanmasını da kolaylaştırır. Bütçe gelir ve giderleriyle ilgili rakamların kolayca anlaşılmasını sağlar. 15 Önceden izin alma ilkesi: Bu ilke, bütçelerin ait olduğu döneme girilmeden kabul edilmesi üzerinedir. Bilindiği gibi bütçeler yıllık olarak hazırlanmakta ve meclis tarafından ait olduğu yıldan bir önceki yılın aralık ayı sonuna kadar kabul edilmektedir. Bütçe, hükümet tarafından hazırlanır. Halkın temsilcilerinden oluşan parlamento tarafından onaylanır. Parlamentonun (yasama organının) izni olmadan hükümet, bütçeyi uygulayamaz. Yani ne gelir toplayabilir ne de harcama yapabilir. Bu ilke yasama organının kamu gelir ve giderleri üzerinde söz sahibi olduğunu ifade eder. 16 Yıllık olma (zaman) ilkesi: Söz konusu ilke, bütçenin uygulanması için verilen iznin bir süre ile sınırlandırılmasını ifade eder. Bu süre bir yıl olarak kabul edilir. Ancak bazı istisnai durumlarda geçici bütçe uygulanabilir. Geçici bütçeler, bir yıldan daha az dönemi kapsayabilir. Ekonomik dalgalanmalar, ekonomik planlar nedeniyle daha uzun süreli bütçeler yapılabilir. Genellikle her ülkede kabul edilen ve uygulanan mali yıl, bir yıllık bir süreden oluşur. Bu dönem bütçe uygulaması itibarıyla uygun bir zaman dilimidir ve ülkemizde de anayasanın 161. maddesinde “yıllık” ifadesi kullanılmaktadır. Mali bakımdan daha isabetli tahminlerde bulunmak, muhasebe uygulamalarını kolaylaştırmak, bütçenin incelenmesi, onaylanması ve meclis denetimine uygun zaman tanınması açısından bir yıllık süre uygun görülmektedir. Bir yıllık süre meclis araştırmaları, kamuoyundaki eğilim ve değişmelerin izlenmesi, toplumsal karar alma süreci açısından doğru bir süredir. 17 Denklik ilkesi: Klasik maliyecilerin ve ona uygun klasik maliye görüşünün savunduğu bir ilkedir. Bütçede gelir ve giderlerin birbirine denk olması gerektiği savunulur. Kamu giderleri, normal gelirlerle finanse edilmelidir. Bu nedenle harcamalar gelirlere eşit olmalıdır. Eğer bütçe hazırlanırken giderlerin toplamı, gelirlerin toplamından fazla çıkarsa aradaki fark iç borçlanmalarla kapatılır ve gelir gider toplamları eşitlenir. Bu eşitliğe görünüşte denklik denir. Bütçe uygulandıktan sonra kesin hesap kanununda gelir ve giderler gerçekten birbirine denk çıkarsa buna gerçek denklik denir. Bu ise bütçe hazırlanırken gelir ve giderlerle ilgili tahminlerin gerçeğe yakın olması durumunda mümkündür. Artık klasik iktisatçıların görüşünün dışında bütçe denkliğinin yıllık olarak sağlanması zorunlu görülmemektedir. Çünkü ülkenin içinde bulunduğu ekonomik duruma göre bütçe açık verebilir. Önemli olan, ekonomik duruma uygun olan ekonomik ve mali politikaların doğru bir şekilde uygulanmasıdır. 18 Tasarruf ilkesi: Tasarruf ilkesinden kastedilen verimliliktir. En az harcama ile en fazla hizmetin sağlanmasını savunur. Bütçeler en az maliyetle en fazla işin görüleceği şekilde kurgulanmalıdır. Bu ilke gereksiz harcamaların önlenerek, verimliliğin sağlanmaya çalışılarak, kamu gelirlerinin zorunluluk dereceleri dikkate alınarak kamu giderlerinde kullanılmasını açıklar. 19 Mali saydamlık: Mali saydamlık, hükümetin yapısının, fonksiyonlarının, mali politika planlarının, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuoyuna açık olmasıdır. Ayrıca, mali saydamlık, seçmenlerin, mali piyasaların, hükümetlerin şimdiki ve gelecekteki mali durumların doğru olarak değerlendirilmesi için kamu sektörü dışında oluşan işlemleri de kapsayacak şekilde, karşılaştırılabilir, anlaşılabilir, zamanında, kapsamlı ve güvenilir bilgiye ulaşabilmeyi açıklayan kavram olarak da tanımlanabilir. 20 Hesap verebilirlik: Yeni kamu yönetimi anlayışının temel kavramlarından biri olan hesap verilebilirlik; siyasi, idari ve mali yönleri olan bir kavram olarak, alınan kararların politik ve sosyoekonomik maliyetinin tamamıyla karar alıcılar tarafından üstlenilmesi anlamına gelmektedir. 21 Mali disiplin: Kamu gelirleri ve kamu giderlerinin birbirine denk olmasını ifade etmektedir. Burada kastedilen sadece konsolide bütçe denkliği değil, bütçe gelir ve giderlerinin birbirine denk olması dışında sosyal güvenlik kuruluşları, yerel yönetimler, fonlar, döner sermaye ve KİT’lerin bütçelerini de içine alan tüm kamu gelir ve giderlerinin denkliğidir. Diğer taraftan mali disiplin keyfiliğin bütçeleme sürecinde dışlanmasını da içermektedir. 22 B- 5018 SAYILI KANUN KAPSAMINDA TÜRKİYE’DE BÜTÇELEME Tanımlar; Türkiye’de bütçe sistemi 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca düzenlenmiştir. Bu bölümde 5018 sayılı Kanun kapsamında, Türkiye’deki bütçe türlerinden, bütçeleme sürecinden ve Merkezi Yönetim Bütçe Kanunundan söz edilecektir. 23 Bütçe: 5018 sayılı Kanuna göre, belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgedir. Merkezi yönetim bütçe kanunu: Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir ve gider tahminlerini gösteren, bunların uygulanmasına ve yürütülmesine yetki ve izin veren kanundur. 24 Kamu Kaynakları: Borçlanma suretiyle elde edilen imkanlar dahil kamuya ait gelirler taşınır ve taşınmazlar, hesaplarda bulunan para, alacak ve haklar ile her türlü değerleri, Kamu Gideri: Kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderleri, borçlanma araçlarının primli satışından doğan farklar, ekonomik, mali ve sosyal transferler, verilen bağış ve yardımlar ile diğer giderleri, 25 Kamu Geliri: Kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay ve benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelirler ile hizmet karşılığı elde edilen gelirler, borçlanma araçlarının primli satışı suretiyle elde edilen gelirler, sosyal güvenlik primi kesintileri, alınan bağış ve yardımlar ile diğer gelirleri, Özel Gelir: Genel bütçe kapsamındaki idarelerin kamu görevi ve hizmeti dışında ilgili kanunlarında belirtilen faaliyetlerinden ve fiyatlandırılabilir nitelikteki mal ve hizmet teslimlerinden sağlanan ve genel bütçede gösterilen gelirleri, 26 Harcama Birimi: Kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birimi, Stratejik plan: Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren planı, Mali yıl: Takvim yılını, ifade eder. 27 İç Denetim: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 63. Maddesine göre iç denetim, kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetini ifade etmektedir. İç denetim , iç denetçiler tarafından yapılır. İç denetçi bu görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirir. 28 İç denetçi, görevinde bağımsızdır ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez ve yaptırılamaz. İç denetçiler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunar. Bu raporlar üst yönetici tarafından değerlendirmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile mali hizmetler birimine verilir. 29 İç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemler, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde İç Denetim koordinasyon Kuruluna gönderilir. İç Denetim Koordinasyon Kurulu, Maliye Bakanlığına bağlı kamu idarelerinin iç denetim sistemlerini izlemek, bağımsız ve tarafsız bir organ olarak hizmet vermek üzere kurulmuştur. 30 Dış Denetim (Sayıştay Başkanlığı): Sayıştay tarafından yapılacak harcama sonrası dış denetimin amacı, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden Sayıştay Başkanlığı’nca incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır. 31 Sayıştay tarafından hesapların hükme bağlanması; Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir, gider ve mal hesapları ile bu hesaplarla ilgili işlemlerinin yasal düzenlemelere uygun olup olmadığına karar verilmesidir. 32 33 Genel Bütçe Devlet tüzel kişiliğine dahil olan ve bu kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçesidir. Özel Bütçe Özel bütçe bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve 5018 sayılı kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir. 34 Özel bütçe ayrı tüzel kişiliğe sahiptir; sosyal, bilimsel, teknik, kültür kendilerine gibi özgü alanlarda malvarlıkları görevlendirilebilirler, vardır, kendi gelir kaynakları vardır, nakit idarelerini kendileri yürütür. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa göre (md.31), bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama birimin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir. Özel bütçeli kuruluşların bütçeleri genel bütçenin tabi olduğu esaslara göre hazırlanır, görüşülür, sonuçları denetlenir. uygulanır ve uygulama 35 Bütçe Hazırlanırken Uyulması Gereken İlkeler (5018 sayılı Kanuna göre) Bütçenin gerek hazırlanmasında, uygulanmasında gerekse kontrolünde bazı ilkelere uyma zorunluluğu vardır. Böylece bütçelerin hedeflerine ulaşarak başarılı olmaları, gerçek bir demokratik parlamenter denetime imkan tanımaları mümkündür. 36 5018 sayılı Kanuna göre bütçe hazırlanırken uyulması gereken ilkeler kısaca şunlardır: • Bütçe hazırlanması ve uygulanmasında, makroekonomik istikrarla birlikte sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak esastır. • Kamu idarelerine bütçeyle verilen harcama yetkisi, kanunlarla düzenlenen görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla kullanılır. 37 • Bütçeler kalkınma planı ve programlarda yer alan politika, hedef ve önceliklere uygun şekilde, idarelerin stratejik planları ile performans ölçülerine ve faydamaliyet analizine göre hazırlanır, uygulanır ve kontrol edilir. • Bütçeler, stratejik planlar dikkate alınarak izleyen iki yılın bütçe tahminleriyle birlikte görüşülür ve birlikte değerlendirilir. • Bütçe, kamu mali işlemlerinin kapsamlı ve saydam bir şekilde görünmesini sağlar. 38 • Tüm gelir ve giderler gayri safi olarak bütçelerde gösterilir. • Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmemesi esastır. • Bütçelerde gelir ve gider denkliğinin sağlanması esastır. • Bütçeler, ait olduğu yıl başlamadan önce TBMM veya yetkili organlarca kabul edilmedikçe veya onaylanmadıkça uygulanamaz. • Bütçelerde, bütçeyi ilgilendirmeyen hususlara yer verilmez. 39 • Bütçeler kurumsal, işlevsel ve ekonomik sonuçların görülmesini sağlayacak şekilde Maliye Bakanlığınca uluslararası standartlara uygun olarak belirlenen bir sınıflandırmaya tâbi tutularak hazırlanır ve uygulanır. • Bütçe gelir ve gider tahminleri ile uygulama sonuçlarının raporlanmasında açıklık, doğruluk ve mali saydamlık esas alınır. • Kamu idarelerinin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde gösterilir. • Kamu hizmetleri, bütçelere konulacak ödeneklerle, mevzuatla belirlenmiş yönetim, ilke ve amaçlara uygun olarak gerçekleştirilir. • Bütçelerde, ödenekler belirli amaçları gerçekleştirmek üzere tahsis edilir. 40 Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir ve gider tahminlerini gösteren, bunların uygulanmasına ve yürütülmesine yetki ve izin veren kanundur. 41 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunda; • Yılı ve izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri, • Varsa bütçe açığının veya fazlasının tutarı, • Açığın nasıl kapatılacağı veya fazlanın nasıl kullanılacağı, • Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi gelirleri, 42 • Borçlanma ve garanti sınırları, • Bütçelerin uygulanmasında tanınacak yetkiler, • Bağlı cetveller, • Mali yıl içinde gelir ve giderlere yönelik olarak uygulanacak hükümler yer alır. • Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin her birinin gelir-gider tahminleri merkezi yönetim bütçe kanununda ayrı bölüm veya cetvellerde gösterilir. 43 Orta Vadeli Program ve Orta Vadeli Malî Plan Orta vadeli program: Kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda hazırlanan ve makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanan bir programdır. 44 Orta vadeli malî plan: Orta vadeli program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan, Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanan mali plandır. 45 Merkezi Yönetim Bütçesinin Hazırlanması • • • • Gelir ve gider teklifinin hazırlanmasında; Orta vadeli program ve mali planda belirlenen temel büyüklükler ile ilke ve esaslar, Kalkınma planı ve yıllık program öncelikleri ile kurumun stratejik planları çerçevesinde belirlenmiş ödenek tavanları, Kamu idarelerinin stratejik planları ile uyumlu çok yıllı bütçeleme anlayışı, İdarenin performans hedefleri, dikkate alınarak hazırlanır. 46 Geçici bütçe hangi hallerde uygulanır? • Süresinde kanunlaşmayan bütçeler, mali yıla yetişemeyebilir. • Yasama organı, bütçeyi ret edebilir. • Seçim takvimi ile bütçe takvimi birbirine uymayabilir. Zorunlu nedenlerle merkezi yönetim bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulmaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe ödenekleri, bir önceki yıl başlangıç ödeneklerinin belirli bir oranı esas alınarak belirlenir. Geçici bütçe uygulaması altı ayı geçemez. Cari yıl bütçesinin yürürlüğe girmesiyle geçici bütçe uygulaması sona erer ve o tarihe kadar yapılan harcamalar ve girişilen yüklemeler ile tahsil olunan gelirler cari yıl bütçesine dahil edilir. 47 Bütçe Uygulama Esasları Bütçe ödenekleri; • Maliye Bakanlığınca vize edilen ayrıntılı finansman programına uygun olarak yapılır. • Serbest bırakma oranlarına göre kullanılır. • Kamu idareleri bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz. • Cari yılda kullanılmayan ödenekler yılsonunda iptal edilir. 48 Ödenek Aktarmaları • Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçeleri arasındaki ödenek aktarmaları kanunla yapılır. • Ancak, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri, aktarma yapılacak tertipteki ödeneğin, yılı bütçe kanununda farklı bir oran belirlenmedikçe yüzde beşine kadar kendi bütçeleri içinde ödenek aktarması yapabilirler. Bu şekilde yapılan aktarmalar, yedi gün içinde Maliye Bakanlığına bildirilir. 49 • Personel giderleri tertiplerinden, aktarma yapılmış tertiplerden ve yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden, diğer tertiplere aktarma yapılamaz. NOT: 2015 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda oran belirlendiğinden, özel bütçeli idareler, aktarma yapılacak tertipteki ödeneğin %20’ sine kadar kendi bütçeleri içinde ödenek aktarması yapabilirler. Bu idarelerin %20’yi geçen diğer her türlü kurum içi aktarmalarını yapmaya Maliye Bakanı yetkilidir. 50 Merkez Dışı Birimlere Ödenek Gönderme • Kamu idarelerinin merkez teşkilatı harcama yetkilileri, merkez dışı birimlere, ihtiyaçlarında kullanılmak üzere Ödenek Gönderme Belgesi düzenlemek suretiyle ödenek gönderirler. • Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde ödenek gönderilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanı yetkilidir. 51 Yedek Ödenek • Merkezî yönetim bütçe kanununda belirtilen hizmet ve amaçları gerçekleştirmek, ödenek yetersizliğini gidermek veya bütçelerde öngörülmeyen hizmetler için, genel bütçeli idareler ile özel bütçeli idarelerden merkezî yönetim bütçe kanununda gösterilecek olanların bütçelerine aktarılmak üzere, genel bütçe ödeneklerinin yüzde ikisine kadar Maliye Bakanlığı bütçesine yedek ödenek konulabilir. Bu ödenekten aktarma yapmaya Maliye Bakanı yetkilidir. • Malî yıl içinde yedek ödenekten yapılan aktarmaların tür, tutar ve idareler itibarıyla dağılımı, yılın bitimini takip eden on beş gün içinde Maliye Bakanlığınca ilan edilir. 52 Örtülü Ödenek • Örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, Devletin millî güvenliği ve yüksek menfaatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili Hükümet icapları için kullanılmak üzere Başbakanlık bütçesine konulan ödenektir. Kanunlarla verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yürüten diğer kamu idarelerinin bütçelerine de örtülü ödenek konulabilir. Örtülü ödenek, bu amaçlar dışında ve Başbakanın ve ailesinin kişisel harcamaları ile siyasi partilerin idare, propaganda ve seçim ihtiyaçlarında kullanılamaz. İlgili yılda bu amaçla tahsis edilen ödenekler toplamı, genel bütçe başlangıç ödenekleri toplamının binde beşini geçemez. 53 • Başbakanlık ve diğer ilgili idare bütçelerinde yer alan örtülü ödeneklerin kullanılma yeri, giderin kimin tarafından yapılacağı, hesapların tutulma ve kapatılma yöntemi, gideri yapanın değişmesi halinde yeni yetkiliye hangi belgelerin aktarılacağı Başbakan tarafından belirlenir. • Örtülü ödeneklere ilişkin giderler Başbakan, Maliye Bakanı ve ilgili Bakan tarafından imzalanan kararname esaslarına göre gerçekleştirilir ve ödenir. 54 Yüklenmeye Girişilmesi Yüklenme, usulüne uygun olarak düzenlenmiş sözleşme esaslarına veya kanun hükmüne dayanılarak iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması karşılığında geleceğe yönelik bir ödeme yükümlülüğüne girilmesidir. Bütçede yeterli ödeneği bulunmayan işler için yüklenmeye girişilemez. Yüklenme süresi malî yılla sınırlıdır. Harcama yetkilileri, tahsis edilen ödenekler dahilinde yüklenmeye girebilirler. Yüklenmeye girişilen tutara ait ödenekler saklı tutulur; başka iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması için kullanılamaz. 55 Ertesi Yıla Geçen Yüklenme Niteliğinden dolayı malî yılla sınırlı tutulamayan ve sürekliliği bulunan aşağıdaki iş ve hizmetler için; her iş itibarıyla, bütçelerinde öngörülen ödeneklerin yüzde ellisini, izleyen yılın Haziran ayını geçmemek ve yüklenme süresi on iki ayı aşmamak üzere, ilgili üst yöneticinin onayıyla ertesi yıla geçen yüklenmelere girişilebilir: 56 • Türk Silahlı Kuvvetlerinin yapım, onarım, etüt ve proje işleri, araştırma-geliştirme projeleri, giyecek ve yiyecek alımları, makine-teçhizat, silah-mühimmat-teçhizat alımlarıyla bunların bakım, onarım ve imalat işleri. • Yiyecek, yakacak, akaryakıt ve madeni yağ ihtiyaçları. • Temini ve korunması güç olan ilaç, aşı, serum ve tıbbi sarf malzemeleri. 57 • Süreli yayın alımı, taşıma, koruma ve güvenlik, temizlik ve yemek hizmetleri. • Taşıtların malî sorumluluk sigortası ile yurt dışından tedariki yapılan silah, silah-teçhizat ve mühimmat sevkinin her türlü riske karşı sigortalanması amacıyla yaptırılan nakliyat sigortası. • Makine-teçhizat, yol ve otoyol, bilgisayar ve haberleşme sistemlerinin bakım işleri; her türlü onarım işleri ile elektronik bilgi erişim hizmetleri. 58 • Emniyet Genel Müdürlüğünün giyecek alımları ile silah, mühimmat ve teçhizat alımları. • Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının etüt ve proje işleri, araştırma-geliştirme projeleri, makine, silah- mühimmat, teçhizat ve sistem alımlarıyla bunların bakım, onarım ve imalat işleri. Ancak süreli yayın alımı taşıma koruma-güvenlik- temizlik ve yemek hizmetleri için bütçelerinde ödeneklerin yüzde ellisinin aşılmayacağı hükmü Millî Eğitim Bakanlığı için aranmaz. 59 Bütçelerden Yardım Yapılması • Gerçek veya tüzel kişilere kanuni dayanağı olmadan kamu kaynağı kullandırılamaz, yardımda bulunulamaz veya menfaat sağlanamaz. Ancak, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir. • Bu yardımların yapılması, kullanılması, izlenmesi, denetlenmesi ve kamuoyuna açıklanmasına ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığınca hazırlanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. 60 BÜTÇE HAZIRLIK TAKVİMİ EYLÜL Kalkınma Bakanlığı’nca Hazırlanan Orta Vadeli Programın Bakanlar Kurulu tarafından onaylanarak resmi gazetede yayımlanması (En geç Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar) EYLÜL Maliye Bakanlığı’nca hazırlanan Orta Vadeli Mali Planın Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanarak R.G. yayımlanması (Eylül ayının 15 ine kadar) Maliye Bakanlığı’nca hazırlanan Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberinin R.G. Yayımlanması (Eylül ayının 15 ine kadar) Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanan Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberinin R.G. Yayımlanması (Eylül ayının 15 ine kadar) EYLÜL Maliye Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı ile tekliflerin görüşülmesi ( Eylül ayı sonu) EKİM Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı mali yılbaşından en az 75 gün önce BK. tarafından TBMM’ne sunulması (En geç 17 Ekim) Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmeleri (En fazla 55 gün) ARALIK Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmeleri devamı Genel Kurul görüşmeleri Bütçe Kanununun onaylanması ve kabulü Cumhurbaşkanınca onaylanması R.G. yayımlanması (Aralık ayı sonuna kadar) 61 Merkezi Yönetim Bütçe Takvimi - Eylül ayının ilk haftasına kadar; Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanan Orta Vadeli Programın Bakanlar Kurulunca kabul edilip, aynı süre içinde Resmi Gazetede yayımlanmasıyla başlar. - Eylül ayının on beşine kadar; Maliye Bakanlığı’nca hazırlanan Orta Vadeli Malî Plan Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanıp Resmi Gazetede yayımlanır. 62 - Eylül ayının on beşine kadar; Maliye Bakanlığı’nca: Bütçe çağrısı ve eki Bütçe Hazırlama Rehberi, Kalkınma Bakanlığı’nca: Yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi hazırlanarak, Resmi Gazetede yayımlanır. 63 - En geç Ekim ayının ilk haftası içinde; YPK’ da bütçe büyüklükleri görüşülür. - Merkezi Yönetim Bütçe Kanun tasarısı Mali yılbaşından en az 75 gün önce (17 Ekim’e kadar) Bakanlar Kurulunca TBMM’ ne sunulur. - TBMM Bütçe kanun tasarısının metnini maddeler, - Gider ve gelir cetvellerini kamu idareleri itibarıyla görüşür ve bölümler halinde oylar. - Aralık ayı sonuna kadar; - (Mali yılbaşından önce) Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Resmi Gazetede yayımlanır. 64 2015 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU (KANUN NO: 6583) BÜTÇE KANUNUNDA; İLK MADDEDE; ‘’ GİDER ’’, İKİNCİ MADDEDE; ‘’ GELİR ve FİNANSMAN ‘’, ÜÇÜNCÜ MADDEDE ; ‘’ DENGE ‘’ yer almaktadır. 1. Bütçe Dengesi Ödenekler toplamı ile tahmini gelirler toplamı arasındaki fark net borçlanma ile karşılanır. 65 2. Bütçe Düzeni BAĞLI CETVELLER Bağlı cetvellerin bazıları şunlardır; A Cetveli: Bütçe Kanunu ile verilen ödenekler (Gider Cetveli) B Cetveli: Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından ilgili mevzuata göre tahsiline devam olunacak gelirler (Gelir Cetveli) C Cetveli: Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelirlerine dayanak teşkil eden temel hükümler E Cetveli: Bazı ödeneklerin kullanımına ve harcamalara ilişkin esaslar H Cetveli: 10/02/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca verilecek 66 gündelik ve tazminat tutarları (Harcırah cetveli) Yurt İçinde Verilecek Gündelikler (2015 yılı) Memur ve Hizmetlilerden; Gündelik miktarı Ek göstergesi 8000 ve daha yüksek olan kadrolarda bulunanlar (43,00) Ek göstergesi 5800 (dahil) - 8000 (hariç) olan kadrolarda bulunanlar (40,00) Ek göstergesi 3000 (dahil) - 5800 (hariç) olan kadrolarda bulunanlar (37,50) Aylık/kadro derecesi 1-4 olanlar (33,00) Aylık/kadro derecesi 5-15 olanlar (32,00) 6245 sayılı Harcırah Kanununun 33. Maddesinin (b) fıkrasına göre verilecek gündeliklerin hesabında bu tutar esas alınır. 6245 sayılı Harcırah Kanununun 33. Maddesinin (b) ve (d) fıkralarına göre yatacak yer temini için ödenecek ücretlerin hesabında, gündeliklerin %50 artırımlı miktarı esas alınır. 67 İ Cetveli: Çeşitli kanunlara göre Bütçe Kanununda gösterilmesi gereken parasal sınırlar (5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 35. Maddenin 1. Fıkrası gereğince yapım işleri ile mal ve hizmet alımları kapsamında 2015 yılı için geçerli olmak üzere avans miktarı 1.150 TL olarak belirlenmiştir.) 68 K Cetveli: Ek ders, konferans ve fazla çalışma ücretleri ile diğer ücret ödemelerinin tutarları T Cetveli: 5018 sayılı Kanuna ekli (I) ve (II) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin yıl içinde edinebilecekleri taşıtların cinsi, adedi, hangi hizmetlerde kullanılacağı ile 05/01/1961 tarihli ve 237 sayılı Taşıt Kanununa tabi kurumların yıl içinde satın alacakları taşıtların azami satın alma bedellerini gösterir. 69 3. Gerektiğinde Kullanılabilecek Ödenekler - Personel giderlerini karşılama ödeneği - Yedek ödenek - Yatırımları hızlandırma ödeneği - Doğal afet giderlerini karşılama ödeneği Mevcut veya yeni açılacak tertiplere ödenek aktarmaya, Maliye Bakanı yetkilidir. 70 ANALİTİK BÜTÇE SİSTEMİ Analitik bütçe sınıflandırması ile; kamu harcamalarında verimliliğin, etkinliğin ve denetimin arttırılabilmesi, ekonomik verilerin daha ayrıntılı ve analize elverişli olarak tespit edilmesi maliye ve ekonomi politikalarının daha gerçekçi verilere dayalı olarak belirlenmesi, mali planların ve mali raporların uluslararası standartlara uygunluğu sağlanarak konsolide edilebilir hale getirilmesi, mali yapıda saydamlığın ve hesap verilebilirliğin gerçekleştirilmesiyle bütçe sisteminin daha şeffaf, fonksiyonel ve etkin duruma getirilmesi amaçlanmaktadır. 71 ÖDENEK DAĞILIMI 72 BÜTÇE KODLAMASI Bütçe kodlaması, Devletin Mali İstatistiklerinin daha düzenli, daha güvenilir, daha tutarlı analize ve ölçmeye elverişli şekilde tutulması amacıyla hazırlanmıştır. HARCAMALARDA KODLAMA: • KURUMSAL KODLAMA • FONKSİYONEL KODLAMA • FİNANSMAN TİPİ KODLAMA • EKONOMİK KODLAMA GELİRİN KODLANMASI; TERTİP: Kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi kodların bütün düzeyleri ile ekonomik sınıflandırmanın ilk iki 73 düzeyidir. Kurumsal Bütçeleme 2010 yılında yükseköğretim kurumlarının bütçeleme düzeyi farklılaştırılarak, harcama birimlerinin ayrı olarak gösterildiği birim (Başkanlık, Fakülte, Yüksekokul vb.) esaslı bütçeleme yerine ödeneklerin toplu olarak tertiplendiği kurum esaslı bütçelemeye geçilmiştir. Yükseköğretim kurumlarının bütçe teklifleri tek bir kurumsal kod altında kurumsal sınıflandırmanın III ve IV üncü düzeyinde (00.01 üst yönetim, akademik ve idari birimler) e-bütçe sistemine girilerek hazırlanmaktadır. 74 Kurumsal Sınıflandırmanın Genel Açıklamaları • Dört düzeyli ve sekiz haneli bir kodlama sistemi benimsenmiştir. • Birinci düzey, bakanlıklar ile anayasal olarak eşdeğer kurumları ve bütçe türlerini belirlemektedir. • İkinci düzey, birinci düzeyde tanımlanan yöneticilere karşı doğrudan sorumlu birimler ile bütçe türleri kapsamında yer alan kurumları ifade etmektedir. • Üçüncü düzey kodlar, ana hizmet birimleri gibi ikinci düzeye bağlı birimleri kapsar. • Dördüncü düzey kodlar, destek ve lojistik birimleri ile politikaları uygulayan birimleri tanımlar. 75 Sınıflandırmanın Genel Görünümü 76 Fonksiyonel Sınıflandırma • • • • • • Fonksiyonel sınıflandırma, devlet faaliyetinin türünü göstermek üzere tasarlanmıştır. Dört düzeyli ve altı haneli kod grubundan oluşmaktadır. Birinci düzey, devlet faaliyetlerini 10 ana fonksiyona ayırmaktadır. Ana fonksiyonlar, ikinci düzeyde programlara bölünmektedir. Üçüncü düzey kodlar ise nihai hizmetleri göstermektedir. Dördüncü düzey açılarak muhtemel ihtiyaçlar için boş bırakılmıştır. 77 Finansman Tipi Kodlama • • • Genel devlet tanımına giren bütün kurumları kavrayabilmek için ihtiyaç duyulmuştur. Harcamanın hangi kaynakla finanse edildiğini gösterir. Tek haneli koddan ibarettir. FİNANSMAN TİPİ KODLAR 78 Ekonomik Sınıflandırma • • • • Ekonomik sınıflandırma devlet faaliyetlerinin, milli ekonomi üzerindeki etkilerine göre gruplanmasıyla oluşturulmuştur. Devlet faaliyetlerinin, milli gelir ve piyasa ekonomisi üzerindeki etkilerinin ölçülmesini amaçlar. Altı haneli ve dört düzeyli kod grubundan oluşur Bütçe politikalarının seçici bir şekilde uygulanmasını sağlar. 79 01- Personel Giderleri; Kamu personeli ile kamu personeli gibi çalıştırılarak hizmetinden faydalanılan kişilere nakden yapılan ödemeleri kapsamaktadır. 02- SGK Devlet Primi Giderleri; Devletin işveren sıfatıyla SGK katkı payları bu bölümde izlenecektir. 03- Mal ve Hizmet Alım Giderleri; Faturalı olarak veya ilgili mevzuatına uygun şekilde belgelendirilerek alınan mal ve hizmet bedellerini kapsayacaktır. Bu bölüm, büro malzemesi alımları, kira, limitlere bakılmaksızın rutin bakım-onarım giderlerini, düşük değerli veya bir yıldan az kullanım ömrü olan ekipmanlar için yapılan ödemeleri kapsamaktadır. 80 06- Sermaye Giderleri; Sabit sermaye edinimleri, gayrimenkuller ya da gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan ve devlet mal varlığını artıran ödemelerdir. Bu ödemeler, her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenecek asgari limitin üzerinde olmalıdır ve kullanım ömürleri bir yıl veya daha uzun olmalıdır. 81 GELİRİN KODLAMASI GELİRİN EKONOMİK SINIFLANDIRILMASI (BİRİNCİ DÜZEY) 82 Öz gelir : Kurumun, faaliyetleri sonucu elde ettiği gelirler olup Örgün ve Yaygın Öğretimden elde edilen gelirler, İkinci Öğretimden elde edilen gelirler, Yaz Okulu gelirleri, Tezsiz Yüksek Lisans gelirleri, Sosyal Tesis İşletme gelirleri, Uluslararası Ortak Eğitim ve Öğretim Program Gelirleri, Uzaktan Öğretimden elde edilen gelirler, Uzaktan Öğretim Materyal gelirleri, Lojman kira gelirleri, Araştırma Projeleri gelirleri payı olarak özetlenebilir. 83 84 AYRINTILI FİNANSMAN PROGRAMININ(AFP) HAZIRLANMASI AYRINTILI FİNANSMAN PROGRAMI (AFP): 5018 sayılı Kanuna ekli (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan idareler tarafından hazırlanacak olan ve aylar itibarıyla yapabilecekleri harcama (tertip düzeyinde) ve tahsil edecekleri gelir miktarı ile net finansmanın kullanımına ilişkin gerçekleşme hedefini gösteren programı ifade eder. •BÜMKO tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda oluşan AFP formları vize edilerek idarelere gönderilir. •Yapılan vizelerin e-bütçede onaylanmasıyla bütçe ve harcama işlemleri yapılabilecektir. 85 Ayrıntılı Finansman Programı oluşturma ilkeleri Kamu idareleri finansman programı tekliflerini kesintili bütçe başlangıç ödeneklerine göre; - Uygulanmakta olan ekonomik program, - Önceki yıllar bütçe gider ve gelir gerçekleşmeleri ile AFP vize oranları, ilgili yıla devredebilecek nakit imkanları, - Teşkilat yapılarındaki değişiklikler, - Mevsimsel özellikler, - Harcamaların niteliği ve diğer özel durumları dikkate alarak hazırlarlar. 86 BÜTÇE İŞLEMLERİ Bütçe Kanununun resmi gazetede yayımlanıp yürürlüğe girmesini takiben bütçe uygulama süreci başlamaktadır. Ödenek serbest bırakma işlemi, revize işlemi, aktarma işlemi, ödenek devri, ödenek eklemesi işlemleri olarak sıralayabileceğimiz düzenlemeler 5018 sayılı bütçe işlemlerine kanunda ve yılı ilişkin Bütçe Kanunlarında yer almaktadır. 87 Bütçe; - Bütçe görüşmeleri öncesi harcama birimlerinin ihtiyaçlarının kurumlarca belirlenmesi sağlanır. - Toplulaştırılmış tertipler düzeyinde bütçe fişleri hazırlanır. Kurumsal düzeyde bütçe görüşmeleri yapılır. 88 Ödenek Gönderme İşlemleri - Birim detayında kullanılabilir bütçe ödenekleri, Ödenek Gönderme Belgesi düzenlemek suretiyle ilgili harcama birimlerine gönderilecektir E-Bütçede ödenek gönderme belgesi düzenlenmesi; - Tertibin kurumsal sınıflandırma bölümüne kanunda gösterilen torba/havuz tertip (38.16.00.01gibi) yazılacaktır. E-bütçede onaylanan ödenek gönderme belgeleri muhasebeleştirilmek üzere say2000i sistemine aktarılacak ve muhasebeleştirilerek kullanıcıların bilgisine sunulacaktır. 89 90 Serbest Bırakma İşlemi - Ayrıntılı Finansman Programı (AFP) yürürlüğe girmeden önceki dönemde, - Aylık harcamalara ilişkin genelgelerle düzenlenen harcama izinlerinin yetersiz kaldığı durumlarda, Ödenek kullanımına izin veren işlemdir Revize İşlemleri Ayrıntılı Finansman Programında (AFP) yıl içindeki gelişmeler neticesinde yapılacak her türlü değişiklik işlemini ifade etmektedir. Toplulaştırılmış tertipler düzeyinde Maliye Bakanlığı’nca vize edilen AFP’yi değiştirmeyen revizelerin tamamı kurum 91 yetkisindedir. Söz konusu işlemler; • Fonksiyonel, finansman ve ekonomik kodlar aynı olan tertipler arasında, • Toplulaştırılmış tertip düzeyinde yapılan AFP’de yer alan aylık toplamlar değiştirilmeden, Birim ödeneklerin aylara göre dağılımının karşılıklı olarak değiştirilmesi suretiyle yapılacaktır. 92 • Toplulaştırılmış tertipler düzeyinde Maliye Bakanlığı’nca vize edilen AFP’ye ilişkin revize işlemlerinin tamamı Maliye Bakanlığı tarafından sonuçlandırılır. • Söz konusu revize işlem AFP Birim Detaya yansıtılacaktır. • Yansıtma işlemi kurumlar tarafından gerçekleştirilmektedir. 93 Ödenek Ekleme İşlemleri • Gelir fazlası karşılığı ödenek kaydı, likit karşılığı ödenek kaydı, şartlı bağış ve yardımların ödenek kaydı ve diğer ödenek kaydı işlemleri kurumlar tarafından gerçekleştirilecektir. • Ekleme işlemlerinin tamamı toplulaştırılmış tertiplerdeki ödenekleri değiştirmektedir. • Ekleme işlemlerinin ödenek dağılımına yansıtılması işlemlerinin tamamı yine kurum tarafından gerçekleştirilmektedir. 94 Aktarma İşlemi Belirli bir tertibe tahsis edilmiş olan ödeneğin, - 5018 sayılı yasa, - Yılı merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer kanun hükümlerine dayanarak, bir tertipten düşülüp başka bir tertibe eklenmesi işlemidir. 95 96 Aktarma işleminin yapılabilmesi için; Aktarılacak ödeneğin, işlemin yapıldığı tarih itibarıyla; - Serbest, - Ödenek gönderme belgesine bağlanmamış, - Ön ödeme yapılmamış durumda olması, - 06-Sermaye Giderleri” kodunda yer alan ödeneklerle ilgili aktarma talebinde bulunulmadan önce “2015 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar’a” uygun olarak gerekli program değişikliklerinin yapılması gerekmektedir. 97 Aktarma İle İlgili Yasaklar - Personel Giderleri tertiplerinden - Aktarma yapılmış tertiplerden - Yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden, diğer tertiplere aktarma yapılamaz. 98 STRATEJİK PLAN, PERFORMANS PROGRAMI VE FAALİYET RAPORU Günümüzde kamu kesiminin içinde bulunduğu sorunlar dikkate alındığında kamu kuruluşlarının faaliyetlerini planlı bir şekilde yerine getirmelerinin önemi gittikçe artmaktadır. Kamu kuruluşlarının planlı hizmet üretmeleri, belirlenen politikaları somut iş programlarına ve bütçelere dayandırmaları gerekmektedir. Bu çerçevede “Stratejik Planlama” temel bir araç olarak gündeme gelmektedir. 99 Makro düzeyde belirlenen ulusal stratejiler ve kalkınma planları çerçevesinde kuruluşlarca hazırlanacak olan stratejik planları ile birlikte uygulama sürecinin etkinliğini arttırması ve kaynakların ölçülü kullanımına katkıda bulunulması söz konusudur. Bütçe, stratejik plan, performans programı ve faaliyet raporu arasındaki ilişki özünde performans esaslı bütçeleme ile ilgilidir. Söz konusu kavramlar performans esaslı bütçelemenin unsurlarıdır. 100 Stratejik planlamaya dayalı performans esaslı bütçeleme sistemi; stratejik plan, performans programı ve faaliyet raporu olmak üzere üç unsur üzerine kuruludur. Stratejik planlar; kurumların ileriye dönük misyon ve vizyonlarını ortaya koyarak kurumun orta ve uzun vadeli stratejik amaç ve hedeflerini belirlerken, performans programları; stratejik planda belirlenen stratejik amaç ve hedefler doğrultusunda kurumun bir mali yıldaki performans hedef düzeylerini, bu hedeflere ulaşmak için yürütülmesi gereken faaliyet ve projeler ile kurumun kaynak ihtiyacını, performans göstergelerini ortaya koyan ve kurumun bütçesine dayanak oluşturan belgelerdir. 101 Faaliyet raporları ise, kurumun performans programı uyarınca yürüttüğü faaliyet sonuçlarını, hedeflerden sapmaları ve sorumluluğunu nedenlerini içeren gerçekleştirmek hesap üzere verme hazırlanan raporlardır. 102 Stratejik Plan Kamu idarelerince; kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler belirlemek, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçme ve bu sürecin izleme ve değerlendirilmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle hazırlanan plandır. 103 Stratejik plan kamu idarelerince; kalkınma planları, programları ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde hazırlanmaktadır. Kuruluşun bulunduğu nokta ile ulaşmayı arzu ettiği durum arasındaki yolu bize stratejik plan tarif eder. Stratejik planlar ile kamu idareleri şu an nerede bulunduklarını, nereye gitmek istediklerini, gitmek istedikleri yere nasıl ulaşabileceklerini ve performanslarını nasıl takip edip, değerlendireceklerini ortaya koymaktadırlar. 104 105 Stratejik Planlama; • Sonuçların planlanmasıdır, • Değişimin planlanmasıdır, • Gerçekçidir, • Kaliteli yönetimin aracıdır, • Hesap verme sorumluluğuna temel oluşturur, Katılımcı bir yaklaşımdır 106 Performans Programı Ülkemizde performans esaslı bütçe uygulanmaktadır. Performans esaslı bütçeleme; Performansa göre kaynak dağıtmak değildir. Performans programları elimizdeki sınırlı kaynakları en etkin kullanmanın yollarını bulmak için hazırlanmaktadır. Performans esaslı bütçelemenin temel unsurları; Stratejik plan, performans programı ve faaliyet raporudur. 107 PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME Performans esaslı bütçelemenin temel amacı; mali saydamlık ve hesap verebilirliği sağlamak olup kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak üzere geliştirilmiştir. Bu amacı gerçekleştirmek üzere stratejik planlar, bu planların yıllık uygulamasını oluşturan ve yılı bütçesine temel oluşturan performans programları ve hesap verebilirliğin temel belgesi olan faaliyet raporları kullanılmaktadır. İdarenin faaliyetlerinin belirlenmiş hedef ve göstergeler ışığında yürütülmesi ve sonuçların bu hedef ve göstergelere dayalı olarak değerlendirilmesi bu bütçeleme sisteminin özünü oluşturur. Bu yaklaşım aynı zamanda kamu idarelerinde performansa dayalı bir yönetim anlayışının yerleşmesine yardımcı olur. 108 109 Faaliyet Raporları Kamu İdarelerinin; • Stratejik plan ve performans programları uyarınca yürütülen faaliyetlerini, • Performans hedeflerine ulaşma düzeyini, • Performans göstergelerinin seviye ve gerçekleşme durumu, • Hedeflere ulaşma düzeyinde ve göstergelerin sağlanamaması hallerinde oluşan sapmaların nedenlerini açıklayan, İdarenin genel ve mali bilgileri de içeren yıllık rapordur. 110 Faaliyet raporu performans esaslı bütçelemenin son basamağı olan başarının ölçülmesi ile ilgilidir. Performans temelde başarı anlamına gelmektedir. Faaliyet raporu da performans programı ile öncelikli olarak ele alınan amaç ve hedeflere ne derece ulaşıldığını performans göstergeleri yoluyla ölçmektedir. Performans programında amaç ve hedefleri ölçmek için belirlenen performans göstergeleri faaliyet raporlarında gerçekleşmeleri ile ortaya konulmaktadır. Mali saydamlık ve hesap verme sorumluluğunun en önemli unsurlarından olan faaliyet raporları bir yıllık bütçe uygulamasının sonrasında üst yöneticiler ve kendilerine bütçe ile ödenek tahsis edilen harcama yetkilileri tarafından hazırlanır. 111 Faaliyet raporlarının hazırlanmasındaki temel amaç, harcanan kamu kaynağının hedefleri ne derece gerçekleştirdiğini; kamu kaynağının etkili, ekonomik ve verimli kullanılıp kullanılmadığının ölçülmesidir. Performans esaslı bütçelemenin özünde stratejik plan ile belirlenen ve performans programları ile önceliklendirilen amaç ve hedeflere, faaliyet raporları ile ne derece ulaşıldığının ölçülmesi yatmaktadır. 112 (I) SAYILI CETVEL GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİ 1) Türkiye Büyük Millet Meclisi 2) Cumhurbaşkanlığı 3) Başbakanlık 4) Anayasa Mahkemesi 5) Yargıtay 6) Danıştay 7) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 8) Sayıştay 9) Adalet Bakanlığı 10) Millî Savunma Bakanlığı 11) İçişleri Bakanlığı 12) Dışişleri Bakanlığı 13) Maliye Bakanlığı 14) Millî Eğitim Bakanlığı 15) Sağlık Bakanlığı 16) Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 17) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 18) Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı 19) Kültür ve Turizm Bakanlığı 20) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 21) Avrupa Birliği Bakanlığı 22) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 113 23) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 24) Ekonomi Bakanlığı 25) Gençlik ve Spor Bakanlığı 26) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 27) Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 28) Kalkınma Bakanlığı 29) Orman ve Su İşleri Bakanlığı 30) Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği 31) Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı 32) Jandarma Genel Komutanlığı 33) Sahil Güvenlik Komutanlığı 34) Emniyet Genel Müdürlüğü 35) Diyanet İşleri Başkanlığı 36) Hazine Müsteşarlığı 37) Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı 38) Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu 39) Devlet Personel Başkanlığı 40) Türkiye İstatistik Kurumu 41) Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı 42) Gelir İdaresi Başkanlığı 43) Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü 44) Meteoroloji Genel Müdürlüğü 45) Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü 46) Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 47) Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu 48) Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 114 (II) SAYILI CETVEL ÖZEL BÜTÇELİ İDARELER A) YÜKSEKÖĞRETİM KURULU, ÜNİVERSİTELER VE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜLERİ 1) Yükseköğretim Kurulu 2) Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı 3) İstanbul Üniversitesi 4) İstanbul Teknik Üniversitesi 5) Ankara Üniversitesi 6) Karadeniz Teknik Üniversitesi 7) Ege Üniversitesi 8) Atatürk Üniversitesi 9) Orta Doğu Teknik Üniversitesi 10) Hacettepe Üniversitesi 11) Boğaziçi Üniversitesi 12) Dicle Üniversitesi 13) Çukurova Üniversitesi 14) Anadolu Üniversitesi 15) Cumhuriyet Üniversitesi 16) İnönü Üniversitesi 17) Fırat Üniversitesi 18) Ondokuz Mayıs Üniversitesi 19) Selçuk Üniversitesi 115 20) Uludağ Üniversitesi 21) Erciyes Üniversitesi 22) Akdeniz Üniversitesi 23) Dokuz Eylül Üniversitesi 24) Gazi Üniversitesi 25) Marmara Üniversitesi 26) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 27) Trakya Üniversitesi 28) Yıldız Teknik Üniversitesi 29) Yüzüncü Yıl Üniversitesi 30) Gaziantep Üniversitesi 31) Abant İzzet Baysal Üniversitesi 32) Adnan Menderes Üniversitesi 33) Afyon Kocatepe Üniversitesi 34) Balıkesir Üniversitesi 35) Celal Bayar Üniversitesi 36) Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi 37) Dumlupınar Üniversitesi 38) Gaziosmanpaşa Üniversitesi 116 39) Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü 40) Harran Üniversitesi 41) İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 42) Kafkas Üniversitesi 43) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 44) Kırıkkale Üniversitesi 45) Kocaeli Üniversitesi 46) Mersin Üniversitesi 47) Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi 48) Mustafa Kemal Üniversitesi 49) Niğde Üniversitesi 50) Pamukkale Üniversitesi 51) Sakarya Üniversitesi 52) Süleyman Demirel Üniversitesi 53) Bülent Ecevit Üniversitesi 54) Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 55) Galatasaray Üniversitesi 117 56) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Ahi Evran Üniversitesi 57) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Kastamonu Üniversitesi 58) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Düzce Üniversitesi 59) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 60) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Uşak Üniversitesi 61) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi 62) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Namık Kemal Üniversitesi 63) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Erzincan Üniversitesi 64) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Aksaray Üniversitesi 65) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Giresun Üniversitesi 66) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Hitit Üniversitesi 67) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Bozok Üniversitesi 68) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Adıyaman Üniversitesi 69) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Ordu Üniversitesi 70) (Ek: 1/3/2006-5467/5 md.) Amasya Üniversitesi 71) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi 72) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Ağrı Dağı Üniversitesi 73) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Sinop Üniversitesi 74) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Siirt Üniversitesi 118 75) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi 76) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Karabük Üniversitesi 77) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Kilis 7 Aralık Üniversitesi 78) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Çankırı Karatekin Üniversitesi 79) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Artvin Çoruh Üniversitesi 80) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi 81) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Bitlis Eren Üniversitesi 82) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Kırklareli Üniversitesi 83) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi 84) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Bingöl Üniversitesi 85) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Muş Alparslan Üniversitesi 86) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Mardin Artuklu Üniversitesi 87) (Ek: 17/5/2007-5662/9 md.) Batman Üniversitesi 88) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Ardahan Üniversitesi 89) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Bartın Üniversitesi 90) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Bayburt Üniversitesi 91) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Gümüşhane Üniversitesi 92) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Hakkari Üniversitesi 93) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Iğdır Üniversitesi 119 94) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Şırnak Üniversitesi 95) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Tunceli Üniversitesi 96) (Ek: 22/5/2008-5765/3 md.) Yalova Üniversitesi 97) (Ek: 1/4/2010-5979/4 md.) Türk-Alman Üniversitesi 98) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 99) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) Bursa Teknik Üniversitesi 100) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) İstanbul Medeniyet Üniversitesi 101) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi 102) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) Necmettin Erbakan Üniversitesi 103) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) Abdullah Gül Üniversitesi 104) (Ek: 14/7/2010-6005/2 md.) Erzurum Teknik Üniversitesi 105) (Ek: 31/3/2011-6218/2 md.) Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi 106) Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi 120 B) ÖZEL BÜTÇELİ DİĞER İDARELER 1) Savunma Sanayi Müsteşarlığı 2) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu 3) (Ek: 25/6/2009-5917/47 md.) Atatürk Araştırma Merkezi 4) (Ek: 25/6/2009-5917/47 md.)Atatürk Kültür Merkezi 5) (Ek: 25/6/2009-5917/47 md.)Türk Dil Kurumu 6) (Ek: 25/6/2009-5917/47 md.)Türk Tarih Kurumu 7) Türkiye ve Orta-Doğu Amme İdaresi Enstitüsü 8) Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu 9) Türkiye Bilimler Akademisi 10) Türkiye Adalet Akademisi 11) Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu 12) Karayolları Genel Müdürlüğü 13) Spor Genel Müdürlüğü 14) Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü 15) Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü 16) Orman Genel Müdürlüğü 17) Vakıflar Genel Müdürlüğü 18) Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü 19) Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 121 20) Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü 21) Türk Akreditasyon Kurumu 22) Türk Standartları Enstitüsü 23) Türk Patent Enstitüsü 24) Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü 25) Türkiye Atom Enerjisi Kurumu 26) Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı 27) Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı 28) GAP Bölge Kalkınma İdaresi 29) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 30) Kamu Denetçiliği Kurumu 31) Ceza ve İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu 32) (Ek: 21/9/2006-5544/31 md.) Meslekî Yeterlilik Kurumu 33) (Ek: 24/3/2010-5978/30 md.) Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı 34) (Ek: 28/12/2010-6093/14 md.) Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı 35) (Ek: 6/3/2011-643/13 md.) Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı 36) (Ek: 6/3/2011-643/13 md.) Konya Ovası Projesi Bölge İdaresi Başkanlığı 37) (Ek: 8/8/2011-649/60 md.) Doğu Karadeniz Projesi Bölge İdaresi Başkanlığı 38) (Ek: 11/10/2011-KHK-662/58 md.) Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 39) (Ek: 10/10/2011-KHK-658/12 md.) Türkiye Su Enstitüsü 40) (Ek: 11/10/2011-KHK-663/58 md.) Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu 41) (Ek:21/6/2012-6332/22 md.) Türkiye İnsan Hakları Kurumu 42) (Ek:19/11/2014-6569/40 md.) Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı 122 (III) SAYILI CETVEL DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR 1) Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 2) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu 3) Sermaye Piyasası Kurulu 4) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 5) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 6) Kamu İhale Kurumu 7) Rekabet Kurumu 8) Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu 9) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (IV) SAYILI CETVEL SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI 1- Sosyal Güvenlik Kurumu 2- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü 123 TEŞEKKÜR EDERİM hdsazak@anadolu.edu.tr 124 Hiç kimse başarı merdivenine elleri cebinde tırmanmamıştır. • J.KETH MOORHEAD 125
