ÜREME SİSTEMİ

ÜREME SİSTEMİ
HAYVANLARDA ÜREME
Tüm canlılar nesillerini devam ettirebilmek için eşeyli veya eşeysiz şekilde üreme
yaparlar. Hayvanlar aleminde üreme olaylarında türe özgü eşleşme davranışları görülür.
Kur yapma hareketleri vardır, eşleşme daha çok erkeğin çağrısıyla olduğu için erkeklerde
dişilere göre göz alıcı renkleri ve diğer bir çok yapıya sahiptir. Bir çok hayvan türünde eşleşme alışkanlıkları hayvanlar için tehlikeli ve olumlu sonuçlanan şekilleri vardır. Örn: Erkek örümcekler çiftleştikten sonra dişi tarafından yenir. Yılan balıkları eşleştikten sonra
evebeynleri ölür.
Hayvanlar aleminde genellikle eşeyli üreme gözlenir.Eşeyli üremede erkek ve dişi
bireyler gamet adı verilen üreme hücrelerini meydana getirir.Erkek üreme hücresine
sperm,dişi üreme hücresine yumurta denir.Bu hücreler mayoz bölünme ile meydana gelir.N kromozomlu erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşmesine döllenme oluşan hücreye
de zigot denir.Bu şekildeki üremeye de eşeyli üreme denir.Eşeyli üremede de gametler
oluştuktan sonra birbirini izleyen döllenme ve gelişme olayları gözlenir.
Hayvanlar aleminde döllenme suda ve karada yaşayanlara farklılık gösterir. Döllenme iki çeşittir. Bunlar iç döllenme ve dış döllenmedir.
A-DÖLLENME
1-İÇ DÖLLENME
Canlının vücut içinde meydana gelen döllenmedir. Çiftleşme organları ile erkek
üreme hücreleri (spermler) dişinin üreme kanalına nakledilir, dişi üreme sistemidir bulunan yumurta ile birleşerek döllenme sağlanır.
1-Genellikle karada yaşayan canlılarda gör
2-Üreme hücreleri dişi bireyin üreme sistemi içinde birleştiğinden döllenme olasılığı
fazlalaşmıştır.
3-Döllenmiş yumurtadaki embriyo gelişimin dişi bireyin içinde veya dışında görülür.
4-Çiftleşme organları kullanıldığından üreme hücresi sayısı azdır.
5- Evrimsel açıdan gelişilmiş canlılarda görülür.
6-İç döllenme sürüngenlerde, kuşlarda ve memelilerde görülür.
2-DIŞ DÖLLENME VE ÖZELLİKLERİ
Organizmanın dışında gerçekleşen döllenmelerdir. Dişi üreme hücreleri ile erkek
üreme hücreleri dışarıda döllenir. Balıklarda kabuklularda, yumuşakçalarda görülür.
1-Sadece suda yaşayan canlılarda görülür.
2-Döllenme olasılığını arttırmak için fazla sayıda üreme hücresi oluşturulur.
3-Döllenen yumurtadaki embriyo gelişimini suda tamamlar.
4-Sperm ve yumurtalar dışarıya bırakıldığından çiftleşme organlarını rastlanmaz.
5-Evrimsel açıdan geri olan canlılarda görülür.
6- O2 difüzyonla sudan alınır, CO2 ve atıklar difüzyonla suya verilir.
Emb.Gelişimi için gerekli besini vitellüsten sağlar Vitellüs bu canlılarda daha fazladır.
2
B-Gelişme
Zigot tek bir hücre olmasına rağmen ergin organizmada milyonlarca hücre vardır.
Zigottan ergin bir birey meydana gelmesine gelişme ve farklılaşma denir. Gelişme birbirini
izleyen hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma olaylarını kapsar.
1-Hücre bölünmesi: Zigottan sonra başlar ve mitoz ile hayat boyunca devam
eder.
2-Büyüme:Canlı maddenin miktarının artışı ile ölçülür organizmanın farklı kısımları
belirli dönemlerde hızlı büyür. Canlı yaşamında hızlı, normal ve yavaş evreler vardır.
3-Farklılaşma ve Organogenez ::Embriyodaki mitoz bölünmeler devam ederken,
şekil ve büyüklük yönünden değişikliğe uğrar bu olaya farklılaşma denir. Farklılaşma sonucu doku organ-sistem ve organizma meydana gelir.
1-Bölünme (Segmentasyon)
Gelişmenin ilk evresinde zigotun çok hızlı bir şekilde mitoz bölünme yapmasına
denir. Segmentasyon sonucu oluşan her hücreye blostomer denir. Bu bölünmeler vitellüs
miktarına bağlı olarak , segmentasyon şekilleri de farklı olur.
İlk bölünmelerde embriyonun büyüklüğü artmaz. Blostomerler her bölünmede biraz
daha küçülür. Bölünme esnasında yumurtadaki vitellüsün bir kısmı kullanıldığından embriyo zigottan daha küçüktür.
Memeli yumurtalarındaki vitellüs az olduğu ve sitoplazmaya eşit oranda dağıldığı
için blostomerlerin büyüklüğü eşittir. Embriyonun kütlesi döl yatağına tutunduktan sonra
artmaya başlar. Zigotta mitoz bölünmeler sonucu hücre artısı geometrik dizi şeklinde olur.
(2,4,8,16)Blostemerin büyüklükleri aynı olan her bir hücre topluluğuna marula denir.
Morulanın içindeki hücreler eriyerek embriyo içi boş top haline gelir. Buna blastula
denir. Blastula içindeki boşluğa blastosol (karın boşluğu) denir. Bu boşluk sonradan kaybolur. Hücre farklılaşması yoktur.
Blastosöl
1. karın boşluğu
Zigot
8’li blastomer
Morula
3
Blastula
2-Hücre Hareketi(Gastrulasyon)
Blastula oluşumundan bir süre sonra blastulanın alt kısmındaki hücreleri içeri doğru hareket eder ve içe doğru bir çökme meydana gelir.Bu çökme ile iki tabakalı bir embriyonun oluştuğu safhaya gastrulasyon bu durumdaki embriyoya da gastrula denir.Bu çökme alttan üstteki hücre tabakasıyla birleşene kadar devam eder ve iki tabakalı emriyo oluşur.
Gastrulasyon safhasında embriyonun içini örten tabakaya endoderm dışta kalan
tabakaya ise ektoderm denir.Sünger ve selonterler gibi hayvanlar bu iki embriyo tabakasından oluşur.
Gastrulasyonun başlamasıyla karın boşluğu ortadan kalkar , bütün gelişme bütün
gelişme boyunca kalıcı olan gastrula boşluğu=ilk sindirim boşluğu=arkenteron meydana
gelir.Dışarı açılan kısımada blostoper=ilk ağız denir.Gelişmenin daha sonraki safhalarında gastrasolden sindirim borusu , blastoperden anüs meydana gelir.
Derisi dikenlerle olan hayvanlarda blostoperden ağız oluşur.Derisi dikenliler ve insan
dahil tüm hayvanlarda blostoperden anüs oluşur.Ağız yeniden açılır.enbriyo bu durumda
iç içe bulunan iki boru şeklindedir.Sünger ve solenler dışındaki diğer çok hücrelilerde,ekaloderm ve endodermden başka üçüncü bir embriyonik tabaka olan mezoderm
meydana gelir. Mezodermin içindeki boşluğu solam=ikinci vücut boşluğu denir. Mezodermi yapan hücrelerin bir kısmı boşlukla mezenşım hücreleri olarak kalır. Embriyonun bağ
dokusu olarak kabul edilir. Mezenşım ve mezoderm çok yönlü farklılaşmaya elverişlidir.
Ektoderm
Mezoderm
Endoderm
Ektoderm
Endoderm
Gastrosöl
Blastosöl
İlk ağız
Blastopor
Mezoderm
4
+
Zigot
8’li blastomer
Morula
Blastosöl
1. karın boşluğu
Blastula
Gastrula
boşluğu
Blastosöl
İlk ağız
Blastopor
Farklılaşma ve iş bölümü
Mezoderm
Dokulaşma (Histogenez)
Ektoderm
Organlaşma (Organogenez)
Endoderm
Sistemler
Gastrosöl
Çok hücreli organizma
Mezoderm
5
3- Farklılaşma Organogenez
Gastrula safhasında embriyo tabakalarından dokuların meydana gelmesine histogenez organ ve sistemlerin meydana gelmesine organogenez denir.
Organogenez gittikçe gelişen;
Gen Faaliyeti
Hücrelerin hareketi
Hücreler arasında kümeleşme
Karşılıklı etkileşim
İle gerçekleşir.
Bu dört etken ile hücrelerin şekillenmesinde de değişimlere meydana gelir. Hücrelerin hareketi gastrulasyondaki gibi hücre gözleri şeklindedir. Hangi hücrelerin nereye gideceğini
Genlerin belirlediği sanılmaktadır. Organogenezin başında embriyonik tabakalar daha küçük hücre gruplarına ayrılır. Bu ayrılan hücreler çeşitli doku ve organları meydana getirmek üzere programlanmıştır. Hücreler bölünüp farklılaşarak organların taslaklarını oluşturur. Bazı organlar oluşurken hücrelerin bir kısmı bölünürken diğer kısımdaki hücreler ölürler ve böyleye şekil kazanırlar.
Kordalılarda organlaşma, embriyo yassı disk şeklindeyken notakord denilen sırt
ipliğinin oluşmasıyla başlar. Sonra sinir dokusunun ve sinir sisteminin gelişmesini sağlayan farklılaşma görülür, buna nörülasyon denir. Daha sonra diğer organ ve sistemler gelişir.
Ektoderm
Mezoderm
Endoderm
Ektoderm
*Sinir sistemi
*Göz merceği ve kornea
*Ağız, burun ve anüsün epitel örtüsü
*Üst deri (epidermis), ter
bezleri. saç, tırnak
*Duyu reseptörleri
*Dişin mine tabakası
*Adrenal medulla ,hipofiz
bezi
Mezoderm
Endoderm
*Kemik, kıkırdak ve kas dokusu
*Kan damarları ve kan dokusu
*Üriner sistem
*Üreme sistemi
*Lenfatik sistem
*Alt deri
*Adrenal korteks
*Karın zarı (periton)
*Sindirim kanalının epitel
örtüsü
*Trake, bronş ve akciğerlerin
epitel örtüsü
*Karaciğer , pankreas
*Tiroit, paratiroit bezleri
*İdrar kesesi
*Üretra
6
Embriyonik uyarılma (embriyonik indiksiyon)
Gastrula safhasında embriyo tabakasının karşılıklı etkinleşmesine denir. Bu konu ile ilgili en güzel açıklamayı Hans Spemann yapmıştır Spemann sinir sisteminin farklılaşması
ile ilgili deney yapmıştır. Şimdi bu deneyi açıklayacağım.
Deney:1
Üst ektoderm
çıkarılmış
Üst ektoderminden
parça çıkarılan embriyo kendini onarmış ve
sinir sistemi olmayan
iri baş gelişmiştir.
Havuz
suyu
Üst ektoderm parçası
havuz suyuna bırakılmış
Spemann bu sonuçlardan ektodermin sinir sistemine farklılaşması için embriyoya bağlı kalması gerektiğini düşünmüştür.
O’na göre farklılaşmaya neden
olan embriyonun başka bir parçasıdır.
Bu parçadan sinir
sistemi
gelişmemiştir.
Havuz
suyu
Deney:2
Üst mezoderm
çıkarılmış
Üst ektoderm
yama yapılmış
Havuz
suyu
Üst ektodermin altındaki mezoderm çıkarılmış
embriyoda sinir sistemi gelişmemiştedir.
Spemann ektodermin sinir hücrelerine farklılaşmasının mezodermin etkisiyle olduğu sonucuna ulaşmıştır. Daha sonra bu
sonuçlardan yola çıkarak mezoderm, ektoderm herhangi bir
parçasından da sinir hücresi
oluşturabilir düşüncesiyle üçü
Ncü bir deneyi düzenlemiştir.
Deney:3
Spemann bu deneyde üst mezoderm ektodermi etkileyerek,
onun sinir hücrelerine farklılaşmasına neden olduğunu göstermiştir.
Üst mezoderm
çıkarılmış
embriyo
Alt mezoderm
çıkarılmış
embriyo
Üst mezoderm alt
mezoderme
aşılanır
Embriyonun hem üst hem de
alt kısmında sinir sistemi gelişir.
7
Embriyonik indüksiyonun en güzel örneği gözdür. Şimdi bu gelişmeyi açıklayalım;
Gözün gelişmesi ön beyinden uzanan iki çıkıntıyla başalar. Bu yapılar ön beyinden dışarı
doğru optik kese olarak isimlendirilen iki çıkıntıyı meydana getirir. Bu iki çıkıntı ektoderme doğru büyür ve ektoderme değdiği yerlerde içe doğru çöküntü yapar bu çöküntülere
optik çukur (göz kadehi) denir Bu kısım ışığa duyarlı sinir tabakası, dışta retinanın tabakasını oluşturur.
Göz kadehinin sinirsel ektodermi, deri ektodermine temas etmesiyle mercek gelişmeye başlar. Bu temas engellenirse bu göz merceği oluşmaz oluşan mercek iris ile çevrilerek göz kadehinin içine gömülür. Gözün üzeri sert tabakayla örtülür. bu tabaka merceğin
önünde saydamlaşır ve gözün teşekkülü tamamlanır. Doğumdan hemen sonra görev yapabilir.
Retina Mercek
Oluşan
mercek
Ektoderm
Optik
sap
Optik
çukur
Kornea
Embriyonik Örtüler
İç döllenmenin görüldüğü canlılarda; kuş, sürüngen ve memelilerde embriyoyu koruma ve besleme görevi yapan üç çeşit zar vardır. Bu zarlar embriyodan meydana gelir.
Bunlar dıştan içe doğru koryon, allantoyis, amniyon zar ve vitellüs kesesidir.
8
Koryon
Embriyonun en dışındaki koruyucu zardır. Solunum organı olarak görev yapar. Kabuğa yapışık olup gaz değişimi yapar. Koryon memelilerde döl yatağına ince uzantılar yaparak plasentanın yapısına katılır.
Kabuk; Yumurtayı dış etkilerden korur. Gaz değişimini sağlayan delikler vardır.
Kuş ve sürüngenlerde bulunur.
Allantoyis
Embriyonun metabolizma artıklarının biriktiği yerdir. Balık ve kurbağa gibi dış döllenme yapan canlılarda burası yoktur. Sürüngen ve kuşlarda iyi gelişmiştir. Kan damarı
bulunur. Plasentalı memelilerde burası küçüktür. Sindirim borusunun dışarı doğru büyümesiyle oluşur. Allantoyis memelilerde göbek bağı oluşumuna katılır.
Amniyon;
En içteki embriyoyu dıştan çevreleyen zardır. Embriyo arasında sıvı vardır bu sıvı
embriyo ve zar tarafından sağlanır. Embriyoyu basınç, sıcaklık değişimi ve mekanik etkilerden korur. Dış döllenme yapan canlılarda allantoyisin görevini su yaptığı için amniyon
zarı ve sıvısı yoktur.
Vitellüs Kesesi;
Embriyonun besinini aldığı yerdir. Vitellüs miktarı canlıdan canlıya değişik olmasına rağmen embriyo gelişimini tamamlayıncaya kadar ona yeterli besini sağlar. Memelilerde miktarı azdır çünkü beslenme plasenta ile olmaktadır.
1.Balık Ve Kurbağalar: Balıklarda dış döllenme görülür. Kurbağalarda başkalaşım
geçirirler larvalar suda yüzdüğünden dış etkilere karşı karada yaşayanlardan çok daha
fazla etkilenirler. Balık ve kurbağa yumurtalarında; yumurta kabuğu, amniyon ve allantoyis bulunmaz. Kabuk bulunmadığından atık maddeler doğrudan dışarıya verilir.
2.Sürüngen ve kuşlar: Yumurtalarını karaya bırakırlar. Embriyo hareketi az olduğu
içi embriyoyu koruyan amniyon kesesi memeli hayvanlarındakinden küçüktür. Yumurtada
kabuk bulunur.
3.Keseli Ve Plasentalı Memeliler:
Embriyo anne uterusunda gelişir. Yumurta etrafında kabuk bulunmaz. Hamile olan memeli hayvan hareket ettiğinden embriyonun daha iyi koruması gerekir. Bu yüzden memelilerde amniyon kesesi çok geniştir. Memeli embriyonun beslenmesi ve boşaltımı anne tarafından yapıldığından vitellüs kesesi ile allantoyis memelilerde körelmiş halde bulunur.
Memelilerde embriyo ile anne uterusu arasında göbek bağı bulunur. Bu bağın yapısında
amniyon zarı körelmiş haldeki allantoyis ve vitellüs kesesi ile embriyoya ait atar damar ve
toplar damar bulunur.
Köpek balıkları, bazı yılanlar, bazı akvaryum balıkları, kertenkelelerin bazıları ve bazı
böceklerde yumurtalar döllendikten sonra dişinin üreme kanalında kalır. Yumurta içindeki embriyo burada gelişir. Anne vücudu embriyoya hiç besin sağlamaz. Yalnız koruyuculuk görevi yapar. Yavru kendi kendine yaşayacak hale gelince anne vücudundan ayrılır.
Gagalı memelilerde yumurta vitellüsludur. Yumurtalar anne vücudunda bir süre geçirdikten sonra dışarı atılır. Gelişim vücut dışında tamamlanır. Yumurtalardan çıkan yavrular
bir süre süt ile beslenerek anneye bağımlı kalır.Platipuslarda bu şekilde gelişme ve koruma görülür.
Memeli keselilerde yumurta ana vücutta kendi besininden yararlanarak gelişir. Anne
vücudu diğerlerinde olduğu gibi koruyucudur. Az miktarda vitellüs olduğu için yavrular tam
gelişmemiş şekilde doğar. Bu yavrular özel bir kesede korunur ve bu kesedeki süt bezleri
tarafından salgılanan sütle gelişimi tamamlar. En güzel örneği kangurular ve keseli ayılardır.
9
İNSANDA ÜREME SİSTEMİ
İnsanda iç döllenme görülür. Üreme organları erkek ve dişlerde ayrı incelenir çünkü birbirinden farklı görevleri vardır.
Erkek Üreme Sistemi:
Erkek üreme sistemi,
1-Testisler,
2-Erkek eşey organı
3-Yardımcı bezlerden
oluşur.
Testisler:
Spermlerin yapıldığı bezdir. Erkek üreme hücresine sperm denir. Testisler vücut
dışına doğru sarkan bir torba içinde bulunur. Bunun sebep spermler vücut ısısı içinde yaşayamazlar. Her testiste 1000 kadar çok ince ve kıvrımlı semini fer tüpçüleri ihtiva eden
yapılar vardır spermler burada yapılır. Bu tüpçülerin arasında eşeysel hormon salgılayan
hücreler vardır.
Hareket ve döllenme özelliği kazanmamış spermler semini fer tüpçülerine geçerek
Rete testis adı verilen kanalcıklar bölgesine oradan da döllenme ve hareket yeteneği kazandığı Epididimiş denilen yere gelirler. Spermler burada olgunlaşır olgunlaşmak için 18
saat ile 10 gün kalırlar.
Spermlerin esas olarak depolandığı yer vas deferens in belirli bir bölgesidir. Her
epididimiş vas deferens denilen bir kanal ile testis torbasından çıkarak karın boşluğuna
doğru idrar kesesi üzerinden geçip idrar kanalına açılır. İdrar kanlı idrar kesesini dışarıya
bağlayan bir tüptür ve erkek eşey organı ile dışarı atılır açılır.
Spermlerin seminal sıvı içindedir ve spermlerin dışarı atılmasını sağlar. Semi nal sıvı üç
ayrı bez torbasından oluşturulur. Bunlar idrar kanalı kenarında çift halde bulunan semi nal
kesecikler ve idrar kesesini iki yanında bulunan prostat bezleri ve erkek eşey organının
kaidesinde bulunan bir çift Cooper bezleridir.
10
Yardımcı Bezler:
Spermlerin hareketini kolaylaştıran sıvıların üretildiği bezleridir. Bunlar prostat, ve
Cowper bezleridir.
A-Seminal kesecik: Spermlerin yapıldığı keselerdir. Spermin hareketini ve beslenmesini kolaylaştırır.
B-Prostat bezi: Sperm ve idrarın ayrı ayrı çıkışını kontrol eder. Prostat sıvısı spermin yumurtayı döllemesi için uygun ortam hazırlar.
C-Cowper bezi: Diğer bezlerle beraber spermin hareketini ve beslenmesini kolaylaştırır.
Erkek Eşey Organı:
Spermlerin idrar ve yardımcı bezlerin meydana getirdiği sıvıların dışarı atılmasını sağlayan ve üremede çiftleşme organıdır.
Erkek Üreme Sistemini Kontrol Eden Hormonlar:
FSH: Semini fer tüpçülerin gelişimini uyarır. Bu tüycüklerde spermatogenez oluşumunu başlatır.
LH: Semini fer tüpçüleri arasındaki hücrelerden testosteron hormonunun üretilmesini sağlar. Testosteron ise erkeğe has özellik verir. Ayrıca spermetegonezin tamamlanmasını sağlar.
Bu hormonların herhangi biri az salgılanırsa sperm üretimi etkilenir.
DİŞİ ÜREME HÜCRESİ
Dişi üreme sistemini meydana getiren yapılar:
1-Yumurtalıklar(ovar yum)
2-Döllenme borusu
3-Rahim (Döl yatağı)
4-Vajina(Serviks)
olmak üzere kısımdan meydana gelir.
11
1-Yumurtalıklar (ovaryum):
Karın boşluğunun alt tarafında bulunan badem şeklinde bir çift organdır. Yumurta yumurtalıklardaki folikül denilen yapılarda mayozla meydana getirilir. Gamet ve eşey hormonu üreten
karma bir bezdir.( Östrojen ve progesteron ) Dişi bireyin hayati boyunca 300 bin kadar birincil
oosit meydana getirilir ve bunlardan üreme döneminde 300-500 kadarı kullanılır.
2-Döllenme Borusu=Follopi tüpü:
Yumurtalıkları rahmin üst kısmına bağlar. Ön ucu kirpikli huni biçimindedir Döllenme borusu yumurtalıklardaki foliküllerde olgunlaşan ve serbest kalan yumurtayı yakalar ve tüp içine iter. Yumurtanın döl yatağına taşınmasında görevlidir. Döllenme olayı burada gerçekleşir. Döllenen yumurta ilk bölünmeleri burada gerçekleştirir ve daha sonra döl yatağına geçer.
.
3-Rahim=Döl Yatağı=(Uterus):
İdrar kesesini altında karın boşluğunun alt bölgesinde kaslı bir yapıdır. Yumurta büyüklüğündedir.
İç yüzeyi bol kan damarlı mukus salgılayan, endometriyum denilen bir örtü ile kaplıdır. Döllenen
yumurtanın doğuma kadar geliştiği yerdir. Kaslı bir tüple dışarı atılır.
Anne atar damarı
Anne toplar damarı
Plasenta
Plasentanın
Plasentanın
anne tarafı
Fetüse ait kılcallar
Plasentanın
fetus tarafı
Göbek bağı
Anneye ait kan
Fetuse ait
atar ve toplar
damarlar
Göbek
Rahim
Göbek
atardamarı
Göbek
toplardamarı
kordonu
4-Vajina:Serviks:
Hem doğum kanalı hem de spermlerin dişinin vücuduna bırakan ve döllenmemiş yumurtanın döl
yatağında yeni oluşan dokuların dışarı atıldığı bir organ olarak görev yapar. Uretra ile bağlantısını yoktur. Dişilerde yumurta ve boşaltım atıkları ayrı ayrı açıklıktan dışarı atılır.
12
MENSTRUASYON DÖNGÜSÜ
Ovaryum (yumurtalık) ve buna bağlı olarak rahimde meydana gelen değişiklere denir. 4
evrede gerçekleşen ve 28 günde tamamlanır. Bu evreler ovaryumdan oluşan östrojen ve progesteronun etkisiyle olur.
Folikül Evresi: Olgunlaşmış yumurta hücresi yumurtalıkta bulunan çok sayıdaki foliküllerden birini içinde gelişir. Folikül büyür ve içi sıvı ile dolar. Bu sırda östrojen salgılanır. Östrojen
uterusta mitoz bölünmeyi hızlandırarak iç çeperin kalınlaşmasını kan ve mukus salgınsın artmasını sağlar. Yumurta hücresi olgunlaşarak döllenme özelliği kazanır. 10-14 gün sürer.
Ovulasyon Evresi: Hipofizden LH hormonun salgılanmasıyla folikül kesesi yırtılarak içindeki olgunlaşmış yumurta fol lop tüpüne (döllenme borusu) geçer. Rahimdeki kalınlaşma mukus
salgısı ve kan basıncı örtü devam eder. Bu olay döngünün ortasına rastlar. Döllenme isteği fazladır 12,16 gün sürer.
Korpus Luteum Evresi: Hipofizden LH salgılanmasıyla boşalan folikül kesesi yapı değişikliğine geçerek bir hormon bezine dönüşür. Bu bez hücreleri çok miktarda progesteron az miktarda östrojen salgılar. Bu sarı renkli yağ damlacıkları taşıyan lutein halini alır. Foliküllerden
meydana gelen bu yapıya Korpus luteum (sarı cisim) denir. Bu evrede çok miktarda salgılanan
progesteron rahmi embriyonun tutunup gelişmesi için hazırlar. Rahim büyür, iç çeper süngerimsi
bir yapı halini alır kılcal damarlar genişler kan miktarı ve mukus salgısı artar. Bu ever 10-14 gün
sürer. Yumurta döllenme borusundan rahim 4-5 günde geçer. Burada iki olay olabilir. Birincisi
döllenme ihtimali, ikincisi döllenmeme ihtimalidir.
DÖLLENME İHTİMALİ:
Bu evrede fol lop kanalındaki yumurta spermle karşılaşırsa döllenme olur ve oluşan zigot mitoz
bölünme ile hücresel kitleye dönüşür. Follop tüpündeki bu hücre kitlesinden alınan sinirsel uyartı
korpus luteum etkiler. Böylece yüksel seviyede progesteron salgısı devam eder. Bu yüksek miktardaki progesteron hipofizi etkileyerek FSH salgısını engellerken proloktin (LTH) salgısını başlatır. Böylece kişide hamilelik belirtileri başlar. Kanda progesteron miktarı uzun süre maksimumda kalırsa dişi üreme sisteminde su değişmeler meydana gelir.
1.Yumurta oluşur.
2.Uterus iç çeperinde kalınlaşma ve kan basıncı maksimum olur.
3.Menstrulasyon durur (Hamilelik başlar)
4.Göğüsteki süt bezlerinin yapımına başlanır.
DÖLLENME İHTİMALİ YOKSA:
Fol lop tüplerinde hücre kitlesi oluşmadığı için sinirsel uyartılar korpus luteumu etkilenmediğinden kor pus bozulmaya başlar. Döllenme olmazsa kişinin kanındaki progesteron seviyesi minimuma iner ve hipofizden FSH salgısı artmaya başlar. Dişi menstrulasyona aylık döngü, veya aybaşı evresine girer.
4-Menstrulasyon Evresi:
Döllenmemiş yumurtada korpus luteum bozulur ve progesteron salgısı azalır. Endometriyum dokusu parçalanarak döllenmemiş yumurtayla kanamalar şeklinde dişi bireyin vücudundan dışarı
atılır. Yaklaşık olarak 4-5– gün sürer.
13
Vücut
sıcaklığı
38
38
36,5
34
Hipofiz
hormonlarının
kandaki
eviyesi
Yumurtalık
hormonlarının
kandaki
eviyesi
K
a
n
Y
o
ğ
K
a
n
Y
o
ğ
Yumurtalığa ait
döngü
Hormonal
salgıya bağlı
olarak döl
yatağı
astarındaki
değişmeler
Menstrulaston
Gelişme fazı
Menstrulaston evresi
14
Korpus luteum oluşumu
DİŞİ ÜREME SİSTEMİNİ KONTROL EDEN HORMANLAR
Hipotalamus bölgesi tarafından salgılanan (RH) serbest bıraktırıcı faktör hipofizin
uyarır. Hipofizden salgılanan FSH, LH ve LTH hormonları dişi üreme sisteminin çalışmasını kontrol eder.
FSH=(Folikül Uyarıcı Hormon)
Yumurtalıklarda folikülün yumurtanın olgunlaşmasını sağlar. Foliküllerde gelişen yumurtalardan östrojen salgılanır ve bu da uterusun gelişmesini sağlar. Kanda östrojen yoğunluğu
arttığında hipofizimin FHS salgısı azalır ve LH hormonu miktarı artar.
LH=( Luteinlestirici Hormon)
Ovulasyonu sağlar. Parçalanmış folikülden korpus luteumu meydana getirir. Buda çok
miktarda pogesteron az miktarda östrojen salgılanmasına neden olur.
Kanda LH yoğunluğu düştüğünde progesteron yoğunluğu azalır.
LTH=(PROLAKTİN):
Korpus luteumun devamını bu da progesteron ve östrojen çıkışını devamını sağlar. Doğumdan sonra süt bezlerini gelişmesini ve süt salgısını artırır. Annelik içgüdüleri geliştirir.
Bu hormonların miktarları üreme evrelerini etkiler: Örneğin FSH çok salgılandığında LH
az ise folikül büyümesi olur. Kanda FSH en düşük LH çok fazla ise ovulasyon denir. Doğumdan önce östrojen ve progesteron süt salgısının yapılmasını sağlarken doğumdan
sonra bu salgı duru. Hipofizden LTH çıkışı başlar ve süt meydana gelir.
ÖNEMLİ NOTLAR:
Tüm omurgalı hayvanların erkeklerinde üreme ve boşaltım sistemlerin kanalı bitişiktir.
Memeliler hariç genellikle diğer hayvanlarda ürem + boşaltım + sindirim kanalları kloak
denilen tek bir delikle vücut dışına açılır. Bu yüzden erkeklerde kloaktan sperma + idrar +
dışkı çıkarken, dişilerden yumurta + idrar + dışkı çıkar.
Diğer omurgalı hayvanlardaki kloak yerine memelilerde anüs vardır. Anüs sindirim kanalının vücut dışına açılan sonudur ve sadece dışkı atılır.
Memeli erkeklerinde dışarı açılan iki açıklık vardır.
Memeli dişilerinde dışarı açılan 3 açıklık vardır.
Kuş ve sürüngenlerin dişilerinde yumurta kanalında iç döllenme ile zigot oluşur. Kloakta
ise yumurtanın etrafı kireçli bir yapı ile kabuğu oluşturur.
15
ÜREME
1) Döllenme nedir tarif ediniz?
2) Dış döllenmeyi açıklayınız?
3) İç döllenmeyi açıklayınız?
4) İç ve dış döllenmenin farklarını yazınız?
5) İç ve dış döllenmenin ortak özelliklerini yazınız?
6) Gelişmenin evrelerini yazınız?
7) Gelişme nedir tarif ediniz?
8) Ektoderm den gelişen yapıları yazınız?
9) Mezodermden gelişen yapıları yazınız?
10) Endodermden gelişen yapıları yazınız?
11) Embriyonik indüksiyon nedir açıklayınız?
12) Embriyonik örtüler nelerdir yazınız?
13) Amniyon sıvısının görevi nedir yazınız?
14) Vitellüs kesesinin görevlerini nedir yazınız?
15) Allantoyisin görevini yazınız?
16) Hangi canlılarda vitellüs miktarı azdır nedenini yazınız?
17) Hangi canlılarda allantoyis kesesi yoktur nedenini yazınız?
18) Dişi üreme sisteminin organlarını yazınız?
19) Dişi üreme sisteminin temel görevini yazınız?
20) Menstrual döngünün evrelerini yazınız?
21) Erkek üreme sistemini meydana getiren yapıları yazınız?
Erkek üreme sistemine yardımcı bezleri yazınız?
16
DOLDURMA TİPİ SORULAR
1) Erkek üreme hücresi ile dişi üreme hücresinin birleşmesine ………… oluşan hücrede
……….. denir.
2) Üreme hücrelerini dış ortamda birleşmesine ……………. canlının vücudu içinde birleşmesine ………. denir.
3) Zigot oluşumundan sonra zigotun hızlı bölünmelerine …………. denir.
4) Blastomerlerin dut şeklindeki görünümüne ……….. denir.
5)Hücre içinde iki veya daha fazla embriyonik tabakanın oluşturduğu evreye ………. evresi denir.
6) Embriyonik tabakaların doku ve organları meydana getirmesine ………. denir.
7) Embriyonun bütün örtülerini saran en dıştaki koruyucu zara ………. denir.
8) ………… ve ………… vitellüs miktarı fazladır.
9) …………. bezi idrar ve spermin aynı anda çıkmasını engeller.
10) …………….. hücreleri erkek cinsiyet hormonu olan testesteron salgılar.
11) Yumurtlama ve menstrual döngünün bitmesine ………… adı verilir.
12) Dişiden dişiye farklılık göstermesine rağmen ortalama 28 gün süren yumurtlama evresine ………… döngü denir.
13) …………. Yapan canlılarda allantoyis kesesi yoktur.
14) Canlılarda üreme ……….. Ve ………… dır.
17
1
Sertoli
2
Ovulasyon
evresi
3
Folikül evresi
4
FSH
5
Progesteron
6
LH
7
Koryon
8
Testosteron
9
Allantoyis
10
Vitellüs
11
Morula
12
Gastrula
1) Yukarıdakilerden hangisi spermlerin beslenmesi ve desteklenmesinde görev yapar.
( )
2) Döllenme ihtimalinin fazla olduğu evredir. (
)
3) Yukarıda ovulasyun evrenin oluşum sırası nasıldır (
)
4) Yukarıdaki hormonlarda hangileri dişilerde salgılanır. (
)
5) Yukarıdaki hormonlarda hangileri erkeklerde salgılanır. ( )
6) Yukarıdaki hormonlardan hangileri sadece erkeklerde salgılanır. (
7) Yukarıdaki hormonlardan hangileri sadece dişilerde salgılanır. (
)
8) Yukarıdakilerden hangileri embriyonun beslenmesini sağlar. (
9) Yukarıdakilerden hangileri embriyonun solunumunu sağlar. (
)
)
)
10) Yukarıdakilerden hangisi embriyonun metobolik atıklarının biriktiği yerdir. (
11) Yukarıdakilerden hangileri embriyonun içi dolu bir top şeklindeki halidir. (
Yukarıdakilerden hangileri hücrenin göç ettiği evrelerdir. (
18
)
)
)
1. İç döllenme yapan omurgalılarda,
I. Besin ve gaz alışverişinin plasenta ile
gerçekleştirme
II. Embriyo gelişiminin amnion sıvısı içinde
tamamlanma
III. Gametleri üreme organlarında meydana
ge-tirme
IV. Vitellüs ve allantoyis keselerini oluşturma
gibi özelliklerden hangileri ortaktır?
A) Yalnız II
B) I ve II
C) I ve IV
D) II ve III
E) II, III ve IV
6. Memelilerin erkek bireylerinde üretilen
I. FSH
II. LH
III. Testesteron
Hormonlarından hangileri, dişi bireylerde
de üretilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
4.
I. Kabuklu yumurta oluşturma
II. İç döllenme yapma
III. Embriyonİk gelişimini ana bireyin vücudu
içinde tamamlama
IV..Amniyon kesesi oluşturma
Yukarıdakilerden hangileri hem kuş, hem
memeli sınıfları-nın üremesinde görülür?
A)Yalnız II
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) II ve IV
9. Aşağıda verilen yapılardan hangisi karşısında verilen embriyonik tabakadan gelişmez?
A) Tırnak - Deri ektodermi
B) Göz merceği - Baş ektodermi
C) Kan damarları - Mezoderm
D) Akciğer - Endoderm
E) Karaciğer - Mezoderm
7. Menstruasyon periyodunun korpus luteum ev-resinde aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi-nin miktarında artış görü2. Aşağıdaki canlılardan hangisinin üre- lür?
mesinde, iç döllen-me ve dış gelişme gö- A) FSH-Östrojen
rülür?
B) FSH - Progesteron
A) Timsah
B) Kurbağa
C) Balina C) Progesteron - Östrojen
D) Hamsi
E) Kirpi
D) FSH-LH
E) LTH - Progesteron
3. Aşağıdakilerden hangisinde verilen
embriyonîk yapı karşısındaki canlının
8. I. Morula
embriyonik gelişimi sırasında oluşturulII. Blastula
maz?
III. Gastrula
A) Koryon - Balina
Yukarıda verilen embriyonik gelişim evB) Amnion zarı - Hamsi
relerinin hangilerinde sölom boşluğu ve
C) Vitellüs kesesi - Serçe
ilk ağız meydana gelir?
D) Allantoyis kesesi - Kertenkele
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) Plasenta - Yunus
D) I ve II
E) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi, plasentanın
özelliklerinden biri değildir?
A) Metabolik artıkları uzaklaştırma
B) Besin ve gaz alışverişini sağlama
C) Glikojen depolama
D) Artık maddeleri depo etme
E) Hormon üretme ve salgılama
10. Aşağıda verilenlerden hangisi memelilerde gerçekleşmez?
A) Embriyo oluşumu
B) Plasenta oluşumu
C) Mayoz bölünme
D) Dış döllenme gerçekleşmesi
E) Amniyon oluşumu
19
11. İnsanın embriyonik gelişimi sırasında hangisi görülmez?
A) Segrnentasyon
B) Krossing-over
C) Morula
D) Gastrulasyon
E) Protein sentezi
16. İnsan vücudunda görülen üreme
olaylarıyla ilgili olarak;
I. Döllenme
II. Oogenez
III. Spermatogenez
IV Ovulasyon
12. Yanda bir yumurta ve embriyonik örtüler verilenlerden hangileri dişi bireyde gergösterilmiştir.
çekleşir?
Embriyonik gelişim sırasında embri- A) I ve II
B) II ve III
yo kaç numaralı kısım İle beslenir?
C) I, II ve III
D) I, II ve IV
E) II, III ve IV
A) I
B) II
C) III
D) IV
17. Aşağıdaki hormonlardan hangisi erkek ve dişi bireylerde ortak olarak bulunmaz?
A) Östrojen
B) Prolaktin
C) Folikül uyarıcı hormon (FSH)
D) RF {relasing faktör)
E) Luteinleştirici hormon (LH)
E) V
13. Bitkilerde endospermin görevini hayvansal organizmalarda aşağıdakilerden
hangisi sağlar?
A)Vitellus
B)Amniyon
C) Karyon
D) Allantois
E) Kabuk
14.Aşağıda memeli üreme organlarında
gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir.
I. Mayoz bölünme
II. Hormon salgılanması
III. Gamet üretimi
IV Mitoz bölünme
verilenlerden hangileri yumurtalık ve testislerde görülür?
A) I ve III
B) II ve III
C) I, II ve III
D) II, III ve IV
E) I, II, III ve IV
15. Aşağıdaki yapılardan hangisi insanlarda erkek bireylerin üreme organlarında bulunmaz?
A)Epididimis
B) Vasdeferans
C) Korpusluteum
D) Seminüfer tüpleri
E) Cowper bezi
18. Aşağıdakilerden hangisi dış döllenmenin özelliği değildir?
A) Çok sayıda sperm oluşması
B) Çok sayıda yumurta oluşması
C) Karada yaşayan canlılarda da görülmesi
D) Gametlerin döllenme şansının düşük olması
E) Döllenmenin canlı dışında olması
19. Aşağıdakilerden hangisi insanda erkek ve dişi üreme sisteminin ortak gerçekleşmez?
A) Gamet oluşumu
B) Hormon üretimi
C) Mayoz bölünme
D) Döllenme
E) Mitoz bölünme
20. Hayvanların embriyonik gelişimi sırasında gerçek-leşen olayların gerçekleşme sırası hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Morula - Blastula - Gastrula
B) Blastula - Gastrula - Morula
C) Gastrula - Blastula - Blastula
D) Morula-Gastrula-Blastula
E) Blastula - Morula – Gastrula
20
21