İş Zekasının Temelleri: Veritabanları ve Enformasyon Yönetimi

Yönetim Bilişim Sistemleri
DİJİTAL İŞLETMEYİ YÖNETME, 12. BASIMDAN ÇEVİRİ
DERS 4B
İŞ ZEKASININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON
YÖNETİMİ
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Geleneksel Dosya Ortamında Veri Düzenleme
• Geleneksel dosyalama ortamı sorunları (farklı
bölümler tarafından ayrı ayrı tutulan dosyalar )
– Veri fazlalığı:
• Birden çok dosyada aynı verinin bulunması
– Veri tutarsızlığı:
• Aynı özniteliğin farklı değerlere sahip olması
– Program-veri bağımlılığı:
• Programdaki değişikliklerin program tarafından erişilen
veride değişiklik gerektirmesi
– Esneklik eksikliği
– Zayıf güvenlik
– Veri paylaşımı ve kullanırlık eksikliği
2
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Geleneksel Dosya Ortamında Veri Düzenleme
GELENEKSEL DOSYA İŞLEMİ
ŞEKİL 6-2
3
Dosya işlemede geleneksel yaklaşım kullanımı, bir ortaklıktaki her bir faaliyet alanını uzmanlaşmış
uygulamaları geliştirmek için cesaretlendirir. Her uygulama ana dosyanın bir altkümesi gibi olan özgün bir
veri dosyasına ihtiyaç duyar. Ana dosyanın bu altkümeleri veri fazlalığına ve tutarsızlığına, işleme katılığına ve
kaynakların boş yere depolanmasına neden olur.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
• Veritabanı
– Gereksiz verileri kontrol ederek ve verileri merkezileştirerek
pek çok uygulama sunar
• Veritabanı yönetim sistemi (VTYS)
– Uygulama programları ile fiziksel veri dosyaları arasında bir
arayüz gibi hareket eder
– Verinin fiziksel ve mantıksal görünümlerini ayırt eder
– Geleneksel dosya ortamının problemlerini çözer
•
•
•
•
4
Fazlalığı kontrol altına alır
Tutarsızlığı ortadan kaldırır
Programlar ile veriyi ayırır
Örgüte, veri ve veri güvenliğini merkezi olarak yönetme imkanı sağlar
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
ÇOKLU GÖRÜNÜMLÜ İNSAN KAYNAKLARI VERİTABANI
ŞEKİL 6-3
5
Tek bir insan kaynakları veritabanı, kullanıcının enformasyon gereksinimlerine bağlı olarak pek çok farklı veri
görünümlerini sağlayabilmektedir. Burada iki olası görünüm resmedilmiştir, bir tanesi sosyal yardım uzmanı
için, bir tanesi de işletmenin maaş bordrosu bölümündeki bir eleman için.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
MICROSOFT ACCESS
VERİ SÖZLÜĞÜ
ÖZELLİKLERİ
Microsoft Access,
veritabanındaki her bir
alanın boyutu, biçimi ve
diğer özellikleri ile ilgili
enformasyonları gösteren
basit bir veri sözlüğüne
sahiptir. Burada gösterilen
TEDARİKÇİ tablosundan
sağlanan enformasyondur.
Tedarikçi _Numarasının
solundaki küçük anahtar
simgesi onun anahtar alanı
olduğunu göstermektedir.
ŞEKİL 6-6
6
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
BİR SQL SORGU ÖRNEĞİ
ŞEKİL 6-7
7
Burada gösterilenler 137 veya 150 nolu parçalara göre tedarikçi seçmek için yapılan bir sorgunun
SQL tablolarıdır. Şekil 6-5’teki gibi aynı sonuçları olan bir liste oluştururlar.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
BİR ACCESS
SORGUSU
Burada gösterilen,
Şekil 6-7’deki sorgunun,
Microsoft Access sorgu
oluşturma araçları kullanarak
nasıl oluşturulacağıdır.
Sorgu için kullanılan tabloları,
alanları ve seçme ölçütlerini
göstermektedir.
ŞEKİL 6-8
8
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
• Veritabanları Tasarlama
– Kavramsal (mantıksal) tasarım: İş bakış açısından veritabanının özet
bir modelidir
– Fiziksel tasarım: Veritabanının doğrudan erişimli saklama aygıtında
nasıl düzenlendiğine ilişkindir
• Tasarım süreci şunları tanımlar
– Veri elemanları, gereksiz veritabanı unsurları arasındaki ilişkileri
– İhtiyaca göre veri elemanlarını gruplamanın en etkin yolunu,
uygulama programlarına olan gereksinimi
• Normalleştirme
– Gereksiz veri unsurlarının ve kullanışsız çoktan-çoka (many-to-many)
ilişkilerini en aza indirmek için verilerin karmaşık gruplaşmalarının
düzene sokulması
9
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
SİPARİŞE GÖRE NORMALLEŞTİRİLMEMİŞ İLİŞKİ
ŞEKİL 6-9
10
Normalleşmemiş bir ilişki tekrar eden grupları içermektedir. Örneğin; her bir sipariş için pek çok yedek parça
ve tedarikçi bulunabilmektedir. Sadece birebir uygunluk, sipariş numarası ve sipariş tarihi arasında vardır.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı
SİPARİŞTEN OLUŞTURULMUŞ NORMALLEŞMİŞ TABLOLAR
ŞEKİL 6-10
11
Normalleştirmeden sonra asıl SİPARİŞ ilişkisi dört küçük ilişkiye bölünmektedir. İlişki SİPARİŞİ sadece iki
öznitelikle geriye kalmaktadır ve İLGİLİ KALEM’in, Sipariş Numarası ve Parça Numarasını içeren birleştirilmiş
ve sıralanmış bir anahtarı vardır.
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• Veri ambarı:
– Pek çok farklı sistemden gelen güncel ve geçmiş verileri
depolar
– Enformasyonu işletme geneline kullanılmak üzere
birleştirir ve standart hale getirir, ancak veri değiştirilemez
– Veri ambarı sistemi sorgulama, analiz etme ve raporlama
araçları sunar
• Veri martları:
– Veri ambarının altkümesidir
– Özel bir kullanıcı kitlesi tarafından kullanılan özetlenmiş ve
oldukça odaklanmış işletme verisidir
– Genellikle tek bir konu alanı ya da bir iş kolu üzerine
odaklanır
12
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• İş Zekası:
– Kullanıcıların daha iyi kararlar vermesine yardımcı
olmak için büyük miktardaki veriyi birleştiren, analiz
eden ve erişime açan araçlardır
– Örneğin, Harrah’s Entertainment’ın müşterilerini,
kumar profillerini oluşturmak ve en karlı olanlarını
belirlemek için analiz etmesi
– Temel araçlar:
• Veritabanı sorgulama ve raporlama yazılımı
• Çevrimiçi çözümlemeli işleme (Online analytical
processing, OLAP)
• Veri madenciliği
13
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
ÇOK BOYUTLU VERİ
MODELİ
Şekil, ürün-bölge karşıtlığıdır.
Küpü 90 derece döndürürseniz
yüz, ürün karşısında güncel ve
tahmini satışları gösterecektir.
Eğer küpü tekrar 90 derece
döndürürseniz bölge karşısında
güncel ve tahmini satışları
göreceksiniz. Başka görüntüler
de elde etmek mümkündür.
ŞEKİL 6-13
14
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• Çevrimiçi çözümlemeli işleme (OLAP)
– Çok boyutlu veri analizini destekler
• Veriyi çok boyutlu olarak gösterir
• Enformasyonun her bir görünümü –ürün, fiyatlandırma,
maliyet, bölge veya zaman aralığı – farklı bir boyutu
temsil etmektedir
• Örneğin; haziran ayında, Batıda ne kadar temizleyici
satıldığını diğer bölgelerle kıyasla?
– OLAP, anlık sorgulara hızlı, çevrimiçi yanıt
verebilmeyi olanaklı kılar
15
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• Veri madenciliği:
– OLAP’a göre daha fazla keşfe dayalıdır
– Büyük veritabanlarındaki ilişkileri ve saklı örüntüleri
bulur ve gelecek davranışları tahmin ederek onlardan
kurallar çıkarır
– Örneğin; bire bir pazarlama kampanyaları veya karlı
müşterileri tanımlamak için müşteri verilerindeki
örüntüleri bulmak
– Veri madenciliğinden elde edilebilen enformasyon türleri
•
•
•
•
•
16
İlişkiler
Diziler
Sınıflandırma
Kümeleme
Öngörü
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• Tahmine dayalı çözümleme
– Veri madenciliği tekniklerini, geçmiş verileri ve
ileriki koşullara ilişkin varsayımları vakaların
sonuçlarını tahmin etmek için kullanır
– Örneğin; müşterinin bir öneriye karşılık verme
olasılığı
• Metin madenciliği
– Yapılandırılmamış büyük veri takımlarından (örn.,
saklanan e-postalardan) anahtar unsurları çıkarır
17
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
İş Performansını ve Karar Vermeyi Etkinleştirmek İçin
Veritabanlarını Kullanma
• Web madenciliği
– WWW’den faydalı örüntülerin ve enformasyonların
keşfedilmesi ve analiz edilmesi
• Örneğin; tüketici davranışını anlamak, web sitenin etkinliğini
değerlendirmek...
– Web içerik madenciliği
• Web sayfalarının içeriğinden elde edilen enformasyon
– Web kullanım madenciliği
• Web sunucusu tarafından kaydedilen kullanıcı etkileşim verisini
incelemektedir
18
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Kaynaklarını Yönetme
• Veri Kalitesini Sağlama
– Fortune 1.000’de yer alan işletmelerin
veritabanındaki kritik verilerin % 25’inden fazlası
eksik veya hatalıdır
– Veri kalitesi problemlerinin pek çoğu hatalı
girdiden kaynaklanır
– Yeni bir veritabanını uygulamaya koymadan
önce:
• Hatalı veriler tanımlanmalı ve düzeltilmeli
• Verileri düzenlemek için en iyi yordamlar
yerleştirilmeli
19
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011
Yönetim Bilişim Sistemleri
BÖLÜM 6: İŞ ZEKÂSININ TEMELLERİ:
VERİTABANLARI VE ENFORMASYON YÖNETİMİ
Veri Kaynaklarını Yönetme
• Veri kalitesi denetimi:
– Enformasyon sistemindeki verilerin tamlık seviyesi ve
doğruluğunu ölçen yapılandırılmış anket
• Veri dosyalarından örnekleri ya da
• Son kullanıcıların kalite algılarını araştırır
• Veri temizleme:
– Hatalı, eksik, yanlış biçimlendirilmiş veya gereksiz
verileri algılama ve düzeltmeye yönelik yazılımdır
– Birbirinden ayrı enformasyon sistemlerinde oluşan
farklı veri kümeleri arasındaki tutarlılığı güçlendirir
20
© Nobel Akademik Yayıncılık 2011