EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY The New Science of the Mind

PSY 329 EVRİMSEL PSİKOLOJİ
İnsan Zihninin Biyopsikolojik İncelenmesi
Bölüm 2
Giriş:
Modern Evrimsel Biyoloji
ile Modern Psikolojinin
Yeni Bir Sentezi
(Karl Grammer, 1996)
2
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
-
ayağınız
arabanızın lastikleri
3
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Adaptasyonların Kökenleri: Üç Kuram
1. Yaratılışçılık ya da Akıllı Tasarım (Creationism or Intelligent design)
Bilimsel bir kuram olarak ele alınmaz
... Test edilebilir değildir
... Araştırmacıların yeni hipotezler üretmelerine izin vermemiş, yeni
keşiflere yol açmamıştır
... Herhangi bir bilimsel açıklama sağlamaz
2. Tohumlama Kuramı (Seeding theory)
Güçlükler
... Elimizde güçlü kanıtlar yok
... Yeni herhangi bir keşfe yol açmamıştır
... Evrime ilişkin nedensel süreçler hakkında herhangi bir açıklama
getirememiştir.
4
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
3. Doğal Seçilim Yoluyla Evrim
Kuramın temel ilkeleri sayısız kere doğrulandı ve yanlış olduğu gösterilemedi.
Tasarım farklılıklarından kaynaklanan ayırımlı üreme laboratuvarda ve doğada ortaya kondu.
Doğal seçilim yoluyla evrim kuramı bilisel bir yaklaşımı ifade etmektedir...
1. bilinen olguları açıklamaktadır
2. yeni yordamalara yol açmaktadır
3. önemli bilimsel araştırma alanlarına rehberlik etmektedir
DOĞADAKİ MUAZZAM ÇEŞİTLİLİĞİ AÇIKLAYABİLEN YEGANE BİLİMSEL KURAMDIR.
5
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Evrimin Üç Ürünü
• ADAPTASYONLAR
• ADAPTASYONLARIN YAN-ÜRÜNLERİ
• RANDOM ETKİLER (ya da gürültü)
Philtrum
The epicanthal fold
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Adaptasyonlar evrimin en önemli
kaynağıdır.
Evrimin Üç Ürünü
(Alcock, 2009; Dawkins, 1982; Dennet, 1995;
Gould, 1997; Trivers, 1985; Williams, 1992).
• ADAPTASYONLAR
Kalıtsal olan ve güvenilir bir biçimde gelişen karakteristikler doğal seçilim
yoluyla meydana gelmiştir, çünkü bu karakteristikler evrimsel süreçte
popülasyonda var olan alternatif tasarımlara kıyasla yaşamkalım ve üreme
ile ilgili problemlerin çözümünde daha etkili bir rol oynamıştır.
Göbek kordonu
(umbilical cord)
7
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Evrimin Üç Ürünü
• YAN-ÜRÜNLER
Adaptif problemlerin çözümünde herhangi bir rolü bulunmayan, herhangi
bir işlevsel tasarıma sahip olmayan karakteristiklerdir; bir biçimde
adaptasyonlar ile bağlaşık bir biçimde gelişmişlerdir.
Göbek deliği
(belly button)
8
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Evrimin Üç Ürünü
• RANDOM ETKİLER (GÜRÜLTÜ)
Random etkiler, mutasyonlar, çevrede ani bir biçimde gelişen değişmeler ya
da gelişimsel evrelerde ortaya çıkan tesadüfi etkiler tarafından meydana
gelir.
Göbek
deliğinin
belirli bir
biçimde
olması
9
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Adaptasyon çeşitli tasarım özelliklerine «design features» sahip
özel bir tasarımdır «special design»
ETKİLİLİK/ YETERLİK (EFFICIENCY) (=problemi çözmede yeterli ve etkili olmak)
MAKUL MALİYET (ECONOMY) (=problemi ekonomik bir biçimde çözmek)
KESKİNLİK/ DAKİKLİK (PRECISION) (=tüm bileşen parçaların belirli bir amaca
uygun olarak çalışması)
GÜVENİRLİK (RELIABILITY) (=uygun bağlamında neyi mümkün kılmak üzere
tasarlanmışsa, o işlevi yerine getirmesi)
Bir adaptasyon bireyin yaşamkalım ve üremesine yardımcı olan bir mutasyon ile
başlayabilir.
10
İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ
Evrimsel Uyumlamanın Gerçekleştiği
Çevre ya da Biyolojik «Niş»
The Environment of Evolutionary Adaptedness (EEA)
(John Bowlby of attachment theory)
EEA bir adaptasyonun gelişmesinden sorumlu evrimsel dönem
boyunca gerçekleşen seçilim baskılarının istatistiksel bileşimi
(Tooby & Cosmides, 1992).
SEÇİLİM GÜÇLERİ
ADAPTIVE
PROBLEMS
11
EP’de Evrimsel Analiz Düzeyleri
Evrimsel Hipotezler Geliştirme ve Test Etmede İki Strateji
Strategy 1: Kuram-temelli ya da «Top-Down» Strategy
Strategy 2: Gözlem-temelli ya da «Bottom-Up» Strategy
Adım 1: Var olan kuramdan bir hipotez
türet
Adım 1: Yapılan (iyi bilinen) bir gözlem
temelinde uyumlama işlevine ilişkin bir
hipotez geliştir
Adım 2: Hipotez temelinde yordamalarını Adım 2: Hipotez temelinde yordamalarını
test et
test et
Adım 3: Elde ettiğin görgül bulguların
yaptığın yordamalarla tutarlıolup
olmadığını değerlendir.
Adım 3: Elde ettiğin görgül bulguların
yaptığın yordamalarla tutarlıolup
olmadığını değerlendir.
12
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Her Bir Türün Bir Doğası Vardır
13
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
İnsanlar Buna Bir İstisna Oluşturmaz!
14
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
İnsanlar Buna Bir İstisna Oluşturmaz!
Doğal Seçilim Yoluyla Evrim, insan doğasının temel
bileşenlerini üretme becerisine sahip bilinen tek nedensel
süreç olduğuna göre, tüm psikolojik kuramlar açık ya da
örtük olarak evrimseldir.
15
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların (EPM = Evolved Psychological
Mechanisms) Tanımı
1. Bir EPM türün yaşamkalım ve üreme başarısıyla ilgili olarak evrimsel
tarihçesinde karşılaştığı özgül (specific) bir problemi tekrarlayan bir
biçimde çözdüğü için bu formda karşımıza çıkar.
2. Bir EPM bilginin sadece dar bir dilimini kulanacak biçimde
tasarlanmıştır.
3. Bir EPM’nın girdisi (input) organizmaya belirli bir adaptif problemle
karşı karşıya olduğunu söyler.
4. Bir EPM’nın girdisi karar verme kurallarına dönüştürülerek çıktı
(output) halini alır.
5. Bir EPM’nın çıktısı bir fizyolojik aktivite olabilir, diğer psikolojik
mekanizmalara girdi olabilir ya da gözlenebilen bir davranış olarak
kendisini gösterebilir.
6. Bir EPM’nın çıktısı özgül bir adaptif probleme çözüm olarak
yönlendirilir (bu çözümler optimal olmadığı gibi, güncel de
16
olmayabilir).
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların (EPM) Tanımı
Bir EPM organizmadaki bir yordamlar setini ifade
eder, bunlar belirli bir adaptif roblemin çözmüne
tarihsel olarak yardım etmiş tasarımlardırdır; belirli
bir bilgi dilimini alır, karar verme kuralları üzeriden
çıktıya dönüştürürler.
INPUT
Decision Rules
IF
THEN
OUTPUT
17
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların Önemli Özellikleri
EPM’lar zihne şeklini vermede keyfi olmayan ölçütler sağlarlar
FONKSİYON
EPM’lar probleme özgü olma eğilimindedirler.
(«genel adaptif problem» diye bir şey yoktur (Symons, 1992))
İnsanlar çok sayıda evrilmiş psikolojik mekanizmaya sahiptir.
EPM’ların özgüllüğü, karmaşıklığı ve sayıca çok olması insanlara
davranışsal esneklik sağlar.
Alana-özgü (domain-specific) olmayan EPM’lar.
18
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
19
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
Kıskançlık
Nasır oluşumu
21
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
22
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
Ensest Kaçınması (LEARNED INCEST AVOIDANCE):
İnsanlar yakın genetik yakınları ile cinsel ilişkiden kaçınmayı öğrenirler.
Tat İtinmesi (LEARNED FOOD AVERSIONS): İnsanlar toksin içeren yiyeceklerden
kaçınmayı öğrenirler.
Prestij Kazanma (LEARNED PRESTIGE CRITERIA): İnsanlar içerisinde
bulundukları yerel kültürden hangi davranışların statü ve prestijlerini
yükselteceğini örenirler.
23
INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ
Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar
24
EVRİMSEL HİPOTEZLERİN TEST EDİLMESİNDE YÖNTEM
Yöntemler
Veri Kaynakları
•
Farklı türleri karşılaştır
•
Arkeolojik kayıtlar
•
Kültürlerarası karşılaştırmalar yap
•
Avcı-toplayıcı toplumlardan gelen veriler
•
Fizyolojik ve beyin görüntüleme tekniklerini kullan
•
Gözlemler
•
Genetik yöntemleri kullan
•
Öz-raporlar
•
Türlerin dişi ve erkeklerini karşılaştır
•
Yaşam tarihçesi kayıtları, kamu arşivleri
•
Tür içerisindeki farklı bireyleri birbirleriyle karşılaştır
•
İnsan ürünleri
•
Aynı bireyleri farklı bağlamlarda karşılaştır
•
Deneysel yöntemleri kullan
25
Kısa-süreli eşleşme için
fizyolojik kanıtlar
o
Testis boyutu/ Sperm miktarı
0.079
0.048
0.269
0.018
İnsan erkeğinde testisler şempanze testislerinden daha küçük olmasına karşın, gorillanın testislerinden daha
büyüktür (Dunsworth, 2007)
Keçiler
o
Kaya tırmanışçıları
o
Ağaçlarda dolaşanlar
o
Mera keçileri
ADAPTİF PROBLEMLERİN SAPTANMASI
• Modern Evrimsel Kuramın Rehberliği
• Evrensel Insan Yapılarının Rehberliği
• Geleneksel Topluöların Rehberliği
• Paleoarkeoloji ve Paleoantropoloji alanlarının Rehberliği
• Halihazırdaki Mekanizmaların Rehberliği
• Görev Analizlerinin Rehberliği
28