ayrımcılık

ÖNYARGILAR
ve
GRUPLARARASI İLİŞKİLER
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
sorular... sorular ... sorular...
Bunca eşitlik söylemine ve yasalara
rağmen toplumdaki gruplara eşit
davranılıyor mu? Çoğunluk ile aynı
fırsatlara sahip mi?
 Bir iş için sizden daha az nitelikli birinin
sadece engelli olduğu için tercih edilmesi
durumunda ne hissedersiniz?

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
sorular... sorular ... sorular...
Heveslerinizin engellendiği veya sert ve
baskıcı baskıcı bir aileden geliyorsanız
engellenme ve öfkenizi zaman zaman
diğer hedeflerden çok, azınlık sosyal
gruplara yönlendirme eğilimi
oluşturabileceğinizi düşünür müsünüz?
 Çoğu toplum önyargı ve ayrımcılığı kabul
edilemez görür, ama önyargılar hâlâ niçin
sürer?

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargının doğası ve boyutları
Diğer insanları “insan saymama”
 Neden?

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargının doğası ve boyutları

Önyargı,
sosyal bir kavramdır. Çünkü,
 sosyal
gruplara yöneliktir.
 Üyesi olduğumuz gruplar içinde gelişir.
 Gruplararası ilişkilerin tarihsel koşulları ile
ilişkilidir.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargı nedir?

“Herhangi bir gruptan kişiye sadece o
gruba ait olması nedeniyle gösterilen
muhalif ya da düşmanca bir tutum" (Allport,
1954)

“Bir gruba veya üyelerine yönelik haklılığı
kanıtlanmamış bir tutum”
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargı bir tutumdur.
Bilişsel  Bir dizi inanç
 Duygusal  Güçlü olumsuz duygular
 Davranışsal  Olumsuz davranış veya
davranış niyeti

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargı-davranış ilişkisi

Önyargının davranışa dönüşmesi:
ayrımcılık (discrimination)
 herhangi
bir kişinin önyargılı olduğu kişi ya da
gruplara yönelik olarak gösterdiği olumsuz
davranıştır.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Ayrımcılık olmadan önyargı olabilir
mi?
Her önyargının davranış yönü var ama her
zaman gösterilmez (?!).
 Önyargı olsa da davranış olmayabilir ama
...
 Ayrımcılık varsa önyargı var.

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
En hafiften şiddetliye doğru ayrımcı
davranışlar (Allport, 1954)
1. Karşı olmayı ifade etme
2. Uzak durma
3. Ayrımcılık
4. Fiziksel saldırı
5. Yok etme
Genocide.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargı-davranış
Önyargının şiddeti davranışa nasıl
dönüşeceğini belirler.
 Önyargı herhangi bir şekilde bir kez
davranışa dönüştükten sonra, bireyin daha
şiddetli başka ayrımcı davranışlar yapması
kolaylaşır.

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Bazı önyargı kategorileri
Cinsiyet, etnik grup, yaş, cinsel tercih,
fiziksel ve ruhsal hastalıklarla ilgili
önyargılar vardır.
 Cinsiyetçilik (sexism)
 Yaşçılık (ageism
 Irkçılık (racism)

Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
 Cinsiyetçilik

İnsanların cinsiyetine dayanan önyargı ve
ayrımcılık
Cinsiyetçi değilim ama
kadınları kendileri için
uygun sporlarda
yarışırken izlemeyi tercih
ederim.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
mmm.. mesela
öğle yemeği
yaparken!

Yaşçılık
 İnsanların
yaşlarına dayanan önyargı ve
ayrımcılık
http://filipspagnoli.files.wordpress.com/2009/07/ageism.jpg
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
IRKÇILIK

“Kişinin diğer -bazı- ırkların kendi ırkından
daha aşağı olduğuna dair sahip olduğu bir
inanç"
 Irk
– etnik grup
 Irkçılık – etnosentrizm
Kurumsal ırkçılık
 Kültürel ırkçılık
 Sembolik ırkçılık

Doç.Dr.Hacer HARLAK
Ayrımcılık biçimleri

Yardım etmeye gönülsüzlük
 Diğer
gruplara toplumdaki konumlarını geliştirmeleri
için yardım etmeye pasif olarak gönülsüzlük
göstermek ya da aktif olarak çabalarını azaltmak
 Göstermelik ödün verme (Tokenism)
 Bir azınlık grubunun üyelerine yönelik göreli olarak
küçük veya önemsiz olumlu eylemlerde bulunmak

Tersine ayrımcılık
 Göstermelik
ödün vermenin uç bir biçimi. Bir azınlık
grubunun aleni bir şekilde lehine önyargılı olduğunu
göstermek.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların bazı etkileri

Sosyal damga
 İnsanların
ait oldukları grup hakkında olumsuz sosyal
değerlendirmelerde bulunmaya aracılık eden grup
özellikleri
 Görünür/örtülü (saklanması mümkün) damgalar

Irk, cinsiyet ve şişmanlık, homoseksüellik, bazı hastalıklar,
bazı ideolojiler, dini üyelikler.
 Kontrol edilebilir (?!) damgalar
 Tayin edilmiş olandan ziyade seçilmiş: şişmanlık, sigara
tiryakiliği, homoseksüellik
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların bazı etkileri

Benlik değeri, benlik saygısı, ve psikolojik
iyi olma
 Kendisi
hakkındaki duygular ve
değerlendirmeler.
 Bazı insanlar damgalanmış bir gruba ait
oldukları için düşük benlik saygısına sahip
olabilirler.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların bazı etkileri

Stereotip tehdidi
 Diğerlerinin
bizi, grubumuz hakkındaki
olumsuz stereotipe dayanarak yargılayacağı
ve bize ona göre muamele edeceği ve bizim
de davranışlarımızla bu stereotipleri
istemeyerek de olsa doğrulayacağımız
duygusu.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların(5) bazı etkileri
Bu tutumlar ve treytler
baskın grupların
alıştıkları önyargıları
rasyonalize etmeleri için
temel sağlar
(1)
Baskın grupların
geleneksel önyargıları
(4)
İletişim eksikliği sosyal
değerleri paylaşmayı
önler ve baskın grupların
hoşlanmadığı treyt ve
tutumlara yol açar
(2)
Dezavantajlı azınlık
gruplarının bu önyargılardan
çıkan sınırlı sosyoekonomik "yaşam şansları"
(3)
Dezavantajlı
azınlıkların düşük
statüsü nedeniyle
gruplar arasında
azalan iletişim
Kısrdöngü: Başarısızlık ve dezavantaj
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların bazı etkileri

Nedenleri açıklamada (atıflarda) belirsizlik
 Damgalanmış
bireyler, diğerlerinin kendilerine
karşı davranışlarının nedenlerine karşı aşırı
hassasiyet gösterme eğilimindedirler.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362

Kendini gerçekleştiren kehanet
 Stereotipik
bir inanç o inancı doğrulayan ve
maddi gerçeklik yaratabilir.
 Rosenthal and Jacobson’un (1968) çalışması:
Pygmalion in the classroom.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Önyargıların bazı etkileri

Şiddet ve soykırım
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
İnsanlar niçin önyargılıdır?

Maruz kalma etkisi (Zajonc, 1968)
 Bir
grupla doğrudan deneyim önyargılı olmaya
yolaçabilir.
 Önyargılar ana-babalardan, kitle iletişim
araçlarından öğrenilebilir.

Önyargının kuramsal açıklamaları
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
İnsanlar niçin önyargılıdır?

ÖNYARGILARI AÇIKLAMAYA ÇALIŞAN
KURAMLAR
 Engellenme-Saldırganlık
ve diğ., 1939)
(günah keçisi) Kuramı (Dollard
 Otoriteryen
Kişilik Kuramı (Adorno ve diğ., 1950)
 Dogmatik kişilik kuramı (Rokeach, 1960)
 Sağcı otoriteryenizm (Altemeyer, 1988, 1994, 1998)
 Sosyal baskınlık kuramı (Pratto, 1999; Pratto et al., 1994; Sidanius &
Pratto, 1999)
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362

Engellenme-Saldırganlık (günah keçisi)
Kuramı (Dollard ve diğ., 1939)
 “Her
engellenme saldırganlığa yolaçar, her
saldırganlık engellenmeden kaynaklanır.”
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Engellenme Kaynakları (Allport, 1954)
1.
Kişisel
Örn. fakirlik, sağlık sorunları
2.
Aile içindeki yaşantılar
Örn. çocukluktaki kötü yetiştirme yöntemleri
3.
Günlük yaşamda bulunulan farklı ortamlar
Örn. okul, işyeri
4.
Daha geniş çerçevede ülkedeki ortam
Örn. rekabetçi kültür, ülkelerarası savaşlar
“Günah Keçisi” Anlayışı

Yaşamı boyunca çeşitli engellenmeler yaşamış kişi,
azınlık gruplarına karşı şiddet gösterebilir. Özellikle
ekonomik açıdan sıkıntılar yaşanan toplumlarda, toplum
içindeki belli gruplar sıkıntının sorumlusu olarak görülür.

Yani, birey/grup, farklı bir bireyin/grubun ya da birtakım
koşulların neden olduğu öfke ve saldırganlık için hedef
haline gelir  günah keçisi (yer değiştirmiş
saldırganlığın hedefi)
Doç.Dr.Hacer HARLAK

Otoriteryen Kişilik kuramı
(Adorno, Frenkel-Brunswik, Levinson ve Sanford, 1950 )
 Sadece önyargılı kişiliği olan insanlar önyargılıdır.
 Otoriteryen kişilik özellikleri
 Otorite figürlerine saygı ve hürmet
 Hiyeraraşik sıra ve statü takıntısı
 Öfke ve kinini daha zayıf olanlara yöneltme eğilimi
 Belirsizliğe ve bulanıklığa tahammülsüzlük
 Katı bir şekilde tanımlanmış bir dünya ihtiyacı
 Yakın/mahrem ilişkilerde problemler
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362


Bu kişilik özelliklerinin çocukluk yaşantılarıyla
ilişkili olduğu varsayılır.
Ana-babası, duygusal bağlılık ve itaati sağlamak
üzere oldukça sert ve disiplinli bir çocuk
yetiştirme tarzı benimseyen çocuklar anababalarından karşı hem sevgi hem de nefret
ettikleri bir belirsizlik geliştirirler. Bu belirsizlik ve
onun yarattığı duygular bastırılır ve daha zayıf
olan diğerlerine doğru yer değiştirir.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
 Bu
teorinin temelinde psikoanalitik ve
Marksist bakış açısı vardır.
 Yahudi
Karşıtlığı, Genel Etnosantrizm, Faşizm
ölçekleri geliştirilmiştir.
 Araştırmaların yöntemi ve ölçeklerdeki
psikometrik sorunlar nedeniyle çok
eleştirilmiştir.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Dogmatizm ve kapalı zihin (Rokeach,
1960)

İki kuramın odak noktası farklıdır:
 Otoriteryen
Kişilik Kuramı  ideolojinin
(inançların) içeriğine
 Dogmatik Kişilik Kuramı  İnançları
benimseyen insanların bilişsel tarzına
odaklanır.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362


Dogmatizm katı ve tahammülsüz (esnek
olmayan), insanları önyargılı olmaya yatkın kılan
bir bilişsel tarzdır
Bir dogmatik (closed-minded)
 farklı
inanç sistemlerinin birbirinden soyutlar,
 yeni enformasyon ışığında bu inançları değiştirmeye
dirençlidir,
 inançların doğruluğunu kanıtlamak için otoriteye
başvurur.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Sağcı otoriteryenizm
(Altemeyer, 1988, 1994, 1998)

Otoriteryenizmin üç bileşeni:
 1.

 2.

 3.

Görenekçilik
Mevcut otoritelerin onayladığı sosyal adetlere bağlı
kalmak.
Otoriteryen saldırganlık
Sosyal sapanlara karşı saldırganlığı destekleme.
Otoriteryen boyun eğme
Toplumun mevcut otoritelerine boyun eğme.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362
Sosyal Baskınlık Kuramı
(Pratto, 1999; Pratto et al., 1994; Sidanius & Pratto, 1999)

Önyargı, bireyin içgrup lehine bir
hiyerarşiyi ve içgrubun baskınlığını
meşrulaştıran ve eşitlikçi ideolojileri
reddeden bir ideolojiyi kabulü ile ilişkilidir.

Sistem Meşrulaştırma Kuramı (Jost & Hunyadi,
2002)  Bazı insanlar statükoyu haklı çıkaran ve
koruyan bir ideolojiye sahiptir.
Doç.Dr.Hacer HARLAK - PSİ352PSİ362