anlatım yöntemler - Adnan Menderes Üniversitesi

ANLATIM YÖNTEMLERİ
 1. ANLATIM BİÇİMLERİ (TEKNİKLERİ)
 Bir yazının yazılış amacı o yazının anlatım biçimini belirler. Bireyi yazmaya
yönelten amaçlarla bu amaçların gerektirdiği anlatım biçimleri şunlardır:
 a) Açıklama
 Amaç bilgilendirmektir. Yazar okuyucularına bir şeyler öğretmek ister.
"Nedir, özellikleri nelerdir, ne işe yarar?" gibi sorulara açıklık getirir.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 ÖRNEK

Yunan filozofu Sokrates (M.Ö 470 – 399), bireysel ve toplumsal konularda
gelenek, görenek ve her türlü önyargıya karşı, akıl ve bilgi temeline
dayanan evrensel bir ahlak ölçüleri sistemi kurmaya çalışmıştı. Bunun için
de her gün, her yerde, herkesle, her konuda soru ve yanıt yöntemiyle
tartışmaya girişerek, bilime aykırı önyargıları çürütmeye kalkışmıştır.
İnsanlar gelenek ve göreneklere değil, akıl ve bilgiye dayanan ahlak ve
erdeme yöneltme çabası içinde olmuştur.
2
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
b) Tartışma
 Yazar, okuyucusunun kanılarını değiştirmek amacıyla "tartışma" yöntemine
başvurur. Bu durumda yazar bir "karşı çıkış" içinde olacaktır. Karşı çıktığı
düşünceyi çürütmek, kendi düşüncesini kabul ettirebilmek için gayret sarf
edecektir. Bunu sağlamak için de tanımlama, karşılaştırma, tanık gösterme
gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvuracak; sorular sorarak anlatımını
güçlendirme yoluna gidecektir.
3
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 ÖRNEK
 Yazarlar okudukları bir metinden yararlandıklarında yazın (edebiyat)
dünyasında bir kızılca kıyamet kopuyor. Efendim, bu özgünlükle
bağdaşmazmış. Ö zaman bu, yazarın kendi eseri olmuyormuş gibi. Bana
göre yazar, kibarca esinlenme denilen bu işte son derece haklıdır.
4
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 c) Betimleme
 Bir nesne, yer ya da kişinin ayırıcı özelliklerinin anlatılarak okuyucunun
gözünde canlandırılması amacıyla sözcüklere resim çizercesine yapılan
anlatımdır. Nesnel ya da öznel nitelik taşıyabilir.
5
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 ÖRNEK

Şimşekler hâlâ birbirini kovalıyordu. En sonuncusunun, ardından kısa bir
dolu sağanağı başladı. Deniz soluk ve devamsız ışıkların altında açılıp
kapanıyordu. Sonra yağmurun sesi bir düzene girdi. Ortaköy sırtlarının
üstünden gök bir an yırtıldı. Biraz sonra Sarayburnu tarafından ikinci bir
perde daha açıldı ve biraz ilerde hâlâ yağmurun sıkı sıkı dövdüğü siyah bir
vapur, küpeştesi aydınlandı.
6
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Öyküleme

Öyküleme, okuyucu olay içinde yaşatmak amaçlandığında başvurulan
anlatım biçimidir. Öykülemede olaylar belli bir zaman sırasına göre anlatılır
ve olay; yer,kişiler,çevre gibi belirleyici ögelerle okuyucuya aktarılır.
7
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 ÖRNEK « Duruyor tren. Pasaportlar uzatılıyor. Gümrük memuru eşyalara
bakıyor. Polis, sonuncu pasaportu birkaç kez gözden geçiriyor. Sahibine
bakıyor: ‘Giremezsin Almanya’ya sen!’ diyor. Ömer Amca’nın yanındaki
ayağa kalkıyor: ‘Babam o benim!’ diyor Almanca. Alman polisi gülümsüyor.
Turiste benzemeyen turist pasaportlu birini yakaladığı için gözleri sevinçli:
‘Kim olursa olsun, çalışma izni yok bu adamın!’ diyor. Seyfettin:
‘Çalışmayacak ki, ameliyat olacak.’ diyor.»
8
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI
 Bir yazarın anlatımda kullandığı tekniklere düşünceyi geliştirme yolları
denir. Bu yollar sınırlanamasa da sınavda çıkan soruları göz önünde tutarak
bu yollardan birkaçını kısaca açıklamayı uygun bulduk.

 a) Karşılaştırma
 Birden çok nesne, kavram ve durum arasındaki benzerlik ya da farklılıkların
sıralanmasına ‘‘karşılaştırma’’ denir.
9
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Tanık Gösterme, Alıntı Yapma :
 Yazarın, düşüncelerini kanıtlamak için aynı konuda başkaları tarafından
söylenmiş sözlerden yararlanmasıdır. Tanık gösterme, alıntı yapılarak
(sözün söylendiği şekilde aktarılması) olabileceği gibi, tanık gösterilen
kişinin düşüncesinin, yazarın ifadesiyle aktarılması şeklinde de olabilir.
10
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
c) Benzetme:
 Aralarında nitelik ya da nicelik bakımından ilgi bulunan iki şeyden zayıf
olanı güçlüye benzetmektir.
 d)örnekleme
 Yazarın düşüncesini somutlaştırmak, okurun gözünde canlanmasını
sağlamak amacıyla başvurduğu düşünceyi geliştirme yoludur.
11
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 e) Sayısal Verilerden yararlanma
 Anlatılanların somut ve net bir biçimde gösterilmesi için istatistiksel
bilgilerden yararlanılmasıdır.
12
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 SORU
 Güzelliğin görece olduğu doğru değildir. Toplumu oluşturan bireyler birçok
"güzel" tanımında birleşiyor. Bir bakıma moda konusuna benziyor bu.
Moda, başlangıçta bir tür kişisel ve yaratılan güzelliktir; yeni olduğu için de
görecedir. Ancak bu yaratılan güze|lik gerçekte ortak bir çabanın ürünüdür.
Eliofun dediği gibi "Bugün geçmişle yönetilir; geçmiş de bugünle değişime
jjğrar." Nitekim bunun böyle olduğunu, güzelliğin ortak bir çabadan
kaynaklandığını, son yılİardâ'yapılan on araştırmadan sekizi doğruluyor.
 Bu parçada, öne sürülen düşünceyi açıklamak için aşağıdaki yollardan
hangisine başvurulmamıştır?
13
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
A) Tanımlamaya yer vermeye
B) Örneklendirmeye gitmeye
C) Karşılaştırmaya
D) Tanık göstermeye
E) Sayısal verilerden yararlanmaya
14
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 ÇÖZÜM
Parçada "moda"nın tanımı var. "Güzellik" ve "moda" kavramları
karşılaştırılmış. Eliot’un sözü tanık gösterilmiş. Parçanın son cümlesinde
sayısal verilerden yararlanılmış. Yanıt B'dir
15
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
KONU TESTİ
16
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
17
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
21
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
25
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
PARAGRAFTA ANLAM
 1. PARAGRAF TANIMI VE İŞLEVİ

Paragraf "yazı bölümü" demek olup bir ana düşünce etrafında toplanmış
cümleler topluluğudur. Sözcük kavram, cümle yargı, paragraf ise düşünce
birimidir. Paragrafı oluşturan cümleler biçim ve anlam yönünden
birbirlerine ve ana düşünceye bağlıdır. Bir yazıyı paragraflara ayırmak o
yazının daha kolay okunup algılanmasını sağlar ki bu da paragrafın
anlatımdaki işlevini gösterir.
26
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 2. PARAGRAFI OLUŞTURAN ÖGELER
 a) Paragrafın Konusu
 Konu, bir parçada üzerinde durulan, hakkında söz söylenen görüş ya da
düşüncedir. Konu genellikle paragrafın ilk cümlesiyle verilir. Bazen ikinci
cümleye de kayabilir. Konu, "Bu paragrafta ne üzerinde duruluyor?",
"Parçada neden söz ediliyor?" sorularına yanıt aranarak belirlenir.
Konunun belirlenmesi, ana düşüncenin belirlenmesinin ilk aşamasıdır.
Çünkü konu, ana düşünce içinde yer alır. Konu yanlış belirlenirse ana
düşüncenin belirlenmesinde de yanlış sonuca varılır.
27
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Bakış Açısı :
 Bir konu çok çeşitli açılardan ele alınarak işlenebilir. Paragraftaki bakış
açısı, anlatıcıyı konunun belli bir yönünü ele almaya yöneltir Böylelikle
anlatıcı konuyu bütün yönleriyle değil, sadece kendisini ilgilendiren
yönüyle işlemiş olur.
 "Ele alınan konu, hangi yönden işleniyor?" sorusuyla, bakış açışını bulmak
mümkündür.
28
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Bir paragrafı anlayabilmek için öncelikle paragrafın konusu, sonra da
konunun hangi açıdan ele alındığı doğru olarak belirlenmelidir. Çünkü bu
sıra, bizi ana düşünceye götürecektir.
29
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 c) Paragrafta Ana Düşünce
 Yazarın bir konuyu, belli bir bakış açısıyla işlerken okura iletmek istediği bir
mesajı vardır. "Yazarın bu sözleriyle bize kavratmak istediği nedir?"
sorusunun yanıtı bize iletiyi yani ana düşünceyi verir. Bir paragrafın ana
düşüncesi "Bu parçada asıl anlatılmak istenen, vurgulanmak istenen, asıl
söylenmek istenen..." gibi soru kökleriyle yoklanır.
30
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 "En kapsamlı yargı" şeklindeki soru kökü ise ilgili paragrafın bütününden
hareketle çıkarılan en genel yargıdır. Ana düşünce paragrafın herhangi bir
cümlesinde verilebileceği gibi, paragrafın ilk ya da son cümlelerinde de
verilebilir. Ana düşünce paragrafın bütününden de çıkarılabilir.
31
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 d) Yardımcı Düşünceler :
 Bir paragrafın bütünlüğü ana düşünceyle yardıma düşüncelerin
bağlantısına dayanır. Yardıma düşüncenin değeri, ana düşünceyle olan
bağlantısının gücüne bağlıdır. Yardıma düşüncelerle ilgili sorular
"paragrafta değinilmeyen yargı, paragrafa cümle ekleme, paragrafta boş
bırakılan yeri tamamlama, paragrafın akışını bozan cümle..." eksenindeki
sorulardır.
32
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 3. Paragrafın Biçimi :
 Bir düşünce yazısındaki giriş, gelişme ve sonuç bölümleri, daha dar
kapsamlı olarak bir paragraf için de söz konusu edilebilir.

a) Paragrafın Giriş Bölümü
 Giriş, gelişme ve sonuç biçiminde planlanmış bir paragrafta genellikle ilk
cümle giriş bölümünü oluşturur. Giriş cümlesi paragrafın konusunu ya da
amacını oluşturan, kendisinden sonraki cümlelerde açıklanan cümledir.
Giriş cümlesi, dil ve düşünce yönünden kendisinden önceki bir yargının
varlığını hissettirmez.
33
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b. Paragrafın Gelişme Bölümü :
 Giriş bölümünde ortaya konan düşüncenin tanımlama, örnekleme,
karşılaştırma, tanık gösterme gibi düşünceyi geliştirme yollarıyla
ayrıntılarına inildiği bölümdür. Bu bölümdeki her cümle, kendisinden
önceki ve sonraki cümlelerle anlam ve anlatım yönünden uyum gösterir.
 Gelişme bölümü yardımcı düşüncelerden oluşur. Bağlayıcı öğeler olarak
adlandmlabilecek "ama, çünkü, ise, bu, şu...."gibi içinde bulunduğu
cümleyi bir önceki cümleye bağlayan ifadeler bu bölümde yer alır. Gelişme
bölümüyle ilgili soru kökleri genellikle olumsuzdur, (değinilmemiştir,
söylenemez,çıkarılamaz,yoktur...) 34
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 c. Paragrafın Sonuç Bolumu :
 Bu bolüm, paragrafta anlatılanların bir yargıya bağlandığı veya özetlendiği
bölümdür. Sonuç cümleleri türlü özetleme ifadeleri (kısaca, özetle, şu
halde, demek ki...) taşıyabilir. Tümevanm paragraflarında sonuç cümlesi
ana düşünceyi içerir.
 Paragrafın sonuç cümlesini buldurmaya yönelik sorular, paragrafla sonuç
cümlesi arasındaki dil ve anlam bağı dikkate alınarak çözülmelidir.
35
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 d) Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler :
 Bu tip somlarda paragrafın konusuna ve bakış açısına uymayan cümle
belirlenir. Bu cümle yok sayılarak, bu cümleden önceki ve sonraki cümleler
birlikte okunup dil ve anlam uyumu kontrol edilir.
36
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 e) Birleştirilmiş Paragrafları Bölme:

Bu tür sorularda numaralanmış cümleler tek tek okunmalı, ilk cümlenin
konusundan bakış açısından ayrılan cümlelerle yeni bir paragrafa geçilmesi
gerektiği unutulmamalıdır
37
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 f) Bir Sorunun Yanıtı Olan Paragraflar

Bu tür sorularda paragrafın ilk ya da ikinci cümlesinin seçenekteki soruyla
uyumlu olması gerekir. Ayrıca parçanın ana düşüncesiyle sorulan soru
arasındaki uyuma da bakılır.
38
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 4. Paragrafta Başlık
 Başlık, paragrafın konusu, bakış açısı ve ana düşüncesiyle uyumlu olmalıdır.
Bir ya da bir kaç sözcükten oluşmalı ve paragrafın özünü yansıtmalıdır
39
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
KONU TESTİ
40
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
42
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
49
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
53
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi