3. Say› / Haziran 2008

KÜ Fener
3. Say› / Haziran 2008
Koç Üniversitesi Araflt›rma Dergisi
Kapak Hikayesi
Resimde Koç Üniversitesi’nin Optik Mikrosistemler Laboratuvarı arafltırmacıları
tarafından Temiz Oda'da mikro-üretim süreçleri ile Silikon pul üzerinde üretilen MikroElektro-Mekanik (MEMS) aygıtlar görülmektedir. Üretilen aygıtların bazıları ve kullanım
amaçları flu flekilde sıralanabilir: MEMS tarayıcılar (mini-projektörlerde
kullanılmaktadır), MEMS da¤ıtım ızgarası (kompakt tayf-ölçer uygulamaları için
kullanılmaktadır) ve MEMS kızak yapıları (mikro-mercek dizinleri ile tümlefltirilerek
yüksek çözünürlük ile endoskopik lazer kamera sistemi için kullanılmaktadır).
2
TÜS‹AD-Koç Üniversitesi Ekonomik
Araflt›rma Forumu 2007 Faaliyetleri
24
7
Internet Üzerinden 3BTV:
Gelecek Üç Boyutlu Olacak
27
Bose-Einstein Yo¤uflmas› ile
Kuantum Opt‹k
30
Koç-IBM Tedarik Zinciri
Araflt›rma Merkezi
34
35
36
37
38
39
Ö¤retim Üyelerimizin Y›l
‹çerisinde Ald›klar› Ödüller
10
16
18
21
Türkiye’de Erken Çocukluk Geliflim
Ekolojileri (TEÇGE) Çal›flmas›
Koç Üniversitesi’nde Hizmetleri Konu
Alan Araflt›rmalar: Disiplinleraras› Bir Bak›fl
Mikro-Nano Elektro-Mekanik ve
Optik Sistemler
De¤iflen Dünyada Türk Politikas›
Mevlana’da ‹lahi Aflk
Türkiye Bilimler Akademisi
(TÜBA) Üyeleri
Koç Üniversitesi’nin Profili
Koç Üniversitesi’ndeki Yüksek
Lisans ve Doktora Programlar›
Araflt›rma Fonlar›
Araflt›rma Haberleri
‹çindekiler
‹çindekiler
KOÇ ÜN‹VERS‹TES‹ ADINA SAH‹B‹
Attila Aflkar, Rektör
GENEL YAYIN YÖNETMEN‹
Yaman Arkun
YAYIN KURULU
Zeynep Aycan
Fikri Karaesmen
Serpil Say›n
Alphan Sennaro¤lu
ED‹TÖR
Enis Demirba¤
GÖRSEL YÖNETMEN
Figen Koç
YAPIM
Demirba¤ Yay›n ve Tasar›m
Akkavak Sk. Hac› Ömer Apt. No: 6/3
Teflvikiye, ‹stanbul
Tel: 0212 291 55 53
enis@demirbag.net
OFSET HAZIRLIK VE BASKI
Gezegen Tan›t›m
Yeflilce Mh. Ulubafl Cd. No: 54
Ka¤ıthane, ‹stanbul
Tel: 0212 325 71 25 pbx
info@gezegengrafik.com
KOÇ ÜN‹VERS‹TES‹
Rumelifeneri Yolu 34450 Sar›yer, ‹stanbul
Tel: 0212 338 1000
www.ku.edu.tr
yarkun@ku.edu.tr
Koç Üniversitesi'nin araflt›rma misyonu, evrensel bilginin s›n›rlar›n› geniflletmek,
Türkiye'de ve tüm dünyada entellektüel, teknolojik, ekonomik ve sosyal geliflimlere
katk›da bulunmakt›r. Geçti¤imiz y›l süresince, Koç Üniversitesi, bu misyonu
gerçeklefltirmeye yönelik, araflt›rma alan›nda çok yönlü ilerlemeler kaydetmifltir.
Fener'in üçüncü say›s›nda araflt›rma ile ilgili heyecan verici bu geliflmelerden
baz›lar›n› sizlerle paylaflmak istedik.
Üniversitemiz ile benzer e¤itim programlar›na sahip Türk üniversiteleri içerisinde,
Koç Üniversitesi, At›f ‹ndeksleri taraf›ndan taranan dergilerde, ö¤retim üyesi
bafl›na yay›n s›ralamas›nda, ilk üç içerisinde yer almaya devam etmektedir.
TÜB‹TAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt›rma Kurumu) taraf›ndan
fonlanan araflt›rma projelerinde en yüksek baflar› oran›n› üniversitemiz elde
etmifltir. D›fl kaynakl› araflt›rma fonlar›m›z %33 oran›nda artarak, 12 milyon YTL
seviyesine ulaflm›flt›r. Koç Üniversitesi - Tedarik Zinciri Araflt›rma Merkezi
kurmak üzere - IBM Uluslararas› Üniversite Araflt›rma Destek Ödülü’nü alan
ilk Türk üniversitesi olmufltur.
En sayg›n ulusal ve uluslararas› ödülleri almak, seçkin ö¤retim üyelerimiz için
bir KÜ gelene¤i halini alm›flt›r. Ö¤retim üyelerinin, y›l içerisinde ald›klar› ödül
ve onur listesini gördü¤ünüzde, bu y›l›n bir istisna olmad›¤›n› fark edeceksiniz.
16 Yüksek Lisans ve 10 Doktora Program›m›z ile lisans/doktora ö¤renci say›m›z
400’e ulaflm›flt›r.
Fener’in bu üçüncü say›s›nda dokuz makale yer almaktad›r. Bu makalelerde,
ekonomi, kuantum optik, 3BTV, optik mikro-sistemler, erken çocukluk geliflimi,
Mevlana Celaleddin Rumi, Türk politikas›, KÜ hizmet araflt›rmalar› ve KoçIBM Tedarik Zinciri Araflt›rma Merkezi gibi çok çeflitli konulara de¤inilmektedir.
Koç Üniversitesi bünyesinde devam etmekte olan bilimsel ve sosyal alanlarda
katma de¤eri olan disiplinleraras› araflt›rmalar›n ortaya ç›kart›larak sizlerle
paylafl›lmas› hedeflenmektedir.
KÜ Fener sizlere ayn› zamanda araflt›rma alan›nda baz› önemli haberler duyurmaya
devam etmektedir. Örne¤in, Avrupa Komisyonu taraf›ndan fonlanan araflt›rma
projelerinin denetim ve yönetimini üstlenecek Avrupa Birli¤i Projeleri Yönetim
Ofisi’ni faaliyete geçirdik. Bununla beraber, ileride akademik kariyer yapmay›
hedefleyen nitelikli adaylar›n geliflimine destek amaçl› Doktora Sonras› Araflt›rma
Destek Program›’n› bafllatt›k. 2008 Yaz Dönemi’nde, Türk ve yabanc›
üniversitelerden toplam 49 ö¤rencinin kat›l›m› ile Lisans Ö¤rencileri için Yaz
Araflt›rma Program› ad› alt›nda yeni bir program bafllat›yoruz. Bu program, 2004
y›l›ndan bu yana baflar›l› ile yürütülen, Liseli Ö¤renciler için Yaz Araflt›rma
Program›’n›n lisans ö¤rencilerine uyarlanm›fl bir versiyonudur. Bu say›da, tüm
bu programlar hakk›nda detayl› bilgilere ulaflabileceksiniz.
KU Fener’i keyifle okuman›z› ve bizlere yorumlar›n›z ile katk›da bulunman›z›
dilerim.
Yaman Arkun
Rektör Yard›mc›s›
1
TÜS‹AD-Koç Üniversitesi Ekonomik
Araflt›rma Forumu 2007 Faaliyetleri
TÜS‹AD-KÜ Ekonomik Araflt›rma Forumu (EAF), Türkiye'nin sürdürülebilir bir büyüme
ortam›nda dengeli bir flekilde kalk›nmas›na katk›da bulunacak k›sa ve uzun vadeli ekonomi
politikalar› alan›nda bilimsel bir araflt›rma platformu olmay› hedeflemektedir.
Kamil Y›lmaz > Ekonomi
E
konomik Araflt›rma Forumu, TÜS‹AD ve Koç
Üniversitesi’nin ortak giriflimleriyle 2004
y›l›nda kurulmufltur. EAF’›n temel hedefi
sürdürülebilir büyümeyi sa¤layacak ekonomi
politikalar›n›n gelifltirilmesi konusunda araflt›rma
faaliyetleri yürütmektir. EAF, düzenledi¤i genifl
kat›l›ml› konferans, seminer ve çal›fltay gibi
toplant›lar arac›l›¤›yla bu araflt›rmalar›n bulgular›n› kamuoyuyla
paylaflarak, Türkiye’deki ekonomi politikas›n›n tasar›m ve
uygulama süreçlerine katk›da bulunmay› hedeflemektedir. Bu
toplant›larda Türkiye’de ve dünyada ekonomi gündeminde öncelik
arz eden konular alan›nda önde gelen isimler taraf›ndan ele
al›nmaktad›r. EAF bu toplant›larla kamu, özel kesim ve akademi
dünyas›ndan araflt›rmac›lar› biraraya getirerek Türkiye’de
makroekonomik istikrar›n sürdürülebilmesine katk›da bulunacak
politika önerileri gelifltirmeyi hedeflemektedir.
Bu yaz›mda, EAF’›n 2007 y›l›nda yürüttü¤ü araflt›rma projelerinin
sonuçlar›n› ve konferanslarda gerçeklefltirilen tart›flmalar› ve
ulafl›lan sonuçlar› özetlemeye çal›flaca¤›m.
2007’nin ilk konferans›nda EAF, Türkiye ekonomisinin k›sa ve
orta vadedeki hareketlerini anlamak için büyük öneme sahip olan
potansiyel üretim ve ç›kt› a盤›n› gündemine ald›. Küresel
ekonomide beklentilerin durgunlukla ›s›nma
aras›nda gidip geldi¤i, Türkiye’de ise 2006’n›n
ikinci yar›s›ndan itibaren enflasyonda gözlenen
yükselme e¤ilimine katk›da bulunan etkenlerin
tart›fl›ld›¤› bir ortamda gerçeklefltirilen konferans›n
aç›l›fl konuflmalar›n› TÜS‹AD Yüksek ‹stiflare
Konseyi Baflkanl›k Divan› Üyesi Zekeriya Y›ld›r›m
ve Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflar› Ahmet T›kt›k yapt›.
Konferansta, Türkiye’deki potansiyel üretim ölçme çal›flmalar›na
önemli bir katk›da bulunan “Üretim Fonksiyonu Yaklafl›m›na
Vurguyla Potansiyel Ç›kt› A盤› Tahmin Etme Yöntemleri ve
Yap›sal ‹flsizlik Ö¤esi: Literatür De¤erlendirmesi ve Türkiye
Örne¤i” bafll›kl› araflt›rma projesi sunuldu. BDDK Strateji
Gelifltirme Dairesi Bankac›l›k Bafluzman› Yasemin Türker Kaya
ve TÜS‹AD Ankara Temsilcisi Ali Zafer Yavan taraf›ndan
haz›rlanan çal›flman›n amac›, Türkiye ekonomisi için potansiyel
ç›kt› ölçütünü alternatif modeller kullanarak tahmin etmek, elde
edilen sonuçlar› karfl›laflt›rmal› analize tabi tutarken, özellikle
yap›sal iflsizlik ile potansiyel ç›kt› aras›ndaki iliflkiyi ortaya
ç›karmakt›. Potansiyel ç›kt› ölçütünü hesaplamak için neo-klasik
üretim fonksiyonu ölçümüne dayanan yöntemler ile filtre tabanl›
yöntemlerin kullan›ld›¤› çal›flman›n bulgular›na göre, potansiyel
ç›kt› ölçümü için üretim fonksiyonu yaklafl›m› di¤er yaklafl›mlara
göre daha baflar›l› bir yöntem olarak öne ç›kmaktad›r. Ancak
kullan›lan alternatif yöntemlerin hepsinde de, belli devrelerde
benzer tepkilerin elde edilmifl olmas›, ve özellikle 2004 sonras›nda
potansiyel a盤›n genellikle pozitif olmas›, yaklafl›mlar›n homojen
sonuç vermesi aç›s›ndan olumlu de¤erlendirilmektedir. Son olarak
yazarlar, yap›sal iflsizlik ölçüm yöntemlerini kullanarak
gelifltirdikleri Türkiye için denge ifl gücü tahminleriyle, ülkemizde
potansiyel reel üretim fonksiyonu tahmini alan›na özgün bir katk›
yapm›fllard›r.
Raporun sunulmas›n›n ard›ndan yapt›¤› konuflmada iki çal›flmas›n›
özetleyen IMF Araflt›rma Dairesi Bölüm Baflkan Yard›mc›s›
Douglas Laxton, günümüzde potansiyel üretim ölçümü
konusundaki çal›flmalar›n say›ca ve teknik kapasite olarak h›zla
2
artt›¤›n›, sanayileflmifl ülkelerin yan› s›ra birçok yükselen pazar
ekonomisinde de bu tür çal›flmalar›n h›zla ilerledi¤ini saptayarak
konuflmas›na bafllad›. Laxton, yapt›klar› çal›flmalarda, potansiyel
üretim ölçümüne genel yaklafl›mlar›n›n Bayesyen tekniklerle
birlikte kullan›lan tam kapsaml› bir makro model kurmak ve bu
model çerçevesinde de¤iflik karakterdeki floklar›n ekonomiye
etkilerini ölçmek oldu¤unu belirtti.
22 Temmuz 2007 seçimleri sonras›nda kurulan AKP hükümetinin,
bir öncekinin devam› olmas›na karfl›n Ekim ay›na kadar ekonomi
politikalar› konusunda çok yavafl ve isteksiz davranmas› bütün
yorumcular›n dikkatini çeken bir geliflmeydi. Böyle bir ortamda,
EAF olarak, sürdürülebilir büyüme için zorunluluk arzeden
yap›sal reformlar ve bu reformlar›n orta ve uzun vadeli etkilerini
tart›flmaya açmak suretiyle kamuoyunda özellikle mikroekonomik
yap›sal reformlar›n uygulanmas›nda hâlihaz›rda önemli bir
gecikme oldu¤unu, bu alanda daha fazla gecikmenin Türkiye
için maliyetinin yüksek olaca¤›n› vurgulamak istedik. 4 Ekim
2007’de ‹stanbul’da düzenledi¤imiz “Dünya Piyasalar›ndaki
Son Geliflmeler Ifl›¤›nda Makro ve Reel Sektör Politikalar›”
bafll›kl› konferansa konuflmac› olarak kat›lan de¤erli uzmanlardan
kendi alanlar›nda gördükleri önemli politika eksikliklerini ele
almalar›n› rica ettik.
Yap› Kredi Yat›r›m Baflekonomisti ve Koç Üniversitesi Ö¤retim
Üyesi Cevdet Akçay, makroekonomik istikrar›n
sürdürülebilmesinde kurumlar›n kalitesi ve siyasi istikrar›n
önemine vurgu yapt›. Akçay, mali sektördeki vergilerin
düflürülmesi ve asgari ücret uygulamas›n›n kald›r›lmas›n›n
tart›fl›lmas› gerekti¤ini ileri sürerken cari a盤›n halen üzerinde
durulmas› gereken bir problem olmaya devam etti¤ini belirtti.
‹fl Yat›r›m Araflt›rma Direktörü Serhat Gürleyen ise, yap›sal
sorunlar›n Türkiye’nin ihracata dayal› bir büyüme modeline
geçmesini zorlaflt›rd›¤›n›n alt›n› çizerken, seçim öncesi dönemde
gözledi¤imiz mali disiplindeki bozulman›n geçici oldu¤unu ve
kamu borçlanma gere¤inin azalmas› ile özel sektör yat›r›mlar›n›n
artmas› sonucu ekonominin büyümeye devam etti¤ini söyledi.
K›sa vadede yeni bir kur floku ihtimalinin düflük oldu¤unu belirten
Bahçehir Üniversitesi Ö¤retim Üyesi Seyfettin Gürsel ise, yap›sal
reformlar gerçeklefltirilmeden büyümenin tekrar % 6 seviyelerine
çekilmesinin mümkün olmad›¤›n› vurgulad›.
Konferans›n “Reel Sektör” konulu ikinci oturumunun ilk
sunumunu gerçeklefltiren TEPAV Dan›flma Kurulu Üyesi Hasan
Ersel, 60. Hükümet Program›’n› ele ald›¤› konuflmas›nda reformlar
için bafllang›ç koflullar›n›n varoldu¤unu, ancak mikro reformlar›n
getirilerinin uzun vadeli olaca¤›n› ve maliyet-kazanç aç›s›ndan
de¤erlendirildi¤inde Hükümet Program›’n›n bundan sonra
yap›lacak reformlar konusunda belirsizlikler tafl›d›¤›n› vurgulad›.
Ersel’in ard›ndan söz alan ODTÜ Ö¤retim Üyesi Erol Taymaz,
konuflmas›nda, düflük ve orta teknoloji sektörlerinin paylar›n›n
yüksek olmas›n›n sorun yaratt›¤›n› ve s›nai yap›da yüksek
teknoloji sektörlerine do¤ru bir dönüflüm yaflanmas› gerekti¤ini
belirtti. Taymaz, d›fl ticaret yap›s›nda ihracat›n milli gelir içindeki
pay›n›n 2001’den beri artmad›¤›n›n alt›n› çizerek, bunun tekstil
ve dayan›kl› tüketim mallar› gibi baz› alt sektörlerde d›fl ticaret
hadlerini olumsuz bir flekilde etkiledi¤ini ve uzun dönemde
Ayhan Köse, Ercan Kumcu
ihracat›n sürdürülebilirli¤i aç›s›ndan sorun olabilece¤ini belirtti.
Taymaz konuflmas›n›n sonunda, Seyfettin Gürsel’in de de¤indi¤i
gibi, en önemli sorunlardan biri olarak istihdam sorununa iflaret
etti ve sanayi, teknoloji ve ifl gücü piyasas› politikalar›nda çözüme
yönelik önceliklerin belirlenmesi gerekti¤ini vurgulad›.
Konferans›n son konuflmac›s›, Sabanc› Üniversitesi Ö¤retim
Üyesi ‹zak Atiyas sunumunda flebeke sektörlerde reformun en
önemli aya¤› olarak serbestleflmeye de¤indi. Atiyas ayr›ca,
düzenleyici kurumlar taraf›ndan bu sektörlerde gerçeklefltirilen
reformlar›n sürdürülebilirlik aç›s›ndan hükümet düzeyinde
sahiplenilmesinin kilit önem tafl›d›¤›n› belirtti. Atiyas, rekabet
otoritesinin ABD’de ve AB’de oldu¤u gibi ekonomik analiz
kapasitesinin art›r›lmas› gerekti¤inin alt›n› çizerek sözlerini
bitirdi.
4 Ekim’de düzenledi¤imiz Türkiye ekonomisi odakl› konferanstan
sonra, EAF olarak ABD ve di¤er geliflmifl ülkeleri etkisi alt›na
alan mali krizin dünya ekonomisi üzerindeki olas› etkilerini ve
özellikle de ciddi bir tehdit olarak gördü¤ümüz ekonomik
durgunluk konusunu mercek alt›na ald›k. Bu amaca yönelik
olarak, 2 Kas›m’da ‹stanbul’da “ABD Ekonomisi ve Dünya:
Yükselen Piyasalar›n Rolü” bafll›kl› bir konferans düzenledik.
Son dönemde uluslararas› ekonomi ve finans çevrelerinde önemli
bir tart›flma bafll›¤› haline gelen “ayr›flma” (decoupling)
konusunun tart›fl›ld›¤› konferans›n ana tema konuflmas›n› IMF
Araflt›rma Bölümü’nden Ayhan Köse gerçeklefltirdi. Ayhan
Köse, konuflmas›nda “ayr›flma” temas› tart›flmalar›nda herhangi
bir tarafta yer almadan, IMF bünyesinde yap›lan çeflitli
çal›flmalar›n sonuçlar›na de¤inerek, tart›flma hakk›nda bilgi verdi.
Köse, eski bir söyleme referansla “ABD ekonomisi hapfl›rsa ne
olur?” sorusunu temel ald› ve geçmiflten farkl› olarak bugün bu
soruya nas›l cevap vermek gerekti¤i üzerinde durdu. Köse’nin
temel tezine göre “ABD ekonomisi hapfl›rsa, dünyan›n geri
3
kalan›n›n grip olaca¤›” öngörüsü halen geçerlili¤ini sürdürüyor
ve ABD ekonomisi hiç kuflkusuz global ekonomi içinde temel
aktör olmaya devam ediyor. Köse’nin öne ç›kard›¤› bir di¤er nokta
ise ABD’nin di¤er ekonomilerle ticaret ve finans kanal›ndan
ba¤l›l›¤›. Köse’ye göre ABD’nin ticaret kanal›ndan ba¤l›l›¤› son
20 y›ld›r birçok ülke aç›s›ndan eskisine oranla daha az önemliyken,
finansal kanaldan ba¤l›l›¤› ise giderek daha fazla önem kazan›yor.
Köse’nin konuflmas›n›n ard›ndan “ayr›flma” tart›flmalar›n› Türkiye
aç›s›ndan de¤erlendiren Bilgi Üniversitesi’nden Ercan Kumcu’ya
göre, “ayr›flma” tezinin arkas›nda “bunun gerçekleflmesine dönük
bir beklenti” yat›yor. Kumcu bu tart›flmada “ayr›flma” tezinin
karfl›s›nda oldu¤unu aç›kça dile getirirken, aksine ABD ekonomisi
ile di¤er ekonomiler aras›ndaki etkileflim gücünün daha da artt›¤›n›
savundu. Kumcu’nun tezine göre önemli olan nokta, ekonomilerin
birbirini etkileyen kanallar›n›n ne kadar aç›k oldu¤udur.
Ercan Kumcu’nun konuflmas›n›n ard›ndan yap›lan panel
oturumunda uluslararas› ekonomik geliflmeler ve bunlar›n
Türkiye’ye olas› yans›malar› konusunu ele al›nd›. Panel’de
konuflan Bear Stearns k›demli ekonomisti Tim Ash, öncelikle
Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerine de¤inerek, yap›sal dönüflümlerde
ilerleme kaydetmifl, dalgalanmalara karfl› geçmifle oranla daha
Profesör Dani Rodrik
esnek hareket edebilen, teknik olarak ortam›n olumlu oldu¤u bu
ülkelerin ABD’den daha çok AB’ye ba¤›ml› hale geldiklerini
belirtti. Ash’in tezine göre, geliflmekte olan ülkeler ABD
ekonomisinden gelecek olumsuz etkilere karfl› daha esnek hareket
edebilirken bunun bir “ayr›flma” oldu¤unu söylemek henüz
mümkün görünmüyor.
Ash’in ard›ndan söz alan TCMB Araflt›rma ve Para Politikas›
Genel Müdür Yard›mc›s› Hakan Kara, konuflmas›n› TCMB
taraf›ndan yay›mlanan son Enflasyon Raporu çerçevesinde
4
flekillendirdi. Kara, TCMB’nin yay›mlad›¤› rapora paralel olarak
13 Eylül’de al›nan ve piyasa taraf›ndan sürpriz olarak nitelenen
faiz indirimi karar›nda gevfleme gösteren hizmet fiyatlar›n›n yan›
s›ra küresel piyasalardaki geliflmelerin kredi koflullar›n› s›k›flt›rarak
iç talepte canlanma ihtimalini azaltaca¤› beklentisinin de etkili
oldu¤unu belirtti. Konuflmas›n›n sonunda para politikas›nda
iletiflimin önemine vurgu yapan Kara, Türkiye’de bunun göreli
olarak çok da sa¤l›kl› yürümedi¤ine iflaret ederek enflasyon
hedeflemesine dönük as›l sorulmas› gereken sorunun “hedefe
yak›n bir enflasyon için politika duruflu ne olmal›d›r?” olmas›
gerekti¤ini belirtti.
Son konuflmac›, Global Source Türkiye Ekonomisti ve Koç
Üniversitesi Ö¤retim Üyesi Murat Üçer konuflmas›nda iç talep
kaynakl› büyüyen ve son dönemde sermaye girifllerinin yo¤unlaflt›¤›
bir ekonomi olarak Türkiye’nin d›fl dünya ile olan ba¤›n›n ticaretten
çok finansal taraftan kaynakland›¤›n›n alt›n› çizdi. Üçer, ayr›ca
Türkiye’nin k›r›lganl›klar› azalm›fl, normal bir ekonomi olma
yolunda oldu¤una dikkat çekerken, art›k Türkiye’nin kriz tan›m›n›n
döviz krizi olmaktan daha çok düflük büyüme oldu¤unu belirtti.
2007 y›l›nda düzenledi¤imiz son konferans›n konusu, “Uluslararas›
Uygulamalar Ifl›¤›nda Türkiye için Sanayi Stratejisi Aray›fl›” idi.
Konferans›n ana tema konuflmas› Harvard Üniversitesi, John F.
Kennedy Kamu Yönetimi Okulu'ndan, sanayi politikas› alan›nda
dünyan›n say›l› iktisatç›lar›ndan biri olan Profesör Dani Rodrik
taraf›ndan gerçeklefltirildi.
Rodrik konuflmas›nda, dünyadaki sanayi politikas› deneyimini
tart›flman›n yan› s›ra Türkiye’nin sanayi politikas› tasar›m› ve
uygulamas›yla ilgili önemli ipuçlar› verdi. Konuflmas›na, son 1520 y›lda baflar›l› olan ülkelerin asl›nda iyi sanayi politikas›
uygulayan ülkeler oldu¤una, sadece serbest piyasa iflleyifline
b›rak›lan ekonomilerin yüksek büyüme sa¤layamad›¤›na de¤inerek
bafllayan Profesör Rodrik büyüme sürecinde baflar›n›n s›rr›n›n
teflhisi do¤ru koymak, öncelikleri do¤ru belirlemekte yatt›¤›n›
vurgulad›. Çok önemli buldu¤um bu konuflmay› Profesör Rodrik’in
aff›na s›¤›narak burada k›saca özetlemeye çal›flaca¤›m.
Türkiye’nin kifli bafl›na milli gelirini 100’e eflitledi¤imiz zaman,
ekonomik olarak faal nüfus bafl›na verimlilik sanayide 500 rakam›na
ulaflarak en yüksek verimlili¤i gösterirken, bu rakam tar›mda 100,
hizmetlerde 400 olarak gerçekleflmektedir. Sanayi ve hizmet
sektörleriyle tar›m aras›ndaki verimlilik uçurumu, Türkiye genelinde
ifl gücü verimlili¤ini art›rmak için do¤ru politikan›n, ekonomik
aç›dan faal olan ifl gücünün hizmet ve sanayi ile iliflkili sektörlere
aktar›lmas› olaca¤›n› göstermektedir. Bu da ancak yap›sal de¤iflim
ile mümkündür.
Profesör Rodrik’in yapm›fl oldu¤u hesaplara göre, 2001-2005
y›llar› aras›nda ortaya ç›kan 5 milyon kiflilik ek ifl gücü arz› sanayi
sektöründe istihdam edilebilseydi, hiç AR-GE, hiç inovasyon
yap›lmaks›z›n sadece kapasite ve istihdam art›fl› ile kifli bafl›na
ek milli gelir art›fl› neredeyse % 20 civar›nda olacakt›. Bu durum
yap›sal dönüflümün ne kadar kuvvetli bir itici güç olabilece¤inin
kan›t›d›r.
Neden sanayi sorusunun ard›ndan Profesör Rodrik’in üzerinde
durdu¤u ikinci soru, neden özellikle sanayi destek ve teflvik
politikalar›na ihtiyaç duyuldu¤u idi. Klasik neo-liberal düflünce
tarz›na göre bir sanayi politikas›na gerek yoktur, çünkü yüksek
h›zla sanayileflmek için piyasalar› serbestlefltirirsiniz ve de
piyasay› destekleyen kurumlar›n iyileflmesini sa¤lars›n›z. Teflvik
ise devlet müdahalesidir ve de pratikte yolsuzluk ve istismara
yol açt›¤› için daha büyük sorunlara neden olur; dolay›s›yla
gerek yoktur. Rodrik’in bu görüfle karfl› ç›kmas›n›n nedeni teorik
aç›klamalar›n yan› s›ra ampirik bulgular yani yak›n geçmiflteki
tecrübelerdir.
Öncelikle piyasay› destekleyen kurumlar›n iyi çal›flmas› ile
sanayi sektörünün performans› aras›ndaki iliflki oldukça zay›ft›r.
Türkiye ile OECD ülkeleri aras›ndaki farka bakarak Türkiye’de
kurumlar bu kadar kötü çal›fl›rken sanayi nas›l iyi olsun
diyebilirsiniz. Ancak sanayinin iyi çal›flt›¤› ve Türkiye’nin
uluslararas› rekabette en çok bafl›n› a¤r›tan iki ülke olan Çin ve
Hindistan’a bakt›¤›n›z zaman ikisi de Türkiye’nin ilerisinde
de¤ildir.
Rodrik’e göre sanayi politikas›, klasik sanayi politikas›n›n yapt›¤›
gibi sadece öncelikleri ve müdahale araçlar›n› belirlemek demek
de¤il, kamu ile özel sektör aras›nda iflbirli¤i mekanizmalar›n›n
kurulmas› ve iflletilmesi fleklinde bir diyalog sürecidir. Bu çok
önemlidir, çünkü kamu, öncelikleri ve politika araçlar›n›
belirlemek için yeterli bilgiye sahip de¤ildir; bu bilgiye özel
sektör iflbirli¤iyle ulafl›r. Özel sektörün ise kendisine kulak
verecek ve t›kan›kl›klara h›zl› çözüm getirecek bir kamuya
ihtiyac› vard›r.
‹kinci önemli konu, sanayi politikas›n›n özel sektörün kârl›l›¤›n›
gözetmek kadar kendi ayaklar› üzerinde durabilecek ve
duramayacak iflletmeleri ay›rt etmesi gerekti¤idir. Bunun için
piyasa disiplini veya benzer disiplin uygulay›c› yöntemlere
ihtiyaç vard›r. Sübvansiyon, teflvik gibi uygulamalar geçici olarak
uygulanmal›d›r. Örne¤in ilgili mevzuat otomatik olarak süresi
dolacak bir flekilde haz›rlanabilir.
Ayr›ca, devlet, teflvikleri yat›r›m, kapasite gibi taahhütler
karfl›l›¤›nda vermelidir. Burada önemli olan hangi sektörlerin
ayakta kalaca¤›na dair devletin do¤ru karar vermifl olmas›n›
beklemek de¤il, yanl›fl yapm›flsa da ayakta kalamayan
yat›r›mlar›n/sektörlerin tasfiye edilebilmesidir.
Üzerinde durulmas› gereken ikinci önemli nokta ise, bir çeflit
sanayi politikas› uygulam›fl Do¤u Asya ve Güneydo¤u Asya
ülkeleri ile Çin’e karfl›l›k, neo-liberal anlay›fl› uygulamaya çal›flan
Latin Amerika ülkelerinin baflar›s›z olmufl olmalar›d›r. 1980
öncesi ithal ikameci dönemde ifl gücü verimlili¤ini art›rmakta
çok da baflar›s›z olmayan Güney Amerika ülkeleri,
makrekonomik istikrars›zl›¤› atlat›p büyümeye geçtikleri 1990’l›
y›llarda neo-liberal politikalarla ifl gücü verimlili¤ini art›rmay›
baflaramam›fllard›r.
Üçüncü önemli konu da sanayi politikas›n›n önceliklerinin
belirlenmesidir. Dönemin en önemli k›s›tlar›n› iyi teflhis
edebilmek, onlar›n üzerine gitmek gereklidir. Örne¤in görüyoruz
ki Türkiye’de imalat sanayisinde sektöre girifl ç›k›fllar kolayd›r,
yani öncelik bu de¤ildir. Oysaki mevcut flirketlerin büyümesi
önündeki engeller önemli bir sorundur. Yani öncelik verimli
flirketlerin neden büyümemekte oldu¤una dair teflhislerde
bulunabilmek; bunun faizlerden mi, istihdam düzenlemelerinden
mi, kârl›l›¤›n yetersizli¤inden mi kaynakland›¤›n› iyi teflhis
etmektir.
Do¤u Asya kaplanlar›, kredi sübvansiyonlar›, vergi indirimleri,
yo¤un ihracat teflvikleri içeren bir sanayi politikas› uygulam›fllar,
ve 1960’lar›n bafllar›ndan itibaren çok yüksek büyüme oranlar›
yakalam›fllard›r. Güneydo¤u Asya ülkeleri, daha çok do¤rudan
yabanc› yat›r›m›n sübvansiyonu ve serbest ticaret bölgeleri
üzerine infla edilmifl sanayi politikalar›yla 1970’lerden sonra
at›l›m yapm›fllard›r. Çin her alanda çeflitli yat›r›m ve ihracat
teflvikleri uygulam›fl, ayn› zamanda yabanc› yat›r›mc›ya yerli
girdi kullanma ve yerel firmalara teknoloji aktarma zorunlulu¤u
getirmifltir.
Son olarak sanayi politikas› fleffaf olmal›d›r. Sanayi politikas›
flirketler, sektörler, bölgeler aras›nda daima tercihler gerektirdi¤i
için meflruiyeti daima tart›fl›lacak bir politikad›r. Bu da tercihlerin,
tercih yap›ld›¤› zaman kamuoyuna aç›k, fleffaf ve hesap verilebilir
flekilde yap›lmas›n›, siyasi kriterlere göre yap›lmamas›n› gerektirir.
Rodrik’e göre sanayi politikas›n›n önünde iki tane engel vard›r:
biri bilgi azl›¤›, di¤eri de siyaset. Kamunun bilgi azl›¤›n› kabul
etmek gerekir. Burada kamu-özel sektör diyalo¤u çok önemlidir.
Siyaset konusunda da sanayi politikalar›n›n mümkün oldu¤u
kadar rant ve yolsuzlu¤a yol açmadan uygulanmas› gerekmektedir.
Bu örneklerden kas›t baflar›l› ülkelerin uygulad›¤› politikalar›n
ayn›s›n› uygulayal›m fleklinde bir sonuç ç›karmak de¤il, genel
anlamda baflar›l› olmufl ülkelerde sanayi politikas›n›n ne kadar
önemli bir rol oynad›¤›n› de¤iflik örneklerle göstermektir. Art›k
dünyada ve Türkiye’de kesinlikle tart›fl›lan soru, sanayi politikas›
olsun mu olmas›n m› de¤il, nas›l bir sanayi politikas› olmas›
gerekti¤idir.
Türkiye ekonomisinde sürdürülebilir büyümenin devam› için
gerekli sanayi stratejisiyle ilgili de¤erlendirmelerde bulunulan
panel bölümüne TÜS‹AD Sanayi, Hizmetler ve Tar›m Komisyonu
Baflkan› Erdal Karamercan baflkanl›k etmifltir. Panel’de konuflan
TEPAV Direktörü Güven Sak, yap›lan çal›flmalarda dört ayakl›
bir sanayi stratejisinin ortaya ç›kt›¤›n›n üzerinde durdu: Yat›r›m
ve ifl yapma ortam›n›n iyilefltirilmesi, de¤er zincirinin yüksek
5
katma de¤er yaratan halkalar›na geçme, piyasa aksakl›klar›na
yönelik bölgesel de¤il proje-faaliyet bazl› bir devlet yard›m
sisteminin kurulmas›, geçifl sürecinde zarar görecekler için telafi
edici politikalar. Tüm bunlar›n gerçekleflebilmesi için özel sektör
ve kamu sektörü aras›nda etkin iflleyen bir diyalo¤un sa¤lanmas›
gerekiyor. Ayr›ca Prof. Sak’a göre flirketlerin büyümesinin önünde
en büyük engeli ço¤unlukla kay›td›fl›l›ktan kaynaklanan,
finansmana eriflim oluflturuyor. ‹kinci engel de daha ba¤lay›c›
kredi kontratlar›na olanak tan›mas› gereken gereken hukuk
sistemimiz.
EAF faaliyetleri bas›nda genifl yer bulmaktad›r
Panel’in ikinci konuflmac›s› TÜS‹AD Sanayi ‹flleri Çal›flma Grubu
Baflkan› Agah U¤ur büyümedeki yavafllaman›n daha derli toplu,
daha yön gösterici, destekleyici bir sanayi politikas›n› gerekli
k›ld›¤›n›n alt›n› çizdi. Agah U¤ur’un vurgulad›¤› bir di¤er konu
da sürdürülebilir büyüme için özel sektörün katma de¤eri yüksek
sektörlere yat›r›m yapmas› gereklili¤i oldu. Panel bölümünün son
konuflmac›s› Marmara Üniversitesi Ö¤retim Üyesi Suut Do¤ruel,
TÜS‹AD için haz›rlad›¤› bir çal›flmaya dayand›rd›¤› konuflmas›nda
Türkiye’de imalat sanayisinin niteliksel olarak nas›l bir de¤iflimden
geçti¤i üzerinde durdu. Prof. Do¤ruel’e göre 1980 sonras› dönemde
imalat sektörü, GSMH’ye oranla çok daha h›zl› artm›fl ve bir tür
lokomotif görevi üstlenmiflken daha sonraki y›llarda bu
fonksiyonunu büyük oranda kaybetmifltir.
Sektörel kompozisyona de¤inen Prof. Do¤ruel’e göre, 1980’den
bu yana Türk imalat sanayi alt sektörleri aras›nda yüksek teknoloji
grubu ciddi bir geliflme göstermemifltir. Buna karfl›l›k, elektrikli
makina, makina teçhizat gibi sektörleri içeren orta üst grupta ciddi
bir ilerleme sa¤lanm›flt›r. Özellikle son kriz y›llar›nda düflük
teknoloji diye grupland›rd›¤›m›z sektörlerin pay›nda katma de¤er
bak›m›ndan h›zl› bir art›fl görülmektedir. Türkiye’de lokomotif
sektörler aras›nda kahverengi eflya, elektronik eflya, orta üst
sektörde ise otomotiv ve beyaz eflya bulunmaktad›r.
Yukar›da EAF konferanslar›nda ele al›nan bafll›ca konular›
konuflmac›lar›n a¤z›ndan ve sunulan raporlardan özetlemeye
çal›flt›m. Yaz›m›n bu son bölümünde EAF’›n web sitesinde
6
(http://eaf.ku.edu.tr) sundu¤u hizmetleri k›saca tan›tmak istiyorum.
EAF faaliyetleriyle ilgili tüm bilgilere ve EAF yay›nlar›na web
sitemizden ulafl›labilmektedir.
Web sitesinde Veriler bölümünden ulafl›lan Veriler Sayfas›,
TCMB’nin elektronik veri da¤›t›m sisteminde yer alan, Türkiye
ile ilgili istatistiki verileri do¤rudan kullan›ma haz›r flekilde grafik
ve tablo olarak sunmaktad›r. Veriler Sayfas› ile EAF, Türkiye ile
ilgili verileri kullanan araflt›rmac›, e¤itmen ve ö¤rencilerin tek
de¤iflkenli veri analizlerini çok fazla zaman harcamadan kolayca
gerçeklefltirebilmelerini amaçlamaktad›r. Türkiye için ‹statistiki
Veriler Sayfas›, ham verilerin grafiklerinin yan› s›ra bu verilerin
bir y›ll›k hareketli ortalamas›, bir y›ll›k de¤iflim oran› ve ayl›k/üç
ayl›k de¤iflim oranlar›n›n grafiklerine de h›zl› bir flekilde ulaflma
imkan› sunmaktad›r. Verilerin y›ll›k de¤iflim oranlar› da ayr› bir
tabloda sunulmaktad›r. Veri sayfas›ndaki grafikler PNG format›nda
olup, bilgisayara indirilebilmektedir.
EAF araflt›rmalar›nda üretilen verilerin sunuldu¤u tablo ve flekillere
de EAF Araflt›rma Verileri sayfas›nda yer verilmektedir. fiu anda
bu sayfada Pensilvanya Üniversitesi’nden Francis X. Diebold ile
birlikte yapm›fl oldu¤um bir çal›flman›n sonuçlar›n› özetleyen bir
grafik bulunmaktad›r. Bu grafik yukar›da sunulmaktad›r. Dünyan›n
belli bafll› 19 hisse senedi piyasas› aras›ndaki getiri (siyah çizgi)
ve oynakl›k (k›rm›z› çizgi) yay›lmas›n› (spillover) inceledi¤imiz
çal›flman›n sonucunda, oynakl›k yay›lmas›n›n özellikle kriz
dönemlerinde çok h›zl› gerçekleflmesine karfl›n, getiri yay›lmas›n›n
zaman içinde yükselen bir e¤ilim içinde oldu¤unu göstermekteyiz.
Her hafta güncellenen bu grafikte sundu¤umuz Getiri ve Oynakl›k
Yay›lma Endeksi, Mart 2007’den itibaren ilk belirtileri gözlenen
ve gün geçtikçe daha da fliddetlenen ABD mali piyasalar›ndaki
krizin bütün dünya borsalar› üzerindeki etkisini aç›kça ortaya
sermektedir. Bir y›l önce sadece % 40 olan volatilite yay›lma
endeksi A¤ustos’ta patlak veren likidite krizi s›ras›nda % 65’e
ç›km›fl, en son Ocak ay›nda krizin ABD’de birçok irili ufakl›
bankan›n batmas›na yol açabilece¤i ortaya ç›k›nca oynakl›k
yay›lma endeksi % 74 ile tarihindeki en yüksek düzeyine ulaflm›flt›r.
Ocak ay›ndan bu yana endekste birkaç puanl›k azalma olmuflsa
da, bu kadar yüksek bir düzeye ulasm›fl olan oynakl›k yay›lma
endeksi, 1997 y›l›nda patlak veren Do¤u Asya krizi sonras›nda
oldu¤u gibi, mali krizin ABD ve dünya ekonomisinde yarataca¤›
tahribat›n büyük olabilece¤ini düflündürmektedir.
Internet Üzerinden 3BTV: Gelecek
Üç Boyutlu Olacak
Avrupa Komüsyonu’nun “FP6 Network of Excellence” program› dahilinde destekledi¤i
Koç Üniversitesi’ndeki araflt›rmac›lar›n üzerinde çal›flt›¤› 3B içeri¤in tafl›nmas›
konusu, 3BTV sistemlerinin önemli ve zorlu bir parças›d›r.
3
A. Murat Tekalp > Elektrik ve Elektronik Mühendisli¤i
B görüntü teknolojileri üzerine çal›flan araflt›rmac›lar›n nihai
amac› önünüzde beliren hareketli bir hologram olsa da,
böylesi bir teknoloji günümüzden 10 y›l kadar uzakta...
Günümüzün teknolojisinde ise 3B görsel deneyim, çift-görüntü
(stereoscopy) tekni¤i ile sa¤lanmaktad›r. Bu teknik farkl› aç›lardan
çekilen görüntülerin izleyicinin sa¤ ve sol gözüne ayr› ayr›
verilmesi prensibine dayan›r. Kimi çift-görüntülü (stereoscopic)
ekranlar 3B görüntünün alg›lanabilmesi için izleyicinin özel bir
gözlük takmas›n› gerektirirken kimi oto-çift-görüntülü (autostereoscopic) ekranlar ise farkl› aç›lardan çekilen bu görüntülerin
ayr›lmas› ifllemini kendili¤inden gerçeklefltirdikleri için ayr›ca
bir gözlük kullan›m›n› gerektirmez. 3BTV sistemlerini,
oluflturulan görüntü say›s›na göre iki gruba ay›rabiliriz. Sabitbak›fl (fixed-view) ad›ndaki ilk gruba ait sistemlerde sadece tek
bir nokta için oluflturulmufl çift-görüntü kullan›l›r ve tüm izleyiciler
fiekil 2: Koç Üniversitesi çift-görüntülü polarize projektörlü
gösterim sistemi
3B görüntüyü ayn› aç›dan izler. Serbest-bak›fl’da (free-view) ise
birden çok nokta için oluflturulan görüntüler sayesinde
kullan›c›lar›n s›n›rl› da olsa kafalar›n› hareket ettirerek ekrandaki
görüntüyü farkl› aç›lardan izleyebilmelerine imkan sa¤lan›r.
3B görüntünün tarihçesi ilk 3B filmin yarat›ld›¤› 1903 tarihine
kadar uzan›r [1]. Ancak bu film özellefltirilmifl bir gözlük arac›l›¤›
ile sadece tek bir kifli taraf›ndan ve sadece tek bir aç›dan (sabitbak›fl) izlenebiliyordu. 1922 y›l›nda ise, ilk uzun metrajl› 3B
film anaglif tekni¤i ile kalabal›k bir gruba izletildi. 1950 y›l›na
gelindi¤inde Hollywood çok say›da 3B film prodüksiyonuna
bafllam›flt›. Tabii ki 3B sinema endüstrisinin, görüntünün bir
noktadan baflka bir noktaya tafl›nmas› sorunu ile ilgilenmesi
gerekmiyordu. Televizyon endüstrisinin ise görüntünün verimli
bir flekilde tafl›nmas› sorununa ek olarak ucuz ve tatminkar 3B
ekranlar›n üretilmesi gibi meseleleri çözmesi bekleniyordu.
Ancak bu sorunlar›n çözülmesi ile 3BTV’nin ticari aç›dan baflar›l›
bir flekilde tesisi mümkün olacakt›. Bu sebeple Avrupa
Komisyonu’nun “FP6 Network of Excellence” program› dahilinde
destekledi¤i Koç Üniversitesi’ndeki araflt›rmac›lar›n üzerinde
çal›flt›¤› 3B içeri¤in tafl›nmas› konusu, 3BTV sistemlerinin
önemli ve zorlu bir parças›d›r.
3BTV içeri¤inin bir uçtan di¤er bir uca (end-to-end) verimli bir
flekilde tafl›nmas›n› sa¤layacak bir teknolojinin gelifltirilebilmesi
için, 3B ekran teknolojisi, görsel bilginin betimlenmesi
(representation), 3B görüntünün oluflturulmas› (rendering) ya
da kay›t edilmesi (capturing) ve elde eden bilginin kodlanmas›
(encoding) gibi pek çok sistemin dikkate al›nmas›n› gerektirir.
Muhtelif ekran teknolojileri görsel bilginin farkl› biçimlerde
betimlenmesini zorunlu k›labilir. Bu tarz farkl›l›klar s›k›flt›rma
ve tafl›ma stratejilerini de etkilemektedir. 3BTV içeri¤inin tafl›ma
teknolojisinin evrimi, analog yay›nla bafllar, uydu veya karasal
(terresterial) iletiflim üzerinden dijital yay›n ile devam eder, ve
son olarak IPTV olarak da adland›r›lan Internet Protokolü (IP)
üzerinden yay›nlanmas› veya ak›t›lmas› (Streaming) olarak
geliflmektedir. Uydu ve karasal iletiflim üzerinden yap›lan 3B
yay›nlar›na örnek olarak, 1998 y›l›nda Japonya’n›n Nagano
kentinde düzenlenen K›fl Oyunlar›’n› canl› olarak, çift-görüntülü
HDTV format›ndaki yay›n› gösterilebilir. Di¤er bir benzer yay›n,
2002 y›l›ndaki Kore/Japonya FIFA Dünya Kupas› s›ras›nda uydu
ve karasal a¤ üzerinden gerçeklefltirilmifltir. Uydu ve karasal
iletiflim üzerinden yap›lan yay›nlar için okuyucular [2,3]’deki
incelemelere baflvurabilir.
7
Klasik telefon hizmetlerinin art›k Internet Protokolü (IP) arac›l›¤›
ile sa¤lan›labiliyor olmas›ndan da anlafl›labilece¤i gibi, IP genifl
bir yelpazeye sahip olan haberleflme hizmetlerini tafl›makta
rahatl›kla kullan›labilir. Ayn› flekilde 2B görüntünün Internet
üzerinden tafl›nmas› da aktif bir araflt›rma konusu olup, flimdiden
kayda de¤er sonuçlar elde edilmifltir. Bugün dahi haber ve
e¤lence amaçl› istek üzerine video (video on demand) hizmetleri
mevcuttur. Bunlara ek olarak 2.5G ve 3G mobil a¤ operatörleri
de, kablosuz video hizmeti için IP kullanmay› baflarm›fllard›r.
Bu geliflmelere bak›ld›¤›nda 3BTV bilgilerinin tafl›mas›n›n IP
üzerinden yap›lmas› en sa¤l›kl› seçim olarak gözükmektedir.
Alternatif bir çözüm olarak 3BTV bilgilerinin uydu veya karasal
iletiflim a¤› ile aktar›lmas› düflünülebilir. Ancak bu sitemlerin
halen kullan›lmakta olan TV standartlar› ve günümüz alt yap›s›
ile uyumlu çal›flmas› gerekti¤inden k›s›tl› say›da 3B görüntü
betimleme ve oluflturma teknolojisine olanak sa¤layabildi¤i
unutulmamal›d›r. IP üzerinden aktar›mda ise, farkl› türde 3B
ekranlara, farkl› türde 3B bilgi betimlenmesine ve farkl› s›k›flt›r›ma
seçeneklerine imkan sa¤lanmaktad›r. Zaten tafl›maya dair pek
çok karar›n farkl› katmanlardaki protokoller taraf›ndan al›nmas›na
imkan verecek flekilde tasarlanan Internet Protokolü, yukar›da
bahsedilen farkl› 3B bilgi betimlemelerinin ve muhtelif kodlama
türlerinin kullan›lmas›na herhangi bir düzenlemeye gerek
duymadan olanak sa¤lar.
IP A¤lar› (Internet) Üzerinden 3BTV Yay›n› ve
Görüntü Ak›fl›
Mevcut 3B görüntü ak›t›m yöntemleri flu flekilde s›n›fland›r›labilir.
i) Tek bir sunucu taraf›ndan tek bir kullan›c›ya gönderilmesi,
teke-gönderim (unicast). ii) Tek bir sunucu taraf›ndan birden
çok istemciye gönderilmesi, ço¤a gönderim. (multicast) iii)
Eflten-efle (peer-to-peer) teke gönderim ile baflka bir istemciden
gelen görüntünün farkl› bir istemciye yönlendirilmesi. iv) Efltenefle ço¤a gönderim ile baflka bir istemcilerden gelen görüntünün
birden çok istemciye gönderilmesi. Yukar›da belirtilen ço¤agönderim deste¤i (multicasting protocols) hem a¤ katman›
taraf›ndan hem de uygulama katman› taraf›ndan sa¤lanabilir.
Günümüz teknolojisinde çok-görüntülü (multi-view) videonun
ak›t›m›nda kullan›lan protokoller RTP/UDP/IP olarak s›ralan›r.
Bir sonraki nesil görüntü ak›t›m›nda ise UDP protokolünün
yerini Veriblo¤u T›kan›kl›k Kontrol Protokolü (Datagram
Congestion Control Protocol, DCCP) alarak ak›tma iflleminin
RTP/DCCP/IP protokol y›¤›t› (protocol stack) ile yap›lmas›
beklenmektedir.
Görüntünün ak›fl›na imkan veren uygulamalarda çok-görüntülü
(multi-view) 3B video iki flekilde kodlanabilir. Görüntü+derinlik
(video-plus-depth) betimlemesinin kullan›ld›¤› ilk yöntemde,
sa¤ ve sol görüntü, betimde verilen derinlik bilgisi kullan›larak
dolayl› yollardan elde edilir. Di¤er sistemde ise, daha önceden
8
oluflturulmufl görüntüler ifllenmeden do¤rudan kullan›l›r.
Görüntü+derinlik olarak adlad›r›lan betimlemenin standartlar›
MPEG (Motion Pictures Experts Group) taraf›ndan belirlenmifltir.
Bu standartlar sadece derinlik bilgisini tafl›yan resmin gri-seviye
de¤erlere ek olarak kimi yard›mc› bilgilerin anlamlar› tan›mlar.
Her piksel için derinlik bilgisinin bar›nd›r›ld›¤› resmin s›k›flt›r›lma
ifllemi ise do¤rudan belirlenmemifl olup, muhtelif MPEG video
kodlay›c›lar›n›n (video codec) kullan›lmas›na ikman sa¤lan›r.
Yeni standart iki bölümde yay›mlanm›flt›r. ‹lki ISO/IEC 230023 (MPEG-C) ad›nda olup, derinlik format›n›n özelliklerini belirler.
‹kinci bölümde ise görüntü+derinlik bilgisinin geleneksel MPEG2 ile tafl›nmas›n› sa¤layacak düzenlemeler belirtilir. (Amd 2 )
Çok görüntülü videonun gösterimi ve kodlanmas›nda aralar›nda,
eflyay›nl› kodlama (simulcast coding), ölçeklenebilir eflyay›nl›
kodlama (scalable simulcast coding), görüfl-seçmeli kodlama
(view-selective coding), çoklu-görüfllü kodlama (multiview
coding) ve ölceklebebilir çok-görüfllü kodlama (scalable multiview
coding) gibi tekniklerin de bulundu¤u muhtelif kodlama
seçenekler mevcuttur. Her biri, rastgele eriflimin ve gönderim
h›z›n›n ayarlanmas›n›n kolayl›, ayr›ca s›k›flt›rma verimlili¤i gibi
konularda farkl› oranlarda kazanç sa¤lar [4].
Çoklu-görüntünün Internet üzerinden aktar›m› s›ras›nda video
aktar›m oran› hesaplan›rken, kullan›lan hatt›n kald›rabilece¤i
kapasiteye ve/veya TCP Dostu Oran Kontrolü (TCP Friendly
Rate Control, TFRC) oran›na dikkate edilmeli, di¤er TCP
ba¤lant›lar›na zarar verilmesi engellenmelidir. Çoklu-görüntü
videosunun aktar›m oran›n›n hesaplanmas›, geleneksel 2B
videonun aktar›m›na göre farkl›l›klar tafl›r. Bunun temel sebebi
farkl› aç›lardaki görüntüler için farkl› oranlarda kaynak
ayr›labilmesidir. Örne¤in çift-görüntünün ak›t›m›n›n yap›ld›¤›
bir durumda görüntülerden bir tanesi uzamsal (spatial) ve/veya
zamansal (temporal) çözünülürlük bak›m›ndan di¤erine göre
daha düflük çözünülürlüklerde gönderilebilir. ‹nsan›n görsel
alg›lamas›n› modelleyen bask›lama teorisine göre, böylesi bir
durumda 3B alg›n›n kalitesi, çözünülürlü¤ü daha yüksek olan
görüntü taraf›ndan belirlenir [5]. Bu bilgi ›fl›¤›nda, 3B görüntünün
alg›lanma kalitesine zarar vermeden, görüntülerden bir tanesinin
uzamsal veya zamansal çözünülürlü¤ü düflürülebilir.
UDP ve DCCP protokolleri için, muhtelif kapal› ve aç›k devre
modellerinde video aktar›m oran›n›n ayarlanmas› üzene
çal›fl›lm›flt›r. Kapal› devre olarak adland›r›lan sistemde, her
istemci al›nan sinyalin fonksiyonunu tahmin etmeye çal›fl›r ve
bunu vericisine iletir. Bu sayede verici nas›l bir oranda göndermesi
gerekti¤ine karar verir. Aç›k bir devrede ise verici istemciden
bilgi almaz, oran› kendisi bulmaya çal›fl›r.
Genelde bir içeri¤in ak›t›lmas› uygulamas›nda (streaming
application), ba¤lant› kablolu veya kablosuz olmas›ndan ba¤›ms›z
3BTV içeri¤inin bir uçtan di¤er bir uca (end-to-end)
verimli bir flekilde tafl›nmas›n› sa¤layacak bir teknolojinin
gelifltirilebilmesi için, 3B ekran teknolojisi, görsel bilginin
betimlenmesi (representation), 3B görüntünün
oluflturulmas› (rendering) ya da kay›t edilmesi (capturing)
ve elde eden bilginin kodlanmas› (encoding) gibi pek
çok sistemin dikkate al›nmas›n› gerektirir.
olarak paket kay›plar› yaflan›r. Kablolu bir ba¤lant›da bunun
temel sebebi yaflanan yo¤unluktur. Kablosuz bir ba¤lant›n›n
kapasitesi ise temelde kullan›lan radyo spektrumunun bant
geniflli¤i ve bit hatalar›na sebep olan istenmeyen d›fl etkenlere
ba¤l›d›r. Pek çok a¤ protokolü, bit hatas›na sahip bir paketi
iflleme koymaz ve bunun sonucunda paket kayb› gerçekleflir. Bu
sebeple kablosuz ba¤lant›lar, gelece¤in çokluortam a¤lar›
(MultiMedia Networks) için zay›f halka konumundad›r.
Tafl›nabilirli¤in de yol açaca¤› sinyal zay›flamalar› ve bu
zay›flamalar›n sebep oldu¤u hata oran›ndaki ani art›fllar
düflünüldü¤ünde, kablosuz ba¤lant›lara özel ilgi gösterilmesi
gerekti¤i aflikard›r. Birleflik kaynak ve kanal kodlama teknikleri
özellikle, hem kablolu hem de kablosuz a¤lardaki görüntü ak›fl›n›n
paket silme kanallar› üzerinden verimli bir flekilde aktar›m› için
gelifltirilmifltir. Buna ek olarak, kaç›n›lmaz paket kay›plar›n›n
sebep olaca¤› hasar› s›n›rl› tutmak için kod çözücü (decoder)
taraf›nda hata gizleme metotlar›n›n kullan›lmas› gereklidir.
3B Görüntü Ak›fl› Tan›t›mlar›
Yak›n bir tarihte “International Broadcasting Convention” isimli
etkinlikte yap›lan sunumda, UDP üzerinden Çift/Çok-Görüntülü
video ak›fl›n› gerçeklefltirdik [6]. Bu prototip sistemin›n diagram›
fiekil 1’de verilmifltir. Bu tan›t›mda kullan›lan sunucu
RTP/UDP/IP protokol y›¤›t›n› (protocol stack) kullanmakta olup,
ayn› anda birden fazla istemciye hizmet edebilmektedir. Bununla
beraber sunucu hem ifllenmemifl, hem de görüntü+derinlik
betimlemesini de desteklemektedir. Oturum Tan›mlama Protokolü
(Session Description Protocol, SDP) sunucu ile istemciler
aras›ndaki iletiflimin sa¤lanmas› için kullan›lmaktad›r [7,8]. Bu
sunumda istemci olarak flekil 2’de verildi¤i üzere bir adet otoSol
Veri
Sa¤
Veri
Sol görüntü
Sol Video
MVC
Decoder
Sol
Resim
Sa¤
Resim
Sunucu
Sa¤ Video
Sa¤ görüntü
Veri
Kay›t
Kodlama
Aktar›m
H.264
decoder
Kod
fiekil 1: Uçtan uça 3B görüntü ak›tan sistem blok diagram›
Resim
Gösterim
çift-görüntülü Sharp 3B dizüstü bilgisayar, 3B projeksiyon
sistemini çal›flt›ran masaüstü bir bilgisayar ve eski sistemlerle
uyumlulu¤un gösterilmesi aç›s›ndan geleneksel bir ekrana sahip
olan ikinci bir masaüstü bilgisayar kullan›lm›flt›r.
Gelecekteki Yönelim: Müflterek Görüntü Ak›fl› ve
Yay›n
Gerçe¤e yak›n 3B çokluortam deneyimin sa¤lanabilmesi için
tafl›nmas› gereken bilgi miktar› çok yüksektir. Biz yüksek
miktardaki bu bilginin aktar›lmas› için da¤›t›lm›fl (distributed)
bir iletim sisteminin kurulmas›n› ve sisteme dahil olan kablolu
veya kablosuz efllerin aralar›nda iflbirli¤i içinde çal›flmalar›n›
tasarl›yoruz. Örne¤in böyle bir iflbirli¤i çerçevesinde, sistem
içindeki kimi efller 3B içeri¤in di¤er bir efle aktar›lmas› için
kaynaklar›n› bir bölümünü kullanabilirler.
Tabii ki böylesi bir çözüm için, sisteme katk›da bulunmak isteyen
ve gerekli bilgiye sahip efllerin verimli bir flekilde bulunmas›
gereklidir. Bununla beraber sisteme dahil bu efllerin iflbirli¤i
çerçevesinde paylaflt›klar› kaynaklar›n adil bir flekilde
da¤›t›lmas›na dikkat edilmelidir. fiu andaki araflt›rmalar›m›z›
efllerin birbirleri ile yapacaklar› iflbirli¤i seviyesinin zaman
içerisinde dinamik olarak ayarlanmas› konusunda yürütüyoruz.
Gelece¤in 3B Internet altyap›s› için önerilen ak›t›m altyap›s›
de¤iflen zamanla uyumlu bir flekilde ayarlanan efllerin iflbirli¤i
düzeyine, istenen türe, içerik kalitesine ve izin verilen bekleme
süresine olanak sa¤layan bir yap›da olacakt›r.
KAYNAKÇA
1. R. M. Hayes, 3D Movies: A History and Filmography of Stereoscopic
Cinema, McFarland Classics, 1998.
2. G. Bozdagi-Akar, A. M. Tekalp, C. Fehn, and R. Civanlar, ``Transport
Methods in 3DTV—A Survey" IEEE Trans. on Circ. and Syst. for Video
Technology, Nov. 2007.
3. C. Fehn, “3D-TV Broadcasting,” in 3D Video Communication, ed.
O. Schreer, P. Kauff, and T. Sikora, Wiley, 2005.
4. A. Smolic, P. Merkle, K. Müller, C. Fehn, P. Kauff, and T. Wiegand,
“Compression of Multi-View Video and Associated Data,” in Three
Dimensional Television: Capture, Transmission, and Display, ed. H.
Ozaktas and L. Onural, Springer Verlag, 2007.
5. L. B. Stelmach, W. J. Tam, D. Meegan, A. Vincent, “Stereo image
quality: effects of mixed spatio-temporal resolution,” IEEE Trans.
Circuits Syst. and Video Tech. 10(2): 188-193 (2000).
6. International Broadcasting Convention (IBC 2007), Amsterdam, The
Netherlands, 2007 [Online]. Available: http://ip.hhi.de/ibc2007.htm.
7. S. Pehlivan, A. Aksay, C. Bilen, G. B. Akar, and R. Civanlar, “Endto-End Stereoscopic Video Streaming System,” Proc. IEEE Int. Conf.
Multimedia and Expo. (ICME), Toronto, Ontario, Canada, July 2006.
8. A. M. Tekalp, E. Kurutepe, and M. R. Civanlar, “3DTV over IP:
End-to-end streaming of multi-view video" IEEE Signal Processing
Magazine, Nov. 2007.
9
Türkiye’de Erken Çocukluk Geliflim
Ekolojileri (TEÇGE) Çal›flmas›
TEÇGE erken çocukluk dönemini incelemeyi hedefleyen ulusal ve boylamsal geliflim
çal›flmas›d›r. TEÇGE, 3 yafltan 7 yafla kadar oluflan erken çocukluk ba¤lamlar›n› sosyalduygusal ve biliflsel geliflim yörüngelerine ba¤layan neden-sonuç iliflkilerini derinlemesine
çal›flmay› hedeflemektedir.
T
Nazl› Baydar ve Nuran Aydemir > Sosyoloji - Psikoloji
EÇGE, Türkiye’de erken çocukluk dönemindeki çocuklarla
yap›lan genifl kapsaml› boylamsal bir çal›flmad›r. Bu proje,
Koç Üniversitesi Psikoloji ve Sosyoloji bölümlerinden Nazlı
Baydar, Zeynep Cemalcılar, Fatofl Gökflen, Aylin Küntay ve Bilge
Ya¤murlu tarafından yürütülmektedir.
Erken çocukluk, önemli biliflsel, sosyal ve duygusal geliflmelerin
yafland›¤› bir dönemdir. Erken çocukluk okul ça¤›na kadar devam
eden bir süreyi kapsad›¤›ndan, bu dönem içerisinde geliflmifl olan
kapasiteler çocu¤un okula uyumunu, okula ba¤l›l›¤›n› ve okul
baflar›s›n› oldukça güçlü flekilde etkilemektedir. Okulla ilintili
tutum ve davran›fllar süreklilik arz etti¤inden, uzun vadede bireylerin
sosyo-ekonomik durumlar›n› da etkileyebilir. Bu sebeple erken
çocukluk ça¤› döneminin geliflim yörüngelerini anlamak ve bu
yörüngeleri etkileyen faktörleri tespit etmek geliflim bilimin önemli
amaçlar›ndan birini oluflturmaktad›r. Geliflim yörüngelerinin
çal›fl›lmas› ve anlafl›lmas› do¤ru ve etkin sosyal ve e¤itim
politikalar›n›n belirlenmesi için de önemlidir.
Erken çocukluk dönemi, büyük oranda e¤itim politikalar›n›n
d›fl›nda yap›lanan toplumsal kurumlarda geçmektedir. Bu kurumlar,
çekirdek aile, genifl aile, mahalle, aileden olmayan kiflilerin
sa¤lad›¤› bak›m ortamlar›, krefller, yuvalar ve ana okullar› olabilir.
Yayg›n olarak kabul edilen geliflim teorilerine göre, erken
çocuklu¤un geçti¤i bu kurumlar ve çocu¤un geliflim yörüngeleri
karfl›l›kl› olarak birbirini etkilemektedir [1]. Çocu¤un geliflim
yörüngeleri, bu diyalektik süreç içinde biçimlenmektedir. Baflka
bir deyiflle, geliflimin gerçekleflti¤i sosyal ba¤lamlar›n (geliflim
ekolojilerinin) çocu¤un biliflsel, sosyal ve duygusal geliflimiyle
olan iliflkisinin ve bu iliflkiyi tan›mlayan süreçlerin çal›fl›lmas› ve
iyice anlafl›lmas› çok önemlidir. Türkiye gibi, okul öncesi e¤itimin
yayg›n olmad›¤›, kurumsal bir e¤itimin erken çocuklukta gerekli
görülmedi¤i ya da kültürel olarak arzu edilmedi¤i toplumlarda,
erken çocukluk döneminin informel geliflim ba¤lamlar›n› anlamak
daha da önemli bir hale gelmektedir.
10
Türkiye’de Erken Çocukluk Geliflim Ekolojileri (TEÇGE) çal›flmas›
boylamsal bir çal›flma olarak tasarlanm›fl olup, erken çocukluk
döneminde geliflim ekolojilerinin belirlenmesine, ölçülmelerine
ve bunlar›n erken çocukluk dönemi boyunca çocuklar›n geliflimi
üstündeki etkilerine odaklanmaktad›r. Bu yaz›n›n bundan sonraki
k›sm›nda, TEÇGE’nin amaçlar› ve önemi, uygulama s›ras›nda
karfl›laflt›¤›m›z ve üstesinden gelmek zorunda oldu¤umuz zorluklar,
ve son olarak da birkaç ay önce tamamlam›fl oldu¤umuz pilot
çal›flmaya ait baz› sonuçlar sunulmaktad›r.
TEÇGE’nin Amaçlar› ve Önemi
TEÇGE, Türkiye’de çocuklar›n geliflim ekolojilerini çal›flmay›
hedeflemektedir. TEÇGE’de çal›fl›lacak olan geliflim ekolojileri,
çekirdek aile, genifl aile, okul ve çocu¤un da içinde yer ald›¤›
cemiyettir. Bunun ötesinde, TEÇGE, bu ekolojilerin her birinin
birbirleriyle olan etkileflimlerinin de erken çocukluk dönemindeki
geliflim ile ilintili oldu¤unu öne sürmektedir ve bu iliflkileri de ele
alacakt›r. Yani, erken çocukluk döneminde çocu¤un biliflsel ve
sosyal-duygusal geliflimine etki etme potansiyeli bulunan tüm
sosyal ve çevresel faktörler TEÇGE araflt›rmas›n›n kapsam›na
girmektedir. Geliflim ekolojilerinin birbirleriyle ve her bir ekolojinin
geliflimle olan etkileflimine dair süreci ayr›nt›l› olarak, niteliksel
ve niceliksel yöntemler kullanarak anlamaya çal›flmak TEÇGE’nin
amac›d›r. Böylece TEÇGE, çocuklar›n biliflsel, sosyal ve duygusal
gelifliminin optimum seviyeye gelmesine destek olacak etkin
e¤itim politikalar›n›n belirlenmesine, mevcut informel geliflim
ekolojilerine uygun müdahale programlar›n›n gelifltirilmesine,
veya geliflimi destekleyici yeni ba¤lamlar›n oluflturulmas›na katk›da
bulunacakt›r. Türkiye’de erken çocukluk dönemi geliflim
programlar›na örnek olarak Anne Çocuk E¤itim Vakf› (AÇEV)
taraf›ndan sürdürülen “7 Çok Geç” ve “Anne-Çocuk E¤itim
Program›” gösterilebilir.
TEÇGE, erken çocukluk dönemi geliflimi ba¤lamlar›na odaklanarak
daha önce ABD ve Avrupa’da yap›lm›fl olan bir dizi boylamsal
çal›flman›n gelene¤ini sürdürmektedir. Bu çal›flmalar Ulusal
Gençlik Boylamsal Çal›flmas›-Çocuk [2] , Erken Çocukluk
Geliflim Çal›flmas› [3-6], Ulusal Çocuk Geliflimi Çal›flmas› [712] ve Milenyum Kohort Çal›flmas› [13-17] gibi geliflim bilimde
çok etkili olmufl çal›flmalard›r. Ancak, erken çocukluk ba¤lamlar›
ve bireylerin bu ba¤lamlar içindeki etkileflimleri kültürel
normlardan etkilenmektedir. Bu sebeple, daha önce bireyci
toplumlarda yap›lm›fl çal›flmalardan elde edilen sonuçlar, Türkiye
gibi toplulukçu bir kültürün hakim oldu¤u bir ülkede büyüyen
çocuklar›n geliflim yörüngelerini anlamak için kullan›lamaz.
Türkiye’de eken çocukluk dönemi ekolojilerinin, bunlar›n
ebeveynler ve çocuklar için tafl›d›klar› anlam›n ve bunlar›n
biliflsel, sosyal ve duygusal geliflime yapt›klar› etkinin, bireyci
Bat› kültürlerindeki süreçlerden niteliksel olarak farkl› olmas›
beklenmektedir.
Geliflmekte olan toplumlar genel olarak bireylerin e¤itim ve
geliflimini desteklemek için k›s›tl› kaynaklara sahiptir. Kaynaklar
k›s›tl› oldu¤unda, kaynaklar›n bireylerin geliflimini optimal
düzeye getirmek için etkin flekilde kullan›lmas› daha da önemli
hale gelmektedir. TEÇGE, Türkiye gibi sosyal ve e¤itim
programlar› için kullan›lan kaynaklar›n s›n›rl› oldu¤u, ancak
bireylerin optimal düzeyde geliflmesini desteklemenin önemli
bir ihtiyaç oldu¤u bir ülkede kaynaklar›n etkin kullan›labilmesini
desteklemektedir. Avrupa ve Kuzey Amerika toplumlar› ile
karfl›laflt›r›ld›¤›nda, Türkiye’nin genç nüfusu oldukça büyüktür.
Her ne kadar do¤um oranlar› düflmüfl olsa da, mevcut do¤um
oran› hala geliflmifl olan ülkelerdekinden daha yüksektir. Yüksek
do¤um oranlar›n›n halen do¤urganl›k yafllar›nda olan büyük bir
nüfusla birleflmesi, büyük bir çocuk nüfusunun oluflmas›na neden
olmaktad›r. Türkiye’de 6.5 milyonun üstünde 0-5 yafl aras› çocuk
vard›r. Dünyada çocuk nüfusunun en fazla oldu¤u 17. ülke
durumundad›r [18]. Bu çocuklar›n optimal düzeyde geliflimini
sa¤layacak politikalar, Türkiye’nin gelece¤ini destekleyecek en
etkin sosyo-ekonomik politikalar olacakt›r. TEÇGE daha çok
informel yap›larda ve kollektivist kültürün güçlü etkisi alt›nda
geçen erken çocukluk döneminde, optimal geliflimin Türkye’de
toplum taraf›ndan hangi yollarla desteklenebilece¤ini anlamam›za
yard›mc› olacakt›r.
TEÇGE, Türkiye’de veya baflka geliflmekte olan kollektivist
kültürlerde daha önce yap›lm›fl olan benzer çal›flmalardan
kendisini ay›ran baz› özelliklere sahiptir. Bunlardan ilk ve en
önemlisi, TEÇGE’nin boylamsal bir tasar›ma sahip olmas›d›r.
Yani çocuklardan oluflan bir örneklem uzun zaman boyunca
takip edilecektir. Boylamsal tasar›m geliflimsel de¤ifliklikleri ve
bunlar›n belirleyicilerini çal›flman›n en uygun yoludur. Geliflim,
tan›m olarak dinamik bir süreçtir ve geliflimin bu dinami¤i
yans›tacak flekilde incelenmesi gereklidir. TEÇGE’nin benzer
çal›flmalardan bir di¤er fark› da, Türkiye’de yaflayan tüm çocuklar›
temsil edecek bir örneklem oluflturacak flekilde tasarlanm›fl
olmas›d›r. Türkiye’de daha önceki çal›flmalar genellikle büyük
flehirlerde yaflayan ailelerden oluflan örneklemler seçmifltir.
TEÇGE Türkiye’nin tüm co¤rafi bölgelerini kapsayacak flekilde,
tabakaland›r›lm›fl co¤rafi örnekleme tekni¤i kullanarak örneklem
seçimi yapm›flt›r.
TEÇGE afla¤›daki amaçlar› hedeflemektedir:
• Bilimsel olarak belirlenmifl ulusal bir örneklemden Türkiye’deki
tüm çocuklara istatistiksel olarak genellenebilecek veriler
toplamak.
• Büyük bir örneklemi boylamsal olarak takip ederek, geliflim
yörüngelerini ve bu yörüngelerdeki çeflitlili¤i saptamak.
• Geliflim yörüngelerini etkileyebilecek hem aile düzeyindeki
hem de mahalle düzeyindeki faktörleri ölçmek ve bu yolla erken
çocuklukta geliflimin toplumsal ba¤lamda kavramsallaflt›r›lmas›n›
sa¤lamak.
• Çocuklar›n biliflsel, sosyal ve duygusal geliflim düzeylerini
belirlemek için niteliksel ve niceliksel ölçümler uygulamak ve
bu ölçümleri karfl›laflt›rmal› ve kültürler-aras› çal›flmalarda
kullan›lmas›n› mümkün olacak flekilde standardize etmek.
• TEÇGE çal›flmas›n›n tüm verilerini, ölçümlerini ve belgelerini,
isteyen tüm araflt›rmac›larla paylaflmak ve internet üzerinden
sunmak. Böylece, tüm araflt›rmac›lara araflt›rma olanaklar›
sa¤layarak Türkiye’de geliflim bilimin geliflmesi için bir altyap›
oluflturmak.
TEÇGE’nin Uygulamas› S›ras›nda Karfl›lafl›lan
Zorluklar
Kuflkusuz TEÇGE gibi bir çal›flmay› Türkiye’de yapmak,
Türkiye’nin uygulamal› geliflim bilimindeki k›s›tl› geçmiflinden
kaynaklanan bir tak›m zorluklar ç›kard›. Bu zorluklar›n sadece
iki tanesinden burada söz edilecektir. Bunlardan ilki, böyle büyük
ölçekli bir çal›flmada kullan›labilecek Türkçe ölçüm araçlar›n›n
yoklu¤u, di¤eri de Türkiye veya baflka toplulukçu kültürlerde
çocuk geliflimi konusunda yeterli kuramsal ve ampirik bilginin
olmamas›d›r.
Ampirik niceliksel geliflim çal›flmalar›, geçerli¤i ve güvenirli¤i
saptanm›fl, hedeflenen örneklem grubuna psikometrik olarak
uygun ölçeklerin kullan›lmas›n› gerektirmektedir. Ne yaz›k ki,
Türkiye’de çocuklar›n biliflsel, sosyal ve duygusal geliflimlerini
ölçen ve bu kriterlere sahip ölçeklerin say›s› oldukça k›s›tl›d›r.
Mevcut az say›daki Türkçe ölçe¤in geçerlik ve güvenirlik
çal›flmalar› görece olarak yüksek e¤itim seviyesine sahip ailelerden
gelen çocuklarla yap›lm›flt›r. Bu ölçeklerden hiçbirinin geçerlik
ve güvenirlikleri, e¤itim seviyesi düflük ailelerden gelen çocuklarla
s›nanmam›flt›r. Buna ek olarak, ölçeklerin ço¤u orijinal olarak
bireyselci bat› toplumlar›nda kullan›lmak üzere gelifltirilmifl, ve
11
daha sonra Türkçe’ye çevrilmifl ancak toplulukçu Türk aile
yap›s›na göre uyarlanmam›flt›r. Örne¤in, ailelerin çocuklar›ndaki
hangi davran›fl› bir davran›fl “problemi” olarak de¤erlendirdikleri
büyük oranda kültüre ba¤l›d›r.
Türkiye’de çocu¤un geliflim ekolojilerinin belirgin unsurlar›n›
ölçen ölçeklerin say›s› da oldukça k›s›tl›d›r. Daha da önemlisi,
geliflim ekolojilerini ölçerken karfl›lafl›lan kültürel yanl›l›k,
çocu¤un geliflim seviyesini ölçerken karfl›lafl›landan daha fazlad›r.
TEÇGE tüm geliflim ekolojilerini, bu ekolojilerin de¤iflik
yönlerinin ifade ettikleri anlamlar› ve de¤iflik ekolojilerin
birbirleriyle etkileflimlerini ölçmeyi hedeflemektedir. TEÇGE’nin
ölçmeyi hedefledi¤i tüm bu özellikler, kültüre büyük oranda
ba¤l›d›r. Bu ince ayr›nt›lar› kavramak için tüm ölçeklerin kültüre
olabildi¤ince duyarl› olmas› gerekmektedir. Ancak bunu yaparken
ölçeklerin kültürler aras› karfl›laflt›rmalar yapmaya uygunlu¤undan
ve psikometrik standartlar› sa¤l›yor olmalar›ndan ödün
verilmemelidir.
TEÇGE araflt›rma ekibi, geliflim psikologlar›, sosyal psikologlar,
aile araflt›rmac›lar›, nüfus bilimci ve sosyologlardan oluflmaktad›r.
Bu ekip çocu¤un geliflim seviyesini, geliflim ekolojilerinin belirli
özelliklerini ve etkileflimlerini ölçecek bir ölçüm bataryas›
gelifltirmek için için bir y›l süreyle çal›flm›flt›r. Ölçeklerin büyük
ço¤unlu¤u kabul edilebilir bir güvenirlik ve geçerlik düzeyine
ulaflmak için ya s›f›rdan yarat›lm›fl ya da ‹ngilizce orijinalleri
uyarlanm›flt›r. TEÇGE, gelifltirmifl oldu¤u, Türk kültürüne uygun
ve psikometrik olarak s›nanm›fl, çocuklar›n geliflim seviyelerini
ve geliflim ekolojilerini ölçebilecek nitelikte ölçeklerle Türkiye’de
geliflim bilime anlaml› katk›lar yapabilecek konumdad›r.
TEÇGE’nin uygulamas› s›ras›nda psikometrik yeterlili¤i olan
ölçeklerin olmamas›n›n yan› s›ra, farkl› kültürel ba¤lamlarda
geçerli¤i gösterilmifl kuramsal geliflim çal›flmalar›n›n eksikli¤i
ile de karfl›lafl›lm›flt›r. Bu tip kuramsal çal›flmalar, yap›lacak
ampirik bilimsel çal›flmalarda neyin araflt›r›lmas› ya da neyin
ölçülmesi gerekti¤ini belirlemek aç›s›ndan son derece gereklidir.
Kuramsal çal›flmalar ayn› zamanda hangi geliflim ekolojilerinin
birlikte ya da etkileflim içinde olufltu¤unu, hangilerinin ba¤›ms›z
olarak olufltu¤unu da aç›klar. Buna örnek olarak kontrolcü
ebeveynlik kavram›n›n tan›m› verilebilir.
Erken çocukluk dönemine ait önemli ekolojilerden biri de anneçocuk iliflkisi ya da ebeveynlik davran›fl›d›r. Bireyci toplumlarda,
kontrolcü ebeveynlik, olumsuz ebeveynlik davran›fllar›n›n çoklu¤u
(örne¤in: sert ebeveynlik ya da ebeveyn taraf›ndan çocu¤un
reddedilmesi) ve olumlu ebeveynlik davran›fllar›n›n eksikli¤i
(örne¤in; çocu¤u destekleyen ya da s›cak davran›fllar›n olmamas›)
ile iliflkilidir. Çal›flmalar bireyci toplumlarda, kontrolcü
12
ebeveynli¤in çocukta gözlenen çeflitli sosyal-duygusal
problemlerle ilintili oldu¤unu göstermifltir.
Toplulukçu toplumlarda ise ebeveyn kontrolü, ebeveyn taraf›ndan
gösterilen s›cakl›k ve destekle birlikte görülür ve sert disiplin
yöntemleri ile birarada görülmeyebilir. Bu durumda, kontrolcü
ebeveynlik çocukta olumsuz etkiler yapmaz. Yani, kavramsal
olarak, kontrolcü ebeveynlik, sert ebeveyn olmaktan ve ebeveyn
taraf›ndan çocu¤un reddedilmesinden farkl›d›r ve bu sebeple de
farkl› bir ebeveynlik boyutu olarak tan›mlanmal› ve ölçülmelidir.
Kontrolcü ebeveynli¤in farkl› boyutlar› da olabilir. Örne¤in;
çocu¤un ebeveynleri taraf›ndan psikolojik kontrolü veya
davran›flsal kontrolü ayr› ayr› tan›mlanabilir ve çal›fl›labilir.
Ebeveynlik davran›fl›n›n kavramsal olarak farkl› yönleri ayr›
ayr› de¤erlendirilmeli ve ayr› ayr› analiz edilmelidir. Ancak bu
yolla çocu¤un geliflim yörüngeleri üstündeki özgün veya
birbirleriyle etkileflim halindeki etkilerini göstermek mümkün
olabilir.
Bu örnek bize geliflim psikolojisinde çocu¤un geliflimi üstünde
etkili olan erken çocukluk ekolojilerin tüm yönleriyle anlamam›z›
sa¤layacak kültürler aras› çal›flmalar›n önemini vurgulamaktad›r.
TEÇGE, ampirik temelleri olan bu tip kavramsal, kültürler-aras›
çal›flmalar› da destekleyecektir. TEÇGE erken çocukluk
ekolojilerinin belirlenmesi gereken özelliklerinin ve bunlar›
çocu¤un geliflim yörüngelerine ba¤layan neden-sonuç iliflkilerinin
ortaya konmas›na da yard›mc› olacakt›r.
TEÇGE Pilot Çal›flmas› ve Bu Çal›flmadan Baz›
Sonuçlar
TEÇGE’nin oldukça iddal› ve kendi alan›nda 盤›r aç›c› nitelikte
olan hedefleri sebebiyle, ulusal düzeyde veri toplanmaya
bafllamadan önce, genifl bir pilot çal›flma yap›lmas› planland›.
Pilot çal›flman›n iki hedefi vard›. Birincisi araflt›rma ekibine,
veri toplama protokolünün ne kadar mümkün oldu¤unu
göstermesidir. Bu protokol anneden ve çocuktan ortalama 2,5
saat süren görece olarak uzun bir mülakatla aile ve toplumsal
hayat hakk›nda pek sorunun yan›t›n› almaktan oluflmaktad›r.
Çal›flma protokolünün aileler taraf›ndan kabul edilebilirli¤i ve
sahada karfl›lafl›labilecek olas› zorluklar›n önceden
de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Pilot çal›flman›n ikinci hedefi
de, çal›flmada kullan›lacak ölçüm yöntemlerinin psikometrik
özelliklerinin de¤erlendirilmesi ve e¤er gereklisiyle buna göre
ölçeklerin yeniden gözden geçirilmesidir.
TEÇGE’nin pilot çal›flmas›, A¤ustos 2007’de 51 anne ve onlar›n
36-47 ayl›k çocuklar›yla yap›lm›flt›r. Bu aileler, ‹stanbul’un
genellikle çok düflük ya da düflük sosyo-ekonomik düzeydeki
ailelerin yaflad›¤› befl farkl› mahalleden seçilmifltir. ‹stanbul’un
pilot çal›flma için uygulama alan› olarak seçilmesinin sebebi,
‹stanbul’un Türkiye’nin de¤iflik bölümlerinden çok fazla göç
al›yor olmas›d›r. Böylece, farkl› etnik, kültürel ve bölgesel
kökenlere sahip ailelerle ‹stanbul’da çal›flma yap›labilmektedir.
Pilot çal›flmada kat›l›mc› annelerin büyük bir bölümü, düflük
e¤itim düzeyindedir. Çal›flmaya kat›lan annelerin %78’i ve
babalar›n da %60’› sadece befl y›ll›k ilkokul mezunudurlar. Bu
sayede, pilot çal›flma bize ayn› zamanda, TEÇGE protokolünün
oldukça düflük e¤itim seviyesine sahip anneler taraf›ndan
tamamlan›p tamamlanamad›¤›n› ve ölçeklerin maddelerinin bu
anneler taraf›ndan anlafl›l›p anlafl›lmad›¤›n› gösterme imkan›
vermifltir.
TEÇGE pilot çal›flmas›n›n örneklemi, yafllar› 23-37 aras›nda
de¤iflen ve yafl ortalamas› 30,5 olan genç annelerden oluflmaktad›r.
Annelerin %57 gibi bir ço¤unlu¤u, köylerde ya da küçük
kasabalarda do¤mufltur. Örneklemin üçte birinden fazlas›, hayat›
botunca en uzun dönemi bir köyde ya da kasabada yaflam›flt›r.
Annelerin evli olduklar› süre 4-15 y›l aras›nda de¤iflmekte olup,
ortalama 10 y›ld›r. Annelerin ortalama 2.4 çocu¤u vard›r ve çocuk
say›s› 1-6 aras›nda de¤iflmektedir.
TEÇGE pilot çal›flmas›nda kullan›lan ölçekler, soru formlar› ve
geliflim testlerinin listesi Tablo 1’de gösterilmifltir. Pilot çal›flmada,
niceliksel verileri niteliksel verilerle destekleme amac›yla video
ve ses kay›tlar› da al›nm›flt›r. Her bir anne-çocuk çifti ile iki
gözlem protokolü ile video kayd› al›nm›flt›r. Yap›land›r›lmam›fl
gözlem protokolünde 10 dakika süresince günlük olarak yapt›klar›
etkinlikleri yapmaya devam etmeleri istenmifltir. Yar›
yap›land›r›lm›fl gözlemde ise, 10 dakika süresince daha önceden
belirlenmifl olan bir etkinli¤i anne ve çocu¤un birlikte yapmalar›
istenmifltir. Bunlara ek olarak, her bir anne-çocuk çiftinden,
birbirlerinden ba¤›ms›z olarak, onlara verilen resimli bir kitaptaki
öyküyü anlatmalar› istenmifltir. Anlat›lan öykülerin her biri, daha
sonra yap›lacak transkripsiyon ve kodlama ifllemleri için ses
kayd› olarak saklanm›flt›r.
Pilot çal›flmadan elde edilen niceliksel sonuçlar, daha sonra
TEÇGE’nin ana çal›flmas›nda kullan›lacak ölçeklerin en son
hallerinin oluflturulmas›na yard›mc› olmufltur. Çocu¤un geliflim
düzeyini ve erken çocukluk ekolojilerini ölçmekte kullan›lan
ölçümlerin iyi geçerlik ve güvenirlik de¤erlerine sahip olduklar›
gösterilmifltir. Pilot çal›flma, ayr›ca, TEÇGE’nin ana çal›flmas›ndan
elde edilebilecek sonuçlar› öngören oldukça ilginç birtak›m
sonuçlar da ortaya koymufltur.
Ön bulgulardan biri pilot çal›flmaya kat›lan 3 yafl örnekleminde
görülen sosyal-duygusal geliflim hakk›ndad›r. Annenin gösterdi¤i
itaat talep eden davran›fllar›n ve sert ceza uygulamalar›n›n fazla
olmas›n›n, üç yafl çocuklar›nda davran›fl problemleriyle iliflkili
oldu¤u bulunmufltur. Bu bulgu, geliflim araflt›rmalar›nda bu
konuda daha önceden bilinenleri tekrarlayan niteliktedir. Ek
olarak, baba taraf›ndan anneye yönelik yüksek düzeydeki
sald›rganl›¤›n, çocuklardaki yüksek düzeydeki davran›fl
problemleriyle iliflkili oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Di¤er bir deyiflle,
anne ve baba aras›ndaki iliflki (çocu¤un do¤rudan temas içinde
olmad›¤› bir aile ekolojisi oldu¤u halde), annenin ebeveynlik
davran›fllar›ndan ba¤›ms›z olarak, çocu¤un davran›fl problemlerini
do¤rudan etkilemektedir. Ayn› zamanda, TEÇGE pilot bulgular›
göstermifltir ki, yak›n ve destekleyici arkadafllar› (genifl aile
bireyleri d›fl›nda) olan anneler, anlaml› ölçüde daha az itaat talep
etmekte ve anlaml› oranda daha düflük seviyede sert ceza
uygulamaktad›r. Bu nedenle, annenin aile d›fl›ndaki sosyal ekolojisi,
ebeveynlik davran›fllar›n› ölçülebilir flekilde etkilemekte ve bu
da çocu¤un sosyal ve davran›flsal geliflimini etkilemektedir.
Küçük çocu¤u olan annelerin büyük ço¤unlu¤unun çal›flmad›¤›
ve aile bireylerinin annenin tek destek kayna¤› oldu¤u bir ülke
olan Türkiye’de, bu bulgu genifl aileden ba¤›ms›z bir sosyal
destek a¤›n›n önemini iflaret etmektedir. Bu bulgular, pilot
çal›flman›n küçük ve k›s›tl› bir kapsam› olmas› sebebiyle kesin
bulgular olarak de¤erlendirilmemelidir. Bununla beraber bu
bulgular, genifl kapsaml› geliflim ekolojilerinin çocuklar›n geliflim
göstergeleri ile birlikte çal›fl›ld›¤› zaman elde edilebilecek bilginin
zenginli¤ini göstermektedir.
TEÇGE pilot çal›flmas›n›n bir baflka bulgusu da, annelerin ve
çocuklar›n öykü anlat›lar›ndan gelmektedir. Öykü anlat›lar›n›n
ön analizleri, bütün annelerin görece olarak düflük e¤itim seviyesine
sahip olmalar›na ra¤men, anlat› becerilerinin büyük ölçüde farkl›l›k
gösterdi¤ini belirtmektedir. Bu bulgu, çocuklarda sözel gelifliminin
ana belirleyicilerinden biri olan annenin anlat› becerisinin, annenin
e¤itim seviyesiyle öngörülemeyece¤ini iflaret etmektedir. Bu
durum, yanl›zca k›z çocuklar›n›n e¤itiminin, biliflsel düzey
gözetmeksizin, aileleri taraf›ndan k›s›tland›¤› bir toplumda geçerli
olabilir. Bu bulgu, TEÇGE pilot çal›flmas›ndan elde edilen
niceliksel verilerle de desteklemektedir. Akademik uyarma
(örne¤in; çocuklara say›lar›, kelimeleri, renkleri ve flekilleri
ö¤retmek) ve dil için uyarma (örne¤in; düzgün ve karmafl›k
cümleler kurarak konuflmak için çaba göstermek ve çocu¤un
konuflmas›n› desteklemek) çocu¤un, biliflsel geliflimini öngören
geliflim ekolojilerinin iki önemli yönü olarak bilinirler. Annelerin
e¤itim seviyesinin düflük oldu¤u TEÇGE pilot örnekleminde,
anne taraf›ndan sa¤lanan akademik uyarma ve dil için uyarman›n,
annelerin biliflsel düzeyi (çal›flan bellek) ve kelime bilgisi ile
iliflkili oldu¤u bulunmufltur. Fakat çocu¤a sa¤lanan bu uyarmalar
annenin e¤itim düzeyi ile iliflkili de¤ildir. K›z ve erkek çocuklar›n
temel e¤itime erifliminin eflit ve kolay oldu¤u geliflmifl ülkelerde,
13
annenin e¤itiminin çocu¤un geliflim ekolojilerine dair iyi bir
gösterge oldu¤u bilinmektedir. Fakat, TEÇGE pilot çal›flmas›
Türkiye’de annenin e¤itiminin, çocuklar›n geliflim ekolojileriyle
iliflkili iyi bir gösterge olmayabilece¤ini göstermifltir.
Sonuç
TEÇGE, Türkiye’de erken çocukluk döneminin ulusal ve
boylamsal bir çal›flmas› olarak tasarlanm›flt›r. Böylece, TEÇGE,
Türkiye’de veya Türkiye d›fl›nda yaflayan geliflim bilimcilerine,
erken çocukluk ba¤lamlar›n›, 3’ten 7 yafla kadar oluflan sosyalduygusal ve biliflsel geliflim yörüngelerine ba¤layan nedensonuç iliflkilerinin derinlemesine anlafl›lmas›n› hedeflemektedir.
TEÇGE erken çocukluk geliflimine kültürler-aras› bir bak›fl
aç›s› ile bakmak amac›yla tasarlanm›flt›r. Çal›flman›n tasar›m›nda
ve uygulamas›nda esas al›nan kültürler-aras› bak›fl aç›s›n›
koruyarak, TEÇGE, s›n›rl› say›da bireyci kültürlerde s›nanm›fl
geliflim kuramlar›n›n geçerli¤ini s›namaya yard›mc› olacakt›r.
Bu hedefi gerçeklefltirmek için TEÇGE, toplulukçu veya
geliflmekte olan toplumlarda anlaml› olabilecek geliflim
ekolojilerini ölçecektir (genifl aile ya da mahalle toplulu¤u
gibi). Bu ekolojiler bireyci kültürlerde etkin geliflim ekolojileri
olmayabilir. Pilot çal›flma ve bu çal›flmadan elde edilen ön
sonuçlar, flimdiden TEÇGE gibi bir çal›flman›n erken çocukluk
geliflim sürecini anlay›fl›m›z› artt›rabilece¤ini göstermektedir.
Bu da kültürler-aras› yaklafl›m› olan ve niteliksel ve niceliksel
yöntemlerin birlefltirilmesiyle yap›labilecek araflt›rmalar›n
gücünü göstermektedir.
Teflekkür: TEÇGE’nin proje asistanları Nuran Aydemir, Sema
Akbo¤a, Özlem Bekar, Berna Akçınar, Pınar Arslan ve ‹rem
Güro¤lu’na çok teflekkür ederiz.
Tablo 1. TEÇGE pilot çal›flmas›nda kullan›lan ölçekler, soru formlar› ve geliflim testleri
Ölçe¤in/Testin Ad›
Kullan›lan ölçe¤in kayna¤› hakk›nda bilgi
Ölçe¤in TEÇGE için
uyarlan›p uyarlanmad›¤›
1. Demografik Bilgi Formu
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
√
2. SF-36 Yaflam Kalitesi Envanteri
MOS-36 Health Survey
√
3. K›sa Semptom Envanteri
Gelifltiren: L. R. Derogatis (1992)20 Türkçesi : fiahin, N. H., & Durak, A. (1995) 21
X
4. Anne Destek ‹ndeksi
Gelifltiren: Henderson et al., 197822 Türkçesi: Kumru, Say›l ve Ya¤murlu taraf›ndan
19
TÜB‹TAK araflt›rma projesi için haz›rland›23.
√
5. Aileden Anneye Gelen Destek
Gelifltiren: Zimet, Dahlem, Zimet & Farley, 1988
6. Yaflanan Mahalle Ekolojisi Anketi
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
√
7. Evlilikte Doyum Ölçe¤i
Gelifltiren: Baydar, N. & Yumbul, C. 200525
8. Yar›-yap›land›r›lm›fl Gözlem Protokolü
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
9. Anne/Çocuk Sa¤l›k Envanteri
SF-36 Yaflam Kalitesi envanterinin Genel Sa¤l›k Alg›s› alt ölçe¤i eklenerek
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
√
10. Ebeveyn Amaçlar› Anketi
Gelifltiren: Schaefer and Edgerton, 198526 Türkçesi: Ya¤murlu & Sanson, 2004
√
11. Çocuklar için K›sa Mizaç Envanteri
Gelifltiren: Prior, MR., Sanson, AV & Oberklaid, F. 198927
24
√
Türkçesi: Kumru, Say›l ve Ya¤murlu taraf›ndan
TÜB‹TAK araflt›rma projesi için haz›rland›23.
12. Uyumlu Sosyal Davran›fl Envanteri
√
Gelifltiren: Hogan, Scott, & Bauer, 1992
28
Türkçesi: TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
13. D›flsallaflt›rma Envanteri
√
Gelifltiren: Eyberg, S., & Pincus, D. (1999) Türkçesi: Kumru, Say›l ve
29
Ya¤murlu taraf›ndan TÜB‹TAK araflt›rma projesi için haz›rland›23.
14. Çocuk Yetifltirme Anketi
√
Gelifltiren: Sanson (1994) Modifikasyon: Paterson & Sanson (1999)
30
31
Türkçesi: Boratav (2003)32
15. Çocuk bak›m›
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
16. Mullen Geliflim Testi
Gelifltiren: Mullen, 199233 Türkçesi: Küntay, 2007 (Mullen Early Learning Scales)
17. Kurba¤a Hikayesi Prosedürü
Uyarlama: Berman & Slobin, 1994 34; Strömqvist&Verhoeven, 200435
Türkçesi: TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
X
18. ‹flleyen Bellek Protokolü
Gelifltiren: Gülgöz, 200436
X
19. ACEP Sözcük Bilgisi Testi
Gelifltiren: Gülgöz, 200436
X
20. HOME
Gelifltiren: Caldwell & Bradley, 198437
Türkçesi: TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
21. Anketör izlenimleri ölçe¤i
14
√
TEÇGE Ekibi taraf›ndan gelifltirilmifltir.
X
√
REFERANSLAR
1. Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development .
Cambridge, MA: Harvard University Press.
2. NLSY97 User's Guide. (2000). A Guide to the Rounds 1 and 2 Data,
National Longitudinal Survey of Youth 1997. Prepared for the U.S.
Department of Labor by Center for Human Resource Research, The
Ohio State University. Columbus, OH.
3. Rathbun, A., & West J. (2004). From Kindergarten through Third
Grade: Children’s Beginning School Experiences. National Center of
Education Statistics, Washington, DC.
4. Bartkowski, J.P., Xu, X., & Levin, M.L. (2008). Religion and child
development: Evidence from the Early Childhood Longitudinal Study.
37(1), 18-36.
5. Woodland, S., & Collins, D. (2000). Study of Families with Children:
technical report, London: National Centre for Social Research.
6. Marsh, A., et al. (2001). Low-income families in Britain: work,
welfare and social security in 1999, DSS Research Report No. 138,
London: Corporate Document Services.
7. Woodland, S., & Woodward, C. (2002). Families and Children Study
(FACS) 2000: Wave 2 technical report, London: National Centre for
Social Research.
8. Woodland, S., et al. (2003). Families and Children Study (FACS)
2001: Wave 3 technical report, London: National Centre for Social
Research.
9. Phillips, M., Miers, A., & Scholes, S. (2003). Families and Children
Study (FACS) 2002: Wave 4 technical report, London: National Centre
for Social Research.
10. Lyon, N., Scholes, S., & Tait, C. (2005). Families and Children
Study (FACS) 2003: Wave 5 technical report, London: National Centre
for Social Research.
11. Lyon, N., Scholes, S., & Tait, C. (2006). Families and Children
Study (FACS) 2004: Wave 6 technical report, London: National Centre
for Social Research.
12. Lyon, N., Mangla, J., Tait, C., & Scholes, S. (2007). Families and
Children Study (FACS) 2005: Wave 7 technical report, London: National
Centre for Social Research.
13. Wells, T.S., Jacobson, I.G., Smith, T.C., Spooner, C.N., Smith, B.,
Reed, R.J., Amoroso, P.J., Ryan, M.A.K., for the Millennium Cohort
Study Team (2008). Prior Health Care Utilization as a Determinant
to Enrollment in a 22-year Prospective Study, The Millennium Cohort
Study. European Journal Of Epidemiology, Bask›da.
14. Smith, T.C., Wingard, D.L., Ryan, M.A.K., Kritz-Silverstein, D.,
Slymen, D.J., Sallis, J.F., for the Millennium Cohort Study Team (2007).
Prior assault increases the likelihood of new-onset PTSD after combat
deployment. Epidemiology, Bask›da.
15. LeardMann, C.A., Smith, B., Smith, T.C., Wells, T.S., Ryan, M.A.K,
for the Millennium Cohort Study Team (2007). Smallpox vaccination:
comparison of self-reported and electronic vaccine records in the
Millennium Cohort Study. Human Vaccines. 3(6):245-51.
16. Plewis, I., & Ketende, S. (2006). Millennium Cohort Study: technical
report on response. 1st ed. 1. London, Centre for Longitudinal Studies.
17. Plewis, I. (2004). Millennium Cohort Study: technical report on
sampling.3rd ed. 3. London, Centre for Longitudinal Studies.
18. UNICEF: Demographic Indicators. Retrieved March 12, 2008,
from http://www.unicef.org/sowc08/docs/sowc08_table_6.xls
19. Ware, J. E., & Sherbourne, C. D. (1992). The MOS 36-item ShortForm health survey (SF-36). I. conceptual framework and item selection.
Medical Care, 30 (6), 473-483.
20. Derogatis, L.R. (1992). The Brief Symptom Inventory (BSI),
Administration, Scoring and Precedures Manual= II. Clinical
Psychometric Research Institute.
21. fiahin, N.H., & Durak, A. (1995). K›sa Semptom Envanteri: Türk
Gençleri ‹çin Uyarlanmas›. Türk Psikoloji Dergisi, 9 (31), 44 - 56.
22. Henderson, P., Duncan-Jones, H., McAuley and K. Ritchie. (1978).
The patient's primary group, Br. J. Psychiatry 132, 74–86.
23. Kumru, A., Say›l, M., & Ya¤murlu, B. (2006). TÜB‹TAK Projesi
“Kariyer: Çocuklar›n biliflsel, duygusal ve olumlu sosyal geliflimlerinin
boylamsal çal›fl›lmas›.
24. Zimet, G.D., Dahlem, N.W., Zimet, S.G., & Farley, G.K. (1988).
The Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Journal of
Personality Assessment, 52, 30-41.
25. Baydar, N., & Yumbul, C. (2005). Türk Eriflkinlerde Evlilik
‹liflkisinden Al›nan Doyumun Ölçümü, Bas›lmam›fl Yay›na Haz›r
Çal›flma.
26. Schaefer, E.S., & Edgerton, M. (1985). Parent and child correlates
of parental modernity. In I. E. Sigel (Ed.), Parental belief systems (pp.
287-318). Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
27. Prior, M.R., Sanson, A.V., & Oberklaid, F. (1989). The Aus-tralian
Temperament Project. In G.A. Kohnstamm, J.E. Bates, & M.K. Rothbart
(Eds.), Temperament in childhood. (pp. 537-554). London: Wiley.
28. Hogan, A., Scott, K.G., & Bauer, C.R. (1992). The Adaptive Social
Behavior Inventory (ASBI): A new assessment of social competence
for high risk three-year olds. Journal of Psychoeducational Assessment,
10, 230-239.
29. Eyberg, S., & Pincus, D. (1999). Eyberg Child Behavior Inventory
& Sutter-Eyberg Student Behavior Inventory - Revised. Psychological
Assessment Resources, Odessa, FL: Psychological Assessment
Resources.
30. Sanson, A. (1994). Parenting questionnaire for 3-7 year olds.
Bas›lmam›fl Yay›na Haz›r Çal›flma. Melbourne: University of Melbourne.
31. Paterson, G., & Sanson, A. (1999). The association of behavioral
adjustment to temperament, parenting and family characteristics among
5-year-old children. Social Development, 8(3), 293-309.
32. Boratav, A.B. (2003). The role of child temperament, sociocognitive
abilities, parenting and social context in the development of prosocial
behavior. Bas›lmam›fl Doktora Tezi, University of Melbourne, Victoria,
Australia.
33. Mullen, E. M. (1995). Mullen Scales of Early Learning (AGS ed.).
Circle Pines, MN: American Guidance Service Inc.
34. Berman, R., & Slobin, D. (1994). Relating events in narrative: a
cross linguistic development study. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
35. Strömqvist, S., & Verhoeven, L. (2004). Relating Events in Narrative:
Typological and Contextual Perspectives. London: Lawrence Erlbaum
Associates.
36. Gülgöz, S. (2004). Psychometric properties of the Turkish Vocabulary
Test. Bas›lmam›fl Yay›na Haz›r Çal›flma, Koç Üniversitesi, ‹stanbul,
Turkiye.
37. Bradley, R.H., & Caldwell, B.M. (1984). The relation of infants'
home environments to achievement test performance in first grade: A
follow-up study. Child Development, 55, 803-809.
15
Koç Üniversitesi’nde
Hizmetleri Konu Alan Araflt›rmalar:
Disiplinleraras› Bir Bak›fl
Yüksek katma de¤erli hizmetlerin yarat›lmas› ve sunulmas› tasar›m, mühendislik,
operasyon, pazarlama ve insan kaynaklar› yönetimini içeren çok disiplinli bir yaklafl›m›
gerektirir.
D
ünyadaki ekonomik aktivitelerin büyük bölümü, hizmet
sektörü içerisinde yer almaktad›r. Geliflmifl ve geliflmekte
olan ülkelerin istatistiklerinde hizmet sektörünün GSMH içindeki
yüksek pay› ve ifl gücüne kat›l›m oran› istatistikleri bunu
yans›tmaktad›r. Hizmet sektöründeki firmalar›n büyüme
oranlar›na ek olarak, hizmet faaliyetlerindeki art›fl›n büyük
bölümü, geleneksel olarak hizmet sektörü olarak adland›r›lmayan
sektörlerden gelmektedir. Servislendirme (servitization) olarak
adland›r›lan e¤ilimde, üretici firmalar, sa¤lad›klar› hizmetleri
ürünleri ile birlikte sunmakta ve gelirlerinin önemli bir bölümünü
bu hizmetlerden elde etmektedirler. Bu strateji sonucu ifllem
bazl› bir yönetimden iliflki bazl› bir yönetime do¤ru kayma
yaflanmaktad›r. Artan rekabet ve yeni biliflim teknolojileri, tüm
dünyada sunulabilen, kiflisellefltirilmifl hizmetlerin artmas›n›
sa¤lam›flt›r. Günümüzde, karmafl›k ve global servis tedarik
zincirleri, gittikçe daha çok müflteri memnuniyeti aranan
ortamlarda yönetilmektedir.
Tüm bu e¤ilimler dahilinde, çok çeflitli ve farkl›l›k gösterebilen
ifl türü, ifl süreci ve sistem, hizmet olarak tan›mlanmaktad›r. Bu
çeflitlilik içerisinde hizmet süreçlerinin ortak bir özelli¤i onlar›
ayn› platformda incelemeye f›rsat tan›maktad›r: servislerin önemli
bir bölümü, onlar› kullanan müflteriler taraf›ndan, veya
müflterilerin huzurunda tasarlan›r, üretilir, sunulur ve tüketilir.
Bu özellik, servis karfl›laflmalar›na, di¤er bir ifadeyle, müflterinin,
servis organizasyonuyla bulundu¤u tüm iliflki noktalar›na
odaklan›lmas›n› gerektirmektedir. Karl›l›k ve büyümenin temel
tafllar›n› oluflturan müflteri memnuniyeti ve müflteri sadakat› bu
servis karfl›laflmalar›n›n iyi tasarlan›p yönetilmesi ile ortaya
ç›kabilmektedir. Müflteri temas›n›n yüksek oldu¤u ortamlarda,
kalite kontrolü süreç kontrolü anlam›na gelir. Ayr›ca, operasyonel
özelliklerine ek olarak, süreçlerin performans› insan kaynaklar›
ve ortak üretici konumundaki müflterilerin yönetimindeki etkinlik
ile belirlenir. Müflteri temas›n›n hizmet süreçlerinin iflleyifli ve
performans› üzerindeki rolüne iliflkin bu k›sa de¤erlendirme,
hizmetlerin çok disiplinli, disiplinleraras› bir yaklafl›mla çal›fl›lmas›
gerekti¤ini göstermektedir. Tasar›m, mühendislik, operasyon,
pazarlama ve insan kaynaklar› yönetimi, hepsi yüksek katma
de¤erli servislerin yarat›lmas› ve sunulmas›nda önemli bir rol
oynamaktad›r.
16
Zeynep Akflin Karaesmen > ‹flletme
Koç Üniversitesi’nde hizmetleri konu alan araflt›rmalar da hizmet
süreçlerinin bu disiplinler aras› özelliklerini yans›tmakta, farkl›
bölümler ve fakülteler içerisinde yer alan kifliler taraf›ndan bir
sistem bak›fl aç›s› içerisinde yürütülmektedir. Üniversite’de bu
konuda yap›lan bütün araflt›rma projelerini s›ralamak yerine, bu
makale, birlefltirici bir unsur olarak servis karfl›laflmalar›na
odaklan›p, üç ayr› konu bafll›¤› alt›nda de¤iflik disiplinlerden
kaynaklanan araflt›rmalara dair örnekler sunacakt›r. Bafll›klardan
ilki tekrarlanan servis karfl›laflmalar›n› konu alan ve bunlar›n
büyümeye ve kârl›l›¤a ba¤lant›lar›n› inceleyen müflteri iliflkileri
yönetimi, ikincisi servis karfl›laflmalar› içerisinde yer alan insanlar›
ele alan hizmetlerin insan boyutu, üçüncüsü ise hizmet firmalar›
ya da gruplar› aras›nda gerçekleflen servis karfl›laflmalar›n›n
incelendi¤i servis sat›nalma ve servis tedarik zincirleridir.
Müflteri ‹liflkileri Yönetimi
Müflteri iliflkileri yönetimi, Koç Üniversitesi’ndeki Pazarlama
Grubunun faal oldu¤u bir araflt›rma alan›d›r. Aksoy, Keiningham,
ve Bejou (2007) taraf›ndan yeni düzenlenen bir kitap, “iyi müflteri
de¤eri yönetimi ve firma kârl›l›¤› için müflteri bilgisinin nas›l
toplanaca¤›n›, nas›l derlenece¤ini, ve nas›l en iyi flekilde
kullan›laca¤›n›”, çok çeflitli çal›flmalar ›fl›¤›nda göstermektedir.
Çapraz-sat›fl, ya da servis karfl›laflmalar› esnas›nda ek ürünlerin
müflterilere pazarlanmas›, büyüme odakl› müflteri iliflkileri
taktiklerinin bir örne¤ini oluflturmaktad›r. Bu yöntemi uygulayan
flirketler, pazar pay›nda büyüme yerine, cüzdan paylar›n›
(müflterinin belli bir kategorideki al›mlar›n›n toplam›n›) artt›rmaya
çabalamaktad›r. Yöneticiler memnun olmayan bir müflteriye
ürün sat›lmayaca¤›nda hemfikir olsa da, müflteri memnuniyeti
ve cüzdan pay› aras›ndaki olas› iliflkiyi belgeleyen ampirik
çal›flmalar literatürde k›s›tl› olarak yer almaktad›r. Cooil,
Keiningham, Aksoy, ve Hsu (2007) taraf›ndan yay›nlanan makale,
bu bofllu¤u doldurmas› aç›s›ndan önemlidir. Makale ampirik
olarak baflar›l› çapraz-sat›fl›n olmas› için, müflteri memnuniyetinin
olmas› gerekti¤ini göstermektedir.
Ça¤r› merkezlerinde, müflteri memnuniyeti ile müflteri bekleme
süreleri aras›nda yak›n bir iliflki vard›r. Bekleme süreleri uygun
kapasite seviyelerinin belirlenmesiyle kontrol edilebilir. Kuyruk
modelleri kullanarak, operasyonlar yönetimi ve servis
mühendisli¤i bak›fl aç›s›yla, ça¤r› merkezlerinde çapraz-sat›fl
taktiklerini inceleyen Akflin ve Harker (1999), kapasite dikkatlice
planlanmad›¤› sürece, çapraz-sat›fl›n artan yo¤unlu¤a yol açaca¤›n›
göstermifltir. Bu yo¤unluk, müflteri memnuniyetini olumsuz
etkilemekte ve çapraz-sat›fl performans›nda muhtemel bir afla¤›
yönlü sarmala neden olmaktad›r. Bu de¤erlendirmeyi izleyen
araflt›rma ile Örmeci ve Akflin (2007), do¤ru müflteriye do¤ru
zamanda çapraz-sat›fl yap›lmas›n› hedefleyen, kuyru¤un
durumunu ve müflteri gelir potansiyelini göz önünde bulunduran
dinamik kontrolleri karakterize etmifltir. Baflar›s›z çapraz-sat›fl
teflebbüslerini bir hizmet hatas› olarak görüp müflteriler için bir
memnuniyetsizlik kayna¤› olarak de¤erlendiren Günefl, Akflin,
Örmeci, ve Özden (2008), iliflki dinamiklerini modellemifl ve
eniyi çapraz-sat›fl kurallar›n› iliflki durumu ve önceki baflar›s›z
giriflimlerin fonksiyonu olarak tan›mlam›flt›r. Bu çal›flma, baflar›s›z
çapraz-sat›fl giriflimlerine karfl› olumsuz müflteri tepkilerini
görmezden gelmenin önemli de¤er kay›plar›na neden oldu¤unu
göstermektedir.
Bu araflt›rmalar, pazarlama ve operasyonlar yönetimi
kesiflimindeki bir hizmet iflletmesi perspektifi ile, endüstri
mühendisli¤i ve müflteri davran›fl perspektiflerini birlefltirerek,
çapraz-disiplinli araflt›rman›n canl› bir örne¤ini teflkil eder.
Hizmetlerin ‹nsan Boyutu
‹nsan kaynaklar› yönetimi, katma de¤erin büyük bölümünün
servis karfl›laflmalar›nda oluflturuldu¤u ortamlarda özel bir önem
tafl›maktad›r. Muhasebe biliminde, insan aktiflerinin öneminin
bir çok kifli taraf›ndan belirtilmesine ra¤men, aktiflerin
de¤erlendirilmesi için kabul gören ortak bir yöntem yoktur. Bilgi
yo¤unluklu hizmetlerde, Akflin (2007), insangücü planlamas›
ve insan varl›klar› de¤erlendirmesini birlefltiren, eniyileme tabanl›
bir yöntem sunmufltur. Makale, hizmet kurumlar›ndaki
ö¤renebilen insan aktifleri için, “de¤er art›fl›” ve düflüflü çizelgeleri
(amortisman) önermektedir. Bir kez daha, insan kaynaklar›
yönetimi, yöneylem araflt›rmas› ve muhasebe bilimi kesifliminde,
disiplinler aras› bir yaklafl›m›n aç›k oldu¤u görülmektedir.
Bir çok durumda, servis karfl›laflmas› içerisinde belli hareketler
ve tercihler, servis çal›flanlar›n›n takdirine kalm›flt›r. Günefl ve
Akflin (2004) servis çal›flanlar›n›n farkl› müflteri türlerine göre
farkl› uzunlukta hizmet sa¤lad›¤› ortamlar için, teflvik sistemlerinin
tasar›m› problemini sunup, analiz etmifllerdir. Ele al›nan
problemde uzun hizmet süreleri yo¤unluk yaratmakta, ama ayn›
zamanda da ek de¤er yaratmaya yard›mc› olmaktad›r. Hizmet
veren çal›flan, müflterinin türünü belirleyebilmekte, ama karfl›laflma
an›nda yer almayan yönetici, müflteri tipini görememektedir. Bu
ortamda hizmet veren çal›flan, sistem için daha fazla de¤er
yaratacak olan uzun süreli hizmet yerine kendi tercih etti¤i k›sa
süreli hizmeti seçebilir. Yönetici, bu bilgi asimetrisi problemini
ortadan kald›rmak için, teflvik mekanizmalar›na baflvurur. Bu
makale, farkl› müflteri türlerini tan›mlamay› hedefleyen bir pazar
dilimlemesi problemi ile, verilecek hizmet türü ve teflvik
mekanizmas›n› belirleyen operasyonel tercihler aras›ndaki
ba¤lant›lar› gösterir. Bu haliyle, pazarlama, operasyon yönetimi
ve insan kaynaklar› yönetimini bir araya getirir.
Servis Sat›nal›m› ve Servis Tedarik Zincirleri
Hizmet birimleri aras›ndaki servis karfl›laflmalar›, firmalar veya
farkl› departmanlar veya firmalar›n içindeki yap›lar aras›nda
oluflabilir. Bu tip iliflkiler, genellikle kontratlar çerçevesinde
yürütülür. Servis tedarik zinciri anlaflmalar›, Akflin, De Vericourt,
ve Karaesmen (2008)’in makalesinde, ça¤r› merkezi d›fl kaynak
kullan›m› ba¤lam›nda incelenmifltir. Makale, operasyonel
özelliklerin, farkl› anlaflma türleri aras›ndaki tercihlerin üzerinde
oynad›¤› rolü göstermektedir. Aksin and Masini (2008),
paylafl›lm›fl hizmet merkezlerini, di¤er bir ifadeyle kurumlar
içindeki ortak ifl hizmetlerini sa¤layan iç yap›lar› araflt›r›r. Avrupa
kökenli uluslararas› flirketlerin verilerine dayal› analiz, “en iyi
uygulama“ alg›s›na itiraz eder, ve paylafl›lm›fl servis projesinin
verimlili¤inin, flirketin çal›flt›¤› ortamdan ç›kan “gereksinimler”
ile, bu gereksinimlere cevap vermek için gelifltirilen özel
kabiliyetlerin bütünleflmesi seviyesine ba¤l› oldu¤unu öne sürer
(Akflin and Masini, 2008). ‹laç endüstrisi (Gür Ali, Mantrala,
Çavdaro¤lu, 2008) ve sa¤l›k endüstrisindeki (Günefl and Yaman,
2005) araflt›rmalar, servis tedarik zincirlerinde süregelen ve
büyüyen araflt›rma dallar›d›r.
Koç Üniversitesi’nde hizmetleri konu alan araflt›rma projelerinin
ço¤almas› ve Üniversite’nin, Avrupa’da konu ile ilgili önde
gelen bilgi merkezleri aras›nda yer almas› beklenmektedir.
REFERANSLAR
1.Aksoy, L. Keiningham, T., Bejou, D., Editors, (2007) Profit
Maximization through Customer Relationship Marketing, Best Business
Books, Haworth Press, Binghampton NY.
2. Akflin, O.Z., (2007) On Valuing Appreciating Human Assets in
Services, Naval Research Logistics, 54:2, 221-235.
3. Akflin, O.Z., De Vericourt, F. ve Karaesmen, F., (2008) Call Center
Outsourcing Contract Analysis and Choice, Management Science, 54:2,
354-368.
4. Akflin, O.Z. ve Harker, P.T., (1999) "To Sell or Not To Sell:
Determining the Tradeoffs between Service and Sales in Retail Banking
Phone Centers", Journal of Service Research, 2:1 19-33.
5. Akflin, O.Z. ve Masini, A. (2008) Effective Strategies for Internal
Outsourcing and Offshoring of Business Services: An Empirical
Investigation, Journal of Operations Management 26:2, 239–256.
6. Cooil, B. Keiningham T. L., Aksoy, L. ve Hsu M. (2007), A Longitudinal
Analysis of Customer Satisfaction and Share of Wallet: Investigating
the Moderating Effect of Customer Characteristics, Journal of Marketing,
71, 67-83.
7. Günefl, E.D. ve Akflin, O.Z., (2004) “Value Creation in Service
Delivery: Relating Market Segmentation, Incentives, and Operational
Performance”, Manufacturing & Service Operations Management,
6:4, 338-357.
8. Günefl, E.D. ve Akflin, O.Z., Örmeci, E.L., Özden, H. (2008) Modeling
Customer Reactions to Sales Attempts: When Cross-Selling Backfires,
Working Paper, Koç University.
9. Günefl, E.D. ve Yaman, H. (2005) Modeling Change in A Health
System: Implications on patient flows and resource allocations, Journal
of Clinical and Investigative Medicine, 28:6, 331-333.
10. Gür Ali, Ö., Mantrala, M., Çavdaro¤lu, B. (2008), The Role and
Impact of the Pharmacy Benefit Manager (PBM) in Prescription Drug
Marketing, Working Paper, Koç University.
11. Örmeci, E.L. ve Akflin, O.Z. (2007), Revenue Management through
Dynamic Cross-Selling in Call Centers, Working Paper, Koç University.
17
Mikro-Nano Elektro-Mekanik ve
Optik Sistemler
Araflt›rmalar›m›z›n merkezinde çok yeni uygulama alanlar› için teknolojilerin
gelifltirilmesi bulunmaktad›r.
O
ptik Mikrosistemler Laboratuvar› (OML) mikro ve nano
elektro-mekanik (MEMS/NEMS) ve optik sistemlerin
tümlefltirilmesi konusunda uygulamal› araflt›rmalar yürütmektedir.
Mikro ve Nano teknoloji konusunda Avrupa Komisyonu’ndan
iki 7. Çerçeve projesi de dahil olmak üzere 10’dan fazla d›fl mali
destekli devam eden projemiz vard›r. Araflt›rmalar›m›z›n
merkezinde ise çok yeni uygulama alanlar› için teknolojilerin
gelifltirilmesi bulunmaktad›r. Örnek olarak cep telefonu
projektörleri (piko-projektör), gece görüfllü termal kameralar,
kimyasal ve biyolojik analiz amaçl› minyatürlefltirilmifl portatif
tayf ölçerler, tek kullan›ml›k biyo-nano alg›lay›c›lar (tümüyle
okulumuzun temiz odas›nda üretilmifl) ve üç boyutlu görüntüleme
sistemleri üzerinde çal›flmaktay›z.
Bu makalede, yukar›da bahsedilen projelerden üç tanesini ele
al›yoruz. Bu projeler kapsam›nda, ticari ortaklar›m›z taraf›ndan
lisanslanan bir çok patentimizde yüksek lisans ve doktora
ö¤rencilerimiz de mucit olarak katk›da bulunmufllard›r.
Görüntüleme Uygulamalar› için FR4 Lazer
Taray›c›lar (destekleyen ve patent haklar›n› lisanslayan
kurum Microvision Inc, ABD)
Lazer taray›c›lar yüksek çözünürlüklü görüntü sistemleri, barkod
Hakan Ürey > Elektrik ve Elektronik Mühendisli¤i
okuyucular› ve biyomedikal görüntüleme donan›mlar› gibi birçok
uygulama alan›na sahiptir. OML’nin silikon teknolojisine dayanan
mikro-taray›c›lar›n tasar›m ve gelifltirilmesinde oldukça genifl
bir tecrübe ve bilgi birikimi bulunmaktad›r. Son y›llarda, taray›c›
sistemlerimizde yeni bir malzeme olarak FR4’u kullanmaya
bafllam›fl bulunuyoruz. FR4, bir epoksi-cam polimeridir ve
günümüzde tüm elektronik ayg›tlarda bulunan bask› devrelerde
(PCB) s›kl›kla kullan›lan bir malzemedir. Dolay›s›yla, FR4 ve
FR4 iflleme teknolojisi oldukça yayg›n ve düflük maliyetlidir.
OML, FR4’u elektriksel, mekanik ve optik ifllevleri bütünlefltiren
bir platform olarak kullanan dünyada ilk araflt›rma grubudur. [1, 2].
Çok çeflitli çevresel flartlarda genifl kullan›m alan› bulmas›ndan
ötürü FR4, mühendisli¤i iyi yap›lm›fl elektriksel, mekanik ve
termal olarak gürbüz bir malzemedir. Yeni araflt›rmalar›m›z ile
FR4’u yeni bir optik mikro-sistem platformu olarak kullanmay›
öneriyor ve bu alanda önemli ilerlemeler kat ediyoruz. (flekil 1)
PCB üretim teknolojisindeki ilerlemeler, özelikle de lazer
kesmenin üretime dahil edilmesi ile, FR4 tabakalar›na 20
mikronun alt›nda bir hassasiyetle istenilen flekiller
verilebilmektedir.
fiekil 1a’da PCB teknolojisi ile üretilmifl elektromanyetik tahrikli
FR4 taray›c›lar gösterilmektedir. Taray›c›lar›n tahriklenmesi,
FR4 üzerine ifllenmifl düzlemsel bobinden ak›m geçirilmesi ve
harici bir m›knat›s›n bu ak›mla etkilefltirilmesi ile gerçekleflir.
Bu flekilde çal›flt›r›lan bir taray›c›yla elde etti¤imiz iki boyutlu
tarama deseni flekil 1b’de görülebilir. [3]
fiimdiden endüstriyel flirketlerin ilgisini çekmeyi baflaran
araflt›rmalar›m›zda, Amerika Birleflik Devletleri’nden Microvision
firmas›yla çal›flmaya bafllam›fl bulunuyoruz. IEEE’nin Spectrum
dergisinde, patentlerinin yank› faktörü de¤erlendirilerek yap›lan
s›ralamada birçok elektronik devinin aras›nda 20. s›rada gösterilen
orta¤›m›zla yapt›¤›m›z çal›flmalarda, iki projede yo¤unlaflm›fl
bulunuyoruz: yüksek performansl› barkod okuyucu ve mobil
ayg›tlara bütünleflmifl yüksek çözünürlüklü bir lazer yans›t›m
18
sistemi gelifltirilmesi. (flekil 2) Temel araflt›rmac›lar›n Serhan
O. Ifl›kman ve Sven Holmström oldu¤u bu projelerde, ilk
örneklerin test edilmesi ve de¤erlendirilmesi aflamalar›nda di¤er
bir çok ö¤rencilerimiz de görev almaktad›r.
fiekil 1. (a) Standart PCB üretim teknolojisi ile yap›lm›fl 7 farkl› tasar›m› içeren
FR4 tablas› (b) Taray›c›lar›m›zla elde edilmifl 2 boyutlu tarama.
fiekil 2: Cep telefonuna entegre
edilmifl piko-projektör
(Microvision Inc. arflivinden)
Cep telefonu projektörleri (piko-projektör), gece
görüfllü termal kameralar, kimyasal ve biyolojik
analiz amaçlı minyatürlefltirilmifl portatif tayf ölçerler,
tek kullanımlık biyo-nano algılayıcılar (tümüyle
okulumuzun temiz odasında üretilmifl) ve üç boyutlu
görüntüleme sistemleri üzerinde çalıflmaktayız.
Termal Gece Görüfl Kamera Sistemleri (destekleyen
ve patent haklar›n› lisanslayan kurum ASELSAN-Ankara)
Kovuk ›fl›n›m› (blackbody radiation) prensibine göre her nesne,
kendi s›cakl›¤› ile orant›l› bir miktarda k›z›lötesi ›fl›n›m› yayar.
Termal kameralar genel olarak atmosferin bu ›fl›n›m› iletti¤i 35um ve 8-14um band›nda görüntüleme yapmak üzere
tasarlanm›fllard›r ve gece görüfl olana¤› sa¤lamalar› ile
ünlenmifllerdir. ‹lk olarak askeri amaçlarda kullan›lmak üzere
tasarlanan bu ayg›tlar günümüzde astronomi, arama–kurtarma,
t›bbi görüntüleme, bina yal›t›mlar›n›n gözlemlenmesi, kimyasal
görüntüleme, kalite kontrol gibi birçok alanda kullan›lmaktad›r.
OML'de tasarlanan termal kameralar, k›z›lötesine maruz kal›nca
bükülen iki boyutlu mikro-piksel dizininden oluflmaktad›r.
Bükülme, her pikselin alt›nda tümlefltirilmifl k›r›n›m ›zgaras›
arac›l›¤›yla mikro-optik yöntemler ile gerçeklefltirilmektedir.
Bu metodun temel avantaj› optik okuma yöntemi ile elde edilen
nanometre alt› ölçüm hassasiyettir. Piksel tasar›m›n di¤er
teknolojilere göre bir baflka avantaj› ise silikon alttafl ile aras›nda
iletken bir malzemeye ihtiyaç duymamas›d›r. Bu özellik ile hem
üretim kolayl›¤› sa¤lamaktad›r hem de pikseller, alttafllar›ndan
termal olarak daha iyi yal›t›labilmekte, so¤urduklar› k›z›lötesi
enerjiyi daha iyi depolayabilmektedirler. Baflka temel bir avantaj
ise k›r›n›m ›zgaras› ile gerçeklefltirilen optik okuma yönteminin
dedektörün satürasyonuna izin vermeyiflidir, bir baflka deyiflle
bu yöntem hedefteki binlerce derece s›cakl›¤›n ölçülmesini
elvermektedir.
Proje Aselsan taraf›ndan desteklenmektedir ve patent haklar› da
bu firmaya lisanslanm›flt›r. Projenin bu aflamadaki hedefi 160x120
çözünürlü¤e sahip, ortamda bulunan de¤ifliklikleri 0.1 Co
hassasl›kla okuyabilen bir dizinin üretilmesidir. Proje bünyesinde
Onur Ferhano¤lu ve Fatih Toy araflt›rmac› olarak çal›flmaktad›r.
fiekil 3'te bir pikselin mekanik bükülme simülasyon sonuçlar›
ve üretilmifl piksel dizinin mikroskop resimleri görülmektedir.
Dizinlerin üretilmesinde üç üretim merkezi ile çal›flmalar
yap›lm›flt›r: TÜB‹TAK-YITAL/ Gebze'de silikon alttafl üzerine
silikon nitrat teknolojisi, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Mikroelektronik Tesisleri (METU-MET) bünyesinde cam alttafl
üzerine silikon nitrat teknolojisi, ve son olarak da Georgia
Institute of Technology Microelectronic Research Center / ABD
(GT-mirc)'da doktora ö¤rencimiz taraf›ndan cam alttafl üzerine
parilen/titanyum teknolojileri ile üretim gerçeklefltirilmifltir.
Üretilen cihazlar›n sistem performans testleri devam etmektedir.
fiekil 3 (a) Termal Dedektör'ün tek piksel modeli (b) Üretilmifl dizinden bir
mikroskop görüntüsü (her pikselin alt›nda entegre k›r›n›m ›zgaras› bulunmaktad›r)
19
Minyatür Portatif Spektrometre (Tayf Ölçer)
(destekleyen ve patent haklar›n› lisanslayan kurum
Fraunhofer Institute-IPMS, Dresden-Almanya)
Endüstride ve laboratuar ortam›nda yayg›n bir uygulama alan›
bulunan k›z›lötesi emilim spektroskopisi, boya rengi vb kimyasal
ve biyolojik örnekler ile hava kirlili¤i ve de¤iflik gazlar›n
alg›lama ve analizinde kullan›lan geliflmifl bir yöntemdir.
Fourier dönüflümü spektroskopisi, h›zl› veri ak›fl› ve paralel
spektral ölçüm gibi avantajlar› sayesinde sahip oldu¤u yüksek
spektral çözünürlük ve düflük gürültü seviyesi ile mevcut di¤er
k›z›lötesi spektroskopi yöntemlerinden ayr›l›r. Son 30 y›l
zarf›nda boyutlar›ndaki küçülmeye ve hesaplama
yeteneklerindeki art›fla ra¤men Fourier dönüflümü
spektroskoplar› halen son derece büyük boyutlara sahip olup
optik, elektronik ve opto-mekanik birçok parçan›n elle bir
araya getirilmesiyle infla edilmektedirler. Ayr›ca bu ayg›tlar,
ç›kt›lar›n› spektrum format›nda sunduklar›ndan, sonuçlar›n
yorumlanmas› için bir kullan›c›ya veya karmafl›k yaz›l›mlara
gereksinim duymaktad›rlar; bu da veri ak›fl h›z›n› önemli ölçüde
k›s›tlamaktad›r. Bundan dolay›, Fourier dönüflümü
spektroskopisi, genellikle boyut ve maliyetin ihtiyaç duyulan
performansa nazaran ikincil öneme sahip oldu¤u s›n›rl›
durumlarda kullan›lmaktad›r. Teorik olarak bu tip ayg›tlar›n
minyatür ve portatif alg›lay›c› ve çözümleyici olarak
kullan›lmalar›na bir engel bulunmasa da, baflta taray›c› ayna
mekanizmalar› olmak üzere mevcut teknolojilerin küçük ve
kullan›c› dostu alg›lay›c›lar›n tasar›m› için yeterli olmamas›
buna engel olmakta. Portatif ve gerçek zamanl› çal›flabilen bir
alg›lay›c›n›n g›da üretimi kontrolünden kimyasal süreç
denetimine say›s›z laboratuar d›fl› uygulama alan› bulundu¤u
için önemli bir ihtiyaç oldu¤u düflünülmektedir.
OML’de 2004 y›l›ndan bu yana elektrostatik tarak mekanizmas›
ile tahrikli bir mikro-elektro-mekanik ayg›t üretimi üzerine
çal›flmaktad›r (fiekil 4). Tasarlanan MEMS ayg›t›n tarak yap›s›
dikey t›nlafl›m modunda çal›flan bir tahrikleyici, bir k›r›n›m
›zgaras› ve bir optik pozisyon ölçüm sistemi olmak üzere üç
farkl› görevi ayn› anda gerçeklefltirmekte olup, tüm bir yap›
15-20mm2’lik bir alana s›¤abilmektedir. Bu patentli teknoloji
Ça¤lar Ataman’›n doktora tezi kapsam›nda gelifltirilen yeni bir
spektroskopi platformu olup, patent projenin k›smi finansman›n›
üstlenen Fraunhofer IPMS taraf›ndan lisanslanm›flt›r. Gelifltirilen
sistemin mevcut Fourier dönüflümü spektroskoplar›na nazaran
sundu¤u temel avantajlar yüksek ›fl›k verimlili¤i, mekanik
sa¤laml›k, küçük boyutlar, üretim kolayl›¤› ve yüksek
bütünleflme seviyesi olarak s›ralanabilir. Bu teknoloji sayesinde,
çal›fl›r bir spektroskopi sistemi bahsedilen MEMS ayg›t, bir
detektör ve sinyal iflleme elektroni¤inin birlefltirilmesiyle
20
fiekil 4: MEMS tabanl› FT Tayf ölçerin mikroskop resmi.
oluflturulabilir. Bu teknolojinin ticari ortaklarla ürüne
dönüfltürülmesine yönelik kurulan konsorsiyum, k›sa süre önce
Avrupa Konseyi 7. Çerçeve Program›’ndan 3 milyon Avro
destek alm›flt›r.
Sonuç olarak, OML’de gelifltirilen optik mikrosistemler bilime
katk›lar›n›n yan› s›ra [1-8] endüstrinin de ilgisini çekmeyi
baflarm›flt›r ve birçok yeni uygulama ve ürüne yol açmaktad›r.
KAYNAKÇA (daha detayl› bilgi için adresimiz http://mems.ku.edu.tr):
1. Hakan Ürey, Olgac Ergeneman, US Patent Application
20070257565, “Method and apparatus for making and using 1D and
2D magnetic actuators” 2007
2. Hakan Ürey, Sven Holmstrom, Arda D. Yalç›nkaya,
“Electromagnetically actuated FR4 Scanners,” IEEE Photonics Tech.
Lett., Vol. 20, p. 30-32, 2008
3. Arda D. Yalç›nkaya, Olgac Ergeneman, Hakan Ürey, “Polymer
Magnetic Scanners for Bar Code Applications,” Sensors and Actuators
A, Vol. 135, pp.236-243, 2007
4. Hakan Ürey, Hamdi Torun, European Patent 1757914, “Imaging
detector array with optical readout,” Issued: 2007-03-07
5. Hamdi Torun, Hakan Ürey, “Uncooled Thermo-mechanical Detector
Array with Optical Readout,” Opto-Electronics Review, Vol. 14 (1),
p. 55–60, 2006
6. Onur Ferhano¤lu, M. Fatih Toy, Hakan Ürey, “Two-wavelength
Grating Interferometry for MEMS Sensors” IEEE Photonics Tech.
Lett., Vol. 19, p. 1895-1897, 2007
7. Hakan Ürey, Ça¤lar Ataman, European Patent 1677086, “Fourier
transform spectrometer,” Issued: 2006-07-05
8. Ça¤lar Ataman, Hakan Ürey, Alexander Wolter, “MEMS-based
Fourier Transform Spectrometer,” J. Micromechanics and
Microengineering, Vol.: 16, Pages: 2516-2523, 2006
De¤iflen Dünyada Türk Politikas›
Bizim de¤iflen dünyada Türk politikas› analizimiz varolan bilimsel çal›flmalar›n uygunlu¤unu
ve önemini kabul etmekle birlikte; küresel, bölgesel, ulusal ve yerel etkileflimlere de aç›k
ve sistematik bir dikkat göstererek bu varolan çal›flmalar›n ötesine geçmeyi amaçlamaktad›r.
E. Fuat Keyman ve Ziya Önifl > Uluslararas› ‹liflkiler
Çözümlememiz, hem Türkiye’deki küresel dinamiklerin ve
yurtiçi dönüflümlerin genifl ve kapsaml› etkilerini dikkate alan,
hem de bu süreçlerin tarihsel, siyasal-ekonomik ve sosyolojik
temellerini araflt›ran bir Türk politikas› de¤erlendirmesini
okuyucuya sunmay› hedefliyor.
Yöntemsel Kopufl
T
ürkiye’de son otuz y›lda kendisini sosyal hayat›n her
alan›nda hissettiren ve yerleflikleflen derin de¤iflim ve
dönüflümler gerçekleflmekte. Dahas›, küresel dinamikler ve
yurtiçi beklentilerle ortaya ç›kan bu de¤iflim ve dönüflümler;
daha iyi, istikrarl› ve güvenli bir Türkiye’yi de gerektiriyor. Bu
çal›flma, Türk politikas›n›n do¤as›n›, kapsam›n› ve içeri¤ini
flekillendiren ve koflulland›ran de¤iflim ve dönüflüm süreçlerinin
çok-boyutlu bir çözümlemesini yapmay› amaçl›yor.
Türk politikas› çal›flmalar›na yap›lan ciddi akademik katk›lar›n
önemli bir bölümü, Türk politikas›ndaki temel yönlendirici güç
olarak yurtiçi bask›lara ve aktörlere odaklanma e¤ilimi
tafl›m›fllard›r (Heper, 1985; Çarko¤lu ve Kalaycio¤lu, 2007;
Özbudun, 2000; ve Sunar, 2004). Türk politikas›na ve onun
temelini oluflturan dinamiklere iliflkin bu çal›flmalardan
ö¤renilecek çok fley var. Yine de, küresel ve bölgesel etkilerin
gün geçtikçe öneminin artt›¤› ve yurtiçi politikay› uluslararas›
politikadan; yurtiçi aktörleri, uluslararas› aktörlerden ay›rman›n
giderek zorlaflt›¤› bu dönemde, Türk politikas›n› –ayn› zamandayeniden düflünmeye ihtiyaç var. ‘D›flar›s›’ olan›n ‘içerisi’ olana
dönüfltü¤ü bu zamanda, küresel dinamiklerin yurtiçi dönüflümlerle
karfl›l›kl› etkileflimine teorik ve tarihi olarak önem veren Türk
politikas› analizlerine büyük bir çaba gösterilmesi gerekti¤ine
inan›yoruz. Türk politikas›na bu tarz bir yaklafl›m, hem ikili
karfl›tl›klar›n ötesine geçmemizi sa¤lamakta hem de küresel,
bölgesel, ulusal ve yerel güç odaklar›n›n ve süreçlerin etkileflimini
aç›kça dikkate alan bir Türk politikas› anlay›fl›n› ortaya
koymaktad›r. Dahas›, Türk politikas›n›, küresel dinamiklerin ve
yurtiçi dönüflümlerin aras›na yerlefltirerek, süregelen merkezçevre ve sa¤-sol ayr›mlar›n›n da ötesine geçmeyi baflarabiliyoruz.
Kan›m›zca, bu tarz ayr›mlar hala geçerli olmakla birlikte yine
de küresel dinamikler ve bunlar›n yurtiçi dönüflümler üzerindeki
etkileri ba¤lam›nda yeniden düflünülmeli ve kavramsallaflt›r›lmal›.
Baflka bir deyiflle, bizim de¤iflen dünyada Türk politikas›
analizimiz varolan bilimsel çal›flmalar›n uygunlu¤unu ve önemini
kabul etmekle birlikte; küresel, bölgesel, ulusal ve yerel
etkileflimlere de aç›k ve sistematik bir dikkat göstererek bu
varolan çal›flmalar›n ötesine geçmeyi amaçlamaktad›r.
21
‘D›flar›s›’ olan›n ‘içerisi’ olana dönüfltü¤ü bu
zamanda, küresel dinamiklerin yurtiçi
dönüflümlerle karfl›l›kl› etkileflimine teorik ve
tarihi olarak önem veren Türk politikas›
analizlerine büyük bir çaba gösterilmesi
gerekti¤ine inan›yoruz.
Son çeyrek yüzy›ldaki Türkiye
politikas›nda yaflanan deneyimlere
k›sa bir bak›fl att›¤›m›zda, bir
taraftan Türk ekonomisinin küresel
piyasalara aç›lmas›, Türkiye’nin
Avrupa entegrasyonu süreci ve
11 Eylül sonras› dünyada artan
güvenlik kayg›lar› gibi küresel
dinamikler; di¤er taraftansa kimlik
politikalar› ba¤lam›nda de¤iflen
Türk modernleflmesinin do¤as›,
sivil toplum örgütleri ve
geniflletilmifl vatandafll›k hak ve özgürlüklerine olan talep gibi
yurtiçi dönüflümler, Türk politikas›n› içeri ve d›flar›n›n kesifliminde
anlamaya yönelik ihtiyac› art›rm›flt›r. De¤iflen Dünyada Türk
Politikas›: Küresel Dinamikler ve Yurtiçi Dönüflümler’de
üstesinden gelmeye çal›flaca¤›m›z mesele bu olacakt›r. Türkiye’yi
küreselleflmenin ve modernleflmenin kesiflimine oturtuyoruz.
Gerçek flu ki, gün geçtikçe küreselleflen dünyam›zda, siyasal
aktörlerin seçimlerdeki baflar›s› da, onlar›n, d›fltan-içe küresel
dinamiklerle afla¤›dan-yukar›ya yurtiçi bask›lar› ve aktörleri ayn›
potada eritebilme yetilerini ortaya koymufltur. Milliyetçi tepkilerin
ve güvenlik kayg›lar›n›n oldu¤u günümüzde bile Adalet ve
Kalk›nma Partisi’nin (AKP) devam eden seçim baflar›s› bizim
bu çal›flmam›z›n da temel teziyle örtüflmektedir; yani,
küreselleflmeyle etkili birliktelik, savunmac› içe-kapanmac›
ulusalc› vizyondan daha iyi bir reçetedir.
22
Ne var ki, moderniteye ve demokrasiye geçiflteki baflar› tam
anlam›yla bir pekiflmeye dönüflmemifltir. Demokratik yönetiflimin
ve haklar, özgürlükler ile sorumluluklar temelindeki bireysel
özerkli¤in sa¤lanmas› ba¤lam›nda, devlet eliyle gerçeklefltirilen
bu moderniteye geçifl kendisini dönüfltürmede baflar›s›z olmufltur.
Bu baflar›s›zl›k; kimlik temelli kültürel tan›nma talepleri, sivil
toplum temelli aktif ve kat›l›mc› vatandafll›k talepleri ve haklar›n,
özgürlüklerin ve sorumluluklar›n geniflletilmesi yönündeki
vatandafll›k talepleri fleklinde kendisini göstermifltir. Bu bak›mdan,
1980’lerde özellikle de 1990’lardan itibaren, Türkiye çeflitli
krizler yaflamakta ve modernitenin de¤iflen yap›s›n› tecrübe
etmektedir. Güncel ba¤lamda, Türk politikas›n›n yüzleflti¤i en
önemli sorunlardan biri de bu krizler ve modernitedeki de¤iflimlere
nas›l eklemlenece¤i ve onlara nas›l cevap verece¤idir. Daha net
bir ifadeyle, bize göre Türkiye’de modernite sorunu, moderniteye
geçifl sorunu olmaktan daha çok devlet-toplum-birey iliflkilerinde
modernitenin pekiflmesi sorunudur.
Demokratik Pekiflme ve Ekonomik ‹stikrar
Benzer bir mant›kla, Türkiye’nin daha istikrarl›, adil ve
demokratik bir toplumsal yap›ya dönüfltürülmesi gerekmekte,
bunun temel problemati¤ini de demokrasinin pekiflmesi
oluflturmaktad›r. Bu, elbette, toplum-devlet etkileflimini ve
toplusal gruplar aras› ve kimlik temelli iliflkileri de kapsamaktad›r.
fiu da aç›kça belirtilmelidir ki, bizim demokratikleflme kavram›m›z
demokrasinin siyasal partiler ve seçimler temelinde flekillenen
prosedürel ve biçimsel anlay›fl›n›n ötesine geçmektedir. Biçimsel
ve içeriksel demokrasiyi ay›r›yoruz (Keyman, 2000; Önifl, 2003).
‹çeriksel tan›m›yla demokratikleflmeyle; haklar›n, özgürlüklerin,
sorumluluklar›n, hoflgörünün ve fliddetten uzak uyuflmazl›klar›n
çözümlerinin genifllemesini de içeren demokratik normlar›n
toplumsal iliflkilerde derinleflmesini ve pekiflmesini kastediyoruz.
Bu aç›dan, demokrasinin sadece bir siyasal rejim anlam›na
gelmedi¤ini; bireysel özerklik, hoflgörü ve di¤erlerine sayg› gibi
demokratik normlar arac›l›¤›yla düzenlenen gruplar aras› ve
grup içi etkileflime sahip bir toplumu söylüyoruz. Modernite ve
onun pekiflmesi gibi, demokrasi ve onun yerleflmesini de
irdeleyece¤iz.
Ça¤dafl Türkiye’nin tarihi göstermektedir ki, moderniteye ve
demokrasiye geçifl süreçleri oldukça baflar›l› olmufltur. Ulus
devlet, ulusal kalk›nmac›l›k, bürokratik ve legal-rasyonel çerçeve
ve cumhuriyet vatandafll›¤› fleklinde kendisini gösteren siyasal
modernleflmenin anahtar gerekleri sa¤lam bir flekilde yerleflmifltir.
Bundan da öte, Türkiye’de devrim yoluyla yukar›dan ya da
devlet eliyle geleneksel toplumun dönüfltürülmesiyle gerçekleflen
moderniteye geçifl, koloni-sonras› ve kalk›nan toplumlar için bir
modernleflme modeli olarak görüldü¤ü ölçüde büyük bir dikkat
çekmifl ve takdir toplam›flt›r. Benzer flekilde, 1945’teki
demokrasiye geçifl de önemli bir baflar› hikayesi olagelmifltir.
Rejime yap›lan müdahalelere ra¤men, çok-partili parlamenter
demokrasi, siyasal yaflam›n bir normu olarak son altm›fl y›ld›r
kan›ksanm›flt›r.
Asl›nda, demokratik pekiflmeye duyulan ihtiyac›n bir benzeri
de ekonomik alanda sürdürülebilir kalk›nman›n sa¤lamas›d›r.
2001 krizi sonras› dönemdeki Türkiye’nin ekonomik
performans›ndaki önemli geliflmeye ra¤men, makroekonomik
performansa ve büyümenin sa¤laml›¤› ve sürdürülebilirli¤ine
iliflkin soru iflaretleri devam etmektedir. Küresel finansal
piyasalardaki beklenmedik büyüme durumlar›n›n önümüzdeki
y›llarda tersine dönmesiyle birlikte gün yüzüne ç›kma ihtimali
tafl›yan Türkiye’nin makroekonomik performans›ndaki k›r›lganl›k
ö¤elerinin tespiti mümkün olacakt›r. Bu nedenle, temel
tezlerimizden birisi de demokratik pekiflme ve ekonomik
büyümenin elde edilmesinin Tük politikas›n›n güncel ba¤lamdaki
temel zorluklar›ndan biri oldu¤udur. Dahas›, bu iki mesele
birbirinden ayr› zorluklar teflkil etmemekte, birbiriyle iç içe
geçmektedir. Özünde, demokratik pekiflme sadece kendisi için
önem tafl›mamakta, ayn› zamanda kurumsal ve yasal altyap›n›n
yarat›lmas› ve sürdürülebilir kalk›nma için bir çeflit istikrar
ortam›n›n sa¤lanmas›nda da önemlidir.
De¤iflen Dünyada Türk Politikas›: Küresel Dinamikler ve Yurtiçi
Dönüflümler’in ilk bölümü okuyucuya demokratik pekiflme
perspektifinden Türkiye’nin tarihsel ve analitik bir
de¤erlendirmesini sunmay› amaçlamakta ve okuyucuyu 1980
sonras› Türk politikas›nda geliflmelerin daha detayl› bir analizine
haz›rlamaktad›r. ‹kinci bölümde, küreselleflmenin ve Avrupa
entegrasyonu sürecinin etkilerine odaklanarak Türk politikas›ndaki
Türkiye’nin daha istikrarl›, adil ve
demokratik bir toplumsal yap›ya
dönüfltürülmesi gerekmekte, bunun temel
problemati¤ini de demokrasinin pekiflmesi
oluflturmaktad›r.
krizlere ve de¤iflimlere de¤inece¤iz. Böylece, derinleflen TürkiyeAB iliflkilerine ve IMF ile AB’nin anahtar d›flsal aktörler olarak
müdahil olduklar› küreselleflme ba¤lam›ndaki ekonomik yeniden
yap›lanma sürecine özel bir önem vermifl olaca¤›z. Bu bölümde,
Türkiye politikas›n› aç›kça küresel dinamiklerle yurtiçi bask›lar›n
kesiflimine yerlefltirece¤iz.
Türkiye’nin yönetiflim sorunuyla ilgili odak noktam›z› AKP’nin
yak›n geçmiflteki baflar›s›n› ve buna paralel olarak sosyal
demokrasinin Türkiye’deki baflar›s›zl›¤› oluflturacak. ‹ddia
ediyoruz ki Türk politikas›ndaki ‘merkez’ sorunu, modernite ile
demokrasi krizlerinin ve de¤iflimlerinin, ayn› zamanda bunlar›n
devlet-toplum-birey iliflkilerinde pekiflme ihtiyac›n›n bir
d›flavurumudur.
Kitab›n son bölümünde, modernite ve demokrasinin kesifliminde
etkin olan toplumsal dinamiklere ve aktörlere odaklan›yoruz.
Bunu yaparken, Türkiye’de sivil toplumun geliflimini, Kürt
sorunu ba¤lam›nda kimlik meselesini ve efliksizlik ile yoksulluk
fleklindeki toplumsal adalet sorunu analiz ediyoruz. Umut ediyoruz
ki bu bölümler, Türkiye’nin de¤ifliminin ve Türk politikas›n›n
bu de¤iflimlere nas›l tepkiler verdi¤inin kapsaml› ve bütünlüklü
bir resmini ortaya koyacakt›r. Böylece, De¤iflen Dünyada Türk
Politikas›, demokratik pekiflme aç›s›ndan bir ça¤dafl Türkiye
çal›flmas› sunmakta; bunu yaparken de Türkiye’nin yönetimini
yöntemsel olarak küresel-bölgesel-ulusal-yerel kesiflimine
yerlefltirerek tarihi, toplusal ve siyasal-ekonomik bir Türk
politikas› analizi ortaya koymaktad›r.
KAYNAKÇA
1. Keyman, E. Fuat and Önifl, Ziya (2007) De¤iflen Dünyada Türk
Politikas›: Küresel Dinamikler ve Yurtiçi Dönüflümler, ‹stanbul Bilgi
Üniversitesi Yay›nlar›.
2. Çarko¤lu, Ali ve Kalaycio¤lu, Ersin (2007) Turkish Democracy
Today: Elections, Protest and Stability in an Islamic Society. London
and New York: I.B. Tauris.
3. Heper, Metin(1985) State Tradition in Turkey. London: Eothen Press.
Keyman, Fuat (2001) Türkiye ve Radikal Demokrasi. Istanbul: Alfa
Yay›nlar›.
4. Önifl, Ziya (2003) “ Turkey and the Middle East after 9/11: The
Importance of the Eu Dimension”. Turkish Policy Quarterly, Vol. 2,
No.4.
5. Özbudun, Ergun (2000) Contemporary Turkish Politics. Challenges
to Democratic Consolidation. Boulder and London: Lynne Rienner.
Sunar, Ilkay(2004) State, Society and Democracy in Turkey. Istanbul:
Bahçeflehir University Publication.
23
Mevlana’da ‹lahi Aflk
Yüce insan Mevlana bütün hayat›n› Hakikat’i ve ahlaki aç›dan mükemmelli¤i aramaya
vakfetmifltir.
Y
aflam›n›n büyük k›sm›n› o dönemde Selçuklu
‹mparatorlu¤u’nun s›n›rlar› içinde bulunan Konya’da
geçiren de¤erli mutasavv›f Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin
(1207-1273) ilk ad› olan “Mevlana” Arapçada efendimiz anlam›na
gelir. Her ne kadar bu yüceltici s›fat ulema için kullan›lagelmifl
olsa da, Rumi için kullan›lmaya baflland›ktan sonra sadece o bu
s›fat ile an›lmaya bafllam›flt›r.
Hülya Durudo¤an > Felsefe
Çal›flmalar›n›n büyük bir k›sm›n› H›ristiyan mistisizmine adam›fl
olan Evelyn Underhill Mysticism: A Study in Nature and
Development of Spiritual Consciousness adl› ünlü kitab›n›n
önsözünde mistisizmi flöyle tan›mlar: “Mistisizm, ruhun insan
akl›n› aflan bir düzen—hangi teolojik anlay›fl kapsam›nda olursa
olsun—ile tam bir uyum içinde olma e¤iliminin ifadesidir. Bu
e¤ilim, büyük mistiklerin bütün bilincini kaplar; hayatlar›n›n
tamam›n› etkisi alt›na al›r ve “mistik kavuflma” diye adland›r›lan
tecrübe ile de amac›na ulafl›r. Bu nihai noktaya H›ristiyanl›¤›n
Tanr›s›, panteizmin dünya-ruhu, felsefenin anlad›¤› anlamda
mutlak olan gibi çeflitli adlar vermek mümkündür. Ve ona ulaflma
arzusu mistisizmin gerçek konusunu oluflturur. ‹nan›yorum ki;
bu devinim insan bilincinin kendini gelifltirerek ulaflabilece¤i
en üst noktay› temsil eder.”
Kimi mistiklere göre, Hakikat’in kelimelerle ifade edilemez ve
anlat›lamaz bir do¤as› oldu¤undan ona ulaflmak için felsefe,
bilim ve hatta bilincin temel ald›¤› en güvenilir kaynak olan ak›l
bile yetersiz kal›r. Hakikat’e ulaflmak için gerekli olan fley, ne
sadece alg›sal, ne de sadece ak›lsal metotlar› temel alan bir çeflit
ruhani tecrübedir. Bu noktada akla flöyle bir soru gelmez mi?
Mistiklere bu tecrübede yol gösteren fley en güvenli araç olarak
kabul edilen ak›l de¤ilse nedir? Bu sorunun cevab› aflkt›r. Sadece
ve sadece (kalbin bilgeli¤in anahtar› olan) aflk, misti¤in Tanr›’ya
ya da —mistikler aras›nda çok yayg›n bir baflka deyiflle—
Sevgili’ye kavuflma ve onun ile bütünleflme arzusunun do¤as›na
dair fikir verebilir. Dolay›s›yla, mistisizmin özünde mutlak ve
yüce Varl›¤a duyulan aflk yatar. Zaten, son mertebe olan Tanr›’ya
kavuflma ve onunla bir olma hali—mistik kavuflma—ancak ilahi
aflka teslimiyetle mümkün olur.
Yaflam felsefesinden ve eserlerinden anlafl›ld›¤› üzere Mevlana,
Muhammed Peygamber’in ö¤retisine ba¤l›, inanc› tam bir
müslümand›r. Zaten mistisizmin özündeki aray›fl hemen her
zaman yerleflik bir dini anlay›fl içerisinde anlam kazan›r. Mevlana,
Sünni mezhebinin dört ana dal›ndan biri olan Hanefili¤e mensup
24
bir ailede yetiflmifltir. Eserlerinde geleneksel ‹slam anlay›fl›na
uygun ifadelere s›kça rastlanmakla birlikte, gerçek ibadet flekille
de¤il, kalpten ba¤l›l›kla ölçüldü¤ü için Mevlana, ruhun yücelmesi
için sadece dini ritüelleri yerine getirmenin yeterli olmad›¤›n›
söyler. Kendi ifadelerine göre, flekli ibadetin tek amac› Allah’›
aray›flta yo¤unlaflmay› kolaylaflt›rmakt›r. Mistik sezginin bütün
ruhu kaplamas› için ritüellerin ve flekli ibadetin çok ötesine
geçmek gerekir. Mevlana’ya göre bu halin oluflmas› için kifli
nefsini tüketmeli ve Allah’›n emir ve iradesine mutlak olarak
teslim olmal›d›r. Allah’›n emirlerine ve iradesine kay›ts›z flarts›z
teslimiyet haline verilen ad tevekküldür.
Sufizmde yani ‹slam mistisizminde üçlü bir model vard›r:
• Beden
• Nefs
• Ruh
Sufi inanc›na göre, kainat›n ve kainattaki her fleyin yarad›l›fl›nda
oldu¤u gibi insan biçimlinin yarad›l›fl›nda da gizli bir anlam
sakl›d›r. Mevlana her ne kadar beden ve ruhu birbirinden ay›r›yor
ve bedeni ruhun içinden kaçmas› gereken bir hapishane olarak
görüyorsa da, bedenden tam olarak kurtulmak mümkün de¤ildir;
zira beden ruhun bu dünyada varl›¤›n› ortaya koyan tek fleydir.
Nefs ise bedensel olmad›¤› için esas›nda ruh cinsindendir ama
insan›n bencil niteliklerini kapsad›¤› için nefsi yüce olan ruhtan
ay›rmak gereklili¤i vard›r. Bu yüzden olumsuz nitelikleri kapsayan
nefsi, “ego” gibi düflünebiliriz. Kiflinin nefsi bedeni ile oluflur
ve bedeni ile yok olur. Ruh ise tekamül etmiflli¤e iflaret eder ve
sadece azizler, felsefeciler ve peygamberlerin harc›d›r.
Ruhunu yüceltmeyi amaç edinen kiflinin egosunu bir anlamda
yok etmesi; beden “hapishanesinden” kurtulmas› veya baflka bir
deyiflle, “ölmeden önce ölmesi” gerekir. Mevlana’da insan›n
madde ötesi yap›s›n›n iki boyutu olan nefs ve ruh, mistik anlay›fl›n
yap› tafllar›ndan biri olan ruhun ölümsüzlü¤ü fikrini anlamam›za
yard›mc› olmalar› aç›s›ndan çok önemli kavramlard›r. Nefs,
bedende can oldu¤u müddetçe bedenin dünyevi ihtiyaç ve
arzular›n›n tatmini için çabalar ve beden ile yok olur. Ruh ise
yüce varl›¤›n insana bahfletti¤i ilahi lütuftur ve ilahi olanla
yak›nl›¤›ndan ileri gelen ölümsüz bir do¤aya sahiptir. Yani bir
anlamda nefs ölümlü, ruh ise ölümsüzdür. Bu noktada akla flöyle
bir soru gelebilir: insan›n beden ötesi yap›s›na dair olan yani bir
anlamda ayn› fleyin iki boyutu olan nefs (lower soul/animal soul)
ölümlü ve ruh (higher soul) ölümsüz ise, insan bedenini aflan
yap›s› itibari ile ölümlü müdür yoksa ölümsüz mü? Kan›mca,
bu ikilemi çözmek için “(gerçekten) ölmeden önce ölmek”
fikrinin mümkün k›ld›¤› sezgiye yo¤unlaflmak bize yard›mc›
olacakt›r. Mistik sezgi ve fark›ndal›¤›n ortaya ç›kmas› için
ölmeden önce ölmek gerekir ve bu ancak ilahi varl›¤a duyulan
aflk›n yol açt›¤› bir bilinç hali ile mümkün olur. ‹nsan›n ölümlü
bir varl›k oldu¤undan flüphe yoktur ama bu ölümlü varl›kta ruh
denen cevherin bulunmas› onun can daha bedendeyken yüce
varl›¤a kavuflmas›n› sa¤layan bir bilinç düzeyine eriflmesini
sa¤lar. ‹lahi aflkla yan›p tutuflan misti¤in bilinci öyle bir düzeydedir
ki, bu hal içinde nefsin arzu ve ihtiraslar›n›n etkileri s›f›rlan›r.
Misti¤in bütün varl›¤›n› Yüce’nin sezgisi kaplar; nefsi bir anlamda
yok olur ve can henüz bedendeyken nefsinden vazgeçen mistik
bu anlamda “ölmeden önce ölmüfltür.” Bu nedenle çeliflkiden
de¤il olsa olsa e¤ilimlerin z›tl›¤›ndan bahsedilebilir. “‹lahi aflka
düflmüfl akl›n” isteklerine boyun e¤en kiflinin (ölümsüz olan)
ruhu bütün benli¤i kaplar. Bu hali yaflayan kifli için nefsin istek
ve dürtülerinin hiçbir de¤eri yoktur; zira bu kifli ölmeden önce
ölmüfltür. Dolay›s›yla, mistiklerin bahsetti¤i anlamdaki
ölümsüzlük kifli “ölmeden önce ölürse” ortaya ç›kan bir haldir.
Baflka bir deyiflle ruhun ölümsüzlü¤ü ve bedenin ölümlülü¤ü
aras›nda benzerlik yoktur. Ruhun ölümsüzlü¤ü ruhun maddesel
bir töz olmad›¤›ndan ileri gelmez. Yani ruhun ölümsüzlü¤ü
bedenin ölümlü¤ünün z›dd› anlam›nda de¤ildir. Ruhun
ölümsüzlü¤ünden kastedilen fley bir çeflit bilgelik veya yüksek
bilinç düzeyinde ortaya ç›kan farkl› ve üstün bir fark›ndal›kt›r.
Bu bilgeli¤e henüz bedenli iken akl› ve gönlü sadece ve sadece
Tanr› aflk› ile dolu olan ulafl›r.
Bu noktada ruhun ölümsüzlü¤ü ve ilahi aflk kavramlar›n›n iliflkisi
üzerinde biraz daha durmak faydal› olabilir. Her ne kadar ‹slami
ö¤retinin Mevlana üzerindeki büyük etkisi yads›namazsa da,
kan›mca benli¤ini kaplayan mistik sezgi teolojik ö¤retinin ötesine
geçmifltir. Mevlana’daki bu boyutu kavrayabilmek için “aflk”›n
25
saf felsefi anlam›n› yakalamaya çal›flmak gerekir. ‹nsana özgü
arzu ile kifliyi ruhun ölümsüzlü¤ünü kavramaya yönelten aflk
aras›ndaki fark kendinden geçiren (ecstatic) aflkt›r. Kifli ancak
kendinden geçiren aflk halini yaflad›¤› zaman nefsini yenebilir
ve ölmeden önce ölme halinin mümkün k›ld›¤› ilahi kavuflmay›
yaflar. Bu durum söz konusu oldu¤unda, kiflinin öz benli¤inin
yani (tanr›sal olan) ruhunun varl›¤›n›n fark›ndal›¤› körü körüne
bir inançtan do¤maz. Bu hal sadece “yaflan›nca” ortaya ç›kar.
Anlat›lamad›¤› yani söze gelmedi¤i gibi ö¤retilemez de.
Sevgili’nin sonsuzlu¤unun sezgisinin uyanmas› için ruhun
ölümsüzlük halinin yaflanmas› gerekir. Sözlerin ve hatta
ibadetin kifayetsiz kald›¤› noktadad›r ki mistik “yaflanm›fll›ktan”
gelen sezgisi ile Sevgili’sine kavuflur.
Eserlerinin lafz›ndan ve ruhundan anlad›¤›m›za göre bu dünya
bir çeflit sürgündür Mevlana’ya göre. Mevlana bu anlay›fl›n›
ifade etmek ad›na büyük eseri Mesnevi’nin bafl›nda bir ney
metaforu kullan›r. Kam›fll›ktan kopar›lm›fl bir kam›fltan yap›lm›fl
olan ney üflenen her nefesle evine, kam›fll›¤a duydu¤u özlemi
hayk›r›r. Mevlana’n›n bu metafor yoluyla anlatmak istedi¤i
fludur: esas›nda her insan Tanr› ile, Sevgili ile bir oldu¤u o
muhteflem tekli¤in ve bütünlü¤ün hasreti ile yan›p
tutuflmaktad›r. Hak ile olan tekli¤inden kopar›lan ruh,
metafordaki ney gibi a¤lay›p inlemektedir. Bütün arzusu bir
an önce bedenden kurtulup yeniden Sevgili’ye kavuflmakt›r.
Sufi gelene¤inde, kendi öz benli¤inin do¤as›n› her daim
fark›nda olan ve Hakk’a kavuflmak için nefsini köreltmeyi
amaç edinen kifliye insan-› kamil ad› verilir. Mevlana bir
rubaide flöyle der: “Baflka bir ruh var. Onu ara! Beden da¤›n›n
içinde bir hazine var. O hazineyi ara! Ey yoluna devam eden
mistik! E¤er ar›yorsan, arad›¤›n› d›flar›da de¤il kendinde ara.”1
Mevlana’n›n bu ve benzeri sözlerinden anlar›z ki Hakikate ve
Hakk’a yak›nlaflman›n yolu kendini bilmekten geçer.
“Kendini bilme” hali—bir anlamda—Hakikate yaklaflman›n
önkoflulu oldu¤u için, kendini bilmeyi amaç edinen misti¤in
nefsinden kurtulmay› amaç edinmesi çok önemlidir. Birçok
mistik gibi Mevlana için de bu içinde yaflad›¤›m›z alem bir
hayal alemidir; bir çeflit hapishanedir ve ayn› zamanda
Hakikatin görünmesini engelleyen bir perdedir. Mevlana’ya
göre suret ve mana—yani görüntü ve gerçek—aras›ndaki fark›
görmemiz esast›r. Mistik anlay›fl içinde de¤erlendirildi¤inde
suret kiflinin fiziksel görüntüsüne, mana ise ruhunda tafl›d›¤›
dolay›s›yla fiziksel gözle görünmeyen hakikatine tekabül eder.
Esas›nda mana insandaki gizli gerçekli¤in Tanr› taraf›ndan
bilindi¤i biçimidir. Bundan da ötesi, Tanr› her fleyin yaratan›
oldu¤una göre mutlak tekli¤in, mutlak anlam›n ve tüm
1
gerçekli¤in de yarat›c›s›d›r. Dolay›s›yla, Mevlana’n›n
düflüncesine göre, her fleyin tek bir anlam› vard›r, o da Yüce
Varl›ktan baflkas› de¤ildir.
Yüce insan Mevlana bütün hayat›n› Hakikati ve ahlaki aç›dan
mükemmelli¤i aramaya vakfetmifltir. Bu görüntüler dünyas›na
kapt›rmam›flt›r kendini hiç. Ölümü de bu geçici dünyadaki
günlerimizin sonlanmas› ve yoklu¤a geçifl olarak alg›lamam›flt›r
hiç. Zaten, her daim ölümün ebedi özümüze dönüfl oldu¤u
sezgisiyle yaflayan kifli için ölüm var m› ki? Bu kifli ölümden
korkar m›? Ölüm (var olman›n z›dd› anlam›nda) yokluk de¤ildir
ki. Aksine ölüm ebedi yaflama uyan›flt›r. Mevlana’n›n inanc›
tam bir Müslüman oldu¤unu göz önünde bulundurdu¤umuzda,
ölümün anlam› baflka bir boyut da kazan›r. Ölüm ayn› zamanda
Hakikatin kendisi olan Hakk’a kavuflmad›r. Mevlana ölüme
dair flöyle buyurur: “herkes ayr›l›ktan bahsetti; ben vuslattan.”
Nitekim Mevlana 1273 y›l›n›n Aral›k ay›nda öldü¤ünde, kendi
vasiyeti do¤rultusunda ölüm y›ldönümü fleb-i aruz, yani dü¤ün
gecesi olarak an›lmaya bafllanm›flt›r. O gece “dü¤ün gecesi”dir;
zira Mevlana o gecede bu dünyadan ayr›lm›fl ve Sevgili’ye
kavuflmufltur.
Mistisizm söz konusu oldu¤unda flu noktay› göz önünde
bulundurmakta fayda vard›r; mistikler özlerindeki ilahi cevheri
ortaya ç›karmaya ne kadar u¤rafl›rlarsa u¤rafls›nlar, bedenli
ve ölümlü varl›klar olduklar›ndan ancak böylesi bir varl›k için
mümkün olabilecek düzeydeki bir “tanr›sal”l›¤a ulaflabilirler.
Zira mistiklerin ruhlar›n› yüceltme çabalar› s›ras›nda “can hep
ve hala bedendedir.” Zaten, insanlar salt ruhtan ibaret olsalard›,
nefsin isteklerini s›f›rlamak gibi bir sorunlar› da olmazd›. Ruh
ve bedeni birbirlerinden tam olarak ay›rman›n mümkün
olmad›¤›n›n fark›ndal›¤› ve ruhun yüceltilmesi çabalar›n›n bu
bütünlük içinde cereyan ediyor olmas›n›n görünür k›l›nd›¤›
en güzel örnek flüphesiz Mevlevilerin sema ayinleridir. Bu
ayinler s›ras›nda, çok yo¤un bir kendinden geçme hali yaflayan
Mevlevi dervifller ney, n›sfiye gibi çalg›lar eflli¤inde, kollar›n›
iki yana aç›p dönerek Yüce varl›¤› zikrederler.
Son olarak, ‹lahi aflk öylesine esrarengiz bir güçtür ki insan›
çaresiz ve aciz bir misti¤e çevirir. Bu hissini flöyle dile döker
Mevlana:
Anam aflk,
Babam aflk,
Peygamberim aflk,
Allah›m aflk,
Ben bir aflk çocu¤uyum,
Bu dünyaya sadece aflk› söylemeye geldim…
Rumi (1979) "Rubais": Mystical Poems of Rumi, A.J.Arberry (çev.), s. 22 (Colorado: Westview Press).
26
Bose-Einstein Yo¤uflmas› ile
Kuantum Optik
Bose-Einstein yo¤uflmas›n›n kuantum optik özellikleri üzerine yap›lan çal›flmalar
2002 y›l›nda Koç Üniversitesi’nde bafllam›flt›r. Bu çal›flmalar›n hedefi kuantum
bilginin gerek teknoloji gerekse bilim alan›ndaki geliflmelerine katk›da bulunmakt›r.
A
Özgür E. Müstecapl›o¤lu > Fizik
merikal› ünlü fizikçi Richard Feynman (1965 Nobel),
dalga ya da ›fl›n olarak tan›mland›¤› k›s›m klasik optik olarak
bir defas›nda, bir felaket an›nda gelece¤e iletilmesi
nitelendirilir. Buna karfl›n, kaynaklar ve detektörlerin kuantum
gereken tüm bilimsel bilgi bir cümle d›fl›nda yok edilseydi. Bu
mekani¤i ile aç›kland›¤›, ›fl›¤›n ise klasik olarak ele al›nd›¤›
cümle; “Do¤ada her fley, birbirinden biraz uzak olduklar›nda
k›s›m ise yar›-klasik optik olarak nitelendirilmektedir.
birbirini çeken fakat birbiri içine s›k›flt›r›ld›klar›nda birbirini
iten, aral›ks›z bir hareket içinde dolaflan atomlardan yap›lm›flt›r”
1901 y›l›nda M. Planck kara cisim ›fl›mas›n› kuantumsal olarak
olurdu diye ifade etmifltir. Asl›nda bu cümlede dünyam›z ile
modellemifltir. Bunun devam›nda 1905 y›l›nda A. Einstein
ilgili muazzam bir bilgi yer almaktad›r.
taraf›ndan ›fl›¤›n kuanta ya da foton ad› verilen tanecikli yap›s›
ve fotoelektrik olay aç›klanm›flt›r. Bu geliflmeler ile beraber, Sir
Ifl›k, insan gözünün alg›layabilece¤i 400 ile 700 nanometre
Isaac Newto’nun ›fl›¤›n yuvarlar (corpuscular) taneciklerden
(1 nanometre metrenin milyarda biridir) dalga boyu aral›¤›na
olufltu¤unu öngördü¤ü teorisinin, modern sürümleri kesin olarak
karfl›l›k gelen elektromanyetik bir ›fl›n›md›r. Kuantum fizi¤inden
yerleflmifltir. Dalga-parçac›k dualitesi ve önceki optik uygulamalar
bilindi¤i üzere, dalga boyu ›fl›¤›n elektromanyetik enerjisine
göz önünde bulunduruldu¤unda, klasik opti¤in kullan›lmas›
karfl›l›k gelmektedir. Atomlar›n yap›s›ndaki elektronlar belirli
yeterli olmaktad›r.
enerji seviyelerine sahip yörüngelerde bulunurlar. Ifl›¤›n üretilmesi
atomlar›n elektromanyetik ›fl›n›m› sonucu meydana gelmektedir.
Yak›n zamanlarda, özellikle tek fotonlar gibi son derece düflük
Öte yandan, atom sadece belli enerji de¤erlerine sahip ›fl›k ya
›fl›k fliddetlerinin iletiflim alan›nda çok büyük avantajlar sundu¤u
da dalga boylar› taraf›ndan uyar›labilir. Bir atoma yörüngeler
anlafl›lm›flt›r. Kuantum opti¤i ›fl›¤› foton ak›fl› olarak ele al›r ve
aras›ndaki enerji fark›na denk olan bir dalga boyunda ›fl›k
onlar›n da¤›l›m›, istatistikleri üzerine, onlar› parçac›k kabul
gönderilirse temel haldeki elektronlar gönderilen ›fl›¤› so¤urarak
ederek yaklafl›r. Ifl›n›m›n kuantum istatiksel özellikleri kuantum
bir üst enerji seviyesine ç›karlar.
gürültü ile ba¤lant›l›d›r. Bu sebeple, kuantum optiksel çal›flmalar,
kuantum gürültünün nas›l manipule edilebilece¤ini ortaya
Ifl›k bir kere üretildi¤i zaman, so¤urulana kadar yay›l›r. Önceki
koymaktad›r. Kuantum opti¤indeki en büyük baflar›, ›fl›¤›n
zamanlarda optik alan›ndaki birçok uygulaman›n temeli; aynalar,
faz›ndaki veya fliddetindeki kuantum gürültünün ya da
›fl›n ay›r›c›lar, optik lensler ve prizmalar gibi optik elemanlar
dalgalanmalar›n standart s›n›rlamalar alt›na düflürüldü¤ü s›k›fl›k
yard›m› ile ›fl›¤›n yolunun de¤ifltirilmesi ilkesine dayanm›flt›r.
(squeezed) ›fl›¤›n ispat› ile gerçekleflmifltir.
Bu optik elemanlar›n ›fl›¤›n yörüngesine olan etkileri, ›fl›¤›n
optik ›fl›nlar olarak görüldü¤ü geometrik optik ile
‹lk zamanlarda kuantum opti¤i, optik kaviteler, interferometreler,
aç›klanabilmektedir. Hassas ölçüm ya da ›fl›¤›n giriflim, k›r›n›m
tuzaklanm›fl atomlar ve iyonlar için deneysel ve fiziksel
ve polarizasyonun gerekli oldu¤u üç boyutlu görüntüleme ve
sistemlerde uygulanm›flt›r. Atom tuzaklama teknolojisindeki
holografi gibi daha modern uygulamalarda, ›fl›¤› dalga olarak
geliflmeler ile atom so¤utma tekniklerindeki etkili ilerlemeler
tan›mlayan fiziksel optik kullan›lmaktad›r. Genel olarak, ›fl›¤›n
birlefltirilmifltir. Bu kombinasyon uygulanarak sodyum atomlar›n›n
üretildi¤i, ›fl›k kaynaklar›n›n ve detektörlerin ihmal edildi¤i ›fl›¤›n
afl›r› düflük s›cakl›klara so¤utulmas› sonucunda Bose-Einstein
27
yo¤uflmas› elde edilmifl ve bu emsalsiz sonuç 2001 y›l›nda Nobel
ile ödüllendirilmifltir. Lazerler ve manyetik alan yard›m› ile
atomlar›n so¤utularak tuzaklanmas› ve bunu takiben
buharlaflt›rarak so¤utma yöntemleri ile mutlak s›f›ra yak›n
s›cakl›klara inilerek sonuç al›nm›flt›r. Bose-Einstein yo¤uflmas›
tüm gaz parçac›klar›n›n ayn› kuantum seviyesinde bulundu¤u
çok özel bir durumdur. BEC bilim adamlar› için, genifl skalalar
da kuantum fenomenin kontrolünü ve gözlemini sa¤layan
emsalsiz bir olayd›r ve atomik fizi¤in kutsal kâsesi olarak da
isimlendirilir. Uyumlu kuantum parçac›klar toplulu¤unun
incelenmesi, atom opti¤i çal›flmalar›na ve kuantum fenomenlerine
ve temel hesaplamalar›na tümüyle yeni görüfller getirmifltir.
Yo¤un madde fizi¤i, kat› hal fizi¤i ve optik BEC’nin temel
çal›flma alanlar›d›r. BEC ile ›fl›¤›n etkileflmesi al›fl›lm›fl›n d›fl›nda,
›fl›¤›n yay›lmas›na öncülük eder.
Yo¤uflman›n kuantum optiksel özelliklerinin bafllang›ç
incelemeleri, kuantum yo¤uflman›n istatiksel do¤as›n› karakterize
etmeyi amaçlamaktad›r. Bu amaç ile BEC üzerinden foton
saç›lmas›n›n çal›fl›lmas› gerekmektedir. Raman saç›lmas› veya
Bragg saç›lmas›na ek olarak Bose-Einstein yo¤uflmas›nda
kuantum opti¤in ünlü superradyans etkisi de gerçeklefltirilmifltir.
BEC ve lazer ›fl›¤›, koherent özellikleri aç›s›ndan birbirine
benzemektedir. BEC fenomeni, optik büyük bir lazer gibi
düflünebilece¤imiz atom lazeri çal›flmalar›na f›rsat yaratm›flt›r.
Ifl›¤›n ve madde dalgalar›n›n kar›fl›m› olas› hale gelmifl, daha
önceleri ›fl›k için geçerli olan etkiler flimdi deneysel olarak
gerçeklefltirilmifl madde-dalgalar› için de geçerli olacakt›r. Lineer
olmayan optik ve madde-dalga opti¤ine benzer olarak maddedalga solitonlar› ispatlanm›flt›r. Ayn› zamanda BEC, ›fl›¤›n
yay›lmas› için ilgi çekici bir ortam haline gelmifltir. BEC, kuvvetli
fliddetler gerektiren lineer olmayan optikten farkl› olarak, tek
foton seviyesinde dalga-kar›fl›m› gibi lineer olmayan etkilerin
gözlenmesine izin verir. Bu durum fotonlar›n kuantum dolafl›kl›¤›
olarak adland›r›lan, yüksek korelasyonlu foton durumlar› üretmeyi
önermektedir. Tüm bunlar kuantum bilgi uygulamalar› aç›s›ndan
kaynak olmaktad›rlar. BEC yard›m› ile ›fl›¤›n durdurulabilece¤i
ya da çok yavafl h›zlara indirilebilece¤i kan›tlanm›flt›r. Bunun
1901 y›l›nda M. Planck kara cisim ›fl›mas›n›
kuantumsal olarak modellemifltir. Bunun
devam›nda, 1905 y›l›nda, A. Einstein
taraf›ndan ›fl›¤›n kuanta ya da foton ad›
verilen tanecikli yap›s› ve fotoelektrik olay
aç›klanm›flt›r.
28
yan›nda, ›fl›¤›n tüm bilgisini BEC üzerine efllemek mümkümdür.
Bu sayede de bilgi istenilen her yere tafl›nabilmektedir. Ifl›k ve
maddenin etkileflmesi üzerinden benzeri görülmemifl bu kontrol
mekanizmas› ile kuantum bilgisayarlar ve uzun mesafe kuantum
iletiflim a¤lar› için atom-optik ara yüzler kurulmas› gereklidir.
Bose-Einstein yo¤uflmas›n›n kuantum optik özellikleri üzerine
araflt›rmalar, bu konudaki bilimsel uygulamalar›n harekete
geçmesi ve kuantum opti¤i alan›nda atomik fizi¤in kutsal kâsesi
say›lan BEC üzerine olan geliflmelerle beraber Koç
Üniversitesi’nde 2002 y›l›nda bafllam›flt›r. Üstün Baflar›l› Genç
Bilim ‹nsanlar›n› Ödüllendirme Program› (GEB‹P) çerçevesinde
2004–2007 y›llar› aras›nda Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)
taraf›ndan finansal destek sa¤lanm›flt›r. Koç Üniversitesi’nde,
Fizik bölümünde yüksek lisans program›n›n kurulmas›n›n
akabinde bir ö¤rencimiz araflt›rmalarda yer alm›flt›r. Bu alanda
yetifltirilen ö¤renciler yurt d›fl›na yönelmekte ve Koç Üniversitesi
bu konuda dünya çap›nda e¤itim olanaklar› sa¤lamaktad›r.
Yüksek lisans ö¤rencimiz, Amerika’n›n birçok yerinde ilk 10’da
olan üniversitelerden kabul alm›fl ve e¤itimine devam etmek
için Cornell Üniversitesi’ni seçmifltir. Halen Malzeme Bilimi
bölümünden bir doktora ö¤rencimiz ve Fizik bölümünden bir
ö¤rencimiz araflt›rma
hedeflerimize katk›da
bulunmak için e¤itim
görmeye bafllam›flt›r.
Bu y›l Fizik bölümünde
aç›lacak olan doktora
program›ndan sonra bu
heyecan verici konu
üzerine daha çok
ö ¤ r e n c i n i n
yetifltirilebilmesini
umut etmekteyiz.
fiekil 1: Fotonik kristallerde oldu¤u gibi, girdap örgü düzeninde de enerji seviyeleri
aras›nda yasak bölgeler oluflturarak ›fl›k durdurabilir. Koç Üniversitesi’nde yap›lan
çal›flmalar ile elde edilen bu ilgi çekici sonuç Physical Review Letters dergisinin
kapa¤›nda yer alm›flt›r.
Bose-Einstein yo¤uflmas› ile kuantum opti¤i çal›flmalar›n›n as›l
hedefi bu al›fl›lmam›fl sistemleri kuantum bilgi bilimi ve
teknolojisi uygulamalar› için yararl› hale getirmektir. Tüm
bunlar›n aras›nda, uzun mesafe kuantum iletiflimi için optik
haf›zalar ve kuantum bilgi iflleme için kuantum dolafl›kl›k üretimi
ve manipülasyonu oldukça ilgi çekmektedir. Koç Üniversitesi,
atomik fizik ve kuantum optik üzerine yapt›¤› çal›flmalar› ile
kazand›¤› güvenilir baflar›lar sayesinde dünya çap›nda
tan›nmaktad›r.
Koç Üniversitesi Fizik bölümünden Prof. Tekin Dereli ile son
günlerde yürüttü¤ümüz projemiz sonucunda atomik BoseEinstein yo¤uflmas›ndaki kuantum bilgi birimlerinin (qubit)
yaflam ömrünü s›n›rlayacak al›fl›lmam›fl koherent olmayan bir
mekanizman›n varl›¤› meydana ç›kar›lm›flt›r. Physical Review
A’da yay›nlanm›fl olan çal›flmam›z 2007 senesinde sayg›n bir
Bu alanda yetifltirilen ö¤rencilere yurt
d›fl›ndan talep artmakta ve Koç
Üniversitesi bu konuda dünya çap›nda
e¤itim olanaklar› sa¤lamaktad›r.
dergi olan Virtual Journal of Quantum Information, (Edited
by D.P. DiVincenzo) taraf›ndan seçilmifltir.
istenmifltir. Makalemiz Mart 2008 kapa¤›nda yay›nlanmak için
seçilmifltir.
Atomik sistemlerde efl uyumsuzluk üzerine bir baflka ciddi
mekanizma ›fl›n›msal kay›plard›r. Bu problemi ortadan
kald›rmak için, kesikli enerji bantlar› aras›ndaki boflluklar ile
›fl›n›m›n gerçekleflmesini yasaklayan fotonik kristaller
kullanabiliriz. Bose-Einstein yo¤uflmas›n›n döndürülmesi
düzgün s›ralanm›fl girdaplar oluflturur. Girdap örgü yap›s›,
Bose-Einstein yo¤uflmas›n›n t›pk› kat› kristal yap›da görüldü¤ü
gibi fotonik bant aral›klar›na sahip oldu¤unun bir kan›t›d›r. Bu
ilgi çekici sonuç, kendi alan›nda çok önemli bir yere sahip olan
Physical Review Letters dergisinin kapa¤›nda yer alm›fl ve bu
Ulusal ve uluslararas› birçok enstitüden araflt›rmac›lar ve onlar›n
ö¤rencileri ile çal›fl›lm›fl ve istenilen hedeflere ulafl›lm›fltr.
Bo¤aziçi Üniversitesi’nden Prof. E. Demiralp ile atom-yonga
problemi üzerine çal›fl›lm›flt›r. Bu çal›flma sonucunda BoseEinstein yo¤uflmas›n› genifl tuzaklar içinde s›k› gamzeye
benzeyen yap› gösteren tuzaklar kullanarak hapsederek
yo¤uflman›n küçük boyutlarda ve yüksek yo¤unlu¤a ulaflmas›na
izin verilmifltir. Spintronik ayg›ta benzer atomik Josephson
eklemi, spin tafl›yan atomlar Ames Laboratuvar›’ndan Dr. W.
sayede fizik cemiyetine duyurulmufltur.
Zhang ile Georgia Teknoloji Enstitüsü’nden Prof. Li You
Koç Üniversitesi Fizik bölümü ö¤retim üyelerinden Prof. Dr.
madde dalgalar›n›n kuantum iletimi de araflt›r›lm›flt›r. Optik
iflbirli¤i ile incelenmifltir. Bunu yan› s›ra spin tafl›yan soliton
Alphan Sennaro¤lu’nun katk›lar›yla atomik Bose-Einstein
yo¤uflmas› ile kuantum optik haf›za üzerine yürüttü¤ümüz bir
dizi çal›flma sonucunda, ‹stanbul Teknik Üniversitesi doktora
fiberlerin ve Josephson eklemlerinin atomik benzerleri atomoptik kuantum bilgisinin ilerlemesi ve aktar›lmas›n›n
entegrasyonu için talep edilmektedir
ö¤rencimiz ile atomik yo¤uflma için üç boyutlu ›fl›k yay›lmas›
teorisini ortaya konulmufltur. Bu son zamanlardaki
çal›flmalar›m›z ile elde etti¤imiz sonuçlar “Optics Letters”
KAYNAKÇA
1. M.O. Scully and Zubairy, “Quantum Optics”, (1998).
dergisinde makale
olarak yay›nlanm›fl
2. C. J. Pethick and H. Smith, “Bose-Einstein Condensationin Dilute
ve gerek akademik
Gases”,(Cambridge University Press, Cambridge, 2002).
gerekse endüstriyel
alanda
ç a l › fl a n
3. Ö. E. Müstecapl›o¤lu and M. Ö. Oktel, “Photonic Band Gap via
çevrede çok büyük
Quantum Coherence in Vortex Lattices of Bose-Einstein Condensates”,
ilgi uyand›rm›flt›r.
Phys. Rev. Lett. 94, 220404 (2005).
Bu çal›flma ayn›
zamanda ‹stanbul
Teknik Üniversitesi
t a r a f › n d a n
d e s t e k l e n m i fl t i r .
Buna ek olarak,
fiekil 2: Mart 2008 yay›n OPN dergisi. “Uzun mesafe iletiflimi için kuantum
dolafl›kl›¤a genel bir bak›fl” makale kapa¤› olarak verilmifltir.
4. Devrim Tarhan, Alphan Sennaroglu, and Ö. E. Müstecapl›o¤lu,
“Dispersive effects on optical information storage in Bose-Einstein
Condensates with ultra-slow short pulses”, Jour. Opt. Soc. America
B 23 (9), 1925-1933 (2006).
5. Devrim Tarhan, Nazmi Postacioglu, and Ö. E. Müstecapl›o¤lu,
“Ultraslow optical waveguiding in an atomic Bose-Einstein
condensate”, Optics Lett., 32 (9), 1038-1040 (2007).
Amerikan Optik Toplulu¤u’nun yay›nlad›¤› “Optics and
6. T. Birol, T. Dereli, Ö. E. Müstecapl›o¤lu, L. You, “Coherence
Photonics News” dergisi için uzun mesafelerde iletiflim için
lifetimes of excitations in an atomic condensate due to the thin
kuantum dolafl›kl›k konusu üzerine genel bir tan›t›m yazmam›z
spectrum”, Phys. Rev. A 76, 043616 (2007).
29
Koç-IBM Tedarik Zinciri
Araflt›rma Merkezi
Tedarik Zinciri Araflt›rma Merkezi’nin kurulufl amac› geleneksel olarak kâr odakl›
olan tedarik zinciri ve lojistik sistemlerine yeni bir bak›fl aç›s› getirerek sürdürülebilirlik
kavram›n› ve insani amaçlar› da içeren yaklafl›mlar gelifltirmektir.
K
F. Sibel Salman - Metin Türkay > Endüstri Mühendisli¤i
oç Üniversitesi, IBM'in her y›l, bilimsel araflt›rmalar›
desteklemek için dünya genelinde s›n›rl› say›da verdi¤i
Araflt›rma Destek Ödülü'nü (IBM Shared University Research
Award) kazanarak bu ödülü alan ilk ve tek Türk üniversitesi
oldu. Bu ödül, Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisli¤i
Bölümü ö¤retim üyelerinden Doç. Dr. Metin Türkay'›n "Tedarik
Zincirinde ‹novasyon" konulu projesine verildi. Bu ödülle
sa¤lanan destekle Mühendislik Fakültesi’nde "Tedarik Zinciri
Araflt›rma Merkezi" aç›ld›. Tedarik Zinciri Araflt›rma
Merkezi’nde gerçeklefltirilecek olan projeler Doç. Dr. Metin
Türkay ve Y. Doç. Dr. Sibel Salman ile birlikte, Jale Akyel'in
yönetimindeki IBM Türk Üniversite ‹liflkileri birimi taraf›ndan
koordine edilecek.
Tedarik zinciri yönetimi müflteri talebini karfl›lamak amac›yla
tüm zinciri oluflturan tedarikçiler, üretim tesisleri, distribütörler,
perakendeciler ve müflteriler aras›ndaki operasyonlar›n planlama,
uygulama ve denetleme süreçlerini kapsar. Bu amaçla planlanan
ve yönetilen aktiviteler aras›nda tedarik süreçleri, sat›nalma
fiekil 1 – Tedarik zinciri yönetimi sistemlerinde finansal
ve çevresel faktörler
30
süreçleri, lojistik süreçlerin yönetimi ve tedarik zinciri paydafllar›
aras›nda yer alan tedarikçiler, arac› kurulufllar, üçüncü parti
servis sa¤lay›c›lar› ve müflteriler aras›ndaki iflbrili¤i ve
koordinasyonun önemli bir yeri vard›r.
Tedarik zinciri sistemlerinde geleneksel amaç müflteri talebini
karfl›larken zincirin operasyonlar›ndan elde edilecek finansal
kazançlar›n ençoklanmas›na dayal›d›r. Tedarik zincirinde gelirgider kalemleri ise tedarikçilerden sat›nalma maliyeti, üretim
tesislerindeki maliyetler, distribütörlerde envanter tutma ve
malzeme elleçleme maliyetleri, perakendecilerde oluflan müflteri
sevis maliyetleri ve fiekil 1’de gösterildi¤i gibi tüm zincirde
oluflan malzeme hareketlerinin maliyeti ve perakendicilerde
sat›fllarla elde edilen gelirlerdir.
Etkin ve küreselleflen dünyan›n ihtiyaçlar›na karfl›l›k veren bir
tedarik zinciri sisteminin sürdürülebilir olmas› için çevresel
ve sosyal etkilerinde finansal etkilerle bütünleflik olarak
incelenmesi gereklidir. Tedarik zinciri ve lojistik sistemlerde
çevresel performans sistemde olan kaynaklar›n iyi
yönetilmesiyle elde edilebilir. Hammadelerin kalitesi tedarik
zinciri sistemlerinin çevresel performanslar›na etki eden en
önemli faktörler aras›ndad›r. Baz› hammaddeler çevreye zarar
veren kat›klar içerebilirler. Üretim sistemleri gaz, s›v› ve kat›
halde at›klar üretirler. Bazen bu at›klar›n bir k›sm› ifllenerek
çevreye olan etkileri azalt›lsa bile ço¤unlukla bu zararl› maddeler
çevreye sal›nmaktad›r. Distribütörlerde yap›lan depolama ve
elleçleme operasyonlar› esnas›nda çevreye zararl› maddeler
a盤a ç›kabilmektedir. Perakendeciler sat›fllar›n› müflteriyi
cezbedecek ambalajlarda yapmay› tercih ederler. Fakat bu
ambalajlar›n genelde hiç bir geridönüflümü yap›lmadan ve
çevreye olan etkileri giderilmeden at›k haline gelirler. Çevresel
aç›dan di¤er önemli bir konu ise ürünün kullan›m ömrü
dolduktan sonra at›k olarak çevreye sal›nmas›d›r. Tafl›mac›l›k
sistemleri ise eflyalar›n bir yerden baflka bir yere transferinde
kullan›lan araçlardan ç›kan çevreye zararl› emisyonlar
bak›m›ndan önemli yer tutar. Tedarik zinciri ve lojistik
sistemlerin sosyal boyutlar› ise operasyonlarla elde edilen
de¤erin toplumun de¤iflik katmanlar› taraf›ndan paylafl›lmas›,
operasyonlar›n toplumsal yaflama olan etkilerinin azalt›lmas›
ve afet esnas›nda toplum ihtiyaçlar›n›n an›nda ve etkin olarak
karfl›lanmas›n› içerir. Tedarik zinciri ve lojistik sistemlerde
sürdürülebilirlik finansal, çevresel ve sosyal amaçlar›n
bütünleflik olarak incelenmesiyle elde edilebilir.
Tedarik zinciri ve lojistik sistemlerde sürdürülebilirlik
yaklafl›mlar›n› üç ana kategoride inceleyebiliriz:
1. Ürün odakl› yaklafl›mlar (kapal› döngü tedarik zincirleri),
2. Üretim sistemi odakl› yaklafl›mlar (çevreye duyarl› ve yeflil
üretim),
3. Tafl›mac›l›k sistemi odakl› yaklafl›mlar (sürdürülebilir
tafl›mac›l›k).
Ürün odakl› yaklafl›mlar tasar›m aflamas›nda üründe kullan›lan
çevreye zararl› maddelerin enazalanmas›n› ve ürün kullan›m
ömrünü tamamlad›ktan sonra kullan›labilir olan parça ve
bileflenlerin gerikazan›m›n› gözetir. Amaç ürünün kullan›m
ömrü sona erdi¤inde tamamen at›k olmas›n› engellemektir.
Bu yaklafl›mlardan en önemlisini kapal› döngü tedarik zincirileri
oluflturmakt›r. Kapal› döngü tedarik zincirlerinde gerekli lojistik
altyap› ve üstyap› planlamas› yap›larak ürünün kullan›labilir
olan parça ve bileflenleri gerikazan›l›r. Üretim sistemi odakl›
yaklafl›mlarda hammadde seçimi ve üretim süreci tasar›m›nda
çevreye olan etkinin enazlanmas› gözetilir. Amaç üretimin
sistemini esnek olarak tasarlay›p at›klar›n oluflmas›ndan
tamamen veya k›smen kaç›nmakt›r. Bu bak›mdan önemli
mekanizmalardan birisi farkl› hammaddelerin
kullan›labilmesidir. Di¤er bir mekanizma ise süreçte
makine/ekipman düzeninin veya çal›flma koflullar›n›n
de¤ifltirilerek at›k oluflumunu azaltmakt›r.
Tafl›mac›l›k sistemi odakl› yaklafl›mlarda farkl› tafl›ma modlar›
kullan›larak çevreye olan etkinin azalt›lmas› gözetilir. Örne¤in
mümkün oldu¤u her zaman demiryolu veya denizyolu
tafl›mac›l›¤› kullan›l›rsa toplam sera gaz› sal›n›m›nda önemli
azaltmalar elde edilebilir. ‹nsac›l amaçl› lojistik sürüdülebilirlik
aç›s›ndan tafl›mac›l›k sistemi odakl› yaklafl›mlar›n en önemli
yönetmleri aras›ndad›r. Afetlerin yol açt›¤› insani ve ekonomik
kay›plar daha iyi planlama, haz›rl›k ve koordinasyon gibi
aktiviteler ile azalt›labilmektedir. Bu konuda yap›labilecek
çal›flmalar› üç aflamada inceleyebiliriz. ‹lk aflama, afet-öncesi
aflamad›r ve bu aflama afet riskinin belirlenmesini, gerekli bilgi
sistemlerinin gelifltirilmesini, halk›n bilinçlendirilmesini ve
altyap› sistemleri ile yap›lar›n güçlendirilmesini gerektirir.
‹kinci aflama afet sonras› acil müdahale aflamas›d›r. Bu aflama
afet sonras› ilk müdahaleyi ve afet bölgesindeki insanlar›n
kurtar›lmas›, bölgeden uzaklaflt›r›lmas› ve ihtiyaçlar›n›n
karfl›lanmas›n› içerir. Üçüncü aflama yine bir afet sonras›
aflamad›r. Ancak bu aflamada, acil müdahale yerine daha uzun
bir zaman diliminde afet bölgesinin iyilefltirilmesi ve yeniden
yap›lanman›n oluflturulmas› gerekmektedir.Bütün bu
aflamalarda, yöneylem araflt›rmas› problemleri ile karfl›laflmak
mümkündür. ‹lk aflamada kaynaklar›n en etkin kullan›m› için
planlama, ikinci aflamada yaral›lar›n hastanelere tafl›nmas›,
kurtarma ekiplerinin afet bölgelerine ulafl›m› ve ihtiyaç duyulan
malzemelerin da¤›t›m› gibi lojistik aktivitelerin etkinli¤i bunlara
örnek olarak gösterilebilir. Son aflamada ise afet bölgesinin
çehresinin de¤ifltirilmesi için yine kaynaklar›n en etkili flekilde
temin edilip kullan›lmas› bu problemlerden bir tanesidir.
Tedarik Zinciri Araflt›rma Merkezi’nin kurulufl amac› geleneksel
olarak kâr odakl› olan tedarik zinciri ve lojistik sistemlerine
yeni bir bak›fl aç›s› getirerek sürdürülebilirlik kavram›n› ve
insani amaçlar› da içeren yaklafl›mlar gelifltirmektir. Bu
yaklafl›mlar farkl› projelerde test edilip uygulanabilirlikleri ve
faydalar› gösterilecek ve ayn› zamanda tüm dünya
üniversitelerinde ifllenmek üzere ders içerikleri de oluflturulacak.
fiu anda dört farkl› proje doktora, yüksek lisans ve lisans
ö¤rencilerinin kat›l›m›yla sürdürülmektedir. Bu projeler afla¤›da
anlat›lm›flt›r.
Sürdürülebilir Enerji Tedarik Zinciri: Modern yaflam›n en
önemli gereklerinden olan enerji, reel ve servis sektörlerinde
yo¤un olarak kullan›lmakla birlikte tüm sosyal ve yaflamsal
aktivitelerde tüketilmektedir. Enerji tedari¤i için fosil yak›tlara
dayal› olarak oluflturulmufl olan zincirlerin en büyük etkileri
çevreye olmaktad›r. Fosil yak›tlar›n yak›lmas› sonucu ç›kan
sal›n›mlar çevre kirlili¤ine yol açmakta ve bu sal›n›mlar aras›nda
önemli bir pay sahibi olan sera gazlar› küresel ›s›nmaya sebep
olmaktad›r.
TÜB‹TAK taraf›ndan desteklenen bu projede sürdürülebilir
enerji teknolojilerinin tekno-ekonomik analizi yap›larak yeni
enerji tedarik zincirleri oluflturmak üzere modelleme ve
eniyileme çal›flmalar› yap›lmaktad›r. fiimdiye kadar yap›lan
çal›flmalarda fosil yak›tlar›n kullan›m›yla ortaya ç›kan ve sera
etkisine yol açan karbon dioksit gaz›n›n›n yakalanmas› ve
depolanmas›na yönelik benzetim ve eniyileme modelleri
oluflturulmufltur. Ayr›ca biyo-yak›tlar›n enerji tedarik zincirlerine
entegrasyonu konusunda çal›flmalar da tamamlanm›flt›r. fiu
anda günefl enerjisinden elektrik üretimi için kullan›lan
fotovoltaik hücrelerin tekno-ekonomik modellerinin
gelifltirilmesine devam edilmektedir. Modelleme çal›flmalar›nda
31
elde edilen tamsay›-kar›fl›k çok amaçl› eniyileme problemlerinin
çözümüne yönelik algoritma gelifltirme çal›flmalar› da devam
etmektedir. Projenin ileriki aflamalar›nda di¤er yenilenebilir
enerji üretim teknolojileri de incelenerek sürdürülebilir enerji
tedarik zinciri üzerinde çeflitli eniyileme çal›flmalar› ve senaryo
analizleri yap›lacakt›r.
Afet Lojisti¤i: Afet durumunda yeterli miktarda malzeme ve
etkilenen insanlar›n istenilen yerlere zaman›nda tafl›nmas›n›
ve bunun için gerekli planlama ve önlemleri kapsar. Afet
öncesinde, olas› afet senaryolar› alt›nda ihtiyaç planlamas› ve
gerekli ilk yard›m malzemelerinden kuru g›da, battaniye gibi
dayan›kl› olanlar›n stoklanmas› ile birlikte afet sonras›
koordinasyon ve da¤›t›m planlar› oluflturulmas› gereklidir. Bu
amaçla ‹BB taraf›ndan flehrin çeflitli yerlerine Afet Müdahale
Merkezlerin (AMM) kurulmas› planlanmaktad›r.
32
‹BB ve Afet Koordinasyon Merkezi taraf›ndan desteklenen
bu projede, merkezlerin yerlerinin seçilmesi ele al›nmaktad›r.
Bu seçim yap›l›rken, afet sonras› ihtiyaç malzemelerinin
da¤›t›m› ile ilgili lojistik operasyonlar›n en etkili biçimde
uygulanabilirli¤i dikkate al›nan ilk unsurdur. Bu noktada amaç,
mümkün olan en k›sa zamanda en fazla insana ulaflabilmektir.
Gerekli her bir malzeme için etkilenecek yerleflim birimlerine
belli bir uzakl›kta bir AMM olmas› koflulu alt›nda malzeme
da¤›t›m zaman›n›n a¤›rl›kl› ortalamas›n›n en aza indirilmeye
çal›fl›ld›¤› bir matematiksel model kurulmufltur. ‹stanbul için
deprem senaryolar›, bu senaryolar alt›nda ulafl›m a¤lar›n›n
durumlar›, belirli bölgelerdeki deprem riskleri ile hasar
tahminleri ve bölgeler aras›ndaki uzakl›klar gibi gerçek veriler
toplanm›flt›r. Matematiksel modelin girdileri toplanan veriler
kullan›larak türetilmifl ve çeflitli yer seçimi çözümleri
üretilmifltir. 39 potansiyel yerden 4-5 tanesine AMM
kurulmas›n›n yeterli fayday› sa¤layaca¤› gözlenmifltir.
Tesislerde stoklanacak malzeme miktarlar›n›n ve
tedarikçilerinin daha detayl› çal›flmalar ile belirlenmesi ve
deprem sonras› seyahat sürelerinin tahmini üstündeki çal›flmalar
devam etmektedir. Ayr›ca yaral›lar›n hastanelere tafl›nmas›nda
mevcut ambulans ve hastane kapasitelerinin analizi ile geçici
hastanelerin yer ve kapasite seçimi de ele al›nmaktad›r.
Çok Modlu Tafl›mac›l›k ve Marmaray’da Ro-La Kullan›m›:
Lojistik faaliyetlerin en önemli aflamalar›ndan birisi olan
tafl›mac›l›k karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ve boru
hatt› olmak üzere farkl› modlar kullan›larak yap›labilmektedir.
Bu modlardan baz›lar› ekonomik baz›lar› ise çevreye olan net
etki bak›m›ndan daha avantajl›d›r. TÜB‹TAK ve ‹stanbul
Büyükflehir Belediyesi taraf›ndan desteklenen bu projede çok
modlu tafl›mac›l›k sistemlerinin tasarlanmas›na ve iflletilmesine
yönelik modelleme ve eniyileme çal›flmalar› yap›lmaktad›r.
Projede gelifltirilen modeller ve çözüm yöntemleri Marmaray
sistemine uyarlanarak Marmaray’›n Ro-La tafl›mac›l›¤› için
kullan›lmas›na yönelik analizler yap›lmaktad›r.
Marmara Bölgesi Otomotiv Lojisti¤i Planlamas›:
Türkiye’nin ihracat›nda en büyük pay sahibi olan otomotiv
sektörü hem üretimde ihtiyaç duyulan hammadde ve parçalar›n
tedari¤inde hem de üretimi tamamlanm›fl ürünlerin talep
noktalar›na ulaflt›r›lmas›nda ciddi bir lojistik altyap›s›na ihtiyaç
duymaktad›r. Otomotiv Sanayi Derne¤i taraf›ndan desteklenen
bu projede Marmara Bölgesi’nde yerleflik olan otomotiv üretim
tesislerinde operasyonlar›n desteklenmesine yönelik
sürdürlebilir bir lojistik altyap›s› ve üstyap›s› kurulmas›na
yönelik analizler yap›lmakta ve bu yönde at›lacak ad›mlar
incelenmektedir.
Bu projelere ek olarak k›sa süre içerisinde afla¤›daki iki yeni
projeye de bafllan›lmas› planlanmaktad›r.
Piller için Tersine Lojistik Sistemi ve Pil Geridönüflüm
Tesisi Kurulmas›: Günlük hayat›m›zda bir çok amaç için
kullanmakta oldu¤umuz piller kullan›m ömürlerini
tamamlad›ktan sonra at›k haline gelmekte ve geri dönüflümleri
sa¤lanmad›¤›nda ise yüzy›llar boyunca çevreye zarar vermeye
devam etmektedir. TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma Merkezi,
Çevre Bakanl›¤› ve ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi taraf›ndan
desteklenen bu projede piller için tersine lojistik sisteminin
tasarlanmas›na yönelik modelleme ve eniyileme çal›flmalar›
yap›lmaktad›r. Ayr›ca projede pil geridönüflüm tesisi
tasarlanmas› ile operasyon plan ve çizelgelerinin
oluflturulmas›na yönelik çal›flmalar da yap›lmaktad›r. Proje
sonucunda ‹stanbul’da at›k pil geri dönüflüm tesisinin kurularak
hizmete al›nmas› planlanmaktad›r.
Bor ‹flletmelerinde Su Kullan›m›n›n Eniyilenmesi: Ülkemiz
aç›s›ndan stratejik bir öneme sahip olan bor madeninin
ifllenmesinde yo¤un olarak su tüketilmektedir. Sürdürülebilir
kalk›nma için en önemli yaflamsal kaynaklardan biri olan
suyun verimli ve etkin kullan›m›na yönelik çal›flmalar, özellikle
suyun tekrar kullan›labilirli¤inin sa¤lanmas›, çeflitli teknolojiler
ile geri kazan›m›, kalitesinin art›r›lmas› ve maliyetinin
düflürülmesi çal›flmalar› oldukça önem kazanm›flt›r. Eti Maden
‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü ve TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma
Merkezi iflbirli¤iyle gerçeklefltirilecek olan projede bor
iflletmelerinde taze su tüketimini ve at›k su oluflumunu en alt
düzeye indirecek en iyi su kullan›m a¤lar›n›n tasarlanmas› ve
ideal su kullan›m›n›n sa¤lanmas› amaçlanmaktad›r.
Tedarik zinciri yönetimi ve lojistik endüstriyel ve ticari
sektörker için bir ana tema haline gelmifltir. Günümüzde
tamamen yayg›nlaflm›fl olan küreselleflme sonucu tedarik zinciri
ve lojistik sistemlerin getirdi¤i finansal, çevresel ve sosyal
M o d e r n y a fl a m › n e n ö n e m l i
gereklerinden olan enerji, reel ve servis
sektörlerinde yo¤un olarak kullan›lmakla
birlikte tüm sosyal ve yaflamsal
aktivitelerde tüketilmektedir.
etkiler yerkürenin heryerinde hissedilmeye bafllanm›fl ve bu
s›stemlerin sürdürülebilirli¤inin sorgulanmas›n›n gereklili¤i
ortaya ç›km›flt›r. Tedarik zinciri ve lojistik sistemlerde
sürdürülebilirlik finansal, çevresel ve sosyal amaçlar›n
bütünleflik olarak incelenmesiyle elde edilebilir. Koç-IBM
Tedarik Zinciri Araflt›rma Merkezi sürdürülebilir tedarik zinciri
ve lojistik sistemlerin modellenmesi, eniyilenmesi ve analizine
yönelik inovatif yaklafl›mlar gelifltirmeyi hedefliyor. Araflt›rma
merkezinde gelifltirilen yöntemler gerçek hayattan önemli
problemlere uygulanarak etkinliklerinin gösterilmesi da
amaçlan›yor.
REFERANSLAR
1. Türkay, M. "Environmentally Conscious Supply Chain
Management", Process Systems Engineering, vol 3: Supply Chain
Optimization, L. Papageorgiou and M. Georgiadis (Eds.), 87-105,
WILEY-VCH, Heidelberg (2008).
2. Türkay, M. and U. Kaplan, "Integrated Planning and Scheduling",
Encyclopedia of Optimization, 2nd ed., C.A. Floudas and P.M.
Pardalos (Eds.), 81, Springer, Dordrecht, The Nederlands (2008).
3. Mestan, E., M. Türkay and Y. Arkun, "Optimization of Operations
in Supply Chain Systems Using Hybrid Systems Approach and Model
Predictive Control", Ind. Eng. Chem. Res., 45(19), 6493 - 6503
(2006).
4. Soylu, A., C. Oruç, M. Türkay, K. Fujita, and T. Asakura, "Synergy
Analysis of Collaborative Supply Chain Management in Energy
Systems using Multi-Period MILP", European Journal of Operational
Research, 174(1), 387-403 (2006).
5. Türkay, M. and A. Soylu, "Synergy Analysis of Collaboration with
Biofuel Use for Environmentally Conscious Energy Systems",
Computer-Aided Chem. Eng., vol 21B: ESCAPE-16, W. Marquardt
and C. Pantelides (Eds.), 1827-1832, Elsevier, Amsterdam (2006).
6. Türkay, M., C. Oruç, K. Fujita, and T. Asakura, "Multi-Company
Collaborative Supply Chain Management with Economical and
Environmental Considerations", Comput. Chem. Eng., 28(6-7), 985992 (2004).
33
Ö¤retim Üyelerimizin Y›l ‹çerisinde Ald›klar› Ödüller
H.FUNDA YA⁄CI ACAR 2008
L’OREAL Türkiye Bilim Kad›nlar›na
Destek Bursu’na de¤er görüldü.
LERZAN AKSOY Bilim ve ‹novasyon
alan›nda, 2007 Werner-von-Siemens
Mükemmellik Ödülü’nü ald›.
LERZAN AKSOY Junior Chamber
International taraf›ndan sponsor edilen
Bilimsel Liderlik Ödülü’ne de¤er görüldü.
LERZAN AKSOY Journal of Marketing
dergisinde ç›kan makalesiyle, pazarlama
uygulamas›n›n geliflimine önemli
katk›lar›ndan ötürü, American Marketing
Association ve Marketing Science
Institute’ün sponsorlar aras›nda yer ald›¤›
MSI H. Paul Root Award Ödülü’nün sahibi
oldu.
‹RfiAD‹ AKSUN Elektrik ve Elektronik
Mühendisli¤i alan›nda, Türkiye Bilimsel
ve Teknolojik Araflt›rma Kurumu
(TÜB‹TAK) 2007 Bilim Ödülü’nü ald›.
EMRE ALKAN Matematik alan›nda 2008
Türkiye Bilimler Akademisi Üstün Baflar›l›
Genç Bilim ‹nsan› (TÜBA-GEB‹P)
Ödülü’nü ald›.
TU⁄RUL ANSAY Federal Almanya
Cumhuriyeti’nin Birinci Derece Liyakat
Niflan› ile onurland›r›ld›.
N‹HAT BERKER Almanya’daki
Alexander von Humboldt Foundation
taraf›ndan verilen Humboldt Araflt›rma
Ödülü’nün sahibi oldu.
SELVA DEM‹RALP CUDA Ekonomi
alan›nda 2008 Türkiye Bilimler Akademisi
Üstün Baflar›l› Genç Bilim ‹nsan› (TÜBAGEB‹P) Ödülü’nü ald›.
ALPER DEM‹R Elektrik ve Elektronik
Mühendisli¤i alan›nda, TÜB‹TAK Teflvik
Ödülü’ne de¤er görüldü.
ALPER ERDO⁄AN Bilim ve ‹novasyon
alan›nda, 2007 Werner-von-Siemens
Mükemmellik Ödülü’nü ald›.
34
ALPER ERDO⁄AN Elektrik ve
Elektronik Mühendisli¤i alan›nda 2008
Türkiye Bilimler Akademisi Üstün Baflar›l›
Genç Bilim ‹nsan› (TÜBA-GEB‹P)
Ödülü’nü ald›.
ENGIN ERZ‹N, YÜCEL YEMEZ ve
A. MURAT TEKALP yüksek lisans
ö¤rencileri Emre Sarg›n ile birlikte, 2007
ICASSP Ö¤renci Makalesi Yar›flmas›’nda
‹kincilik Ödülü’nün sahibi oldular.
ÖZDEN GÜR AL‹ yüksek lisans
ö¤rencisi Burak Çavdaro¤lu ile birlikte,
2007 EurOMA Konferans›nda, Türkiye’de
Eczac›l›k alan›nda Kar Eniyilemesi Getiren
Kararlar ve ‹ndirimler adl› makalesi ile
Chris Voss Highly Commended Ödülü’ne
de¤er görüldü.
ZEYNEP GÜRHAN CANLI Journal of
Consumer Psychology dergisinde 2006
y›l›nda yay›nlanan “Olumsuz ‹majlar› Olan
Firmalarda, fiirket Sosyal Sorumlulu¤un
Etkisi” bafll›kl› makalesiyle, Y. Yoon ve
N. Schwarz ile birlikte Genç Yazar
Ödülü’nü ald›.
Ç‹⁄DEM KA⁄ITÇIBAfiI 2007 William
Thierry Preyer ‹nsan Geliflimi Araflt›rmalar›
Mükemmellik Ödülü’nün sahibi oldu.
AL‹ MOSTAFAZADEH Matematiksel
Fizik alan›nda 2007 Türkiye Bilimsel ve
Teknoloji Araflt›rma Kurumu (TÜB‹TAK)
Bilim Ödülü’nü ald›.
AL‹ MOSTAFAZADEH Türkiye
Bilimler Akademisi (TÜBA) asli üyeli¤ine
lay›k görüldü.
ÖZGÜR MÜSTECAPLIO⁄LU Fizik
alan›nda TÜB‹TAK Teflvik Ödülü’nün
sahibi oldu.
O⁄UZ SUNAY ve ö¤rencisi Ça¤dafl
At›c›’n›n çal›flmalar› Gelecekteki Turkcell
Cep Telefonlar› Yar›flmas›’nda 2007 En
‹yi Akademik Çal›flma’ya de¤er görüldü.
S E R D A R T A fi I R A N B i l g i s a y a r
Mühendisli¤i alan›nda 2008 Türkiye
Bilimler Akademisi Üstün Baflar›l› Genç
Bilim ‹nsan› (TÜBA-GEB‹P) Ödülü’nü
ald›.
MURAT TEKALP Türkiye Bilimler
Akademisi (TÜBA) asli üyeli¤ine lay›k
görüldü.
MET‹N TÜRKAY KÜ-IBM Tedarik
Zincirleri Araflt›rma Merkezi’nin kurulmas›
için IBM’in Üniversite Paylafl›ml›
Araflt›rma Ödülü’nü ald›.
Ç‹⁄DEM KA⁄ITÇIBAfiI yazarlar›ndan
biri oldu¤u “Kültürleraras› Aileler: 30
Millet üzerinde Psikolojik bir Çal›flma”
adl› kitab› ile 2007 Ursula Gielen Global
Psikoloji Kitab› Ödülü’ne de¤er görüldü.
HAKAN ÜREY Elektrik ve Elektronik
Mühendisli¤i alan›nda 2007 Türkiye
Bilimler Akademisi (TÜBA) Üstün Baflar›l›
Genç Bilim ‹nsan› Ödülü’nü ald›.
F‹KR‹ KARAESMEN Endüstri
Mühendisli¤i alan›nda Türkiye Bilimler
Akademisi Üstün Baflar›l› Genç Bilim
‹nsan› (TÜBA-GEB‹P) Ödülü’nü ald›.
fiUHNAZ YILMAZ Brookings Enstitüsü
ile Sabanc› Üniversitesi taraf›ndan ortaklafla
verilen 2007 Sak›p Sabanc› Uluslararas›
Araflt›rma Ödülü’nün sahibi oldu.
‹SMA‹L LAZO⁄LU 9. Ulusal Türk
Kardiyovasküler Cerrahisi Kongresi’nde
en iyi ikinci Sözel Sunum Ödülü’nün sahibi
oldu.
fiUHNAZ YILMAZ Uluslararas› ‹liflkiler
alan›nda Türkiye Bilimler Akademisi
Üstün Baflar›l› Genç Bilim ‹nsan› (TÜBAGEB‹P) Ödülü’nü ald›.
MIKE MEITZ ‹sviçre Kraliyet Bilimler
Akademisi taraf›ndan verilen 2008 Arnberg
Ödülü’nün sahibi oldu.
Türkiye Bilimler Akademisi
(TÜBA) Üyeleri
Asli Üyeler
Asosiye Üyeler
• Ali Mostafazadeh (Matematik)
• Alphan Sennaro¤lu (Fizik)
• Ali Ülger (Matematik)
• Levent Demirel (Kimya)
• Attila Aflkar (Uygulamal› Matematik)
• Sami Gülgöz (Psikoloji)
• Burak Erman (Kimya)
• Çi¤dem Ka¤›tç›bafl› (Psikoloji)
• Ersin Yurtsever (Kimya)
• Murat Tekalp (Elektrik ve Elektronik Mühendisli¤i)
• Nihat Berker (Fizik)
• Tekin Dereli (Fizik)
• Yaman Arkun (Kimya Mühendisli¤i)
35
Koç Üniversitesi’nin Profili
Koç Üniversitesi, 1993 y›l›nda
‹stanbul’da kurulan kar amac› olmayan
bir vak›f üniversitesidir. Üniversite,
Vehbi Koç Vakf› taraf›ndan finanse
edilmektedir. Misyonu, dünya
standartlar›nda e¤itim vererek en yetkin
mezunlar› yetifltirmek, araflt›rma alan›nda
mükemmelli¤i sa¤layarak bilginin
s›n›rlar›n› ileriye tafl›mak ve genel
anlamda Türkiye’nin ve insanl›¤›n
yarar›na katk›da bulunmakt›r.
Koç Üniversitesi’nde ö¤retim dili
‹ngilizce’dir. 2008 y›l›nda kay›tl› ö¤renci
say›m›z, 3300’ü lisans, 400’ü ise yüksek
lisans/doktora olmak üzere toplam
3700’dür. Buna karfl›l›k, tam zamanl›
ö¤retim üyesi say›m›z 274’dür.
Koç Üniversitesi’nin e¤itim felsefesi
“yarat›c› ö¤retim/kat›l›mc› ö¤renme”
prensibine dayal›d›r. Kuruluflundan bu
yana, Koç Üniversitesi, gerçe¤in,
36
araflt›rma, yorum, elefltiri, yoluyla
aray›fl›n› özendirmektedir. Uluslararas›
kurulufllarla iflbirlikleri, dünyaca tan›nan
akademisyenler ve ifl dünyas› liderleri
taraf›ndan verilen dersler, Koç
Üniversitesi’nin e¤itim kalitesine katk›da
bulunmaktad›r. Yurtd›fl›ndaki seçkin
üniversitelerle de¤iflim programlar›
yürütülmektedir. Ayr›ca, üniversite,
Erasmus Program›’na kat›lmaktad›r.
Üniversitemiz, Fen-‹nsani Bilimler ve
Edebiyat, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler,
Mühendislik ve Hukuk Fakülteleri ile
Hemflirelik Yüksek Okulu, ‹flletme
Enstitüsü, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sosyal
Bilimler Enstitüsü ve ‹ngilizce Haz›rl›k
Okulu’ndan oluflmaktad›r.
Dört y›ll›k Tarih, Felsefe, Sanat Tarihi
ve Arkeoloji, ‹ngiliz Dili ve
Karfl›laflt›rmal› Edebiyat, Sosyoloji,
Psikoloji, Ekonomi, ‹flletme, Uluslararas›
‹liflkiler ve Hukuk Bölümlerinden mezun
olanlar, BA derecesi al›rken; Kimya ve
Biyoloji Mühendisli¤i, Bilgisayar
Mühendisli¤i, Elektrik ve Elektrik
Mühendisli¤i, Endüstri Mühendisli¤i,
Makine Mühendisli¤i, Matematik, Fizik,
Kimya, Moleküler Biyoloji ve Genetik
ile Hemflirelik Bölümü mezunlar› ise BS
derecesi al›rlar. Enstitülerimizde 26 farkl›
programda PhD, MS, MA, MBA ve
Yöneticiler için MBA dereceleri verilir.
Koç Üniversitesi’nin 2945’i lisans,
1057’si yüksek lisans/doktora olmak
üzere toplam 4002 mezunu vard›r.
Mezun olduktan 6 ay içerisinde ifle girme
oran› 100%’e yak›nd›r. 400’den fazla
Koç Üniversitesi mezunu, hem
Türkiye’de hem de yurtd›fl›ndaki en çok
talep gören ulusal ve çok uluslu firmalara
ve en üst seviyedeki yüksek lisans
programlar›na girmifllerdir.
Koç Üniversitesi’ndeki Yüksek
Lisans ve Doktora Programlar›
Bilgi aray›fl› yolunda öncü bilimsel
gelifltirmeye artan ilgisi, global rekabet
Üniversitemizdeki yüksek lisans ve
araflt›rmalar ortaya koyabilmek, üst
ve üniversitelerdeki ö¤retim üyesi a盤›
doktora programlar›, bu ihtiyac› göz
düzeyde kaliteli yüksek e¤itimi
gerekli akademik donan›ma ve
önüne alarak, yüksek nitelikteki
g e r e k t i r m e k t e d i r . ‹ fl v e s a n a y i
uzmanl›¤a sahip yüksek lisans
ö¤rencilere en iyi e¤itimi ve araflt›rma
dünyas›n›n inovasyon, araflt›rma ve
ö¤rencilerine talebi h›zla artt›rmaktad›r.
deste¤ini sa¤lamay› hedefler.
1. ‹fiLETME ENST‹TÜSÜ
Yüksek Lisans Programlar›
‹flletme
Finans
Yöneticiler için ‹flletme
Doktora Programlar›
‹flletme
2. FEN B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ
Yüksek Lisans Programlar›
Kimya ve Biyoloji Mühendisli¤i
Hesaplamal› Bilimler ve Mühendislik
Elektrik ve Bilgisayar Mühendisli¤i
Endüstri Mühendisli¤i
Malzeme Bilimleri ve Mühendislik
Matematik
Makine Mühendisli¤i
Fizik
Doktora Programlar›
Kimya ve Biyoloji Mühendisli¤i
Hesaplamal› Bilimler ve Mühendislik
Bilgisayar Mühendisli¤i
Elektrik ve Elektronik Mühendisli¤i
Endüstri Mühendisli¤i ve Operasyon Yönetimi
Malzeme Bilimi ve Mühendislik
Matematik
Makine Mühendisli¤i
Fizik
3. SOSYAL B‹L‹MLER ENST‹TÜSÜ
Yüksek Lisans Programlar›
Anadolu Medeniyetleri ve Kültürel Miras Yönetimi
Karfl›laflt›rmal› Tarih ve Toplum Çal›flmalar›
Ekonomi
Uluslararas› ‹liflkiler
Psikoloji
37
Araflt›rma Fonlar›
Koç Üniversitesi’nin d›flar›dan sa¤lad›¤› araflt›rma fonlar› afla¤›da görüldü¤ü üzere,
y›llar içerisinde önemli bir art›fl göstermifltir.
14,000,000 TL
12,000,000 TL
10,000,000 TL
8,000,000 TL
6,000,000 TL
4,000,000 TL
2,000,000 TL
0 TL
2005
2006
2007
2008
Mevcut durumda, 109 araflt›rma projesi hükümet, sanayi, ABD ve AB taraf›ndan fonlanmaktad›r.
Y›llara göre, fonlanan projelerin say›s›ndaki art›fl, afla¤›daki grafikte gösterilmektedir.
120
100
80
60
40
20
0
2005
2006
2007
2008
Halihaz›rdaki proje sponsorlar›m›z aras›nda afla¤›daki kurum ve kurulufllar yer almaktad›r.
• Vehbi Koç Vakf›
• Arçelik
• Aygaz
• Ford Otosan
• Koç Sistem
• OTOKAR
• TÜPRAfi
• OSD (Otomotiv Sanayicileri
Derne¤i)
• TÜB‹TAK (Türkiye Bilimsel ve
38
Teknolojik Araflt›rma Kurumu)
• TÜBA (Türkiye Bilimler
Akademisi)
• DPT (T.C. Baflbakanl›k Devlet
Planlama Teflkilat›)
• IBM
• IBB (‹stanbul Büyükflehir
Belediyesi)
• ASELSAN
• Aç›k Toplum Enstitüsü
• Avrupa Birli¤i
• Max Planck Enstitüsü
• PME Vakf›, ‹sviçre
• Ulusal Sa¤l›k Enstitüsü, ABD
• USIP: Birleflmifl Milletler Bar›fl
Enstitüsü
• Microvision, ABD
• Microsoft, ABD
• Wacker Cheime AG
Araflt›rma Haberleri
Avrupa Birli¤i Projeleri Yönetim Ofisi
KÜ Lisans Ö¤rencileri için Yaz Araflt›rma Program›
Koç Üniversitesi bünyesinde “Avrupa Birli¤i Projeleri Yönetim
2008 yaz›nda Koç Üniversitesi, lisans ö¤rencileri için yeni bir
Ofisi” ad› alt›nda yeni bir birim, Sevgi Ural direktörlü¤ünde,
program bafllat›yor. Bu program, 2004 y›l›ndan bu yana, liseli
faaliyete geçti. AB Projeleri Yönetim Ofisi, ö¤retim üyelerini
ö¤rencilere yönelik yürütülen Yaz Araflt›rma Program›’n›n,
AB programlar›, aç›lan ça¤r›lar ve fonlama mekanizmalar›
lisans ö¤rencilerine uyarlanm›fl bir versiyonudur.
hakk›nda bilgilendirirken, proje haz›rlama, yazma ve
koordinasyonu ile Avrupa Komisyonu ile sözleflme görüflmeleri
Bu program, araflt›rma becerilerini gelifltirmeye istekli, yüksek
aflamalar›nda ö¤retim üyelerine yard›mc› olur, bilimsel
lisans veya doktora yapmay› planlayan, motivasyonu yüksek
aktivitelerin planlamas› ve yönetimi, teknik raporlar›n
lisans ö¤rencilerine yöneliktir. Program, lisans ö¤rencilerine
haz›rlanmas›, proje ortaklar› ve AB Komisyonu ile iletiflimin
araflt›rma tecrübesi kazand›rarak, lisansüstü e¤itimi veya
koordinasyonu gibi konular› yürütür. Hukuki ve finansal
profesyonel araflt›rma kariyeri seçiminde kendilerine yard›mc›
formlar›n düzenlenmesi ve finansal raporlar›n haz›rlanmas› ile
olur. Ö¤renciler, ba¤›ms›z düflünce ve yarat›c›l›klar›n›
ilgili çal›flmalar› Mali ‹fller Ofisi ile iflbirli¤i içinde yapar.
gelifltirmeye yard›mc› olacak, çok çeflitli, yeni kavram ve bilimsel
Koç Üniversitesi’ne kat›lmadan önce ARI Teknokent’in Genel
araflt›rma tekniklerini ö¤renirler. Program süresi en az yedi
Koordinatörü olarak görev yapan Sevgi Ural, Miami Üniversitesi
haftad›r. Bafllang›ç ve bitifl tarihleri ö¤retim üyesinin ve
‹flletme Yönetimi Bölümü’nden lisans derecesini ald›ktan sonra
ö¤rencinin ihtiyaçlar›na ba¤l› olarak esneklik gösterir.
yüksek lisans›n› George Washington Üniversitesi’nin Uluslararas›
‹liflkiler Bölümü’nde yapt›.
Ö¤renciler, KÜ ö¤retim üyelerinin araflt›rma projelerinin
içerisinden, kendi ilgi alanlar›na uygun olanlar› seçerler Proje
Koç Üniversitesi Doktora Sonras› Araflt›rma Destek
dan›flman› ö¤retim üyeleri, Koç Üniversitesi lisansüstü ö¤rencileri
Program›
ve KÜ Lise Ö¤rencileri Yaz Araflt›rma Program›’na kabul edilen
Koç Üniversitesi, 2008 Yaz Dönemi ile birlikte, akademik
üstün yetenekli lise ö¤rencilerinden oluflan araflt›rma gruplar›
kariyer yapmaya kararl›, nitelikli tüm adaylara yönelik Doktora
ile yak›n olarak çal›fl›rlar. Detayl› bilgiye www.ku.edu.tr
Sonras› Araflt›rma Destek Program›’n› bafllatt›. Bu yeni program
adresinden ulafl›labilir.
Türk üniversitelerindeki araflt›rmac› ö¤retim üyesi a盤›n›n
giderilmesinde rol oynamay› hedeflemektedir. Ayn› zamanda,
bu program, Koç Üniversitesi ö¤retim üyelerine, çeflitli araflt›rma
alanlar›nda doktora sonras› bursiyerler ile araflt›rma yapma
olana¤› sa¤lar.
Araflt›rmada mükemmelliyet, önerilen bursiyerlik projesinde
ve adayda aranacak en önemli kriterdir. Aday›n, baflvuruda
bulundu¤u alanda seçkin bir araflt›rma geçmifline sahip olmas›
beklenir. Baflvurular, üniversite genelinde oluflturulacak bir
‹nceleme Komitesi taraf›ndan de¤erlendirilir.
Bursiyerlik 1 Temmuz 2008 tarihinden bafllayarak bir y›ll›kt›r.
Bir y›l daha yenilenme durumu olabilir. Maksimum süre iki
y›ld›r. Mevcut projelerin listesi ve detayl› bilgiye www.ku.edu.tr
adresinden ulafl›labilir.
39
40
Rumelifeneri Yolu 34450 Sar›yer, ‹stanbul
Tel: 0212 338 1000 www.ku.edu.tr