yönetim bilişim sistemleri

YÖNETİM BİLİŞİM
SİSTEMLERİ
Prof.Dr. Orhan Torkul
Arş.Gör. Fatih ÇALLI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Temel İletişim Kavramları
• Sosyal bağlam
• Kişisel, kişisel olmayan ve isimsiz iletişim
• İletişimin zamanı, yeri ve yönü
• İletişimi geliştirme yaklaşımları
• Temel Karar Verme Kavramları
• Karar sürecindeki evreler
• Rasyonellik ve satisficing
• Karar vermedeki genel hatalar
• Karar vermeyi geliştirme için yaklaşımlar
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Karar Verme ve İletişimde
Farklı Bilgi Sistemlerinin Rolleri
• Ofis otomasyon sistemleri : Genel ofis
çalışmasını destekleme
• İletişim sistemleri: İletişimi etkili ve
verimli yapma
• İşlem (hareket) süreç sistemleri:
Tekrarlanan iletişimi ve karar süreçlerini
yapılandırma
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Yönetim ve uygulamalı(yürütme) bilgi
sistemleri: Yönetim için bilgi sağlama
• Karar destek sistemleri: Analitik çalışma
için araç ve bilgi sağlama
• Uygulama (yürütme) sistemleri:
Müşterilere değer sağlayan işleri yapan
insanlara yardım etme
• Grup destek sistemleri: Gruplardaki
çalışmaları destekleme
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• ÇALIŞMA SORULARI
• İletişim teknolojileri kullanıldığında sosyal bağlam
ve sözlü olmayan iletişim ne kadar önemlidir?
• Karar vermenin evreleri nelerdir?
• Karar vermedeki genel sınırlamalar ve problemlerin
bazıları nelerdir?
• Bilgi sistemlerini kullanarak karar vermeyi
geliştirmenin farklı yaklaşımları nelerdir?
• Bilgi
sistemleri
çeşitleri
arasındaki
genel
farklılıklar nelerdir?
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Temel İletişim Kavramları
İletişimin temel kavramları birçok bilişim
teknolojilerinin kullanımı ve etkilerini
analiz etmede başlangıç noktası olarak
önemlidir.Teknoloji ve durumun ihtiyaçları
arasında uygunsuzluk olduğunda iletişim
bu durumun giderilmesinde yardımcı
olabilir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Sosyal bağlam
• Sosyal bağlam, iletişimin rol oynadığı,
sosyal
huzurun,ilişkilerin,
kültürel
normların,yaşın, cinsiyetin ve tartışılan
konunun arasındaki durum ve ilişkidir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Kişisel, kişisel olmayan ve anonim
iletişimler
• Kişisel iletişimde, yollayıcı ve alıcı
arasındaki ilişki önemlidir.Kişisel
olmayan iletişimde kullanıcı ve alıcı
temsilci rolündedir.Anonim iletişimde
ise yollayıcının kimliği alıcıdan gizlenir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Mantıklılık ve memnuniyet
• Mantıklılık, insanların nasıl karar
vermesi gerektiğini açıklayan genel bir
modeldir
• Memnuniyet, optimal bir alternatif
yerine tatmin edici bir alternatif
seçmek demektir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Bilişim sistemleri karar vermede
oldukça önemli yere sahiptir çünkü
bilişim
sistemleri
mantıklılığın
sınırsızlığını azaltır.Bilişim sistemleri
insanın kendi başına alabileceği
bilişimden
daha
fazlasını
elde
eder.Alternatifler bulmanıza yardımcı
olur.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Karar vermedeki genel akışlar
• Hem psikologlar hem de iş profesyonelleri, insanların
karar verirken ortak akışlara sahip olduklarını
gözlemişlerdir.Tablo 5.3te her problem ayrı ayrı
incelenmiştir.Genel akışları aşağıda görebilirsiniz.
• Zayıf çerçeveleme:Karar vericiler genellikle bir
kararın bir dil veya içerikle çerçevelenmesini
isterler.Örnek olarak 2 grup öğrenciden 1. gruba
bir stratejinin %80 başarılı olduğu diğer gruba
ise %20 başarısız olduğu söylendiğinde aynı
bilişim verildiği halde 2 grup arasındaki söylenen
stratejiye
bakma
açısında
farklılıklar
gözlenmiştir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Yeni etkiler:İnsanlar genellikle gördükleri bilişim vasıtası
ile karar verirler.Bu, kararsız danışmanların en son öğüt
verecek kişiler olmasını açıklamaktadır.Bu etki bazen ön
yargı olarak açıklanmaktadır.
• Öncelik etkileri:İnsanlar bir fikir geliştirdiğinde genelde
o pozisyondan hareket etmek zordur.
•
•
•
•
•
Yetersiz yasaklama yargısı,
Aşırı güven,
Kışkırtma(escalation) fenomeni,
Kurum önyargısı association bias),
Grup düşüncesi (group thinking).
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Karar vermeyi geliştirme için yaklaşımlar
• Bilişim ve toollara ulaşımın sağlanması
• Bilişim
ve
toollara
ulaşımın
sağlanması,onların elde edilebilir olması
anlamına gelmesine rağmen, kullanıcıyı
görevini yapmasına veya karar vermesine
zorlamaz.Bu kategorideki derece derece
değişim
telefon,kelime
işlemciler
gibi
olanakların
elde
edilebilir
olmasıyla
gelişmiştir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
Tablo 5.3
Danışma
sistemleri,
karar
vermedeki
ortak
kusurları
önlemede
nasıl
yardımcı
olur?
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Zorlayıcı kurallar ve prosedürler
• Çoğu zaman birçok iş durumunda
bilişim ihtiyacı için yapısal,basmakalıp
kararlar
karar
vermek
için
kullanılır.Bazı
durumlarda
karar
prosesinin önemli bölümleri, sonucun
yoğunluğunu ve kalitesini arttırmak
için yeniden yapılandırılabilir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Otomasyon Kararları
• Planlamayı en çok zorlayan bilişim
sistemleri sistemin çoğunluğuna veya
bütününe otomatik olarak işin nasıl
yapılacağını
dikte
eder.Bir
kararı
otomatikleştirmeğin anlamı insanların
yargısına güvenmeden bir kurallar seti
veya prosedürleri kullanarak karar verme
demektir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• İletişim ve karar vermede değişik tipteki
bilişim sistemlerinin rolleri
• Bu bölümde farklı tipteki bilişim sistemleri
incelenip her tipin iletişimi ve karar vermeyi
destekleyen bölümleri özetlenecektir.Bilişim
sistemleri çeşitleri hakkındaki herhangi bir
tartışma zor bir problemle bizleri yüz yüze
bırakmaktadır.Çünkü kategoriler basit bit
şekilde hareketsiz kalmayacaklardır.Bölümde 8
farklı bilişim sistemi kategorisi incelenecektir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Kategoriler
hareketsiz
kalmayıp
zamanla
artmıştır.Çünkü gerçek dünya uygulamaları birçok
farklı
alanlarda
genişlemiştir.İlk
bilgisayarlaştırılmış sistemler geçmişte yapılmış
finansal
işler
hakkındaki
verileri
toplayıp
özetlemeye yarıyordu.Gerçek zamanlı hesaplama işi
kendi başına yapan bilgisayarların olmasına olanak
sağlamıştır.Kişisel bilgisayarların gelişimi ile kişisel
aletlerle
kendi
bilgilerinin
izlerini
sürmüşlerdir.İletişim kapasiteleri ve bilgisayar
ağlarının inanılmaz gelişimi ile yeni tipte takımyönlü sistemler mümkün olmuştur.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Bilişim sistem tipleri
•
•
•
•
•
•
Ofis otomasyon sistemleri
İş işleme sistemleri
Yönetici ve yürütücü bilişim sistemleri
Karar destek sistemleri
İşletim sistemleri
Gurup destek sistemleri
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR VERME VE İLETİŞİMİ
DESTEKLEMENİN FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR VERME VE
İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR VERME VE İLETİŞİMİ
DESTEKLEMENİN FARKLI YOLLARI
Tablo 5.5 İşletmede üç fonksiyonel alanda bilişim sistem tiplerinden herbiri için örnekler
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Karar Verme ve İletişimde Farklı Bilgi
Sistemlerinin Rolleri
• Bu sınıflandırma sorununa rağmen genel
kategoriler tartışılmalıdır çünkü terimler
iş ortamlarında sık sık kullanılmakta ve
her kategori, iletişim ve karar vermeye
daha farklı ve önemli bakış açısıyla
bakmaktadır.Tablo 5.4 ve 5.5te gerekli
örnekler verilmiştir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• İletişim sistemi: İletişimi verimli ve etkin
yapma
• Elektronik iletişim sistemleri işlerin
yürümesinin yolunu değiştirmiştir.Bu
bölüm 2 tipte iletişim sistemine
bakmaktadır.Telekonferans sistemleri ve
kişisel mesaj ve doküman gönderen
sistemler
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Telekonferans
• Telekonferans, iki veya daha fazla insanı tartışıp fikir
alışverişi yapmasını sağlayan elektronik ortama verilen
addır.
• Elektronik posta,Ses postası,faks için doküman ve
mesajlar
• Elektronik posta:Bilgisayar ortamında metin mesajları
veya dokümanların adreslenerek insanlara veya mekanlara
gönderip alımıdır.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• İş işleme sistemleri: Tekrarlanan
iletişimi ve karar süreçlerini
yapılandırma
• Bir işlem proses sistemi(TPS) işlemler
hakkında veri toplar ve saklar, bazen bir
işlemin parçası gibi kararları kontrol eder.Bu
sistem
ilk
bilgisayarlaştırılmış
bilişim
sistemidir.Şekil 5.7de TPS veri giriş ekranını
görebilirsiniz.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
ŞEKİL 5.7 İşlem
süreç sistemi için
veri giriş ekranı
Bu
müşteri
tekliflerini girmek
için kullanılan bir
TPS’ den veri giriş
ekranıdır.
İyi
tasarlanmış
TPS
veri giriş çabasını
minimize eder ve
kullanıcı
müşteri
numarasını ya da
ürün
kimliğini
girerse,
müşteri
adresi ya da ünite
fiyatı gibi verileri
otomatik doldurarak
hataları azaltabilir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Yürütme
ve
yönetim
bilişim
sistemleri:Yönetim bilgisini sağlama
• Bir yönetim bilişim sistemi (MIS) bir
organizasyonu yönetmek için bilişim
sağlar.MIS fikri bilgisayar devrinin
başlamasının nedenlerindendir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• MIS’ten EIS’ye
• Yürütme
bilişim
sistemi(EIS),
yöneticilere ve idarecilere operasyon
sonuçlarını ve iş koşullarını görebilmek
için bilişime esnek ulaşma hakkı veren
yüksek oranda interaktif bir MIS
sistemidir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
ŞEKİL 5.9 Yönetimsel bilgi sisteminin kullanımı
Bir EIS, kullanıcıya interaktif olarak standart
bir finansal rapordan bilgi modellemeye ve
ayırmaya izin verir. Bu örneklerde gösterildiği
gibi kullanıcı coğrafi bölge, ses, gelir, üretim
alanı yada sermaye merkezine göre iş faaliyetini
modellemek ve incelemek için çeşitli araçlar
kullanabilir. Belirli öğelerin ve bilginin breaking
out süreci bazen drill down olarak adlandırılır.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Karar Destek Sistemleri:Analitik
işler ve aletler için bilişim sağlama
• Bir karar destek sistemi(DSS) insanların
karar vermesini sağlayan, yargı kullanan
ve kimsenin tam olarak görevin nasıl
yapılacağını bilmediği bütün durumlarda
kullanılan interaktif bir sistemdir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
Şekil 5.10 Karar temin
sistemi grafiksel çıkışı
Bu grafik, San Francisco
Polis Teşkilatının polis
program memurları
tarafından kullanılan bir
karar temin sisteminin
grafiksel çıkışıdır. Bu üç
boyutlu grafik, polis
memurlarının haftalık
olarak her günün her
saati için ortalama
gereksinimleri
göstermektedir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Yürütme sistemleri:Müşteriye değer
sağlayan işlerin insanlar tarafından
yapılmasına yardım etme
• Şekil 5.11 de
sistem kategorileri
tartışılıp
genel
ofis
ve
iletişim
aktiviteleri olarak yönlendirilmiştir.Tablo
5.5te ismin çok yardımcı olmadığı
gösterilmiştir
çünkü
aynı
tipteki
sistemler(OAS;MIS,DSS,TPS)
bütün
fonksiyonel alanlarda kullanılmıştır.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Grup(groupware) Sistemleri:Gruplar
halinde çalışmayı destekleme
• Bu
sistem
yeni
ve
tam
olarak
şekillenmemiş ticari ürünlerin, grupların
ve takımların bilişimi paylaşarak beraber
çalışması ve iş akışlarını bir grup ile
beraber
kontrol
etmesidir.1980lerin
sonlarında ortaya çıkmıştır.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
Şekil 5.12 Cerrahlara bir ameliyatı planlamalarında yardımcı olan yönetim sistemleri
Aşağıdaki fotoğraf bir cerrahın kafatasını açmadan önce interaktif simülasyonu
kullanarak ameliyattaki adımları nasıl planladığını göstermektedir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Grup karar destek sistemleri
• Şekil 5.14te bu sistemin planı
görülmektedir.Karar odası aşağıdaki bilgisayar
tabanlı yeteneklere sahiptir.
• Görüntü(Display)
• Elektronik Beyin fortınası(electronic
brainstorming)
• Konu yorumu(topic commenting)
• Yayım analizi(issue analiysis)
• Oylama(voting)
• Alternatif Değerlendirme(alternative
evaluation)
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• Sistem kategorilerinin ilerisine gitme
• Bilişim
sistemleri
alanı
ve
bilişim
teknolojileri o kadar hızlı ilerliyor ki
terminoloji yeniliklere adım uyduramamaya
başladı.Bugün az da olsa kullanılan 3.5lik
disklere hala floppy disk denmesinin sebebi
buna bağlıdır.Daha eski teknoloji olan 5.25lik
disklere verilen ad olan floppy bu disketlerin
esnek olmasından dolayı verilmişti.Daha
sonraları teknolojinin değişmesi ve boyut ve
yapının değişmesine rağmen isim aynı
kalmıştır.Bu
tip
problemler
sistem
sınıflandırmalarında da başımıza gelebilir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR
VERME VE İLETİŞİMİ DESTEKLEMENİN
FARKLI YOLLARI
• İnsanlar
EIS,ESS
gibi
sistemlerin
karakteristiklerini tanımladıklarından 10 yıl
sonra ismin hala aynı olmasına rağmen
karakteristiklerin
tamamen
değiştiği
görülebilmektedir.
• Birçok
bilişim
sistemi
çeşitli
sistem
kategorilerinden
karakteristikler
barındırır.Bundan başka bir kategoriye uyan bir
sistem günümüzde yeni bir nitelik eklendiğinde
sisteme
uymayabilir.Çeşitli
farklı
kategorilerden karakteristikler barındıran
bilişim sistemlerine Melez(hybrid) Bilişim
Sistemleri(HIS) adı verilir.
BİLGİ SİSTEM ÇEŞİTLERİ : KARAR VERME VE İLETİŞİMİ
DESTEKLEMENİN FARKLI YOLLARI
Tablo 5.6 Sistem tiplerinin dönüştürülebilir özellikleri