İrlanda - Türkiye İlişkileri

KONYA TİCARET ODASI
Etüd - Araştırma
Servisi
Tarih: 06.05.2008
Bilgi Raporu
Sayı
Konu
: 2008 – 19 – 208
: İrlanda Cumhuriyeti ve Türkiye-İrlanda İlişkileri
Hazırlayan : Nazlı MAÇ
I. İRLANDA HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. Ülke Bilgileri
Resmi Adı:
İrlanda Cumhuriyeti
Yönetim Şekli:
Parlamenter Demokrasi
Başkan:
Mary McAleese ( 11 Kasım 1997’den beri)
Başbakan:
Bertie Ahern (26 Haziran 1997’den beri)
Başkent :
Dublin
İdari Yapı :
26 bölge; Carlow, Cavan, Clare, Cork, Donegal, Dublin, Galway,
Kerry, Kildare, Kilkenny, Laois, Leitrim, Limerick, Longford,
Louth, Mayo, Meath, Monaghan, Offaly, Roscommon, Sligo,
Tipperary, Waterford, Westmeath, Wexford, Wicklow
Bağımsızlık günü: 6 Aralık 1921
Milli bayram:
Saint Patrick Günü, 17 Mart
Yüzölçümü :
70,273 km²
Nüfus :
4,156,119 (Temmuz 2007 verileri)
Nüfus Artış Oranı: %1.133 (Temmuz 2007 verileri)
Etnik Gruplar:
Keltler, İngiliz
Dil :
İrlandaca (Gaelce), İngilizce
Din :
Roma Katolikleri (%94), Protestan (%3.3), Diğer (%1. 7)
Para Birimi :
Avro (€) (EUR)
1.2. Genel Ekonomik Durum
AET üyeliğinin ilk yıllarına denk gelen 1970’ler ve 1980’ler boyunca İrlanda’nın
ekonomik performansı çok parlak olmamıştır. Pek çok İrlandalı firma, Avrupa
ülkelerinde ve global piyasalarda rekabet edemediğinden, buna ek olarak art arda
yaşanan iki petrol krizi gibi dış etkenlerden dolayı kapanmak zorunda kalmıştır.
1980’lerin ortalarına kadar olan sürede, İrlanda’daki işsizlik oranı % 17, enflasyon %
11 ve borcun GSYİH’ya oranı %130 düzeyinde seyretmiştir.
Ancak son 20 yıllık dönemde, İrlanda’nın ekonomisi tamamen çehre değiştirmiştir.
Tarıma dayalı, küçük ve nispeten kapalı bir ekonomiden, büyüme hızı yüksek, dışa
açık, sanayi ürünleri ve hizmet sektörü ağırlıklı bir ekonomi haline gelmiştir. İşsizlik
oranı, üçte iki oranında azalmış, ulusal gelir ikiye katlanmış, İrlandalıların yaşam
standardı, dünya ülkeleri arasında ilk sıralara yükselmiştir. Nüfus düzenli olarak
artmakta ve İrlanda, uzun yıllar boyunca dışa göç vermiş bir ülke olmasına rağmen,
geriye göç yaşanmaktadır.
TABLO 1. Temel Ekonomik Göstergeler
2004
184.6
4,3
2,2
100,1
61,1
-1,1
2,8
1.24
GSYİH (milyar dolar)
GSYİH Büyüme Oranı ( % )
Enflasyon Oranı (TÜFE %)
İhracat (milyar dolar)
İthalat (milyar dolar)
Cari İşlemler Dengesi
Döviz Rezervleri
Döviz Kuru
* Tahmini rakamlar
Kaynak : The Economist Intelligence Unit, 3 Mart 2008
2005
201.2
5,9
2,4
102,9
67,8
-7,2
0,8
1.25
2006
219.4
5,7
3,9
104,7
72,8
-9,1
0,7
1.26
2007*
253.2
4,8
4,7
124,4
89,8
-13,0
1.36
İrlanda, 1995-2006 döneminde ortalama % 6 oranında bir ekonomik büyüme hızı
yakalamıştır. 2006 yılı ilk verilerine göre % 5.7’lik bir büyüme beklenmekte, 2007 için
ise % 5.3’lük bir büyüme öngörülmektedir. Bir dönem ekonominin en önemli sektörü
olan tarımın payı halihazırda çok azalmış olup, mevcut durumda sanayi, ihracatın %
40’ını, GSYİH’nın % 80’ini ve istihdamın % 29’unu teşkil etmektedir. İhracat
ekonomik büyümede rol oynamaya devam etse de, büyüme esas olarak tüketici
harcamalarındaki artış, inşaat sektörü ve yabancı yatırımlardaki yükselişe bağlı olarak
gerçekleşmektedir.
İrlanda, kişi başına gelir bakımından, AB üyesi dört büyük ekonominin % 40
üzerinde bir performans göstermekte ve Lüksemburg’dan sonra kişi başına gelir
düzeyi en yüksek 2. AB üyesi ülke konumunda bulunmaktadır.
İrlanda’nın toplam bilgi yatırımı (Ar-Ge harcamaları, yazılım yatırımı ve üst düzey
eğitim), geçtiğimiz 10 yılda % 10 oranında artış göstermiş, aynı dönemde OECD ve
AB ülkelerindeki artış düzeyi ise yaklaşık % 3 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Yıllar boyunca uygulanan, iş çevrelerine uyumlu ve tutarlı Hükümet politikaları,
başta ilaç, biyo-ilaç ile bilişim teknolojileri sektörlerinde olmak üzere, pek çok
sektördeki yabancı yatırımcının İrlanda’ya yönelmesini sağlamıştır. İrlanda, ticari
nitelikli tüm şirket gelirlerine % 12.5 düzeyinde kurumlar vergisi uygulamaktadır.
İrlanda, ABD firmalarının yatırımlarının dönüşümü bakımından dünyanın diğer
ülkelerine kıyasla sürekli olarak daha iyi performans göstermektedir.
Sınaî gelişmede rol oynayan anahtar faktör, ülkenin kendisini ticarete açması
olarak ortaya çıkmaktadır.Yaklaşık 50 yıl önce benimsenen bu ilke
doğrultusunda, ekonomik korumacılık terkedilmiş, ticareti engelleyen unsurlar
elimine edilmiş ve ülkeye yabancı sermaye çekilmesi konusuna odaklanılmıştır.
Eş zamanlı olarak, yerli sanayinin gelişimini sağlayacak ve sürdürecek, ayrıca,
uluslararası piyasalarda rekabet edebilmelerini sağlayacak politikaların oluşturulması
da ihmal edilmemiştir. Bu amaçlara ulaşılabilmesini teminen, ilgili alanda faaliyet
gösterecek olan kamu kurumu kurulmuştur. Sınaî Kalkınma İdaresi (Industrial
Development Authority-IDA), 1950 yılında kurulmuş ve İrlanda’daki endüstrinin
geliştirilmesine ilişkin olarak yetkilendirilmiştir. Zaman içerisinde, anılan Kurum,
ülkeye yabancı sermayenin çekilmesine odaklanan “IDA Ireland” ve yerli
sanayinin gelişimini desteklemekten sorumlu olan “Enterprise Ireland” olarak ikiye
ayrılmıştır.
Ülkeye çok uluslu yabancı sermaye çekilmesindeki başarı sonucunda, toplam
ihracatın %65’i, çok uluslu firmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. ABD, mal
ihracatının yaklaşık %20’sinin gerçekleştirildiği ülke olarak, İrlanda için en büyük
ihracat pazarı haline gelmiştir.
İrlanda’nın bu başarısının arkasındaki sebepleri şu şekilde özetlemek mümkündür:
 Genç bir nüfus yapısı ve sürekli artan işgücü
 Ülkeye gelen yabancı sermaye
 AB’nin Yapısal Fonları ve Uyum Fonları’ndan alınan önemli miktardaki
katkı
 Ekonomik kalkınma için benimsenmiş olan “Sosyal Ortaklık” prensibi
 Mal ve hizmet ticaretine açık politikalar izlenmesi
 Eğitim ve teknolojik gelişmeye verilen önem
 Sonuç almaya yönelik ve yaratıcı hükümet politikaları
1.3. Yabancı Sermaye
Ekonomik gelişmenin temel taşlarından birini, çok uluslu firmalar tarafından
yapılan yabancı yatırımlar ve kapasite artırımları teşkil etmektedir. Çok geniş bir
yelpazede faaliyet gösteren 1,300’den fazla denizaşırı firma, Avrupa faaliyetleri
bakımından üs olarak İrlanda’yı tercih etmiştir. Bu firmalardan yaklaşık 600’ü ABD
firması olup, 100,000’den fazla kişiye istihdam imkanı sağlayarak, İrlanda’daki
işgücünün yaklaşık % 5’ini bünyelerinde çalıştırmaktadırlar.
İrlanda, AB nüfusunun % 1’ine sahip olmasına rağmen, Avrupa’ya gelen
yabancı sermaye yatırımının %9’unu ülkeye çekmektedir. Avrupa’ya yönelik tüm
yabancı sermaye yatırımları arasında;
 Sağlık yatırımlarının % 31’i,
 Bilişim ve İletişim Teknolojisi yatırımlarının % 12’si,
 Yazılım yatırımlarının % 41’i,
 Pan-Avrupa inşaat sektörünün % 25’i,
 Pan-Avrupa ortak hizmetlerinin % 34’ü,
 AR-GE yatırımlarının % 8’i, İrlanda’da bulunmaktadır.
Halihazırda, dünyanın en büyük 15 ilaç firmasından 13’ü İrlanda’da faaliyet
göstermekte olup dünyada en çok kullanılan 25 ilacın 12’si İrlanda’da imal
edilmektedir. İlaç sektörünün ihracatı, İrlanda’nın toplam imalat sanayi ihracatının
yaklaşık % 40’ına karşılık gelmekte ve 17,000’den fazla kişiye doğrudan istihdam
imkanı sağlamaktadır. İrlanda’da faaliyette bulunan firmaların temel özelliği, mevcut
yatırıma düzenli olarak yeniden yatırım yapmalarıdır. Bu firmalar, İrlanda’da başarılı
iş performansları göstermekte ve başta Ar-Ge çalışmaları olmak üzere, gerek ölçek,
gerekse çeşitlilik anlamında daha fazla iş yapmaktadırlar. İrlanda’nın çekmekte olduğu
yatırım türü, giderek, stratejik global arz üretimi şekline dönüşmektedir.
İrlanda, özellikle bilişim teknolojisi konusunda çekici bir yatırım merkezi olduğunu
kanıtlamıştır. Dünyanın en büyük 10 bilişim teknolojisi firmasından 7’sinin İrlanda’da
büyük ölçekli yatırımları bulunmaktadır. Bu sektörde faaliyet gösteren 300’den fazla
denizaşırı firma, alanlarında öncü ürünleri İrlanda’da geliştirmekte, imal etmekte ve
pazarlamaktadır. İrlanda Merkez İstatistik Ofisi’nin en son verilerine göre, bilişim
teknolojisi sektörü toplam 48 milyar Euro’luk sanayi ve hizmetler sektörü gelirinin %
20’sini teşkil etmektedir. Aynı zamanda sanayi ve hizmetler sektöründeki toplam
istihdamın % 8’ini sağlamaktadır. Dünyanın bir numaralı yazılım ihracatçısı olan
İrlanda’nın bu konudaki ihracatı yıllık 21 milyar Euro’nun üzerinde bulunmakta ve
45,000 kişinin üzerinde işgücü sektörde doğrudan istihdam edilmektedir.
Dünyanın önde gelen 25 tıbbi teknoloji firmasının 15’i İrlanda’da yer almaktadır.
Bu sektörde toplam 26,000 kişi istihdam edilmekte ve her yıl ortalama 6 milyar
Euro’luk ihracat gerçekleştirilmektedir. Yüksek teknolojili imalat projelerine ek
olarak, Ar-Ge faaliyetleri, ortak mali bilişim teknolojisi destek hizmetleri ve global arz
zinciri yönetimi konuları gibi alanlarda da İrlanda’da faaliyet göstermektedirler.
Bu başarının devamını sağlamak amacıyla, İrlanda Ar-Ge’yi ekonomik kalkınma
politikasının temeli olarak algılamaktadır. Eğitime, özellikle bilimsel eğitime ve
teknolojik araştırmaya yatırım yapılmaya devam edilmektedir. Bu konuya atfedilen
önem çerçevesinde, 2006-2013 dönemini kapsayacak “Bilim, Teknoloji ve İcatlar
Stratejisi” uygulamaya konulmuştur. Bu projenin amacı, AR-GE çalışmalarında
kaydedilecek önemli gelişmelerle, İrlanda’nın bu alandaki lider ülkeler arasında yer
almasını sağlamaktır.
Kamu kurumları sanayide desteklenecek sektörleri seçmekte ve bir program
dahilinde teşvik etmektedir. Özellikle yüksek teknoloji ve yüksek katma değer yaratan,
en yüksek gelişme potansiyeline sahip, uzun vadede istihdama en çok katkıda
bulunacak sektörler tespit edilerek seçilmektedir. Bu bağlamda hedeflenen sektörler;
kimyasal ve ilaç/bio-ilaç sanayi, e-ticaret, bilişim teknolojileri, yazılım, çokuluslu
firma faaliyetleri (mali hizmetler, çağrı merkezleri, vb.) ve tıbbi araçlar olarak
sıralanabilir.
İrlanda’da yaklaşık 100 kadar devlet destekli kurum bulunmakta olup yaklaşık
57,000 kişi istihdam edilmektedir. Ulaştırma, enerji, turizmin geliştirilmesi, ticaret ve
sınai kalkınma gibi çok geniş bir alanda faaliyet göstermektedirler.
1990’lı yıllar boyunca pek çok kamu mülkiyetli sektörde özelleştirmeye
gidilmiştir. Bunun sonucu olarak demir-çelik ve haberleşme, hava ulaştırması ve
elektrik dağıtımı gibi sektörler özelleştirilmiştir.
Ülkenin en zayıf noktasının, işgücü serbestliğidir. Diğer Avrupa ülkelerinde de
benzerleri görülen cömert işgücü yasalarıyla bağlantılı olarak, istihdamın, azami iş
imkanı ve sektörel dinamikler yaratılması açısından olması gerektiği kadar esnek
olmadığına dikkat çekilmektedir.
1.4. Dış Ticaret
İhracat:
İthalat:
Dış Ticaret Hacmi:
Dış Ticaret Dengesi:
124.4 milyar dolar (2007)
89.8 milyar dolar (2007)
214.2 milyar dolar (2007)
34.6 milyar dolar (2007)
Genel İhracatı:
Organik Kimyasallar
Tıbbi malzeme ve ilaç
Büro makineleri, otomatik bilgi işlem makineleri
Elektrikli makineler, aparatlar, aksesuarları ve parçaları
Uçucu yağlar, esans maddeleri, tuvalet ve temizlik
maddeleri
Büro makineleri, otomatik bilgi işlem makineleri
Elektrikli makineler, aparatlar, aksesuarları ve parçaları
Yol taşıtları
Petrol, petrol ürünleri, ilgili maddeler
Sanayi ürünleri
ABD, İngiltere, Belçika, Almanya, Fransa
İngiltere, ABD, Almanya, Çin, Japonya
Genel İthalatı:
İhracatta Ülkeler:
İthalatta Ülkeler:
II. TÜRKİYE-İRLANDA İLİŞKİLERİ
2.1. Siyasi İlişkiler
İrlanda ile ikili ilişkilerimizin tarihi Osmanlı dönemine uzanmaktadır. Bu çerçevede,
1847 yılında Osmanlı Padişahı I. Abdülmecit tarafından o dönemde İngiliz idaresi altında
bulunan İrlanda’ya 1000 Poundluk para yardımı yapıldığını gösteren belgeler mevcuttur.
Türkiye’nin Dublin Büyükelçiliği 1973 yılında açılmıştır. Ankara'daki İrlanda
Büyükelçiliği ise 1998 yılı sonunda açılmıştır. Sözkonusu Büyükelçiliğin açılma kararının
alınmasında, AB ile gelişmekte olan ilişkilerimizin yanısıra, İrlanda ile siyasi ve ekonomik
alanda ve turizm alanında giderek artmakta olan ikili işbirliğimizin etken olduğunu
söylemek mümkündür.
İrlanda ile ikili siyasi ilişkilerimizde herhangi bir sorun bulunmamakta, ilişkilerimiz
her alanda gelişmektedir.
İrlanda Hükümeti Türkiye’nin AB’ne üyeliğine genel olarak olumlu bir yaklaşım
içinde bulunmaktadır. İrlanda, uluslararası barış ve istikrarın idamesine atfettiği önem ve
son yıllarda dünyada yaşanan köklü değişim muvacehesinde, ülkemizin medeniyetlerarası
diyaloğun geliştirilmesinde oynayabileceği rol ve bölgesindeki barış ve istikrara sağladığı
katkıyı daha iyi idrak etmeye başlamıştır.
2.2. Ticari Ve Ekonomik İlişkiler
Ülkemiz ile İrlanda arasında Karma Ekonomik Komisyon kurulması amacıyla
hazırlanan Protokol taslağı 30 Eylül 1987 tarihinde İrlanda tarafına iletilmiş ancak bugüne
kadar bir gelişme kaydedilememiştir.
İki ülke arasında “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması”
imzalanması hususunda 1993 yılı Haziran ayında ülkemiz tarafından Anlaşma taslağı
iletilmiştir. İrlanda tarafı, Dünya Ticaret Örgütü bünyesinde çok taraflı yatırım anlaşmaları
yapılması alanında sürdürülen görüşmeler sonuçlanmadan Anlaşma müzakerelerine
geçilmesinin düşünülmediğini beyan etmiştir.
Türkiye ile İrlanda arasında “Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması-ÇVÖ
Anlaşması” imzalanması yönünde yapılan müzakerelerin ikincisi 2000 yılı Ekim ayında
gerçekleştirilmiş olup, Anlaşma hala imzalanamamıştır. Söz konusu Anlaşma’nın eksikliği
nedeniyle, İrlanda’da faaliyet gösteren Türk firmalarının kazandığı gelirlerin Türkiye’ye
transfer edilmek istenmesi durumunda, hem İrlanda’da, hem de Türkiye’de vergi ödenmesi
gerektiğinden, İrlanda’daki firmalarımız zor durumda kalmaktadır. Buna ek olarak, Türk
firmalarının İrlanda mevzuatındaki genel uygulamalar çerçevesinde bu zamana kadar
faydalandığı bazı vergi avantajlarının süresi sona ermiş olup, ÇVÖ Anlaşması’nın
bulunmaması, tabi olunacak kurumlar vergisi bakımından da olumsuz etki yaratmakta ve
İrlanda’da faaliyet gösteren firmalarımızın, faaliyetlerini sürdürürken, rakipleri diğer ülke
firmalarına göre dezavantajlı koşullarda işlem yapmalarına yol açmaktadır. Söz konusu
sıkıntıların giderilebilmesi ve İrlanda’daki Türk firmalarının mevcudiyetinin devamı
açısından, bahsekonu Anlaşma’nın mümkün olan en kısa sürede imzalanarak yürürlüğe
girmesi azami önem arz etmekte olup, konuyla ilgili girişimler sürdürülmektedir.
1991 yılında kurulan Türk-İrlanda İş Konseyi’nin ilk resmi toplantısı 1994 yılında
Dublin’de yapılmıştır. İş Konseyi yıllık toplantıları sırasıyla 1996 (İstanbul), 1997
(Dublin), 1998 (İstanbul), 1999 (Dublin) ve 2000 (İstanbul) yıllarında gerçekleştirilmiştir.
2000 yılından bu yana yapılamayan ortak toplantının 2005 yılında Dublin’de
gerçekleştirilmesi için girişimde bulunulmuş, ancak organizasyona iştirak konusunda Türk
firmalarının isteksiz davranması nedeniyle ertelenmiştir. 2006 yılı için yapılan girişimler
de benzer şekilde sonuçlanmıştır.
2.3. Dış Ticaret İstatistikleri
İrlanda’nın Türkiye ile Dış Ticareti (Milyon Dolar)
2001
2002
2003
279.4
306.3
340.3
Türkiye’ye İhracatı
130.6
212.9
293.7
Türkiye’den İthalatı
410
519.2
634
Hacim
148.8
93.4
46.6
Denge
-22
10
11
İhracat Değişim (%)
14
63
38
İthalat Değişim (%)
214
144
116
İhr/İth (%)
2004
373.7
400.1
773.8
-26.4
10
36
93
2005
394.4
509.6
904
-115.2
6
27
77
2006
464.4
652.2
1116.6
-187.8
18
28
71
Kaynak: İrlanda Merkez İstatistik Ofisi
İrlanda ile ülkemiz arasındaki ticaret hacmi, 2001 yılında yaşanan azalma haricinde,
düzenli olarak artış kaydetmekte olup, 2006 yılı verileri çerçevesinde ticaret hacmi 1
milyar Dolar sınırını geçmiştir.
Diğer taraftan, ticaretin dağılımı bakımından dikkat çeken bir husus, İrlanda’nın
ülkemizden ithalatının toplam ikili ticaret hacmi içerisindeki payının giderek artmakta
olmasıdır. Başka bir ifade ile, İrlanda’ya yönelik ihracatımız, İrlanda’dan ithalatımızdan
düzenli olarak daha fazla artış kaydetmektedir. Bu durumun sonucu olarak, ikili ticaret
dengesi ülkemiz lehine gelişme göstermektedir. İlk kez 2004 yılında ticaret dengesi
ülkemiz lehine fazla vermiş olup, sonraki yıllarda da bu eğilim devam etmiştir. 2006
yılında ticaret dengesi, ülkemiz lehine 188 milyon USD fazla vermiştir.
Öte yandan, ülkemiz ile İrlanda arasındaki ikili ticaret bakımından öne çıkan diğer bir
husus da, ikili ticaretimizdeki ihracat ve ithalat artış oranlarının, İrlanda’nın genel ihracat
ve ithalat artış oranlarından daha yüksek seyretmesidir. Nitekim, 2006 yılında, İrlanda’nın
genel ihracatı % 3 düzeyinde artarken, ülkemize ihracatındaki artış % 18 olarak
gerçekleşmiştir. Benzer şekilde İrlanda’nın genel ithalatı % 6’lık bir artış kaydederken,
ülkemizden ithalatında ise % 28’lik bir artış gözlenmiştir.
İkili ticaretimizin ürün grupları itibariyle incelenmesi durumunda, ikili ticaret yapısının
her iki ülkenin genel ticaret yapısıyla büyük ölçüde örtüştüğü gözlenmektedir. Bir diğer
ifade ile gerek ülkemizin, gerekse İrlanda’nın genel ihracatının ve ithalatının yoğunlaştığı
ürün gruplarının, ikili ticarette de ön sıralarda yer aldığı tespit edilmektedir.
İrlanda’ya ihracatımızda başlıca ürünler: Taşıt araçları, hazır giyim, demir-çelik,
elektrikli makinalar ve haberleşme cihazları.
İrlanda’dan ithalatımızda başlıca ürünler: Tıbbi malzeme ve ilaç, uçucu yağlar ve esans
maddeleri, diğer kimyasal ürünler, büro makineleri, organik kimyasallar.
İrlanda’nın ülkemize yaptığı doğrudan yatırımların toplam değeri 55 milyon Dolar
seviyesindedir.