anatomi

İNSAN ANATOMİSİNE GİRİŞ
ANATOMİNİN TANIMI
• Anatomi eski Yunanca bir terimdir ve ana+tome
sözcüklerinden türemiştir.
• ANA: İçinden
• TOME: Kesmek, parçalamak
• İnsan vücudunun normal şeklini, yapısını, organlarını ve bu
organlar arasındaki fonksiyonel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır.
ANATOMİNİN TARİHÇESİ
•
Anatomi biliminin gelişmesine birçok bilim adamının katkıları olmuştur.
•
Yunanlı düşünür ve hekim olan Hipokrat (MÖ 460-377), anatomi ve fizyoloji
alanında çalışmalar yapmıştır. Kafa kemiklerini tanımlamıştır.
•
Yunanlı bilgin, Aristoteles (Aristoteles MÖ 384-322), anatomi terimini ilk
kullanan kişidir. Hayvanlar üzerinde yaptığı çalışmalarla karşılaştırmalı ve
gelişim anatomisine katkılarda bulunmuştur. Vücudu oluşturan sistemler
hakkında bilgiler sunmuştur.
•
Romalı hekim Galen (Galen MS 130-200), hayvan deneyleri yapmış, kalbin
yapısı, sinirler, kaslar ve eklemlerle ilgili bilgiler sunmuştur.
•
Türk bilgini ve hekim olan İbn-i Sina’nın (MS 980-1037) anatomi fizyoloji
konularını içeren “ Tıp Kanunu” adlı kitabı vardır. İnsan kadavrası üzerinde
çalışmalar yapmıştır.
•
Leonardo da Vinci (1452-1519), insan kadavrası üzerinde incelemeler yapmış,
vücut sistemlerini şematize etmiştir.
•
Mazhar Paşa (1845-1920), Türkiye’de modern anatominin kurucusudur.
ANATOMİNİN ÖNEMİ
• Anatomi, tıp bilimlerinin temel bilim dallarından biridir.
• Anatomi, insan vücut yapısını makroskobik ve mikroskobik
olarak ortaya koyar.
• Cerrahi, dahiliye, bulaşıcı hastalıklar gibi klinik bilimler,
anatomi ve fizyoloji gibi temel bilimler üzerine kurulmuştur.
• Bu klinik bilimler alanında yeterli bilgiye sahip olmak için
temel bilimler bilgisinin yeterli olması koşulu vardır.
ANATOMİNİN BÖLÜMLERİ
Anatominin 2 ana alt dalı
vardır.
• Mikroskobik anatomi
• Makroskobik anatomi
• MİKROSKOBİK ANATOMİ: İnsan yapısının çıplak gözle
görülemeyen oluşumlarını mikroskop altında inceleyen
anatomi dalıdır.
• Alt dalları vardır. Bunlar:
Sitoloji: Hücreleri inceleyen bilim dalı
Histoloji: Dokuları inceleyen bilim dalı
• MAKROSKOBİK ANATOMİ: Göz ile, doğrudan canlı yapının
oluşumunu araştıran ve inceleyen bir daldır.
• Makroskopik anatomi de, kendi içersinde çeşitli alt gruplara
ayrılır.
• TOPOGRAFİK(BÖLGESEL) ANATOMİ: İnsan vücudunu bölgeler
halinde inceleyen bilim dalıdır. Böylece belirli bir bölgedeki
yapılar, sistem ayırt etmeksizin incelenir.
• SİSTEMATİK ANATOMİ: İnsan vücudunun anatomisini
sistemler şeklinde anlatır.
• YÜZEYEL ANATOMİ: İnsan
vücudu üzerinde organ ve
oluşumları el ve gözle inceleyen
anatomi dalıdır.
• İnsan
vücudu
inspeksiyon,
palpasyon,
perküsyon
ve
oskultasyon
yöntemleri
ile
muayene edilir.
• GELİŞİM ANATOMİSİ: İnsan oluşumundan yani döllenme
evresinden başlayarak ölüme kadar geçen tüm gelişim evrelerini
inceler.(doğum öncesi dönem anatomisi(embriyoloji), çocukluk
dönemi anatomisi, erişkin dönem anatomisi, yaşlılık dönemi
anatomisi)
• FONKSİYONEL ANATOMİ: İnsan vücudunun hareketlerini ve hareket
sistemini inceler.
• CERRAHİ ANATOMİ: Anatominin cerrahi uygulamalarda nasıl
kullanıldığını gösterir.
• KLİNİK ANATOMİ: Tüm anatomi bilgilerinin klinikte canlı üzerindeki
uygulamasını inceler.
• KESİTSEL ANATOMİ: Vücuttan çeşitli yöntemlerle( radyografi,
bilgisayarlı tomografi(CT), Nukleer manyetik rezonans(NMR),
Pozitron emisyon tomografisi(PET-CT), Sintigrafi, ultrasound) elde
edilen görüntü kesitlerinin incelenmesi ile ilgilenen anatomi dalıdır.
TIBBİ TERİMLER
• Terim bir sözcüğün bilim, sanat, politika vb… alanlarda kullanıldığında
aldığı isimdir.
• Özellikle tıp alanında kullanılan terimler, kök halinde veya ön ekli ve son
ekli olarak kullanılır.
Ön Ekler: Kökün önüne gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir.
• A: -sız, -siz, yokluk anlamına gelir. Aspermi: Sperm yokluğu.
• An: Olumsuzluk anlamını verir. Anemi: Kanda eritrositlerin
azlığı.
• Dys: Engel, olumsuzluk anlamını verir. Dysuria (disuri): Ağrılı
işeme.
• İm: Olumsuzluk ve ölçüde bozukluk anlamına gelir. İmmature
(immatur): Tam gelişmemiş.
• Non: Olumsuz, hayır anlamına gelir.
nonsellularis): Hücre barındırmayan, hücresiz.
• Sub: alt, altta
Noncellularis(
• De: Yok etme anlamına gelir.
Cansızlaştırma, canlılığını yok etme.
Devitalization
(devitalizasyon):
• Anti: Zıt, karşıt, karşısında anlamına gelir. Antiinfective (antiinfektif):
Enfeksiyon önleyen. Antiseptic (antiseptik): Patojen mikroorganizmaları
öldüren.
• Re: Yenileme, yine anlamına gelir. Reabsorption (reabsorpsiyon): Tekrar
emme veya emilme.
• Epi: Üst, yukarı, fazla anlamına gelir. Epidermis: Derinin en üst tabakası.
Epigastrium:Midenin üstü.
• Endo: İç, içinde anlamına gelir. Endometrium (endometriyum): Uterusun iç
tabakası.
• Hyper: Üst, yukarı, fazla anlamIna gelir. Hypertension (hipertansiyon): Kan
basıncının normalin üzerinde olması.
• Hypo: Alt, aşağı, az anlamına gelir. Hypokalemia (hipokalemi): Kanda
kalsiyum miktarının azalması.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İntra: iç
Ekstra: dış
Ecto: Dış
Endo: İç
Supra: üst
İnfra: alt
İnter: ara
Ultra: uzakta
Epi: üst
Circum: çevresinde
Peri: etrafında
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Pre: önce
Post: sonra
Pyo: cerahatla ilgili
Pyro: ateş ile ilgili
Pseudo: yalancı
Uno: Bir
Bi: İki
Tri: Üç
Tetra: dört
Mono: Bir tek
Multi: Birden çok
Son ekler: Sözcüğün sonuna gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir.
• Ellum: Azaltma, küçültme anlamına gelir. Cerebellum (serebellum):
Beyincik.
• Olus, ola: Azaltma, küçültme anlamına gelir. Alveolus: Akciğerde bulunan
küçük hava baloncukları.
• Alis: İlgili, ait anlamına gelir. Abdominalis: Karınla ilgili olan.
• Acus: İlgili, ait anlamına gelir. Iliacus (ilyakus): Kalçaya ait olan.
• Formis: Biçiminde anlamına gelir. Reniformis: Böbrek biçiminde
ANATOMİK DURUŞ, ANATOMİK DÜZLEMLER,
ANATOMİK EKSENLER, ANATOMİK BÖLGELER
ANATOMİK POZİSYON(POSITIO ANATOMICA)
•
Anatomi öğretiminde organlar ya
da diğer yapılar anlatılırken tüm
tanımlamalar ve ilişkiler; ayakta dik
duran, baş dik, yüz karşıya dönük,
ayaklar bitişik, kollar iki yanda
sarkık ve avuç içleri karşıya bakan
insanın pozisyonuna göre yapılır. Bu
pozisyona ANATOMİK POZİSYON
denir.
•
Anatomik pozisyonda olan bir
insanın vücudundan; üç temel
düzlemin ve bu düzlemleri dik
olarak geçen üç temel eksenin
geçtiği tasarlanmıştır. Gerçekte
olmayan bu düzlem ve eksenler, bir
organ ya da oluşumun vücuttaki
normal duruş şeklini anlatabilmek
için gereklidir.
ANATOMİK DÜZLEMLER(PLANUM)
• Düzlem, düz bir yüzey olarak
tanımlanabilir.
• Vücudumuzda bulunan üç temel
düzlem, sagital düzlem, frontal
düzlem ve transvers düzlemdir.
• Bu düzlemler birbirlerine dikey
olarak yer alır ve her biri vücudu
kesitlere ayırır.
• Üç ana düzlemin kesişme noktası
vücudun ağırlık merkezini (gravite
centralis) oluşturur. Anatomik
duruş
pozisyonu
sırasında,
vücudumuzun
ağırlık
merkezi
sakral 2. omur seviyesine denk
gelir.
• Frontal(alın)
düzlem(Planum
frontalis, planum coronalis):
Vücudumuzu veya bir organı ön
ve
arka
bölümlere
ayıran
düzlemdir.
• Sagital
düzlem(planum
sagittalis): Vücudumuzu veya bir
organı sağ ve sol bölümlere ayıran
düzlemdir. (Tam ortadan geçerse
planum medianum denir.)
• Transvers(enine) düzlem(Planum
transversum,
planum
horizontale): Vücudumuzu veya
bir organı üst ve alt bölümlere
ayıran düzlemdir.
ANATOMİK EKSENLER(AXİS)
• Eksen; herhangi bir objeyi
parçalara bölen düz bir çizgi
yada doğru olarak tanımlanır.
(Yön)
• Vücudumuzda bulunan üç
temel eksen sagital eksen,
vertikal
eksen,
transvers
eksen’dir.
• Eksenler, özellikle eklemler
çevresinde oluşan hareketlerin
tanımlanmasında kullanılır.
• Sagital eksen(Axis sagittalis):
Yere paralel olan önden arkaya
veya arkadan öne doğru geçen
eksendir.
• Vertikal eksen( Axis verticalis,
Axis longitudinalis): Vücutta
yukarıdan
aşağıya
veya
aşağıdan yukarı doğru geçen
ve yere dik olan eksendir.
• Transvers
eksen(Axis
transversalis): Vücutta soldan
sağa veya sağdan sola doğru
geçen ve yere paralel olan
eksendir.
ANATOMİK BÖLGELER(REGIO)
• İnsan vücudu bölge ve bölümlere ayrılarak incelenir. Bölge ve
bölümler oluşum ve organların tanımlanmasında, bulundukları
yerlerin belirlenmesinde önem taşır.
•
•
•
•
•
İnsan vücudunun bölümleri (corpus(corporis) humanum);
Baş(caput)
Boyun(collum)
Gövde(trunkus)
Alt ve üst uzuvlar(ekstremitalis inferior, ekstremitalis superior) gibi
bölümlere ayrılır.
İnsan Vücudunun Bölümleri
(partes corporis humani)
1- Baş (Caput)
2- Boyun (Collum)
3- Gövde (Truncus)
a. Göğüs (Thorax)
b. Karın (Abdomen)
c. Leğen (Pelvis)
4- Üst taraf (Membrum
superius/Extremitalis superior)
a. Kol (Brachium)
b. Önkol (Antebrachium)
c. El (Manus)
5- Alt taraf (Membrum
inferius/Extremitalis inferior)
a. Uyluk (Femur)
b. Bacak (Crus)
c. Ayak (Pes)
• Ayrıca
omos
(omuz)
üst
tarafa; gluteus (kalça) alt tarafa
ait bağlantı (kavşak) bölümleri
olarak kabul edilmektedir.
ANATOMİK BOŞLUKLAR(CAVITAS, CAVUM)
• Dorsal vücut boşlukları
–Kranial boşluk (cavitas
cranii): Kafaiçi boşluk
–Vertebral kanal (canalis
vertebralis): Omurga kanalı
• Ventral vücut boşlukları
–Torasik
boşluk
(cavitas
thoracis): Göğüs boşluğu
•Plevral boşluk (cavitas
pleuralis)
•Mediasten (Mediastinum)
•Perikardial boşluk (cavitas
perikardialis)
–Abdominal boşluk (cavitas
abdominis): Karın boşluğu
-Pelvik boşluk (cavitas pelvis):
leğen boşluğu
•
Göğüs boşluğunda; akciğerler, kalp, yemek
borusu, soluk borusu bulunur. Ana
atardamar(aort), üst ana toplardamar ve alt
ana toplardamarın bir bölümü bu boşluktan
geçer. Göğüs boşluğunun iç yüzeyi ve
akciğerlerin üzeri plevra denilen zarla
kaplıdır.
•
Karın boşluğunda; karaciğer, safra kesesi,
pankreas, dalak, ince ve kalın bağırsaklar,
böbrekler, böbrek üstü bezleri, aort ve alt
ana toplardamarın karna ait bölümleri
bulunur. Karın boşluğundaki bazı organların
dış yüzeyi ve boşluğun duvarları periton adlı
zarla kaplıdır.
•
Pelvis boşluğunda mesane, rektum, kadın
ve erkek cinsiyet organları bulunur.
VÜCUT BOŞLUKLARINDAKİ MEMBRANLAR(ZARLAR)
1. Mukoz
Membran
(tunica mucosa)
•Dışa
açılan
vücut
boşluklarını sarar .
•Nemli yüzey alanı sağlar.
•Lokalizasyonu:
solunum,
sindirim, üreme, boşaltım
sistemleri .
2. Seroz membran (tunica
seroza)
• Dışa kapalı olan vücut
boşluklarını sarar.
• Çift duvarlıdırlar.
-Paryetal seroza(dış)
-Viseral seroza(iç)
• İçlerinde sıvı vardır. Bu sıvıya
seröz sıvı denir.
• Lokalizasyonu:
–Akciğerler (plevra)
–Kalp (perikardium)
–Abdomen (periton)
ANATOMİK TERİMLER
• Her bilim dalının kendine ait bir terminolojisi olduğu gibi Anatominin de
kendine ait bir terminolojisi vardır.
• Anatomide kullanılan terimler Latince ya da Grekce orijinlidirler.
• Bu terimler Nomina Anatomica adı verilen bir kitapta toplanmıs ve butun
dunyada aynı isimlendirmeler kullanılması sağlanmıstır.
YER VE YÖN BİLDİREN ANATOMİK TERİMLER
• Superior(Cranial): Üst, üstte
• İnferior(Caudal): Alt, altta
• Dorsal(Posterior):
Arka,
arkada
• Ventral(Anterior): Ön, önde
• Median(Medius):Orta
hat
üzerinde
• Medial: Orta hatta yakın
• Lateral: Orta hattan uzak
• Proksimal(Basal):Gövdeye
yakın olan
• Distal(Apikal): Gövdeden uzak
olan
• Superficial: Yüzeyel
• Deep : Yüzeyel olmayan.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dexter: Sağ
Sinister: Sol
Vertikal: Dikey
Horizontal: Yatay
İntermedius: İki oluşum arasında
Longitudunal: Boyuna
Centralis: Merkezi
Periferal: Çevresel
Apeks: Tepe
Basis: Taban
İpsilateralis: Aynı tarafta
Contralateralis: Karşı tarafta
Oblik: Eğik
• Baş bölümünde (cranium) yön belirten özel kelimeler, biraz
farklılık gösterir. Burun yönünde "rostral" terimi de kullanılır
ki, bu terim ön tarafı belirtir. Arka tarafı belirtmek için ise
"occipital" terimi kullanılır.
• Ekstremitelerde adlandırma biraz daha değişik bir özellik taşır.
Bunun için tariflerin yapılması ancak anatomik durumda söz
konusudur. Bir başka deyişle vücudun anatomik konumda
olması şarttır ve buna göre tarifler yapılır.
• Buna göre ön kolda bir tarif yapılırken, radial tarafa yapılan
tarif lateral, ulnar tarafa yapılan tarif ise medial olarak
belirtilir.
• Elin avuç kısmı palmar, sırt kısmı ise dorsal olarak adlandırılır.
• Ayak sırtının tarifinde de "dorsal" terimi kullanılır. Fakat ayak
tabanı için adlandırma "plantar" terimi ile yapılır.
Anatomide Sık Kullanılan Bazı Terimler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Apex: Tepe
Basis: Taban
Canalis: Kanal
Canaliculus: Kanalcık
Caput: Bas
Capitilum: Bascık
Corpus: Govde
Crista: İbik
Facies: Yuzey
Fissura: Yarık
Foramen: Delik
Fossa: Cukur
Fovea: Cukur
Lamina: Yaprak
Linea: Cizgi
Margo: Kenar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Meatus: Yol
Os: Kemik
Pars: Parca
Porus: Ağız, delik
Processus: Cıkıntı
Ramus: Dal
Septum: Bolme
Sinus: Bosluk
Spina: Diken
Sulcus: Oluk
Trochlea: Makara
Tuberculum: Tumsekcik, kabartı
Tuberositas: Puturuklu cıkıntı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tractus: Yol
Plexus: Ağ
Nervus: Sinir
Ligament: Bağ
Musculus: Kas
Glandula: Bez
İncisura: Çentik
Gangliyon: Düğüm
Cartilage: Kıkırdak
Articulatio: Eklem
Arter: Atardamar
Vena: Toplardamar
Magnus: Büyük
Major: Daha büyük
Maksimus: En büyük
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Parvus: Küçük
Minor: Daha küçük
Minimus: En küçük
Longus: Uzun
Longissimus: En uzun
Extremite: Uç anlamına gelir, üst
extremite: kol-önkol-el,
alt
extremite:uyluk-bacak-ayak’tan
olusur.
Aksiyal bölüm: Baş, boyun, toraks
(göğüs bölgesi), Abdomen (karın
bölgesi) ve pelvisi (kalça bölgesi)
içerir.
Digitus: Parmak
Fasciculus: Demet, demetçik
Facies: Yüz
Nucleus: Çekirdek
Bursa: kese, torba
Palma: Avuç, el ayası
Planta: Ayak tabanı, çukuru
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ventriculus – karın
vertebra - omur
vertex - tepe noktası
vestibulum - giriş, antre
umbilicus – göbek
unguis - tırnak
urina – idrar
uterus – rahim
vagina - kılıf, kın
tarsus - ayak bileği
tectum - tavan, çatı
tendo- kiriş
teres – yuvarlak
sutura- dikiş
synovia- eklem sıvısı
impressio – iz
incisura - çentik
insertio - yapışma yeri
labium - dudak, kenar
larynx - gırtlak
ligamentum- bağ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
recessus - girinti, çıkmaz
regio - bölge
serratus - dişli
sinus - girinti, boşluk
soma - vücut, gövde
spina – diken
substantia - madde, cevher
pecten - tarak, dişli yapı
pelvis – leğen
protuberantia - yumru
mandibula - alt çene
maxilla - üst çene
musculus – kas
nasus - burun
obtusus - keskin olmayan
optic, opticus- görme ile ilgili
orbita - göz çukuru
orificium - açıklık, ağız
• aberrant - anormal yerleşim
gösteren
• absorbtion – emilme
• accessorius - ilave, eklenti
• acusticus - işitme ile ilgili
• acutus - keskin, kısa süreli
• adaptatio – uyum
• afferens – getiren
• anastomosis - ağızlaşma
• angulus – açı
• ansa - kavis, halka
• antrum - mağara, kovuk
• apertura - ağız, açıklık
• aponeurosis - yassı kiriş
• arcus - kemer, yay
• gaster - mide
• genu – diz
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ascendens - yükselen
auris – kulak
axilla - koltuk altı
brevis – kısa
bulla - kese, kabarcık
calcaneus - topuk kemiği
cervix – boyun
costa – kaburga
cephalus - baş, kafa
coxa - kalça
cranium- baş (iskelet)
crus – bacak
diameter - çap
diaphragma - ikiye ayıran, bölen
digitus – parmak
ductus - kanal, tüp
efferens – uzaklaştıran,
merkezden götüren,
• erector – dikleştirici
HAREKET BİLDİREN ANATOMİK TERİMLER
• Flexion: Bükülme, kapanma,
Eklem açısının küçülmesi.
• Extantion: Gerilme, açılma,
eklem açısının büyümesi.
• Ayak bileği ekleminde sagital
düzlemde
yapılan ayak
tabanına doğru bükülmeye
plantar fleksiyon denir, ayak
sırtına
doğru
yapılan
bükülmeye ise dorsal fleksiyon
denir.
• Abduction: Orta hattan uzaklaşma hareketi
• Adduction: Orta hatta yaklaşma hareketi
• Opposition: İki şeyin birbiri üzerine getirilmesi hareketinin adıdır.
Örneğin: el baş parmağının el küçük parmağına yaklaştırılması
• Reposition: Opposition hareketinin tersine denir.
• Rotation: Dönme hareketi
• Pronation: İçe dönme hareketi
• Supination: Dışa dönme hareketi
• Circumduction: Bir nokta etrafında dairesel dönme
•
İnversion: küçük parmak tarafına yatma hareketi, ayak
tabanının içe dönmesi
• Eversion: baş parmak tarafına yatma hareketi, ayak tabanının
dışa dönmesi
•
•
•
•
Elevation: Yukarı doğru kaldırma
Depression: Aşağı doğru bastırma
Protraksiyon: Çene ve omuz kemerinin öne doğru hareketidir.
Retraksiyon: Çene ve omuz kemerinin arkaya doğru
harekettir.
Hareketle ilgili terimler:
A) Gövde ve eklentilerinin
hareketleri:
1- (Sağa) Rotation,
2- Abduction,
3- Adduction,
4- External rotation (lateral
rotation-supination),
5- Internal rotation (medial
rotation-pronation),
6- Flexion ve internal rotation,
7- Extention ve internal
rotation,
8- Flexion,
9- Extention,
10- Lateral flexion
Baş parmak ve diğer parmakların hareketleri
1- Extention,
2- Adduction,
3- Abduction,
4- Flexion,
5- Opposition,
6- Adduction,
7- Abduction,
8- Flexion
Ayağın hareketleri:
1- Dorsal fleksiyon,
2- Plantar fleksiyon
3- Eversion,
4- Inversion