Klasik Koşullanma

Klasik Koşullanma
Ivan Petrovich Pavlov
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
1
Davranışçı kuramların sayıltıları
• Psikoloji biliminin konusu gözlenebilir
davranışlardır.
• Duygu, düşünce, güdü gibi özellikler
gözlenip ölçülemediği için bilimsel olarak
araştırılamaz ancak uyarıcılar ve tepkiler
araştırılabilir.
• Çevreden gelen uyarıcılar organizmada
tepkiye yol açarlar ve davranışlar uyarıcıtepki ilkesi çerçevesinde incelenmelidir.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
2
Davranışçı kuramların sayıltıları
• İnsanların öğrenmesi ile diğer canlıların
öğrenmesi birbirine benzemektedir.
Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarla
insan davranışları açıklanabilir.
•
Davranış değişikliği öğrenmenin sonucu
olarak ortaya çıkar. Öğrenme ölçülebilir ve
gözlenebilir olaylar üzerinde odaklanarak
incelenebilir.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
3
Davranışçı kuramlar
• Klasik koşullama (Pavlov)
• Bitişiklik kuramları (Watson: Koşullu ve koşulsuz uyarıcı bitişikliği,
Guthrie: Uyarıcı ve Tepki bitişikliği ve eşik/yavaş yavaş alıştırma,
bıktırma/yorma, zıt tepki yaratan uyarıcı verme yöntemleri)
• Bağlaşımcılık (Thorndike: 1930’dan önce etki, tekrar/egzersiz ve
hazırbulunuşluk kanunları; 1930’dan sonra etki ve egzersiz
kanunlarındaki değişiklikler ve aitlik kanunu)
• Sistematik davranış kuramı (Hull: öğrenme malzemesine duyulan
ihtiyaç, uyarıcı yoğunluğu, pekiştirilen tepki sayısı ve pekiştirme
büyüklüğü artınca öğrenme artar, yorgunluk (tepki engellemesi) ise
öğrenmeyi azaltır)
• Edimsel (Skinner,operant ya da edimsel koşullama)
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
4
Klasik Koşullanma ve Öğrenme
Koşulsuz uyarıcı
Koşulsuz doğal tepki
Ö
Ğ
R
E
N
M
E
Koşullu
uyarıcı
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
5
Nötr bir uyarıcı ve doğal bir
uyarıcının ilişkilendirilmesi
Koşullu Uyarıcı
Koşullu Uyarıcı ve Koşulsuz Uyarıcı
Koşullu Uyarıcı
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
6
Örnek 1
Sıcak bir sobaya dokunan küçük bir çocuğun eli
yanmış ve hızla elini çekmiştir. Çocuk doğal
uyarıcı sıcak soba karşısında koşulsuz bir tepki
vermiş ve elini çekmiştir. Daha sonra, çocuktan
soba yanmaz durumdayken sobaya dokunması
istendiğinde sobaya dokunmaktan kaçınmıştır.
Bütün sobaların sıcak olacağı yönünde bir
genelleme yapmış ve koşullanma yoluyla
sobalara dokunmaması gerektiğini öğrenmiştir.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
7
Koşullu ve Koşulsuz Uyarıcılar
• Koşulsuz (Doğal) Uyarıcı:
Organizmanın öğrenmeden otomatik olarak
tepki verdiği uyarıcı
• Nötr Uyarıcı:
Organizmada koşullanma olmadan önce
herhangi bir tepkiye ya da davranışa sebep
olmayan bağımsız bir uyarıcı
• Koşullu Uyarıcı: “Öğrenilmiş uyarıcı”
Öğrenme sürecinde koşulsuz uyarıcı ile
ilişkilendirilen uyarıcı
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
8
Koşullu ve Koşulsuz Tepkiler
• Koşullu Tepki
Önceden nötr olan bir uyarıcı karşısında
ortaya çıkan öğrenilmiş bir davranış
• Koşulsuz Tepki
Organizmanın herhangi bir öğrenme
sürecine ya da uyarıcıya ihtiyaç duymadan
koşulsuz (doğal) uyarıcı karşısnda verdiği
tepki
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
9
Klasik Koşullanmada Temel
Kavramlar
• Sönme: Koşullu tepkinin giderek azaması ve en
sonunda artık görülmemesi
• Kendiliğinden geri gelme: Sönme
gerçekleştikten bir süre sonra organizma koşullu
uyarıcı ile karşı karşıya geldiğinde koşullu tepki
öğrenme tekrar olmadan kendiliğinden geri
gelmesi
• Genelleme: Koşullu uyarıcı yerine benzer başka
bir uyarıcı verildiğinde organizmanın yine koşullu
tepkiyi gösterme eğilimi
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
10
Klasik Koşullanmada Temel
Kavramlar
• Ayırt etme: Genellemenin tam aksine,
organizmanın koşullu uyarıcıyı diğer
uyarıcılardan ayırt etmesi ve sadece koşullu
uyarıcıya tepki vermesi
• Üst Düzey Koşullama: Koşullu öğrenme
gerçekleştikten sonra, yeni bir nötr uyarıcının
koşullu uyarıcı ile ilişkilendirilmesi ve yeni nötr
uyarıcı koşullu tepkinin ortaya çıkması
• Karşıt-koşullama: Pekiştireç olarak verilen
koşulsuz uyarıcının yerine hoş olmayan bir
uyarıcı (ceza) verilmesi
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
11
Klasik Koşullanmada Temel
Kavramlar
• Gölgeleme: İki koşullu uyarıcının bir
arada verilmesi durumunda koşullanmanın
(tepkinin) daha çok dikkati çeken uyarıcıya
karşı verilmesi
• Engelleme (blocking): üst düzey
koşullanmada birinci koşullu uyarıcının
ikinci koşullu uyarıcıya tepki verilmesini
engellemesi
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
12
Gölgeleme İlkeleri
• İki koşullu uyarıcı bir arada verilir.
• Gölgeleyen koşullu uyarıcı herhangi bir nedenle
organizmada daha baskındır.
• Gölgelenen koşullu uyarıcı herhangi bir nedenle
organizmada daha az baskındır ve koşullu tepki
üretmez.
• Koşullanma sonrasında gölgeleyen-koşullu- uyarıcı
koşullu tepkiyi üretirken, gölgelenen -koşullu- uyarıcı
koşullu tepkiyi üretmez.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
13
Engellemenin ortaya çıkması
•
Üst düzey koşullanma sırasında,
organizma ilk koşullu uyarıcıya derhal
tepki ürettiği için, ikinci nötr uyarıcıya
tepki vermez. İlk koşullu uyarıcı, ikinci
koşullu uyarıcıya tepki verilmesini
ENGELLEMİŞ OLUR.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
14
Koşullanmayı etkileyen diğer
faktörler
• Alışma (orienting) tepkileri: Koşullu
uyarıcı olarak verilen uyarana ilk
aşamalarda verilen diğer tepkiler
• Alfa tepkisi: Organizmanın koşullu
uyarıcıya alışma tepkileri gösterirken
verdiği tepkilerden birinin koşullu tepkiye
benzemesi
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
15
Koşullanmayı etkileyen diğer
faktörler
• Bitişiklik (Contiguity): Koşullanma
sürecinde koşullu ve koşulsuz uyarıcının
birbirine yakın zamanda verilmesi
• Habercilik (Contingency): Koşullu
uyarıcının kendisinden sonra koşulsuz
uyarıcı geleceğine ilişkin haber verici
nitelikte olması gerektiği
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
16
İleriye Koşullanma & Geriye
Koşullanma
• Olumlu Habercilik (Positive Contingency)
– koşullu uyaranının kendisinden sonra bir
koşulsuz uyarıcının geleceğine dair haber
vermesi
• Olumsuz habercilik(Negative Contingency
– koşullu uyarıcının, bir doğal ya da koşulsuz
uyarıcının bittiğine/geride kaldığına ilişkin haber
vermesi
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
17
Pekiştirme
• Sönmenin meydana gelmemesi için koşulsuz uyarıcının
verilmesi
• Koşulsuz tepkiyi meydana getiren koşulsuz uyarıcıya (et)
birincil pekiştireç; koşullu tepkiyi meydana getiren
koşullu uyarıcıya (ses) ikincil pekiştireç
• Klasik koşullanmada pekiştireç tepkiye
bağlı olarak verilmemekte, tepki
meydana getirilmeden önce
verilmektedir.
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
18
Korku koşullaması
• koşullu uyaracıyla korku tepkisinin
eşleştirilmesi
– Korku koşullamasının sonucunda kaçınma
davranışı görülür.
– Korku koşullanmaların ortadan kaldırılması
daha çok zaman alır.
– Sistematik duyarsızlaştırma
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
19
Örnek
17 Ağutos depremini yaşamış bir genç her gece
saat üç sularında uyanır. Deprem olacağı
korkusuyla kaygı düzeyi yükselir ve tekrar
uykuya dalmakta zorlanır. Verilen örnekte
görüldüğü gibi klasik koşullanma kimi zaman
korku ve fobilerin gelişmesine neden olabilir.
•
•
•
•
Koşulsuz uyarıcı: Deprem deneyimi
Koşulsuz tepki: Deprem korkusu
Koşullu uyarıcı: Gece üç suları
Koşullu tepki: Deprem korkusu, kaygı
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
20
Eğitime uyarlanmış klasik
koşullanma örnekleri
• Demokratik ortam (Koşulsuz Uyarıcı)Kendini
Güvende Hissetme, görüşlerini rahatlıkla
açıklama (Koşulsuz Tepki)
• Ders (Nötr Uyarıcı)+Demokratik ortam (Koşullu
U) Kendini Güvende Hissetme, görüşlerini
rahatlıkla açıklama (Koşulsuz Tepki)
• Ders (Koşullu Uyarıcı)  Kendini Güvende
Hissetme, görüşlerini rahatlıkla açıklama
(Koşullu Tepki)
© 2008
Özlem Karaırmak & Ümit Sahranç
21