Alternatif Türlerin Gen Biyoteknolojisi ile Ekolojik

Alternatif Türlerin Gen Biyoteknolojisi ile Ekolojik Koşullara Uygun Olarak
Yetiştiriciliğe Kazandırılması ve Model Tür Olarak Hibrid Çizgili Levreğin
(Morone saxatilis x Morone chrysops) İncelenmesi
Ekrem AYNA
Ege Üniversitesi Tire Kutsan Meslek Yüksek Okulu Balık Yetiştiriciliği
ÖZET
Alternatif türler hibridizasyon, klasik ıslah gibi iyileştirme çalışmaları ile farklı iklimlere uygun
hale getirilmeye çalışılmaktadır. Bu iyileştirme çalışmaları ticari anlamda hibrid çizgili levrek (Morone
saxatilis x Morone chrysops) yada atasalları gibi ülkemiz için egzotik türlerin üreme ve hibritleştirme
verimliliğini arttırmak için yapılırken ekolojik anlamda ise türe has baskın özellikleri azaltmak hatta yer
yer üreme kabiliyetini düşürmek için yapılır. Gerek seleksiyona dayalı klasik ıslah gerek ise temel
üreme biyoteknolojisi metotları bu tip çalışmalarda tek başlarına çok etkin değildir. Polimorfizm
tespitine dayalı seleksiyon metotları çok uzun sürede sonuç vermektedir ve klasik üreme
biyoteknolojileri de sürekli tekrar gerektiren metotlardır. Bu nedenle her iki alana spesifik olan markörseleksiyon çalışmaları, multi-locus analizi ile gen maniplasyonu uygulamalarını bir araya getiren Gen
Biyoteknolojisi metotlarına gereksinim duyulmaktadır. Gen biyoteknolojisi metotları, bilinen SNP,
SAGE, SANGER, RT-PCR gibi gen ifadesini görüntüleme metotları ile çoklu loci analizinde kullanılan
biyoinformatik tabanlı diferansiyel modellerin birlikte ya da kısmen kombine olarak kullanımına
dayanır.
Hibrit çizgili levrek, anaçları olan beyaz ve çizgili levreğin gen biyoteknolojisi ile ıslah edilerek
yaşama oranlarının arttırılması ile geliştirilmiştir. Ülkemizde Bağcı Alabalık ve Ege Üniversitesinin
işbirliğiyle birinci proje Nisan 2001–2003 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. İkinci proje ise 2003–
2004 sürecinde tamamlanmıştır. Çalışmalar hibrit bireylerden hibrit bireylerin üretimini hedeflemiştir
ancak sadece araştırmanın yürütüldüğü Bozdoğan Baraj Gölü’ne kaçan hibrit bireylerin ürediği
saptanmıştır. Anaçların kontrolsüz ve rutin olarak hibritleştirme amacı ile çaprazlanması sonucu
sadece hibrit çizgili levreğe değil farklı morfolojilere ve üreme kapasitelerine sahip bireylere de
rastlanmaktadır. Bu duruma neden olan genetik ve sitolojik etmenlerin iki projenin devamı olarak
araştırılması planlanmak tadır. A.B.D.’de sadece hibrit çizgili levreğin balıklandırılması, ekolojik ve
ticari ıslahı üzerine çalışmalar yapan özel bir komisyon bulunmaktadır. Bu da hibrid çizgili levreğin
yetiştiricilikteki öneminin göstergesidir.
Canlılarda bulunan gen sayısının sentezlenen enzim ve protein sayısından çok daha az
olması, bazı protein komplekslerinin çoklu gen integrasyonları sonucu meydana gelmesi, hibritleştirilen
türlerde telomerik gDNA tekrarlarının stabil olmaması Mendelci Kalıtım kurallarına uymayan, nitelik
olarak istisnai nicelik olarak ise genellenebilir sayısal enformasyon sistemlerinin varlığını ortaya
koymaktadır. Seleksiyona dayalı ıslah çalışmalarında kullanılan klasik istatiksel metotlar çoğunlukla
çoklu iterasyona, zamana bağlı çok değişkenli değişime uygun olmayan natürmortlardır. Bu nedenle
diferansiyel biyoinformatiğe dayalı gen biyoteknolojileri, Hibrid Çizgili Levrek (Morone saxatilis x
Morone chrysops) gibi alternatif türlerin ıslahında, bölgesel ekolojiye uygun hale getirilmesinde ve
kontaminasyon sonrası takibinde hayati öneme sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Gen Biyoteknolojisi, Hibrid Çizgili Levrek (Morone saxatilis x Morone chrysops),
ekoloji