diğer varlıkların değerlemesi
advertisement
DİĞER VARLIKLARIN DEĞERLEMESİ ŞEYMA ORHAN UYSAL 118216407 Bu başlık altında inceleyeceğimiz özellikli varlıklar geniş biçimde 3 kategoriye ayrılabilirler: 1. Yıllar boyunca nakit akımı üretmesi beklenen ve indirgenmiş nakit akımları yöntemi ile değerlenebilen varlıklar. 2. Nakit akımı yaratmayan ancak koleksiyonlar ve madeni paralar gibi nadir bulunan ve değerleri tespit edilebilen veya antikalar, resimler gibi sahibine fayda yaratan varlıklar. Bu varlıkların değerlemesi, “karşılaştırılabilir” varlıklar kullanılarak yapılabilir. 3. Nakit akımı yaratmayan ancak koşullu durumlarda değerli olabilen opsiyon karakterleri olan varlıklar. Bu varlıklar “koşullu talep değerleme modelleri” ile değerlenirler. 1.NAKİT AKIMI YARATAN VARLIKLAR İndirgenmiş nakit akımları ile değerlemenin temel prensipleri bu varlıklar için de geçerlidir ve değerleme için şu adımlar takip edilir: Öngörülen dönem boyunca varlıktan elde edilecek nakit akımlarının tahmin edilmesi. Varlığın tahmin dönemi sonundaki değeri varsa değerinin tespit edilmesi. Nakit akımlarının riskliliğini yansıtan iskonto oranının tahmin edilmesi. Varlığın değerinin veya varlığın özsermaye değerinin belirlenmesi için nakit akımlarının bugünkü değerinin hesaplanması Franchising Değerlemesi Franchising;bir firmanın bir diğer kişiye ya da firmaya belirli bir yerde belirli bir süre dahilinde,imtiyaz hakkı getirisi karşılığında önceden oluşturulmuş koşullar altında faaliyet gösterme hakkı vermesine dayalı bir sözleşme olarak tanımlanabilir. Bir franchising işleminde; franchising satın alan kişi ya da kurum “franchisee”, franchising’i veren kişi ya da kurum ise “franchisor” olarak ifade edilmektedir. Franchising hakkının alınması franchiseeye franchising dönemi boyunca artık gelir elde etme fırsatı sağlamaktadır.Artık gelir ,piyasa üzeri kazanç olarak da ifade edilebilmekte ve şu şekillerde ortaya çıkmaktadır: *marka değeri *özellik *yasal tekelcilik Örnek: New York şehrinde faaliyet gösteren bir taksinin değerlemesi Varsayımlar: *Taksiye sahip olma maliyeti 1994 yılında yaklaşık 15.000$’dır ve beklenen ekonomik ömrü 10 yıldır. Taksi ömrü boyunca kendini amorti etmekte ve hurda değeri sıfır olmaktadır. *Taksinin yılda 330 gün çalışacağı düşünülmekte, geriye kalan 35 gün bakımda olacağı beklenmektedir. Taksinin faaliyet ve bakım masrafları ile sürücü maliyetinden önce elde edeceği günlük kazancın 250 $ olacağı tahmin edilmektedir. *Taksinin yıllık yakıt giderlerinin ve faaliyet harcamalarının, gelirlerin %25’i kadar olacağı ve bakım harcamalarının da yılda yaklaşık 1500$ olacağı öngörülmektedir *Sigorta maliyeti yıllık 2000$’dır.Taksi ve Limuzin Komisyonuna ödenen yıllık ücret 500$’dır. Diğer lisans maliyetlerinin de yıllık 500$ olacağı tahmin edilmektedir. *Günlük sürücü maliyetinin yaklaşık 100$ olacağı öngörülmektedir. Bu tutar taksinin bakımda kaldığı 35 gün için de geçerlidir. *New York şehrinin merkezinde bulunan finansal hizmet firmalarının ortalama betası 1,25’dir. 1994 yılının sonunda, hazine bonosu faiz oranı %8 ve pazar risk primi %5,5’dir. *Taksi alımı %50 özsermaye, %50 borç ile finanse edilecektir ve borç faiz oranı yıllık %10 dur. *Marjinal vergi oranı %40’dır. Özsermaye maliyeti(ke)= risksiz faiz oranı+ b1(risk primi) Özsermaye maliyeti= %8+1,25 x (%5,5)=%14,88 Sermaye maliyeti=(%14,88x%50)+ (%10x(1-%40)x%50)=%10,44 Gelir Giderler 82.500 (61.125) *yakıt ve işletme 20.625 *sürücü 36.500 *bakım gideri 1.500 *lisans ve komisyon 1.000 *amortisman 1.500 FVÖK (Vergi) Vergi sonrası faaliyet karı 21.375 (8.550) 12.825 Faaliyetlerden beklenen nakit akımının 12,825$, beklenen büyüme oranının uzun dönemde % 3 ve sermaye maliyetinin % 10.44 olarak tahmin edilmesine dayalı olarak taksinin değeri: V = FCFF1 (kWACC – gn) V = Firmanın Değeri, FCFF1 = Gelecek Yıla Ait Beklenen FCFF, kWACC = Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti ve gn = FCFF’nin n yılından sonsuza kadar olan sabit büyüme oranı’dır. Taksinin Değeri = 12.825 x 1,03 =177.550 $ 0,1044 - 0.03 Kişisel bileşene dayalı işletmelerin değerlemesi Birçok işletme mevcut değerlerinin önemli bir bölümünü kilit insanlardan elde ederler. Kilit insanlar genellikle işletmenin sahibi olmakta ve bu nedenle işler başka bir kişi tarafından sürdürüldüğü takdirde, önemli düzeyde gelir kaybına uğrama ihtimalleri söz konusu olmaktadır. Bu tür durumlarda, değerleme yapılırken bu kilit insanı kaybetmenin doğuracağı sonuçların da göz önünde tutulması son derece önemlidir. Ayrıca, kişiye bağlı olan ek riskin de analize dahil edilmesi gerekmektedir. *Pahalı restoranların başarısı aşçıları ile özdeşleşmektedir. Eğer aşçı iyi değilse veya iyi bir aşçı rakip restoranta geçerse, müşteri sayısı birden azalabilmektedir. *Tesisatçılıktan, diş hekimliğine, vergi muhasebeciliğine kadar birçok hizmet işletmesinin başarısı kişisel bileşene dayalıdır. Bu nedenle, hizmeti sağlayan kişi işletmeden ayrılırsa, işletme değerinin önemli bir bölümünde kayıp olur. Örneğin, iyi çalışan bir diş hekimi muayenehanesini yüksek tutarlar ödeyerek devralan başka bir diş hekiminin gelirlerinin, satın almadan sonra düşmesi muhtemeldir. Bu etki muayenehaneyi satan diş hekiminin yeni bir muayenehane açması ile daha da açığa çıkacaktır. *Yatırım fonu firmaları değerlerini, çok tanınan fon yöneticilerinden türetirler. Eğer bu fon yöneticileri rakip bir firmaya geçerse veya kendi fonlarını kurarlarsa, fona yatırılan paraların büyük bir kısmı bu yöneticinin fonuna kayar. Telif hakkı ve lisansların değerlemesi Telif hakkı, herhangi bir bilgi veya düşünce ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere verilmesidir. Kısaca, orijinal bir yapıtın, eserin kopyalanmasına veya kullanılmasına izin vermeme hakkıdır. Diğer varlıklarda olduğu gibi telif hakları da iki farklı yoldan biri ile değerlenebilmektedir. Bunlardan ilki indirgenmiş nakit akımı yöntemi ile değerlemektir; ikincisi ise, göreceli değerleme uygulamaktır. Burada ticari marka veya telif hakkından elde edeceğinize inandığınız kazanç veya gelirler için bir katsayı tayin edilmektedir. Katsayı genellikle geçmişte satılan benzer ürünlerden yola çıkılarak tahmin edilir. Örnek:İnvestment Valuation kitabının değerlemesi * * * Varsayımlar Kitabın önümüzdeki üç yıl için vergi sonrası nakit akımlarının 150.000$ ve sonraki iki yıl da 100.000$ olacağı beklenmektedir. Bu nakit akımları, yazarın hakkından, promosyon harcamalarından ve ürün maliyetinden sonraki nakit akımlardır. Bu nakit akımlarının %40’ı sürekli ve sabit olmak üzere toplu alım gerçekleştiren büyük işletmelerden kaynaklanmaktadır. Bu nakit akımlarına uygulanacak sermaye maliyeti %7’dir. Nakit akımlarının %60’ı ise, perakende satışlardan doğmaktadır ve bu kısım çok daha volatildir. Bu nedenle nakit akımlarının bu kısmına uygulanacak sermaye maliyeti %10’dur. Telif Hakkının Değeri Yıl Sabit Nakit Akımlar Bugünkü Değer (r=%7) Volatil Nakit Akımlar Bugünkü Değer (r=%10) 1 $60.000 $56.075 $90.000 $81.818 2 $60.000 $52.406 $90.000 $74.380 3 $60.000 $48.978 $90.000 $67.618 4 $40.000 $30.516 $60.000 $40.981 5 $40.000 $28.519 $60.000 $37.255 Toplam $216.494 $302.053 Telif hakkının değeri, bu varsayımlara göre, 518.457$’dır (216.494$+302.053$). Marka değerlemesi Dünya Entelektüel Mülkiyet Örgütü’nün (World Intellectual Property Organisation-WIPO) yaptığı tanıma göre marka; ticari ya da sınai bir kuruluşun ürünlerini başka ürünlerden ayırt etmek için kullandığı işarettir. Marka oluşturmak * Üreticilere * Tüketicilere * Perakendecilere birçok faydalar sağlar. Dünya Entelektüel Mülkiyet Örgütü’nün (World Intellectual Property Organisation-WIPO) yaptığı tanıma göre marka; ticari ya da sınai bir kuruluşun ürünlerini başka ürünlerden ayırt etmek için kullandığı işarettir. Marka Değerleme Yöntemleri MARKA DEĞERİ FİNANSAL YÖNTEMLER Maliyet Temelli Yöntemler DAVRANIŞ TEMELLİ YÖNTEMLER Sermaye Piyasaları Temelli Yöntemler Hasılat Temelli Yöntemler KARMA YÖNTEMLER Kapferer Yöntemi İnterbrand Yöntemi Tarihi Maliyet Yöntemi Simon ve Sullivan Yöntemi Fiyat Primi Yöntemi Aaker Yöntemi Brandfinance Yöntemi Yerine Koyma Maliyeti Yöntemi Fernandez yöntemi Bitişme Analizi Yöntemi Keller Yöntemi Financial World Yöntemi Aaker ve Simon-Sullivan Yöntemi Hedonik Yöntem A.C.Nielsen Yöntemi İmtiyazdan Kurtulma Yöntemi BBDO Yöntemi Crimmins Yöntemi Kern Yöntemi Hirose Yöntemi Finansal Yöntemler grubu ile markanın değerinin finansal olarak hesaplamaya yarayan yöntemler incelenmiştir. Özellikle ilk marka değeri tespit sürecinde finansal yöntemlerin kullanıldığı ve değerin parasal olarak sunması düşünüldüğünde bu yönetim önemi daha da artmaktadır . Fiyat primi yöntemi * * * * Fiyat primi yaklaşımına göre marka değerine aşağıda sunulan aşamalardan sonra ulaşılmaktadır: Karşılaştırma yapılan markalı firma ile markasız firmanın gelirleri arasındaki fark belirlenmektedir. Markalı ürünün yaratmış olduğu fiyat farkı oran olarak hesaplanmaktadır. Hesaplanan bu oran, gelecek dönemlerde elde edilmesi beklenen gelirlerle çarpılarak markanın gelecekte yaratacağı nakit akımları hesaplanmaktadır. Hesaplanan nakit akımları uygun bir iskonto oranı kullanılarak bugünkü değere indirgenmekte, böylece de marka değeri hesaplanmış olmaktadır. Örnek:fiyat primi yöntemi ile marka değeri hesaplanması X ve Y firmaları gıda sektöründe faaliyet göstermektedir. Z firması da aynı sektörde markasız ürünleri ile faaliyet göstermektedir. X firmasının en son yıla ait hasılat rakamı 6 milyon TL,Y firmasının ise 5 milyon TLdir.X ve Y firmalarının ürünleri ile markasız ürün üretmekte olan Z firmasının benzer niteliklere sahip ürünleri arasındaki fiyat farkı pozitif yönde olmak üzere sırasıyla %20 ve %10 oranındadır.X ve Y firmalarının hasılatlarında beklenen yıllık büyüme oranı yine sırasıyla %5 ve %8 dir.X firmasının sermaye maliyetinin %10 ,Y firmasının sermaye maliyetinin de %12 olduğunu varsayarsak her iki firmaya ait marka değeri aşağıdaki gibi hesaplanır: Marka Değeri(x) = (6.000.000 x 0,20) x (1 + 0,05) (%10 - %5) =25.200.000 TL Aynı hesaplama süreci Y firması için yapıldığında ; Marka Değeri(y) = (5.000.000 x 0,10) x(1 + 0.08) (%12 - %8) =13.500.000 TL Davranışa dayalı yöntemler ise, müşterilerin tutum ve davranışları gibi daha çok psikolojik etkilere odaklanmaktadır. Özellikle pazarlama alanında çalışanların ve danışmanlık firmalarının pazardaki rakip firmalara göre rekabet konumlandırması, rating tarzında sıralama yapması, ya da tutum ölçekleri ile marka değerini davranışsal olarak ölçmeye çalışmasın yöntemlerin avantajlarını ifade etmektedir. Davranışa dayalı yöntemlerin en belirgin dezavantajı ise marka değerini parasal olarak ifade edememesidir. Aaker Yöntemi David Aaker tarafından geliştirilen bu yönteme göre, marka değeri; markaya sadakat, markanın bilinirliği ve algılanan kalite öğeleriyle belirlenmektedir. Aaeker bu değerin ancak tekrar satın alma, satın alma yoğunluğu ve satın alınmış markalı mal ilişkisi ile hesaplanabileceğini savunmaktadır. Aaker marka sadakatinin marka değerinin kalbi olduğunu düşünmektedir. Tüketici tarafından sadakatin; satın alma davranışının süreklik göstermesi(repeat purchasing) ve böylece satış gelirlerinde süreklik sağlanması ile gösterileceğini varsaymaktadır. Marka bilinirliği ile, tüketicinin satın alma kararına yardımcı olacak ve diğer ürünlerden farklı kılacak unsurların hatırlatılmasını ifade etmektedir. Algılanan kalite ile de Aaker, ürünün bir bütün olarak diğer rakiplerinden kalite ve üstünlük açısından karşılaştırıldığında tüketiciyi tercihe ve belki de satın almaya götürecek unsurları ifade etmektedir . Karma yöntemlerle de, finansal ve davranışa dayalı marka değerleme yöntemlerinin güçlü yönlerinin kullanılabilmesi ve eksikliklerinin elimine edilmesi amacıyla geliştirilmiş modellerdir. Karma yöntemler, davranış bilimlerinin göstergeleriyle marka gücünü ortaya koyduktan sonra gelecekteki nakit akımları konusundaki bulgu ve varsayımlara da yer vermektedir. Özellikle çok değişkenli bilgi tabanına dayanarak hesaplanması, riski içermesi ve daha gerçekçi hesaplama yapabilirliği bu yöntemlerin avantajlarını oluşturmaktadır. İnterbrand Yöntemi Interbrand yöntemi, Interbrand Company tarafından geliştirilmiş bir yöntemdir. Marka değerlemesi konusunda uzman olan ve marka değerini belirleyen ilk firma olan Interbrand,her yıl düzenli olarak dünyanın en değerli 100 markasını belirlemekte ve yayınlamaktadır. Interbrand’ın marka değerleme yönteminde 3 aşama bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla finansal analiz, marka rolü analizi ve marka gücü analizidir. Finansal analiz ile gelecekte elde edilecek gelirlere odaklanılmaktadır. Marka rolü analizinde ise, firmanın maddi olmayan varlıklarından elde edilen gelirin ne kadarlık kısmının markadan sağlandığının ayrıştırılması yapılmaktadır 2.NAKİT AKIMI YARATMAYAN VARLIKLAR Nakit akımı yaratmayan varlıklar indirgenmiş nakit akımları yöntemi kullanılarak değerlenemezler. Bu varlıklar değerlerini, talebe göre arzın kıtlığı, fayda tüketimi ve bireysel algılamalar gibi birçok faktörün kombinasyonundan türetirler. Bu tür varlıklar emsallerine göre değerlenebilirken, bunların değeri algılamalara bağlı olduğu için çok daha değişken olmaktadır. Bu tür varlıklar sınırlı sayıda üretilen Barbie bebeklerinden nadir bulunan madeni paralara ve şaraplara kadar çok fazla çeşitlilik gösterirler. 2.NAKİT AKIMI YARATMAYAN VARLIKLAR Nakit akımı yaratmayan varlıklar indirgenmiş nakit akımları yöntemi kullanılarak değerlenemezler. Bu varlıklar değerlerini, talebe göre arzın kıtlığı, fayda tüketimi ve bireysel algılamalar gibi birçok faktörün kombinasyonundan türetirler. Bu tür varlıklar emsallerine göre değerlenebilirken, bunların değeri algılamalara bağlı olduğu için çok daha değişken olmaktadır. Bu tür varlıklar sınırlı sayıda üretilen Barbie bebeklerinden nadir bulunan madeni paralara ve şaraplara kadar çok fazla çeşitlilik gösterirler. 3.OPSİYON KARAKTERLİ VARLIKLAR Opsiyon karakterli varlıklar değerlerini ürettikleri nakit akımlarından veya benzer varlıklarla karşılaştırılmalarından türetmezler, şarta bağlı bir olayın meydana gelmesi ile gelecekte değerli olma durumundan türetirler. Bu varlıkların değerleri, opsiyon bileşiminden ortaya çıkan farklılıklar sayesinde indirgenmiş nakit akımları veya göreli değerlerini aşar.
