TS-EN-ISO 14001 Çevre Yönetimi
advertisement
ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ SAÜ-2012 ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Bir kuruluşun çevreye verdikleri veya verebilecekleri çevresel etkilerinin azaltılması ve mümkün ise ortadan kaldırılabilmesi için geliştirilen yönetim sistemine Çevre Yönetim Sistemi adı verilir. ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi, doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan, risk analizleri tabanında kurulan bir yönetim sistemidir. Ürünün, hammaddeden başlayıp bitmiş ürün haline getirilerek müşterilere sunulmasına kadar geçen sürecin her aşamasında çevresel faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin gerekli aşamalar ve önlemler ile kontrol altına alınarak çevreye verilen zararın en aza indirilmesini sağlayan bir sistemin kurulmasını tarif eden ve Uluslararası Standartlar Organizasyonu tarafından yayınlanmış olan standartlar serisidir. ISO 14001'in Tarihçesi ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardının hazırlanması ilk olarak 1992 yılının haziran ayında Rio'da yapılan dünya zirvesinde alınan kararlara ve Rio Sözleşmesi'nde yer alan prensiplere dayanmaktadır. Rio'da yapılan dünya zirvesinden yaklaşık 1 yıl sonra, 1993 yılında ISO tarafından, uluslararası çevre yönetim standartlarını hazırlamak üzere, yaklaşık 50 farklı ülkenin temsilcilerinden oluşan bir teknik komite kuruldu. Bu komitenin çalışmaları sonucunda, 1996 yılı eylül ayında ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardı yayınlanarak hayata geçirildi. Halen ISO 14000 standardının uygulaması gönüllülük esasına dayanmakla birlikte, yakın bir gelecekte gerek toplumun, gerek uluslararası kuruluşların ve gerekse devletlerin zorlaması ile standardın zorunlu bir uygulamaya dönüşeceği tahmin edilmektedir. STANDARDIN YAKLAŞIMI ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardının asıl amacı önleyici olmasıdır. Sistem her ne kadar önleyicilik üzerine kurulmuşsa da, gerekli kontrol mekanizmalarını, düzeltici faaiyetleri ve geri besleme (feedback) mekanizmalarını da içermektedir. Önleyici sistem yaklaşımı Hatalar ortaya çıkmadan önlenmeye çalışıldığından çevre yönetim sisteminde gelişme ve iyileşme sağlanmakta ve sonuçta pazara girme süreci daha hızlı olmaktadır ÖNLEYİCİ SİSTEM YAKLAŞIMI •İlgili tarafların isteklerinin tespiti (pazar araştırması) •Tasarım ve geliştirme faaliyetleri •Proses kontrol •Pazarlama, satış ve ilgili tarafların beklentilerinin karşılanması 1 İlgili Tarafların İsteklerinin Tespiti Tasarım ve Geliştirme Faaliyeti 2 Proses Kontrol 4 3 Pazarlama, Satış ve ilg.tarf. bekl. Karşılanması DÜZELTİCİ SİSTEM YAKLAŞIMI Uygunsuzlukları ortadan kaldırmak için ilgili tarafların şikayetlerinin analizi veya hatanın yakalanması beklendiğinden daha yavaş tepki verir. 1 İlgili Tarafların Şikayetleri Analizi Düzeltici Faaliyet 2 Proses Kontrol 4 3 Pazarlama, Satış ve ilg. Tarf. Bekl. giderilmesi TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar • • • • • TS-EN-ISO 14001 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim Sistemleri –Özellikler ve Kullanım Kılavuzu TS-ISO 14004 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim Sistemleri –Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Teknikler İçin Genel Kılavuz TS-ISO 14010 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim Kılavuzu- Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri TS-ISO 14011 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim Kılavuzu- Denetim Kılavuzu Denetim Usulü-Kısım 1 – Çevre Yönetim Sistemlerinin Denetimi TS-ISO 14012 Çevre Yönetimi -Çevre Denetçilerinin Haiz olması Gereken Özellikler TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar • • • • • • TS-ISO 14020 Çevre Etiketleri ve Beyanları Genel l Prensipler TS-ISO 14021 Çevre Yönetim-Çevreyle İlgili Etiketleme-Özbeyan Çevreyle İlgili İddialarTerimler ve Tarifler TS-ISO 14024 Çevre Etiketleri ve Beyanları - Tip 1: Çevre Etiketlemesi - Prensipler ve Yöntemler TS-ISO 14031 Çevre Yönetimi- Çevre Performans Değerlendirilmesi- Kılavuz TS-ISO 14040 Çevre Yönetimi-Hayat Boyu Değerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar TS-ISO/DIS 14050 Çevre Yönetimi- Terimler, Tarifler TERİMLER VE TANIMLAR ÇEVRE Ekolojik açıdan çevre; doğada bulunan canlı ve cansız unsurların bulunduğu ve karşılıklı ilişkilerinin gerçekleştiği ortamdır. ISO 14000 standardı açısından ise çevre, bir kuruluşun faaliyetlerini, içinde yürüttüğü; hava, su toprak, doğal kaynaklar, belirli bir ortamdaki bitki ve hayvan topluluğu (flora ve fauna), insan ve bunların birbirleri arasındaki ilişkileri içine alan ortamdır. Bu çerçevede çevre, kuruluştan başlar ve tüm dünyayı içine alır. Bu çerçevede ortam, kuruluştan başlayarak bütün arzı içine alacak şekilde genişletilebilir. Bir fabrika çalışanı için ise çevre; makinalardan, fabrikadan, fabrika etrafından ve onu çevreleyen havadan oluşmaktadır. Ancak bu çevre onu çevreleyen daha büyük çevreyi de etkilemektedir. Üretim sırasında çeşitli atıklar ve ürünler oluşmaktadır. Atıklar doğrudan o çevreyi, ürünler ise dolaylı olarak diğer çevreleri etkileyecektir. Bu nedenle çevre dünyadır, ve çevre sorunları da bu nedenle küresel boyutta ele alınmalıdır. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ • Genel yönetim sisteminin; çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması, başarıya ulaştırılması, gözden geçirilmesi ve idamesi amacını güden, kuruluş yapısı, planlama faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, usuller, işlemleri de içine alan parçasıdır. KURULUŞ • Kendine has görevleri ve yönetimi olan, kamu sektörüne veya özel sektöre ait bulunan her çeşit şirket, firma, teşebbüs, otorite veya müessese, bunların parçası veya resmen birleşmiş olan veya olmayan üst oluşumlarıdır. SÜREKLİ İYİLEŞTİRME • Kuruluşun, çevre politikasına uygun olarak, genel çevre icraatında gelişmeler sağlamak için kuruluş çevre yönetim sisteminin- sürekli olarakiyileştirilmesidir. NOT - İyileştirmenin bütün faaliyet alanlarında aynı zamanda gerçekleştirilmesi zorunlu değildir. NOT - Birden çok işletme birimleri olan kuruluşların, bir işletme birimi, bir kuruluş olarak kabul edilebilir. İLGİLİ TARAF Bir kuruluşun çevreyle ilgili icraat ve başarı derecesiyle ilgilenen veya bu icraat ve başarı derecesinden etkilenen kişi veya gruptur. KİRLENMENİN ÖNLENMESİ • Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak amacıyla yeniden devreye sokmayı, başka bir işleme tabi tutmayı, işlemde değişiklik yapmayı, kontrol mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını ve malzeme ikamesini içine alabilen her türlü işlem ve uygulamaya başvurulması; malzeme veya ürünlerin kullanılmasıdır. NOT - Kirlenmenin önlemesinin muhtemel yararları, olumsuz çevre etkilerinin azaltılması, etkinliğin geliştirilmesini ve maliyetin azaltılmasını içine alır. ÇEVRE POLİTİKASI • Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak; faaliyet, çevre amaç ve hedeflerine çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır. ÇEVRE AMACI • Bir kuruluşun, gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği, çevre politikasından kaynaklanan ve mümkün olan her durumda sayılarla ifade edilen genel maksadıdır. ÇEVRE HEDEFİ • Kuruluşun çevre amaçlarından kaynaklanan, bu amaçlara ulaşmak için; kuruluşca veya onun bir bölümünce gerçekleştirilmek üzere belirlenen, mümkün olduğunda sayılarla ifade edilen icraat basamaklarıdır. ÇEVRE BOYUTU • Kuruluşun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır. NOT - Önemli çevre boyutu, kuruluşun, faaliyet, ürün ve hizmetlerinin önemli çevre etkisine sahip olan veya olabilecek olan boyutudur. ÇEVRE ETKİSİ • Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ DENETİMİ • Kuruluşun ÇYS’nin; ÇYS denetim kıstaslarına uyup uymadığını belirlemek ve sonuçları müşteriye bildirmek amacıyla, gerekli delillerin tarafsız ve değer yargılarına yer vermeyecek tarzda toplanması ve değerlendirilmesinden ibaret bir değerlendirme ve belgeye bağlama işlemidir. ÇEVRE İCRAATI/BAŞARISI • Kuruluşun çevre yönetim sisteminin - kendi çevre politikasına, amaç ve hedeflerine bağlı bir şekilde - faaliyet, mal ve hizmetlerinin çevre boyutlarını kontrol konusunda sağladığı ölçülebilir sonuçlardır. ISO 14001 ÇYS DÖNGÜSÜ ISO 14001:2004 PUKÖ döngüsü üzerine kurulmuştur. Planla: Kuruluşun çevre politikasına uygun sonuçlar elde etmek için gerekli olan hedefleri ve sonuçları elde etmek için gerekli olan hedefleri ve süreçleri oluşturmak. Uygula: Süreçleri uygulamak Kontrol et: Çevre politikası, amaçlar, hedefler, yasal ve diğer yükümlülüklere karşı gelen süreçleri izlemek, ölçmek ve sonuçları raporlamak. Önlem al: Çevre yönetim sisteminin çevresel performansını sürekli iyileştirmek için tedbirler ÇYS MODELİ Yönetim gözden geçirmesi Çevre Politikası Sürekli gelişme Kontrol İzleme ve ölçme Uygunluğun değerlendirilmesi Uygunsuzluklar Düzeltici ve önleyici faaliyet Kaynakların kontrolü İç tetkik •Uygulama ve işlem Kaynaklar, görevler, Sorumluluklar ve yetkiler •Yetkinlik, eğitim ve bilinçlendirme •İletişim •Dokümantasyon •Dokümantasyon kontrolü •İşlem kontrolü •Acil duruma hazırlık ve tepki Planlama •Çevre Boyutları •Yasal ve diğer yükümlülükler •Amaçlar,hedefler ve Programlar •Çevre yönetim • programı Standardın PUKO’ ya Uygulanması •Çevre politikası • Çevre boyutları • Kanuni ve diğer şartlar • Yönetimin gözden geçirmesi Planlama Gözden geçirme • İç tetkik • Kayıtların kontrolü • Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet Sürekli İyileştirme Kontrol • Uygunluğun • İzleme ve ölçme değerlendirilmesi • Amaçlar, hedefler ve program/programlar • Kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki Uygulama • Yetkinlik, eğitim ve farkındalılı • İletişim • Dokümantasyon • Dokümanların kontrolü • Operasyon kontrolü • Acil durum hazırlığı ve müdahale ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin sağladığı yararlar şunlardır: Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetler düşer. Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılmasını sağlar. Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır. Yasal kurumlara karşı, mevzuat ve yönetmeliklere uyulduğu dokümante edilmiş çevre yönetim sistemi ve ISO 14001 Belgesi ile gösterilebilir. İşletme itibar ve Pazar payının artırılmasını sağlar Şirket personeline verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci artar. Çevreye zarar vermeyen bir işletmede çalışmak, çalışanları motive eder. Tüketicinin çevre ile ilgili beklentilerine cevap verilir ve bilinçli tüketicilere erişebilme ve onları kazanma sansı artar. Kaynaklar etkin kullanılır (enerji, su, vb. tasarrufu sağlanır). Çevreye bırakılan atıklar azalır. Çevresel performansın artırılmasını sağlamak Uluslararası rekabette avantaj sağlamak Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılmasını sağlamak. ISO 14001 İN DEZAVANTAJLARI Yönetmeliklere uyum Belgeye dayanıklı kanıt Zaman ve Kaynaklar ISO 14001 Standardı Madde Başlıkları KAPSAM ATIF YAPILAN STANDARTLAR TARİFLER ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN ŞARTLARI VE BAŞLICA UNSURLARI GENEL ŞARTLAR ÇEVRE POLİTİKASI PLANLAMA ÇEVRE BOYUTLARI YASAL VE DİĞER ŞARTLAR AMAÇ, HEDEFLER ve PROGRAM/ PROGRAMLAR UYGULAMA VE FAALİYETLER KAYNAKLAR, GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ UZMANLIK, EĞİTİM VE FARKINDA OLMA İLETİŞİM DOKÜMANTE ETME DOKÜMANLARIN KONTROLÜ İŞLEM KONTROLÜ ACİL DURUM HAZIRLIĞI MÜDAHALE KONTROL ETME İZLEME VE ÖLÇME UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRMESİ UYGUNSUZLUK, DÜZELTİCİ-ÖNLEYİCİ FAALİYET KAYITLARIN KONTROLÜ ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ŞARTLARI TETKİKKİ (İÇ TETKİK) YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ Çevre ? Hava Toprak Su İNSANIN FAALİYETLERİNİ SÜRDÜRDÜĞÜ ORTAMDIR. Hayvan Topluluğu Bitki Topluluğu ÇEVRE PROBLEMLERİ Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme dünyamızı tehdit etmektedir. Bu tehditler: •Doğal kaynakların tükenmesi, •Atıkların artması, Zehirli atıkların oluşması •Ozon tabakasının incelmesi, •Sera etkisi nedeniyle küresel ısınma,iklim dengesizliği, •Doğal ortamın yok olması,(çölleşme) •Milyonlarca hayvan ve bitki türünün yok olması, •İnsan sağlığına olan etkiler ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Çevrenin sistemdir. Korunmasını sağlayacak en etkin Neden çevre yönetim sistemi Kaynakların verimli kullanımının sağlanması Proses verimliliğinin artması Atıkların azalması Bertaraf maliyetlerinin azalması Geri dönüşümler sağlanması ÇEVREYE DUYARLILIK İŞLETMELERE NE KAZANDIRIR? Rekabet gücünü artırır Maliyetleri düşürür Yasal engellerin aşılmasını sağlar Ekonomik fırsatlar sağlar Çevre Yönetim Sistemi nedir? Kuruluşların çevreyle etkileşen yönlerini kontrol altında tutarak, çevresel performansın iyileşmesi ve fırsatların değerlendirilebilmesi için yönetim aracıdır. Çevre Yönetiminin Ana Elemanları Kaynak yönetimi Atık yönetimi Kaynakların Yönetimi Yenilenebilir kaynaklar Yenilenemez kaynaklar Yenilenebilir(Doğal)Kaynak-Renewable resource Kendini doğal biçimde yenileyen yada insan müdahalesi ile yenilenebilen, ağaç, hava yada su gibi doğal kaynaklar. Yenilenebilir Enerji Kaynakları-Renewable energy resource Güneş ,rüzgar, jeotermal, su, gelgit enerjisi ve üretici nükleer enerji reaktörleri gibi kendiliğinden yenilenebilir, kullanmakla eksilmeyen enerji kaynakları. Yenilenemez Kaynak-Nonrenewable resource Sınırlı olarak bulunan mineral gibi doğal, kural olarak cansız kaynak. Bugün, insanlığın belki en öncelikli sorunu ÇEVRE. Dünyanın her köşesindeki çevre felaketleri, doğal kaynakların her geçen gün daha büyük bir hızla kaybolmasına neden oluyor. • Bilim adamları, gelecek yüzyılda savaşların, suyun, toprağın, kısacası doğal kaynakların paylaşımı üstüne olacağını söylüyor. • Önlem alınmadığı takdirde ekolojik denge, geri dönüşsüz bir biçimde bozulacak. Atıkların Yönetimi Sıvı atıklar Gaz atıklar Katı atıklar ATIK YÖNETİM PİRAMİDİ ÖRNEK= Makinalardan yağ sızıntısı 1-Kaynağında önleme:Bakımın yapılması 2-Tekrar kullanabilme:Sızan yağı toplama 3-Geri Kazanım:Lisanslı geri kazanım firmasına gönderme 4-Bertaraf:İzaydaş’a gönderme Bu bir kaynağında kirliliğin önlenmesi çalışmasıdır. Sürekli İyileştirme: Küçük küçük yapılan iyileştirmelerdir. Kuruluşun çevre politikası ile uyumlu, tüm çevresel performansta iyileştirme sağlamak amacıyla tekrar eden ÇYS gelişme sürecidir. Sürekli Geliştirme: Sıçramalı iyileştirmelerde kullanılır. Teknolojik imkanlardan yararlanılarak yapılan iyileştirmelerdir. ÇYS Prensipleri Kirliliği önleme Sürekli iyileşme Yasal ve diğer gerekliliklere uyum sağlama ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Özellikleri GENEL bir standarttır, her tip ve büyüklükte organizasyonlar için imalat, ticaret veya hizmet sektörlerinde uygulanabilir, ÖNLEYİCİ’ dir, çevreye verilen zararların oluşmadan önlenmesini hedefler, GELİŞİMCİ’ dir, performansı iyileştirmeye yöneliktir. GÖNÜLLÜLÜK esasına dayanır. Ancak bir kez sistem kurulursa standartın gereklerine uymak zorunludur. SİSTEM BAZLI’ dır. Kurulan sistem, dökümante edilmiş prosedürlerle desteklenmelidir. Sürdürülebilir Kalkınma Gelecek nesillerin gereksinimlerini karşılama yeteneğinin engellenmeden bugünün gereksinimlerini karşılayabilen gelişme * Çevre ve Gelişim Dünya Komisyonu, 1987 Sürdürülebilir Kalkınma (S.K.) 1- Doğal sermayeyi tüketmeyen 2- Gelecek kuşakların imkanlarını ellerinden almayan 3- Ekonomi ile Eko-Sistem arasındaki doğal dengeyi koruyan 4- Ekolojik açıdan sürdürülebilir nitelikte olan bir ekonomik kalkınmadır. Sürdürülebilir Kalkınmanın başarılı olabilmesi için 1-Toplumun bütün sektörlerinin katılımı teşvik edilmelidir. 2-Kirleten Öder Prensibi ile piyasaya gerekli sinyaller verilmelidir 3-Uluslar arası kuruluşlar borçlu ülkelere sermaye ve teknoloji akışını kolaylaştıracak çevresel projeksiyon çabalarını desteklemelidir Sürdürülebilir kalkınmada sanayicinin görev ve sorumlulukları 1- Sürdürülebilir Kalkınma Prensipleri çerçevesinde işlerine devam etmek 2- Arıtma tesisleri kurarak çevreye az zarar verici hale getirmek 3- Çevreye dost teknolojileri bulmak için araştırma yapan kişi ve kuruluşları desteklemek 4- Tekrar kullanılabilir hammaddeleri seçmek 5- Kağıt, torba ve kağıt ambalaj sanayi teşvik edilmeli 6- Otomobil sanayiinde katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır 7- Yeni projelerde ÇED göz önünde bulundurulmalıdır 8- Eski teknolojiler kullanılmamalıdır. ÇYS ve TS-EN-ISO 14001 ISO 14000 serisi standartlarından sadece biridir. Uluslararası Standardizasyon teşkilatı tarafından yayınlanmıştır. •ISO tarafından ilk standart 1996 yılında yayınlandı. •TSE tarafından TS-EN-ISO 14001:1997 olarak 1997 yılında bire bir çevrilerek yayınlandı •2004 yılında gözden geçirilerek revize edilmiş, ISO 14001:2004 olarak yayınlanmıştır. 14000 Serisi Standartları Çevre Yönetim Sistemi Belgelendirme ile ilgili Standardları14000 Çevre Yönetim Sistemi Tetkik Standartları 19011 ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistemleri Özellikler ve Kullanım Kılavuzu ISO 14004:2004 Çevre Yönetim Sistemleri Genel Kılavuz Prensipler Sistemler ve Destekleyici teknikler Çevre Performans Değerlendirmesi Standartları 14030 ISO 14031:1999 Çevre Performans Değerlendirmesi Kılavuzu ISO 14032:1999 Çevre Performans Değerlendirmesi Örnekleri 4.1 Genel Gereklilikler o ISO 14001:2004 standardına uygun bir çevre yönetim sisteminin kurulması o Kuruluş, Çevre Yönetim Sisteminin kapsamını tanımlamalıdır.(Saha tanımlanmalı) Kapsamın belirlenmesinde süreç yaklaşımı öneriliyor ancak zorunlu değildir. o Bu sistemin içinde sistemin uygulandığını gösterecek dokümanların ve kayıtların oluşturulması o Kurulan sistemin uygulanması, sürdürülmesi ve sürekli iyileştirilmesi o Atık yönetim,enerji yönetimi,atıksu yönetim ve kaynak yönetim süreçleri..v.b) • Amaçlar,hedefler ve program/programlar • Çevre Boyutları • Yasal ve Diğer Planla 4.3 ISO 14001 ÇYS Yapısı Şartlar Gözden Geçir 4.6 Politika 4.2 Uygula 4.4 • Yönetimin Gözden •Kaynaklar,görevler,soru mluluk ve yetki geçirilmesi • İzleme ve Ölçüm •Uzmanlık,eğitim ve farkında olma • Uygunluğun değerlendirilmesi •Uygunsuzluk, Düzeltici ve Önleyici Faaliyet 29 • Kayıtların kontrolu • İç Tetkik Kontrol Et 4.5 • İletişim • Dökümante etme • Dökümanların Kontrolü • Faaliyetlerin kontrolu • Acil Durum hazırlığı ve müdahale 4.2. ÇEVRE POLİTİKASI Üst yönetimce belirlenmesi Faaliyet, ürün ve hizmetlerin özellik, büyüklük ve çevre etkilerine uygunluğu Sürekli iyileştirme ve kirliliğin önlenmesi için taahhüt içermesi Çevre mevzuat, düzenleme ve diğer şartlara uygunluğun taahhüdü Amaç ve hedefler için çerçeve görevi görmesi Dokümante edilmesi, uygulanması, devam ettirilmesi Kuruluş için ve kuruluş adına çalışanlara duyurulması Halka açık olması Kuruluş, kendi çevre politikasını geliştirirken aşağıdaki hususları dikkate almalıdır: Kuruluşun misyonu, vizyonu, temel değerleri ve inançları, Diğer kurumsal politikalar ile koordinasyon (örneğin, kalite, mesleki sağlık ve güvenlik) İlgili tarafların istekleri ve bunlarla iletişim , Kılavuz prensipler, Yerel ve bölgesel özel şartlar, PRATİK ÇALIŞMA ÇEVRE &ISG POLİTİKASI •Ürün ve hizmetlerimizin tasarım ve üretim aşamalarında çevre üzerindeki olumsuz etkileri, iş kazası risklerini engellemek Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği standartlarına uygun, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratmak, kuruluşun ve en üst düzey yöneticiden başlayarak tüm ......... A.Ş. çalışanlarının ortak sorumluluğudur. •Bu doğrultuda ......... A.Ş. çalışanları ve kendi adına çalışanları Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği konularında bilinçlendirilmiş olup, müşteri beklentilerini de dikkate alarak Çevre boyutları ve İş Sağlığı Güvenliği konuları ile ilgili tüm ulusal ve yerel yasal gerekliliklere uymaktadırlar. •............. A.Ş.’de Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim sistemleri sürekli gelişime açık olarak yapılandırılmış olup, öncelikle ilişkide bulunulan tüm kişi ve kuruluşlarla açık iletişime önem verilmektedir. ÇEVRE POLİTİKAMIZ ………..sektöründe,………..faaliyet/ürün/hizmetlerini bölgesel/ulusal/uluslar arası ölçekte (alanda) gerçekleştirirken, çocuklarımıza yaşanılabilir bir çevre ve kullanılabilir doğal kaynaklar bırakabilmek için; -Yasal ve kanuni şartlara uymak, -Atıkları azaltıp ve geri dönüşümünü sağlayarak çevresel kirlenmeyi önlemek, -Tükenebilir doğal kaynakları uygun kullanmak, -Çalışanlarımızın çevre bilincini geliştirmek, -Çevresel performansımızdan etkilenen ilgili taraflarla sürekli istişare ve iletişim halinde olmak, -Çevre Standart Şartlarına uymak ve etkinliğini sürekli iyileştirmek, çevre politikamızdır. Üst yönetim (Tarih,İmza) ÇEVRE &ISG POLİTİKASI •Tüm ........ A.Ş. çalışanları olarak üretim ve destek faaliyetlerinden kaynaklanan başta sac/kauçuk atığı olmak üzere atık miktarlarını kontrol altında tutmak ve iyileştirmek, çevre kirliliğini kaynağında önlemek , doğal kaynakları koruyarak verimli kullanmak, uygulanabilir teknolojileri seçerek tesis ve proses tasarımında çevresel ve iş güvenliği etkilerini dikkate almak, güvenli ve sağlıklı iş ortamı sağlamak başta olmak üzere tüm Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına uymayı ve sürekli geliştirmeyi taahhüt ederiz. 4.3. PLANLAMA 4.3.1 Çevre Boyutları • Çevresel boyutların belirlenmesi • Belirlenen tüm çevre boyutları değerlendirilerek içinden önemli boyutların seçilmesi, • Önemli çevre boyutları dikkate alınarak bu kapsamda kontrolün ve performansın iyileştirilmesinin sağlanması için gerekli amaç ve hedeflerin belirlenmesi. • Amaçlara ulaşılması ve çevre yönetim sisteminin devamı için programların geliştirilmesi. Kuruluşun, Çevre Yönetim Sisteminin tanımlanmış kapsamı içinde, planlanan veya yeni gelişmeleri, veya yeni veya değişikliğe tabi olmuş faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri dikkate alarak faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin kendisi tarafından kontrol edilebilen ve etkilenebilen çevre boyutlarını belirlemek Çevre üzerinde önemli etkiye/etkilere sahip olan veya olabilecek çevre boyutlarını (önemli çevre boyutları) belirlemek için prosedürü/prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Bu bilgileri dokümante edilmeli ve sürekli olarak güncellemelidir. Çevre Yönetim Sisteminin oluşturulmasında, uygulanmasında, sürdürülmesinde önemli çevre boyutlarının dikkate alınması sağlanmalıdır. Planlama kriterleri Kriterler 1. Basamak Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi 2.Basamak Amaç ve hedeflerin belirlenmesi 3.Basamak Çevre programı oluşturulması Politika + + + Çevre mevzuatı/yasal şartlar/diğer şartlar + + + Finansal Operasyonel ve işle ilgili şartlar + + + Kendisinin teknolojik seçim imkanlarını + + Önemli çevre boyutları + İlgili tarafların görüşleri + ÖNEMLİ ETKİLER NELERDİR? • ÇYS Standardı, Kuruluşu neyin önemli olduğunu saptaması konusunda serbest bırakmıştır. • Bu, bir kuruluştan diğerine ve endüstri sektörlerine göre değişebilir. •Yasaların ele aldığı, Müşterinin talep ettiği konular İlgili tarafların şikayetleri her zaman önemli kabul edilir. TANIMLAR Çevre Boyutu (Çevresel Unsurlar) : Kuruluşun,karşılıklı olarak,çevreyle etkileşen faaliyet,ürün ve hizmetleridir. Çevre Etkisi : Bir kuruluşun aktivitelerinden, ürünlerinden ve servislerinden tamamen veya kısmen kaynaklanan, çevre üzerinde olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir. Faaliyet, ürün ve hizmet örnekleri; Doğal kaynak kullanımı (su, kömür, maden v.b.), Üretimin her aşaması, Depolama (hammadde, yarı ürün, ürün, kimyasal, atık, yakıt v.b.), Ürün geliştirme(ar-ge) Laboratuar faaliyetleri, Satın alma, Hammadde, ara ürün, ürün (üretimi, kullanımı, taşıması, sevkiyatı, muhafazası v.b.), Hizmetin hazırlanması ve sunumuna yönelik her aşama, Tamir ve bakım faaliyetleri (elektrik, mekanik v.b.) Revir Yemekhane Arıtma,kazan dairesi Çevre boyutları için örnekler Emisyon, Gürültü, Katı atıklar Tehlikeli atıklar Ofis atıkları Koku oluşumu, Titreşim oluşumu, Şebeke suyu tüketimi, Kuyu suyu tüketimi, Atık sular, Atık yağlar Önemli etkilere sahip çevre boyutlarını belirlemek Birinci Safha Bir faaliyet, ürün veya hizmetin seçimi Seçilen faaliyet ürün veya hizmet bir anlam ifade edecek kadar büyük, yeterli derecede anlaşılmasına imkan verecek kadar küçük olmalıdır. İkinci Safha Faaliyet, ürün veya hizmetin çevre boyutunun tespiti Seçilen faaliyet, ürün veya hizmetle ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda çevre boyutu tespit edilir. Üçüncü Safha Çevre Etkilerinin Tespiti Belirlenmiş her çevre boyutuyla ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda, fiili veya muhtemel, olumlu veya olumsuz çevre etkisi tespit edilir. Dördüncü safha Önemli Etkilerin Değerlendirilmesi Tespit edilmiş her çevre etkisinin önemi, her kuruluş için farklı olabilir. Bu etkilerin sayılarla ifadesi hüküm vermeyi kolaylaştırır. Çevre etkileri için alıcı ortamlar İnsan Hayvan(fauna) Bitki(flora) Hava, Toprak, Su, Doğal Kullanımı kaynak Çevresel Etkiler ??? ATIK KATEGORİSİ TANIM ve ÖRNEKLER ENFEKTE ATIK Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık laboratuar kültürleri; karantina koğuşlarından çıkan atıklar; enfekte hastalarla temas eden araç-gereçler; dokular PATOLOJİK ATIK Vücut dokuları veya sıvıları Vücut parçaları; kan ve diğer vücut sıvıları; fetüsler KESİCİLER Kesici atık,İğneler; infüzyon setleri; bistüriler; bıçaklar; kırık camlar FARMASÖTİK ATIK İlaç içeren atık,Miyadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya ilaçla kontamine maddeler GENOTOKSİK ATIK Genotoksik özellikli maddeleri içeren atık,Sitotoksik ilaç içeren atıklar (sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan), genotoksik kimyasallar KİMYASAL ATIK Kimyasal madde içeren atıklar,Laboratuar ayıraçları, film banyo kimyasalları, miyadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler YÜKSEK ORANDA AĞIR METAL İÇEREN ATIKLAR Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları BASINÇLI KAPLAR Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları RADYOAKTİF ATIK Radyoaktif madde içeren atık Radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar; kontamine olmuş ambalajlar; radyonükleidler ile muayene veya tedavi edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar. Çevre Boyutları Yönetimi Süreç Sınırları Periyodik Güncelleme: Çevre boyutları değişen amaç-hedefler ve yıllık iyileştirmeler dikkate alınarak her yıl başında gözden geçirilir. Canlı bir dokümandır, yaşatılması bölüm amirlerinin sorumluluğundadır. Bunun dışında ; Yeni yatırım yapılması, tezgah alınması durumunda Mevcut üretim araçlarının devre dışına çıkarılması, -Mevcuttan farklı yapıda malzeme kullanılması, (aynı bileşime haiz malzemelerde yapılmaz) -Yasal yükümlülüklerde değişiklik olması durumunda, Çevre boyutları değişikliklere paralel olarak güncellenir. Olağandışı güncelleme: Kaza, yangın, deprem v.s gibi acil durumlar sonrası çevre boyutları gözden geçirilir. ÇEVRESEL BOYUTLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Her bir aşamada GİRDİ/ ÇIKTILARIN tanımlanması ve aşağıdaki her bir durumun dikkate alınması gerekir. NORMAL=N ANORMAL=AN ACİL DRUMLAR=A GEÇMİŞTE GERÇEKLEŞTİRİLEN VE PLANLANAN FAALİYETLER Çevre Boyutlarında Proses Oluşturulması GİRDİLER Kaynak Kullanımı Hammade Kullanımı Taşeron Hizmetleri vb. FAALİYET ÇIKTILAR Ürün/yan ürünler Emisyonlar,deşarjlar Kontamine atıklar , katı atık Rahatsızlıklar,diğer Çevresel Etkiler değerlendirilirken İnsan Flora ve Fauna Toprak / Su /Hava Yerleşim üzerine etkiler ve bunlar arasındaki etkileşimler Kültürel Miraslar, DİKKATE ALINMALIDIR! ÇEVRESEL BOYUT GİRDİ – ÇIKTI PROSESİ YİYECEK ORGANİK ATIK YEMEKLİK YAĞ KIZARMIŞ YAĞ ATIĞI ENERJİ YEMEKHANE ISI SU ATIKSU TEMİZLİK MALZEMESİ KARIŞIK KATI ATIK HAVA EMİSYONU ÇEVRE BOYUT ANALİZİ Bir birim içerisindeki acil, normal ve anormal durumlar için Ayrı ayrı Yapılabilir Birlikte yapılabilir RİSK ANALİZİ Çevresel etkilerin değerlendirilmesi için kullanılan yöntemlerden biri RİSK ANALİZİ’dir. Risk analizi yapılırken aşağıdaki başlıklar sorgulanmalıdır. Geçmişteki kaza / sorunlar Toplum üzerindeki olumsuz etki Doğal kaynak kullanımı ve yönetimine etkisi Bilgi eksikliği Yasal ve diğer yükümlülükler Çevreye verilebilecek risk(riskin oluşma olasılığı, büyüklüğü, oluşma durumundaki sonuçlar) Risk Puanı=Olasılık Puanı * Etki Puanı Risk = O * E O:OLASILIK E:ETKİ O L A S I L I K RİSK ETKİ RİSK: Tehlikelerden kaynaklanan Bir olayın ,meydana gelme İhtimali ile zarar verme derecelerinin bileşkesidir. Risk Puan Tablosu Belirlenmesi Risk analizi yapmak için öncelikle bir Risk Puan Tablosu mevcut olmalıdır. Puan tablosunun belirlenmesi işletmeden işletmeye göre farklılık gösterebilir. Puan tablosu belirlenirken ÇYS yöneticisi birimlerdeki faaliyetleri göz önüne alınmalı ve derecelendirmeyi ona göre yapmalıdır. Puanlamanın şekli, Risk değerlendirme metodu ve Risk değerlendirme sonuçlarının açıklamaları mutlaka olmalıdır. ÖRNEK-RİSK PUANLAMA TABLOSU RİSK PUANLAMA TABLOSU FREKANS PUANI FREKANS (OLASILIK TANIMLAMA PUANI) ASLA / ÇOK NADİR 1 BELKİ/BAZEN /NADİR 2 ARA SIRA 3 GENELLİKLE 4 HERZAMAN 5 ETKİ PUANI ETKİ TANIMLAMA 1 2 3 4 5 ETKİSİ YOK AZ ÖNEMLİ ÖNEMLİ ÇOK ÖNEMLİ ÇEVREYE BÜYÜK BOYUTTA ZARAR Frekans Tanımlama : Gerçekleşen faaliyetten kaynaklı çevrede meydana gelebilecek olayın olma olasılığı Frekans Puanı:Frekans Tanımlamanın Sayısal Olarak Karşılığı Etki Tanımlama:Gerçekleşen Faaliyetin Çevrede Yaratabileceği Etki Düzeyi Etki Puanı:Etki Tanımlamanın Sayısal Karşılığı Risk Değerlendirme Methodu = Frekans Puanı * Etki Puanı Risk Değerlendirme Sonuçları: 0-8 Arasında ise AZ ÖNEMLİ tekrarlanan eğitimler verilmeli 9-12 Arasında ise ÖNEMLİ Talimat hazırlanmalı ve önlem alınmalı 15 ve üzeri ise ÇOK ÖNEMLİ,Yönetim kapsamında önlemler alınmalı Çıkan risk puanı sonuçlarına göre önem sırası sonradan belirlene bilir ÇEVRE BOYUTLARI ( Örnek) Faaliyet / Çevresel Boyut / Çevresel Etki Faaliyet Boyut Tehlikeli Kimyasal Saçılma ,dökülme Maddelerin potansiyeli Nakledilmesi Etki Su ve/veya Toprak Kirliliği Servis Araç Bakım Etki Hava Kirliliğinin azaltılması Boyut Egzost gazları Boyut ve Etkileri arasındaki ilişki Faaliyet Ürün Hizmet Çevre Etkisi Çevre Boyutu Kaynak Yol/Mekanizma Hedef Neden Yol/Mekanizma Sonuç Örnek çevre boyutları tablosu Ürün/Faaliyet/Hizmet Çevre Boyutu Basamak Çevre Boyutunun Oluşma Şartı Yol/Mekanizma Çevre Etkisi Araç Bakımı Tehlikeli atıklar (yağ, akü..) Depolama Normal Sızma T, S Taşıma Kaza Dökülme T, S Bertaraf Normal Toprak/Toprağa karışma T, S Yakıt tüketimi Bakım esnası kullanım Normal Doğrudan tüketim KA Katı Atıklar (geri dönüşümsüz) Bertaraf Normal Toprak/Toprağa karışma T, S Elektrik tüketimi Bakım esnası kullanım Normal Doğrudan tüketim KA Gürültü Bakım esnası Normal Doğrudan İ Atık su Bertaraf Normal Su S, T Kimyasal buharlar Bakım esnası Normal Hava HK Yakıtın yanması Bakım esnası Kaza Doğrudan İ, HK Ofis faaliyetleri Elektrik tüketimi Kullanım Normal Doğrudan tüketim KA Klima gazlarının kullanımı Kullanım Normal Doğrudan tüketim KA Atık su Bertaraf Normal Su S Su tüketimi Bertaraf Normal Doğrudan tüketim KA Tehlikeli Atıklar (Bilgisayarlar dan ağır metal atıkların çıkması…) Depolama Normal Sızma T, S Taşıma Kaza Dökülme T, S Bertaraf Normal Toprak/Toprağa karışma T, S Kağıt kullanımı Kullanım Normal Doğrudan tüketim Katı atıklar (geri dönüşümsüz) Bertaraf Normal Toprak/Toprağa karışma T, S Katı atıklar (kağıt) Geridönüşüm Normal Geri dönüşüm T, S İşçi sağlığı ve güvenliğinde alınan önlemler gibi çevreyi koruyucu malzeme giydirmek mümkün olmayacağı için çevreyi korumak ancak çevre yönlerini kontrol altına alarak ve çevre etkilerini azaltarak yapılabilir. 4.3.2 YASAL ve DİĞER ŞARTLAR •Kuruluşa uygulanabilir yasal ve diğer şartların belirlenmesi ve (çevre boyutlarını etkileyen tüm yasal gereklilikler dikkate alınmalı) ÇYS’ni oluştururken,uygularken ve sürdürürken dikkate alınmasını temin etmelidir. Örnek: kimyasallar taşınırken uyulması gereken uluslararası yasal gereklilik, ithalat ihracat mevzuatı, karayolları mevzuatı, basınçlı kaplardaki CE gerekliliği, yemek taşeronu için bitkisel yağ kontrolu, inşaat harfiyat atığı v.b. •İlgili yasalara kuruluş tarafından ulaşılabilirliğinin sağlanması ve değişikliklerin duyurulması tanımlanmalıdır. YASAL ŞARTLAR Anayasa ve yasalar dâhil mevzuat, Tüzükler ve yönetmelikler, Ruhsatlar, lisanslar veya diğer yetki belgeleri, Düzenleyici kuruluşların yayımladığı tebliğler, Mahkeme veya idari yargı kararları, Gelenekler ve yerel yasalar, Anlaşmalar, konvansiyonlar ve protokoller. Diğer şartlara örnekler •Ürünün ihraç edildiği ülkenin çevre standartları, •Kimya Sanayicileri Derneği’nin üçlü sorumluluğu •Organize sanayi bölgelerinde olan kuruluşlara organize sanayi bölgesinin yönetimin şartları, •Genelgeler.... •IMDS Gereklilikleri •Müşteri istekleri •Kamu otoriteleri ile yapılan anlaşmalar, •Gönüllü prensipler ve uygulama kodları, •Gönüllü çevre etiketi bulundurma ve ürün yönetimi taahhütleri, •Toplum grupları ve sivil toplum kuruluşları ile anlaşmalar, •Kuruluşun veya onun üst kuruluşunun kamuya karşı taahhütleri, •Ortaklık/şirket şartları. 4.3.3. Amaçlar, Hedefler ve Program/Programlar Ölçülebilir, uygulanabilir ve izlenebilir olmalı Kirliliğin önlenmesi, Yasal ve diğer şartlar, (minimum gerekliliklerin üzeri...minimum gereklilik hedef olamaz.) Sürekli iyileşme taahhütlerini içeren politika ile uyumlu olmalıdır. Amaç ve hedefler çevre performansının ölçümü için temel oluşturur. Not: Mevcut durumun korunması hedef olamaz. Kuruluş, kendisinin ilgili fonksiyon ve seviyelerinde dokümante edilmiş çevre amaç ve hedeflerini oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Amaç ve hedefler, uygulanabilir olduğunda [uygun olduğunda/ uygulanabilir olduğu yerlerde], ölçülebilir olmalı Kirliliğin önlenmesine, Uygulanabilir yasal şartlara ve-kuruluşun kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer şartlara uymaya ve Sürekli iyileştirmeye dair taahhütlerin de içine alacak şekilde çevre politikasıyla tutarlı olmalıdır. Amaç ve hedefleri oluşturur ve gözden geçirirken, Kuruluş yasal şartları ve kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer şartları ve Kendisinin önemli çevre boyutlarını dikkate almalıdır. Kuruluş, aynı zamanda, kendisinin teknolojik seçim imkanlarını, Finansal, operasyonel ve işle ilgili şartlarını ve İlgili tarafların görüşlerini de göz önünde bulundurmalıdır. Kuruluş, kendi amaç ve hedeflerine ulaşmak için programı/programları oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Program/programlar a-) amaç ve hedeflere ulaşmak için kuruluşun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde sorumlulukların atanmasını ve b-) ulaşılma yöntemlerini ve zaman aralığını içermelidir. Çevresel Etki Önemli Çevresel Unsur/Etkiler Çevre Politikası Prosedür / Talimat Amaç ve Hedef YÖNETİM PROGRAMI Ne ? Ne zaman ? Kim ? Bir sonraki aşama ne ? Bilgilerini içermeli Çevre Yönetim Programı Kuruluş amaç ve hedeflerine ulaşmak için program(lar) oluşturulmalı ve sürekliliği sağlanmalıdır. Bu Programda; a)Kuruluşun ilgili her fonksiyon ve seviyesinde, amaç ve hedeflerine ulaşmak için sorumluluklar belirlenmeli b) Yöntem ve zaman içermelidir. (ISO 14001 4.3.4) Çevre Yönetim Programı Kuruluşun kendi çevre amaç ve hedeflerine ulaşmak için politika taahhütlerini somut faaliyetlere nasıl çevrileceğini gösteren eylem planıdır. Çevre Yönetim Programı: Ulaşılacak hedefleri ne,(Ne?) Hedeflere ulaşmak için kullanılan araçları (Nasıl?) Hedefleri gerçekleştirme süresini (Ne Zaman?) Programı gerçekleştirecek kişilerin sorumlulukları (Kim?) İçermelidir. 3 N 1K Çevre Yönetim Programının Amaçları; 1. 2. 3. 4. 5. Zamana bağlı olarak çevresel değişimleri izlemek Çevre harcamaları konusunda tahminde bulunmak Yetki ve sorumlulukları açık olarak tanımlayarak, etkin kaynak kullanımını sağlamak Programdaki dönüm noktalarındaki kontroller sayesinde gelişmelere ivme kazandırmak Geçmiş programlardan öğrenme ve geliştirme fırsatları yaratmak 1. Çevre Yönetim Programı hazırlama adımları Çevre Yönetim Programının oluşturulması Her amaç ve hedef için çalışma programının hazırlanması Amaç ve hedeflerin gerçekleşmesi için mevcut imkanlar ve gerekli kaynaklar belirlenmeli. Örneğin; teknoloji, insan gücü….vb (Nasıl?) Gerçekleştirilecek faaliyetlerin saptanması (Ne?) Faaliyetlerin gerçekleşme sürelerinin belirlenmesi (Ne Zaman?) Faaliyetleri gerçekleştirmeden sorumlu kişiler belirlenmeli (KİM?) DİKKAT! Düşük maliyet gerektiren çevre programları ile başlanmalı Yatırım gerektiren programlar için maliyetler ve amortismanlar hesaplanmalı. Fayda,maliyet ve değeri en yüksek olan program seçilmelidir. Program kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmalıdır. 2.Çevre Yönetim sisteminin uygulanması Programda görev alan kişilerin görev yetkileri açık biçimde tanımlanmalı ve dokümante edilmelidir. Planlanan faaliyetler uygulanmalı Programın başarılı bir şekilde uygulanması için kritik olan faaliyetler ile ilgili aşağıdaki konular desteklenmelidir. Faaliyeti gerçekleştirenlerin görevlerini ehliyetli bir biçimde yerine getirebilmelerini güvence altına almak için bilinçlendirme ve teknik eğitimler verilmelidir. Çalışanların uyumlu ve güvenilir bir şekilde çalışma talimatları ve prosedürler geliştirilmelidir. Başarılar ve gelişmeler çalışanlara duyurulmalıdır. 3.Gelişmelerin İzlenmesi Belirlenmiş periyotlarla çevre yönetim programının izlenmesi, Amaç; Çalışma planına uyumun kontrol edilmesi Elde edilen sonuçların değerlendirilmesi Amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde çevre yönetim programlarının gözden geçirilmesi Amaç ve Hedefler gerçekleştirilmemiş ise düzeltici faaliyetler veya alternatif eylem planları geliştirilmeli, Gerekirse hedefler revize edilmemelidir. Çevre Programının uygulanmasının sistematik olarak gözden geçirilmesi ve sonuçlarının kayda alınıp yönetime bilgi sunulması gereklidir. Çevre Programı beklenen sonuçlara ulaştı mı ? Amaç, hedef ve uygulamalarda değişiklik gerekli mi ? Gerçekleşen amaç ve hedefin devreye alınması mutlaka döküman sisteminde tariflenmeli. Not: Hedefler için aksiyon planları oluşturulmalı ve uygulaması takip edilmelidir. Çevre Amacı: Kuruluşun başarmak için kendi kendine koyduğu çevre politikasıyla tutarlı genel çevre amacıdır. Çevre Hedefi: Çevre amaçlarından doğan ve başarılmaları için ortaya konması ve ulaşılması gereken, kuruluşa veya bölümlerine uygulanabilir detaylı performans şartıdır. Amaç ve hedeflerin belirlenmesi Spesifik Ölçülebilir Başarılabilir Gerçekçi Zamanlama Amaç ve Hedef Kapsamında Ele Alınabilecek Örnekler Bir amaca doğru ilerlemeler genellikle aşağıda belirtilenler gibi çevre performans göstergeleri kullanılarak ölçülebilir. -Kullanılan ham madde veya enerji miktarı, - CO2 gibi emisyonların miktarı, - Nihai ürün miktarı başına üretilen atık, - Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği, - Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı, - Çevre kazası sayısı, - Geri dönüştürülen atık yüzdesi, - Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı - Çevrenin korunması için yapılan yatırım, PRATİK ÇALIŞMA Politika Amaçlar Hedefler Kaynakların tüm faaliyetlerde verimli kullanimini sağlamak Enerji kullanımını azaltmak Üretim hattinda, 2008 yılında elektrik kullanimini %5 azaltmak Ç.Politikası Ç.Amacı Ç.Hedefi Doğal Kaynak 3 yıl içinde 1 yıl içinde güneş Tüketimini ihtiyacımız olan enerji panelleri Azaltmak elektriği üretmek projesini pilot tesis için güneş için tamamlamak enerisini kullanmak Kirlenmenin 5 yıl içinde Önlenmesi doğalgaza geçmek Ç.Programları 1.Adım:Projenin maliyetinin çıkarılması,Sorumlu=Finans ve proje müh.(3 ay) 2.Adım:Projenin ihale edilmesi, Sorumlu=Satınalma(3 ay) 3.Adım:Projenin tesis edilmesi,Sorumlu Proje müh./Tedarikçi Kuruluş(6 ay) 1 yıl içinde doğal 1.Adım:Yasal şartların tesbit edilmesi, gaz projesinin yasal Sorumlu=Hukuk müşv.(2 ay) şartlarını 2.Adım Müracaatların yapılması tamamlamak Sorumlu=Hukuk müşv.(4 ay) 1 yıl içinde 4 3.Adım:Onayların alınması numaralı fuil-oil Sorumlu=Hukuk müşv.(6 ay) kullanımına geçmek 4.Adım:Dört numaralı fuil-oil tedarikçileri ile görüşme Sorumlu=Satınalma(3 ay 5.adım:Tedarikçilerle sözleşme yapma 6. Adım: Satıalma Sorumlu=Satınalma(6 ay NOT:Kaynak ihtiyaçlarıda belirlenmelidir. Örnek Amaç ve Hedefler Politika Amaçlar Enerji kullanımını tüm faaliyetlerde mümkün olduğunca azaltmak, kirliliğin önlenmesi (veya faaliyetlerimizde enerji tüketimini göz önünde bulundururuz.) Enerji kullanımını azaltmak Çevre Kanununa ve diğer Atık su deşarjında limit şartlara uyma taahhüdü, değerlere uygunluğun Sürekli iyileşme, iyileştirilmesi kirliliğin önlenmesi taahhütleri Tehlikeli kimyasalların kullanımının mümkün olduğunca azaltılması Hedefler Tehlikeli kimyasalların tüm kuruluşta kullanımını 2005 yılına kadar ortalama %30 azaltmak Üretim hattında, 2000 yılında elektrik kullanımını %5 azaltmak LPG tüketimini Temmuz 2000’e kadar %10 azaltmak 2000 yılı sonuna kadar izin verilen değerlerden sapmanın sıfırlanması CFC kullanımını 2000’de durdurmak Boyahanede çözücü bazlı boyaların kullanımını 2001’e kadar %25 azaltmak 4.4. UYGULAMA ve İŞLETME 4.4.1 Kaynaklar,Görev,Sorumluluk ve Yetki Üst Yönetim; •ÇYS Standardına uygun olarak bir sistem kurulmasından sorumlu olan bir yönetim temsilcisi belirlemelidir. •ÇYS’nin oluşturulması,uygulanması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi için gerekli kaynakların bulunabilirliğini sağlamalıdır. Kaynaklar; İnsan Kaynağı, Uzmanlık becerisi, Kuruluş altyapısı Teknoloji Finans kaynaklarını kapsar. Çevre yönetim sisteminin etkin bir şekilde oluşturulması ve uygulanmasını garanti etmek için aşağıda belirtilen sorumlulukların uygun kişilere verilmesi gereklidir. Aşağıda çevre ile ilgili aşağıdakiler verilmiştir. sorumluluklara örnek olarak Çevre ile ilgili sorumluluklara örnek Genellikle sorumlu kişi/kişiler Genel yönlendirmenin oluşturulması: Başkan, İcra kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu, Çevre politikasının geliştirilmesi: Başkan İcra kurulu Başkanı uygun olan diğerleri Çevre amaçlarının hedeflerin ve programların belirlenmesi: İlgili müdürler. Çevre yönetim sisteminin genel performansının izlenmesi: Yetkili/kıdemli çevre mühendisi, Bütün müdürler Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartlara uygunluğunun Sağlanması: Bütün müdürler -Çevre yönetim sisteminin şartlarına uyulması: Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personel -Çevre yönetim sisteminin uygulanmasının gözden geçirilmesi: Üst yönetim. Not: Şirketler ve kuruluşlar farklı kurumsal yapılara sahiptir ve çevre yönetim sorumluluklarını kendi iş proseslerine bağlı olarak tanımlamaları gerekir. Yönetim Temsilcisi ; • ÇYS Sisteminin kurulması,uygulanması • Bütün fonksiyon ve gruplar arasındaki çevre yönetim faaliyetlerini koordine eder. • Üst yönetime iyileşme ile ilgili öneri götürür. YGG’lerde kayıt alına alınmalıdır. ÇYS Performansını riske sokabilecek tüm süreçleri yöneten, uygulayan, doğrulayan personel için ilgili tüm sorumluluklar, yetki ve roller tanımlanmal (Departman yöneticileri,iç denetçiler,acil durum ekipleri,çevre grubu,atık sorumlusu v.b.) Tüm Çalışanlar Prosedürleri uygulamalı ,Yöneticilere geri besleme yapmalıdır. Yöneticiler tüm çalışanların çevreyle ilgili sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için gerekli bilgi ve eğitime sahip olmalarını sağlamalıdır. ÇÜNKÜ ÇEVRE ANCAK TÜM ÇALIŞANLARIN ÇABASI İLE KORUNABİLECEKTİR. Örnek Yetki ve Sorumluluk Tablosu Birim Satınalma İnsan Kaynakları Bakım Kalite Üst Yönetim Görevler Kimyasalların ve diğer malzemelerin alınmasında kontrollerin geliştirilmesi ve uygulanması .Geçici ve sürekli personel ile taşeronların eğitim planlarının yapılması ve kayıtlarının tutulması .ÇYS deki değişik görevler için yeterliliklerin belirlenmesi .ÇYS'İ Ödül ve personel performans sistemleri bütünleşmesinin sağlanması .Önleyici Bakım Planlarının uygulanması .Çevresel etkilerin tanımlanmasına destek olunması .ÇYS ile kalite sistemlerinin bütünleşmesine destek verilmesi .Döküman kontrolü ve kayıtların yönetim ile çalışanlara destek verilmesi .ÇYS'nin öneminin tüm kuruluşta yayılması .Gerekli kaynakların sağlanması .ÇYS performansının izlenmesi ve gözden geçirilmesi 4.4.2 UZMANLIK,EĞİTİM ve FARKINDA OLMA Eğitimle neler başarılabilinir ? Başarılı bir ÇYS tüm çalışanların Tutum Davranış biçimleri ve Düşünme tarzlarını Değiştirmelerine bağlıdır. 1 Değişikliği sağlayacak olan Bireysel Bilinçlenmedir. Çalışanlar, faaliyetlerinin çevre performansını nasıl etkilediğinden haberdar olmalı. Yöneticiler, sorumluluklarının, iyi bir çevre yönetimi ve kontrolünün öneminin farkında olmalı. Direktifler ve kanunlar, davranış ve performansta gerekli değişikliklerin oluşmasını sağlamayacaktır. Eğitim konuları aşağıdaki konuları içermeli ve kuruluş kendi adına çalışan kişileri; a-) Çevre politikasına ve prosedürlere ve çevre yönetim sistemi şartlarına uygunluğun önemi b-) Yaptıkları işle ilgili önemli çevre boyutlarını ve ilgili mevcut veya potansiyel etkiler ve iyileştirilmiş kişisel performansın çevresel faydaları c-) Çevre yönetim sisteminin şartlarına uygunluğun sağlanmasında kendi görev ve sorumlulukları d-) Belirlenmiş prosedürlerden sapmanın potansiyel sonuçları konularında bilinçlendirmek için prosedür oluşturmalı ve bunu uygulayıp sürdürmelidir Kuruluş öncelikle önemli çevre boyutları ile bağlantılı faaliyet ve/veya proseslerini belirlemelidir. Bu faaliyetlerde çalışan personelin eğitimler aracılığıyla yetkinlikleri sağlanmalıdır. Bunun için ; • Görev ve sorumluluklara göre eğitimler planlanmalıdır. - Çevre Bilinçlendirme - ISO 14001 Standart eğitimi - İç Tetkikçi Eğitimi - Çevre Politikası ve prosedürleri - Mevzuat Eğitimi - Çalışanlara Yaptığı iş ile ilgili önemli çevresel etkiler, - Bölüm amaç ve hedefleri Operasyonel kontroller Kullandıkları kimyasallar ile ilgili MSDS bilgileri Çapraz kimyasal depolama, dökülme bilgisi. Tehlike sembolleri Rögarların tanıtılması Acil durumlar v.b Kuruluşlar kendi personeli dışında kendisi için çalışanları da (Yemek, temizlik, güvenlik , taşeronlar, müteahhitler v.b) bilinçlendirmek ile yükümlüdür. Tüm eğitim kayıtları (çalışan, taşeron v.b) saklanmalıdır. Taşeronlar ile yapılan sözleşmelerde çevre ile ilgili yetkinlik tanımlı olmalı. Çevre yönetim sistemine ilişkin eğitim programları Çalışanların eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını ele alacak bir eğitim planı tasarımı ve geliştirilmesi, Çevre yönetim sisteminin eğitim ihtiyaçlarıyla uygunluğunun doğrulanması, Hedeflenen çalışan gruplarının eğitilmesi, Alınan eğitimin izlenmesi ve yazılı hale getirilmesi, Alınan eğitimin, tanımlanan eğitim ihtiyaçları ve şartlarına göre değerlendirilmesi konularını içermelidir. Bir kuruluş Tarafından Sağlanabilecek eğitim tipleri Örnek 4.3.3.İLETİŞİM Çevre boyutları, ve ÇYS ile bağlantılı Farklı seviye ve fonksiyonlar arasındaki iletişim İlgili taraflar ile ilgili dış iletişim İletinin alınması Dokümante edilmesi (kayıt altına alınması) Cevaplanması (cevaplama gerekiyorsa) Prosedürün oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesi Kuruluş, önemli çevresel boyutları ile ilgili dış iletişim yapıp yapmayacağına karar vermeli. Kararını yazmalı Kararı paylaşmak için kuruluş dış iletişim metotlar oluşturmalı ve uygulamalıdır. İletişim sorumluları belirlenmeli.. İÇ İLETİŞİM ; Duyuru panoları, elektronik haberleşme, toplantılar, şirket gazetesi, broşür ve dergi v.b ile yapılabilir. 72 DIŞ İLETİŞİM: İlgili taraflardan gelen bilgi ve taleplerin karşılanması (Atık beyan formları, müşteri istekleri v.b), ÇYS çalışmalarını mevcut durum ve iyileştirmelerin komşu kurum ve kuruluşlarla paylaşılması, Taşeron / Tedarikçi Eğitimleri, Acil Durum Tatbikatlarının komşu kuruluşlar ve bölge itfaiye grubu ile paylaşılması, Yıllık gelişmelerin internet adresinde Çevre Raporu olarak yayınlanması, Şirket dergisinin resmi kurumlara verilmesi v.b gibi yollarla ilgili taraflarla iletişim sağlanabilir. Hem kuruluş içi hem de kuruluş dışı iletişimde aşağıda belirtilen hususların unutulmaması önemlidir. Bilgiler yeterince açık ve anlaşılabilir olmalıdır, Bilgiler izlenebilir olmalıdır, Kuruluş performansının doğru bir fotoğrafını ortaya koyabilmelidir, Mümkünse bilgiler (benzer ölçü birimleri gibi) karşılaştırılabilir şekilde olmalıdır. İLETİŞİM METOTLARI Eğitim Doküman Toplantı Yazışma İlan Panoları Yüz yüze görüşme Telefon Faks Intranet Internet vb. Burada önemli olan hangi durum ortaya çıktığında hangi iletişim metodunu tercih edeceğimizi tanımlamaktır. 4.4.4 DOKÜMANTE ETME Çevre Yönetim Sistemi dokümantasyonu a)Çevre politikası, amaç ve hedefleri, b)ÇYS’nin kapsamının tanımlanmasını, c)ÇYS’nin ana elementlerinin ve bunlar arasındaki ilişkinin tanımı ile dokümanlara referansı d)Önemli çevre boyutlarıyla ilgili proseslerin etkin planlamasını, uygulanmasını ve kontrolünü sağlamak için kuruluşun ihtiyaç duyduğu kayıtlar da dahil dokümanları kapsar. NOT:ISO 14001:2004 revizyonu, doküman yoğunluğunu azaltıyor; ancak.”işlem kontrolleri” ile yokluğunda sorun olabilecekse kalmalıdır. Bir kuruluş, çevre yönetim sisteminin anlaşıldığını ve etkin olarak çalıştırıldığını garanti etmek için yeterli dokümantasyon geliştirmeli ve bunu sürdürmelidir. Bu dokümantasyonun amacı çalışanlarına ve uygun olduğu durumda ilgili diğer taraflara gerekli bilgilerin sağlanmasıdır. Dokümantasyon, kuruluşun kültürünü ve ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde ve mevcut bilgi sistemine ilâve olarak, onu da geliştirecek şekilde toplanmalıve sürdürülmelidir Dokümantasyonun boyutları kuruluştan kuruluşa değişebilmekle birlikte çevre yönetim sistemini tanımlamalıdır Dokümantasyon Örnekleri Çevre dokümanlarına örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Politika, amaçlar ve hedeflere ilişkin beyanlar, Çevre yönetim sisteminin kapsamının tanımlanması, Programların ve sorumlulukların tarifleri, Önemli çevre boyutlarına ilişkin bilgiler, Prosedürler, Süreçlerle ilişkin bilgiler, Teşkilat şemaları, Dâhili ve haricî standardlar, Tesis acil durum planları, Kayıtlar. DOKÜMAN İHTİYACI STANDARD ŞARTLARI(14001) OLMAMASI DURUMUNDA, POLİTİKADAN SAPMA OLABİLECEKSE MÜŞTERİ ŞART VE TALEPLERİ MEVZUAT ŞARTLARI KURULUŞ İHTİYACI YAŞANAN ÇEVRESEL AKSAKLIKLAR VE TECRÜBELER, GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULARAK BELİRLENİR. 4.4.5 DÖKÜMAN KONTROLÜ Kuruluş; a)Yayınlanmadan önce dokümanları yeterlilik açısından onaylaması b)Gerektiğinde dokümanları gözden geçirmek, güncellemek ve yeniden onaylamak (periyodik değil) c)Değişiklik bilgilerinin görülebilirliğini sağlamak d)Yürürlükteki dokümanların ilgili baskısının kullanım noktalarında bulunabilir olmasının sağlanması e)Dokümanların okunabilir kalmasını ve kolaylıkla belirlenmesinin sağlanması f)ÇYS’nin planlanması ve uygulanması için kuruluş tarafından gerekli görülen dış kaynaklı dokümanların belirlenmesini ve bunların dağıtımının kontrolünün sağlanması(izinler, mevzuat, standart, MSDS v.b) g)Güncelliğini yitirmiş dokümanların, herhangi bir amaçla saklanmaları durumunda, istenmeyen kullanımının önlenmesi için uygun tanımlamanın uygulanması için prosedür oluşturmalı,uygulamalı ve sürdürmelidir. Doküman Sisteminde Hiyerarşi Yol gösteren doküman Sistem Prosedürleri Operasyonel prosedürler ve teknik talimatlar Veri ve kayıtlar ÇYS elementleri ve bunlar arasındaki ilişkiler Alanların,departmanların vb. günlük faaliyetlerinin tanımı Teknik operasyonların özel koşul larının tariflenmesi İzleme verileri vb. OLUŞTURULMASI GEREKEN DOKÜMANLAR: Katı Atıkların Yönetimi Gazlar ve Yakıtların Yönetimi Tehlikeli Atıkların Yönetimi (Atık su deşarj limitlerinin kontrolu v.b) Tehlikeli Kimyasalların Yönetimi Emisyon kontrolü, gürültü kontrolü Bakım (Basınçlı kaplar, paratoner, topraklama tesisatı v.b. kontrolü) Operasyonel kontroller Temizlik düzen değerlendirmeleri ,saha kontrolleri, iç denetimler ile prosedürlerin uygulandığı kontrol edilir. 4.4.6 FAALİYETLERİN KONTROLU Çevre Boyutları ile bağlantılı faaliyetler belirlenmelidir. Bu alanların kontrolü için prosedürlerin oluşturulması gereklidir. Bu Operasyon kriterleri içeren prosedürlerin amacı; Çevre Politikası ve Amaç ve Hedeflerden sapmayı engellemektir. Oluşturulan prosedürlerin uygulanması ve sürdürülmesi gerekmektedir. Belirlenen proseslerin önemli çevre boyutlarının kontrol altına alınması için yöntem belirlenmesi Sahaların güvenli hale getirilmesi ve sürdürülmesi Saha uygulama kontrolleri Ekipman tesisi bakımı ve kontrolleri İşletme kriterlerinin belirlenmesi için prosedür veya prosedürler oluşturulmalıdır. Prosedürlerin amacı; Çevre politikasından, amaç ve hedeflerden sapmayı engellemektir. Faaliyet Kontrolü ihtiyacının belirlenmesi Kuruluş aşağıdaki amaçları gerçekleştirmek için faaliyet kontrolleri kullanabilir: Belirlenmiş önemli çevre boyutlarını yönetmek, Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğu sağlamak, Amaçlara ve hedeflere ulaşmak ve kirlenmenin önlenmesi ve sürekli iyileştirme de dâhil olmak üzere Çevre politikasına uygunluğu sağlamak, Çevre risklerini ortadan kaldırmak veya azaltmak. Faaliyet kontrollerinin oluşturulması Faaliyet kontrolleri oluşturmada yaygın bir yaklaşım aşağıda belirtilenleri ihtiva eder: Bir kontrol yönetimi seçilmesi, Kabul edilebilir bir işlem kriteri seçilmesi, Belirlenen işlemin nasıl planlanacağı, gerçekleştirileceği ve kontrol edileceğini tanımlayan gerekli prosedürlerin oluşturulması, Bu prosedürlerin ihtiyaç duyuldukça, talimatlar, işaretler, formlar, videolar, fotoğraflar vb. şeklinde kayıtlı hale getirilmesi. FAALİYETLERE ÖRNEKLER Üretim Satın alma Tasarım Laboratuvar Kazan dairesi Bakım Revir Atık sahaları Arıtma Depo alanları Sosyal alanlar İşlem Kontrolünden Geçecekler Personel .Tanımlanmış .Yetkin .Eğitimli .Doğru Davranış .Mevcut Malzeme .Tanımlanmış .Doğru Tip .Doğru durumda .Mevcut Ekipman .Tanımlanmış .Uygun Tip .Yeterlilik .Durum .Mevcut Bilgi .İçeriği yeterli .Güncel .Uygun durumda .İletilmiş Mevcut .Çevre Koşulları Uygun .Tanımlı 4.4. UYGULAMA ve İŞLETME 4.4.7 Acil Durumlar ve Tepki Kuruluş, gerçek acil durumlara ve kazalara tepki vermeli, bu duruma bağlı olarak ortaya çıkan negatif çevre etkilerini önlemeli veya azaltmalıdır. ACİL DURUM DÖNGÜSÜ Acil Durum Planı Kaza ve tadbikat Gözden Geçirme sonrası gözden geçirme ve güncelleme Uygula Kontrol Et Tatbikatler Boşaltma Tadbikatleri Acil durum servisleri ve yasal otoritelerden geri besleme Eğitim İletişim Önleyici tedbirler Kontroller 4.4.7 Acil Durum Hazırlığı ve Müdahale Potansiyel (muhtemel) acil durum ve kazalara maruz kalma durumu Bunlara nasıl müdahale edileceğinin belirlenmesi için prosedürün oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi Meydana gelen acil durumlara ve kazalara müdahale edilmesi Bunlarla bağlantılı çevre etkilerini önlemeli veya hafifletilmeli Acil durum ve kazaların ortaya çıkmasından sonra; Acil durum hazırlığı, Acil durumu müdahale, Prosedürleri periyodik olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde güncellenmeli Bu yöntemler (prosedürler) periyodik olarak test edilmelidir. 92 ACİL DURUMLARA ÖRNEKLER Yangın Deprem, Patlama Sabotaj, Savaş Elektrik çarpması, Yıldırım düşmesi Sel, Su baskını Heyelan, İş kazaları Kendi özel ihtiyaçlarına uygun bir acil duruma hazırlığı ve müdahale prosesi/süreçleri oluşturmak her kuruluşa düşen bir sorumluluktur. Bu süreçlerin oluşturulmasında kuruluş, aşağıda belirtilenleri dikkate almalıdır: İşletme sahasındaki tehlikelerin özellikleri (yanıcı sıvılar, depolama tankları, sıkıştırılmış gazlar ve sıçrama veya kazara boşalma durumlarında alınacak tedbirler gibi), En çok karşılaşılan acil durum veya kazanın tipi ve büyüklüğü, Yakın bir tesisteki (fabrika, yol, demiryolu, hattı vb. gibi) muhtemel bir acil durum/durumlar veya kaza/kazalar Bir kaza veya acil duruma en uygun müdahale yöntemi/yöntemleri, Çevreye zararı en aza indirmek için gereken faaliyetler, Acil duruma müdahale edecek personelin eğitilmesi, Acil durum teşkilatlanması ve sorumluluklar, Tahliye yolları ve toplanma noktaları, İletişim bilgileri de dâhil, anahtar personelin ve yardım kuruluşlarının listesi (itfaiye, döküntü, kaçak temizleme hizmetleri gibi), Komşu kuruluşlardan karşılıklı yardım imkânları, Kuruluş içi ve dışı iletişim planları, Farklı tiplerdeki kaza veya acil durum/durumlarda yapılması gereken müdahale ve etki azaltma faaliyetleri, 4.5. KONTROL ETME 4.5.1 İZLEME ve ÖLÇME Önemli çevre etkisine sebep olabilecek faaliyetlerinin başlıca karakteristiklerini düzenli aralıklarla izlemek ve ölçmek için yöntem belirlemelidir. Kuruluş, kalibreli veya doğrulanmış izleme ve ölçme cihazlarının kullanılmasını, bakımının yapılmasını ve ilgili kayıtların tutulmasını sağlamalıdır. Not: Yasal düzenlemelere uyumun değerlendirilmesi 4.5.2 maddesinde ayrıca ele alınmış. 95 AMAÇ; Amaç hedeflere ulaşmadaki performans, İşlem kontrol etkinliği, Çevre performansının izlenmesidir. Çevresel performans ; Kuruluşun Çevre boyutları yönetiminin ölçülebilir sonuçlarıdır. Performansın, ilgili operasyonel kontrollerin, kuruluşun çevre amaçları ve hedeflerine uygunluğunun izlenmesi için bilgilerin dokümante edilmesi Kalibre edilmiş veya doğrulanmış izleme ve ölçme ekipmanları kullanılmalı ve bakımları yapılmalı ve ilgili kayıtları saklanmalı Ölçme ve izleme faaliyetleri nitel ve nicel olabilir. Bu faaliyetler bir çevre yönetim sisteminde aşağıda belirtilenler gibi pek çok amaca hizmet edebilir: Politika taahhütlerinin yerine getirilmesi, amaçlara ve hedeflere ulaşılması ve sürekli iyileşmede elde edilen gelişmelerin izlenmesi, Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi için bilgi geliştirilmesi, Yürürlükteki yasal şartların veya kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uyulması için emisyonların ve boşaltımların izlenmesi, Amaç ve hedeflerin karşılanması için su, enerji veya ham madde tüketiminin izlenmesi, İşlem kontrollerinin değerlendirilmesi veya desteklenmesi için veri sağlanması, Kuruluşun çevre performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması, Çevre yönetim sisteminin performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması, Performans Göstergelerine Örnekler Kullanılan ham madde veya enerji miktarı, CO2 gibi emisyonların miktarı, Nihai ürün miktarı başına üretilen atık, Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği, Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı, Çevre kazası sayısı, Geri dönüştürülen atık yüzdesi, Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı 4.5.2.Uygunluğun değerlendirilmesi 4.5.2.1; Kuruluşun uygulanabilir yasal şartlara uyumunun izlemesi gerekliliği, önemini vurgulamak için alt başlık altına taşındı. Kuruluşların periyodik uyum değerlendirme sonuçlarının kayıtlarını tutması istenmektedir. 4.5.2.2; Kuruluşun kabul ettiği diğer şartlara uyumunu periyodik değerlendirmesi ve sonuçlarını kayıt etmesi istenmektedir. Gözden geçirme kapsamı; - İzinler, ruhsatlar - Raporlamalar - Ölçüm gereklilikleri - Ölçüm sonuçları Periyodik gözden geçirme kayıtları Kuruluş çevre boyutları ile ilgili yasal gerekliliklere uygunluğunu aksiyon planı dahilinde takip etmeli ve uygunluğunun kontrolünü belirli periyotlarda yaparak kayıt altına almalıdır. Proses, teknoloji v.b. değişikliklerde atık su, hava kalitesi ve gürültü kontrolleri güncellenir. Ölçüm uygunsuzluklarında DÖF prosedürü uygulanır. Uygunluk değerlendirmesinin kapsamı, tek bir yasal şartı veya birkaç yasal şartı ihtiva edebilir. Proseslerin ve uygunluğun değerlendirilmesi için kullanılabilecek çeşitli yöntemler aşağıdakileri ihtiva edebilir: Tetkikler, Doküman ve/veya kayıtların gözden geçirilmesi, Tesis incelemeleri, Mülâkatlar, Proje veya iş gözden geçirmeleri, Rutin numune analizleri veya deney sonuçları ve/veya doğrulama deneyleri/numune alımları, Tesis gezilmesi veya doğrudan gözlem. 4.5.3. Düzeltici ve önleyici faaliyet Düzeltme Uygunsuzluğu gidermek için yapılan faaliyet (acil olarak yapılan faaliyettir.) Düzeltici faaliyet: Uygunsuzluğun sebebini yok etmek için yapılan faaliyet (Olay oluşmuş tekrar yaşanmaması için yapılan faaliyettir.) Önleyici faaliyet : Potansiyel bir uygunsuzluğun sebebinin bertaraf edilmesi için yapılan faaliyet Düzeltici faaliyetin olası vakalara yaygınlaştırılması önleyici faaliyettir. Mevcut ve potansiyel uygunsuzluklar ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin başlatılması ile ilgili ana prosedür oluşturulması ve uygulanması Uygunsuzlukların belirlenmesi ve düzeltilmesi ve onların çevreye olan etkilerini azaltmak için faaliyetlerin gerçekleştirilmesi Uygunsuzlukların araştırılması, sebeplerinin belirlenmesi ve onların tekrarının önlenmesi için faaliyetlerin gerçekleştirilmesi Uygunsuzlukları önlemek için faaliyet gereksiniminin değerlendirilmesi ve yeniden oluşmasını önlemek için tasarlanan uygun faaliyetlerin uygulanması Başlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin kayıtlarının tutulması Başlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğinin gözden geçirilmesi Başlatılan faaliyetler problemin etkilerine uygun olmalıdır ve çevre etkilerini azaltmalıdır. Kuruluş ÇYS için yapılması gerekli değişiklikleri sağlamalıdır. ÖRNEK UYGUNSUZLUKLAR Böyle durumlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Sistem performansı; 1- Çevre amaç ve hedeflere ulaşılmasında başarısızlık, 2- Çevre yönetim sistemi tarafından istenen amaçlara ve hedeflere ulaşılması için gerekli sorumluluklar veya acil durum hazırlığı ve müdahale ile ilgili sorumluluklar gibi, sorumlulukların yerine getirilmesinde başarısızlık, 3- Yasal şartlara uygunluğun periyodik olarak değerlendirilmesinde başarısızlık. Çevre performansı; 1- Enerji tasarrufu hedefine ulaşılamaması, 2- Bakım şartlarının planlandığı şekilde yapılmaması, 3- İşletme kriterlerinin (izin verilen sınır değerler gibi) karşılanmaması. Prosedür; a) Uygunsuzlukların tanımlanması ve düzeltilmesi ile çevresel etkilerinin azaltılması için faaliyetlerde bulunmak b) Uygunsuzlukları araştırmak, sebeplerini belirlemek ve tekrarını önlemek için faaliyetlerde bulunmak, c) Uygunsuzlukları önlemek için gereken faaliyetleri değerlendirmek ve olmasını önlemek için belirlenmiş uygun faaliyetleri gerçekleştirmek d) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin sonuçlarını kayıt etmek, e) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğini gözden geçirmek için şartları tanımlamalıdır. 4.5.4. KAYITLARIN KONTROLU Kuruluş: Kendi ÇYS’nin standardın şartlarını karşıladığını, ulaşılan sonuçları göstermek için gerekli kayıtları oluşturmalı ve sürdürmelidir. Kayıtların tanımlanması ve elden çıkarılması için prosedür oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. ÖRNEK ÇYS Kayıtları ÇYS Madde No 4.4.2 Yetkinlik, eğitim 4.4.4/e Çevre boyutları kapsamındaki planlama, uygulama ve kontrol kayıtları 4.5.1 İzleme ve ölçme kayıtları 4.5.2 Uygunluk değerlendirilmesi kayıtları (yasal şartlar/kendiliğinden uygulamasını taahhüt ettiği şartları) 4.5.3 Uygunsuzluk/düzeltici/önleyici Faaliyet 4.5.5 İç tetkik 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi Kayıtların kontrol prosedürü, kayıtların Tanımlanmasını, Muhafazasını, Korunmasını, Tekrar ulaşılabilir olmasını, Elden çıkartılmasını içermelidir. Kayıt: Başarılan sonuçları belirten ve gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtlarını sağlayan doküman Kayıtlar, izlenebilirliği döküman haline getirmek için, doğrulamanın delilini sağlamak için kullanılır. Kayıtlar revizyon kontrolü altında olmak zorunda değildir. Çevre Sisteminin işlediğinin ispatıdır. Çevre Yönetim Kayıtları: Çevre kayıtları diğerleri dahil olmak üzere,aşağıdakileri içerebilir; a)Şikayetler ile ilgili kayıtlar, b)Eğitim kayıtları c)Süreçleri izleme kayıtları d)kontrol,bakım ve kalibrasyon kayıtları e)Uygun taşeron ve tedarikçi ile ilgili kayıtları, f)Kaza kayıtları g)Acil durum hazırlıkları ile ilgili deneme kayıtları, h)Tetkik kayıtları i)Yönetim gözden geçirme kayıtları j)Dış iletişim kararı k)Uygulanan yasal yükümlülükler ile ilgili kayıtları, l)Belirgin çevre boyutları kayıtları m)Çevre toplantı kayıtları, n)Çevresel performans kayıtları, o)Yasal uygunluk kayıtları p)İlgili taraflar ile iletişim kayıtları Gizli belgelere özel önem göstermelidir. Not: Standarda olan uygunluğu göstermek için, kayıtlar tek kaynak değildir. 4.5.5 İÇ TETKİK Tetkikler ÇYS Standarda uyuyor mu ? ÇYS planlanan faaliyetlere uygun mu ? ÇYS doğru uygulanıyor ve etkin bir şekilde yönetiliyor mu ? ÇYS’ de iyileştirmeye müsait alanlar var mı? Yönetimin gözden geçirmesi faaliyetini ÇYS’nin şartlarına uygun ve etkin olarak yapıldığını saptamak için planlanır. Kuruluşun çevre yönetim sisteminin çevre yönetim sistem şartlarına uygun olup olmadığının Kuruluşun çevre yönetim isteminin gerektiği şekilde uygulanıp uygulanmadığının Kuruluşun çevre yönetim sisteminde iyileştirmeye müsait alanların var olup olmadığının Kuruluşun, yönetimin gözden geçirmesi faaliyetini çevre yönetim sisteminin şartlarına uygun ve etkin olarak yapıp yapmadığının belirlenmesidir. • Kuruluş, tetkik kriterleri, kapsam, sıklık ve metodu belirleyen bir tetkik prosedürü oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. • Tetkikçilerin seçimi ve tetkikin yapılması, tetkik prosesinin tarafsızlığını ve yansızlığını garantiye almalıdır. Etkin Bir Tetkik İçin Temel Şartlar Yönetimin Eğitilmiş desteği tetkikçiler Bağımsız tetkik fonksiyonu Kaynaklara, belgelere ve personele zamanında ulaşılması TETKİK RAPORUNUN İÇERİĞİ Tetkik edilecek birim Tetkik Ekibi Kapsam, amaçlar, kriterler ve referans dokümanlar Tetkik Planı Dağıtım Listesi Bulgulara Dayanan Tetkik Sonuçları Denetlenecek konular Çevre politikası Çevre Programı Organizasyonel Yapı Prosedürler Sorumluluklar ve Yetkiler İç ve Dış Haberleşme Prosedürler, Talimatlar Eğitim ve Yeterlilik Ölçme ve Kayıt Düzeltici Mekanizmalar Çevre Tetkiki ve Y.G.G. işlemleri Acil Hal Prosedürleri ve Planları 4.6. YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ Kuruluş üst yönetimi, çevre yönetim sisteminin uygunluk,yeterlilik ve etkinliğini sürdürebilmesi için sistemi belirlenmiş aralıklarla gözden geçirmelidir. BURDASINIZ PLANLA 4.3 GÖZDEN GEÇİR 4.6 POLİTİKA 4.2 KONTROL ET 4.5 UYGULA 4.4 4.6. YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ Uygunluğu, yeterliliği ve etkinliği garanti etmelidir İlgili tüm bilgilere dayanmalıdır. Dokümante edilmelidir. Sürekli iyileşme taahhüdü ile uyumlu olarak, olası değişikliklerle ilgili herhangi bir kararı ve faaliyeti içermelidir. Not: ISO 9001:2000’e benzer yapıya getirilmiş. 4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ YGG GİRDİLERİ •Çevre politikası, •Çevre Boyutlarındaki değişiklikler •Amaç/Hedeflere ulaşılabilirlik •Dış ilgili taraflarla iletişim, gelen talep ve öneriler •Düzeltici Önleyici faaliyetler •İç Tetkik sonuçları •Yasal/Diğer gerekliliklere uyum, •Kuruluşun çevresel performansı •Önceki YGG sonucunda tespit edilen faaliyetlerin izlenmesi •İyileşme için öneriler YGG ÇIKTILARI Sürekli iyileştirme kapsamında; Çevre politikasında, Amaçlarda, Hedeflerde, Çevre Yönetim Sisteminin diğer elemanlarındaki muhtemel değişiklikler, İyileştirmeye dönük kararlardan oluşur. İYİLEŞTİRME ÖRNEKLERİ İyileştirmeler, çevresel amaç ve hedeflerin belirlenmesi ve gözden geçirilmesi süreçleri içinde veya dışında olabilir. Bazı iyileştirme örnekleri aşağıdakileri ihtiva edebilir: Daha az zararlı malzemelerin kullanılmasını teşvik etmek amacıyla yeni malzemelerin değerlendirilmesi için bir süreç oluşturulması, Yeni uygunluk şartlarının daha kısa zamanda belirlenmesi amacıyla, yürürlükteki yasal şartları belirleyebilmek için kuruluşta bir süreç geliştirilmesi, Kuruluşta atık oluşumunu azaltmak için malzemeler ve bunlarla çalışma konusunda çalışanların eğitiminin iyileştirilmesi, İYİLEŞTİRME ÖRNEKLERİ Suyun yeniden kullanımını sağlamak amacıyla, atık su arıtma süreçlerinin kullanılmaya başlanması, Baskı veya fotokopi merkezinde arkalı önlü kopyalama yapılması için baskı ve fotokopi cihazlarının başlangıç ayarlarında değişiklikler yapılması, Nakliye şirketi/ şirketlerinin fosil yakıt tüketimini azaltmak amacıyla sevkiyat yollarının yeniden tasarımlanması, Kazanlarda yakıt değişimine gidilmesi ve tanecik (kül, toz) emisyonunu azaltmak için amaçlar ve hedefler belirlenmesi.
