Enzimlerin Klinik Tanıda Önemi II

ENZİMLERİN KLİNİK
TANIDA ÖNEMİ II
Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2009
1
Transaminazlar
Transaminazlar, amino asitlerle keto asitlerin birbirine
dönüşümünü katalizleyen enzimlerdir. Klinik önemi olan
transaminazlar aspartat transaminaz (AST) ve alanin
transaminazdır (ALT).
ALT
AST
(GPT)
(GOT)
2
Transaminazlar, özellikle eritrosit, kalp kası, karaciğer ve
akciğerde daha fazla bulunurlar. Bu organlarda meydana
gelebilecek yaygın doku harabiyetinde bu enzimler kana
geçer ve kandaki konsantrasyonları artar.
Klinik bakımdan transaminazlar, özellikle hepatitlerde ve
sarılıklarda önem kazanır. Karaciğer hücrelerinde
AST’nin %40 kadarı mitokondrilerde lokalizedir,
ALT’nin ise tamamı sitoplazmadadır. Akut hepatitte
hasar daha çok sitoplazmik olduğundan ALT artışı daha
fazladır.
3
Transaminazlar, hem kolorimetrik hem de enzimatik
kinetik metotlarla tayin edilebilirler. Piyasada her iki
metoda dayalı ticari kitler bulunmaktadır. Kinetik
metodun hem linearitesi çok yüksek hem de deney süresi
çok kısadır.
Rietman-Frankel metodu, transaminaz aktivite
tayininde kullanılan bir kolorimetrik metottur.
4
Fosfatazlar
Fosfatazlar, fosfat esterlerini yıkan hidroliz
enzimleridirler.
Klinik önemi olan fosfatazlar, alkalen fosfataz (ALP) ve
asit fosfatazdır (ACP).
ALP pH=9 ve ACP pH=5’de optimum aktivite
göstermektedir.
5
ALP, en fazla kemiklerde bulunur; osteoblastik aktivite
(kemik yapımı) sırasında kandaki seviyesi çok fazladır.
Safra yolu tıkanmalarında karaciğerde daha fazla ALP
sentezlenir. Dolayısıyla safra yolu tıkanmalarında ALP’ın
kan seviyesi önemli oranda yükselir. Ekstrahepatik
tıkanmalarda meydana gelen yükselme, intrahepatik
tıkanmalardakinden çok daha fazladır.
ALP aktivitesi, eskiden kolorimetrik Bessey-Lowry
metodu ile tayin edilirdi; günümüzde kinetik metotla
tayin edilmektedir.
6
ACP, en fazla prostatta bulunur; prostat dışında kemik,
eritrosit, dalak, granülosit ve pankreasta bulunur.
Prostatik ACP aktivitesi sodyum tartaratla inhibe edilir.
Total ACP tayini yapıldıktan sonra sodyum tartaratla
inhibisyon yapılır ve tekrar ACP tayini yapılır; bu,
nonprostatik ACP aktivitesidir.
Prostatik ACP (PAP)= Total ACP-Nonprostataik ACP
7
5'-Nükleotidaz
(5'-NT)
5'-NT, sadece AMP gibi nükleozid-5'-fosfatlara etki eden
bir fosfatazdır.
5'-NT’ın klinik önemi, serum düzeyinin hepatobiliyer
hastalıklarda normalin 2-6 katı kadar artmasındadır.
5'-NT, hepatobiliyer hastalıklarda ALP ile aynı şekilde
etkilenir; fakat 5'-NT’deki artış daha belirgindir ve ALP’a
göre daha uzun süre yüksek kalır.
5'-NT aktivitesi, kolorimetrik ve kinetik UV metotlarla
ölçülebilir. Piyasada kinetik metotla çalışan ve
otoanalizörlere uyarlanabilen ticari kitler bulunmaktadır.
8
Laktat dehidrogenaz (LDH)
LDH, anaerobik glikolizin son enzimi olup pirüvatın
laktata dönüşümünü katalize eder.
LDH, özellikle kalp kası, eritrositler, böbrek,
iskelet kası, karaciğer ve akciğerde yaygındır.
9
LDH’ın, beş izoenzimi vardır.
LDH1, LDH2 ve LDH3, en çok kalp kası, eritrosit ve
böbrekte bulunur.
LDH4 ve LDH5, en çok çizgili kas ve karaciğerde
bulunur.
LDH-X (LDH-6) adı verilen farklı bir izoenzimi de
vardır.
10
Serum LDH aktivitesi, miyokard infarktüsü, akut hepatit,
kas zedelenmeleri, pnömoni, hemolitik anemilerde artar.
Serum LDH aktivitesi tayini için end-point ve kinetik
metotlar vardır. Kinetik metot, kolorimetrik metoda göre
daha hassas, linearitesi daha fazla ve deney süresi çok
daha kısadır.
11
LDH tayininde kullanılan substrat, katalize ettiği
reaksiyona göre laktat+NAD+ veya pirüvat+NADH
olabilir.
Substrat olarak laktat kullanan yöntem LDH-L ve pirüvat
kullanan yöntem LDH-P olarak adlandırılır.
LDH-L ve LDH-P yöntemlerinin normal değerleri
birbirinden farklıdır. Çünkü reaksiyon hızı her iki yöne
doğru eşit değildir.
12
Kreatin kinaz (CK)
CK, kreatin ile ATP arasında geri dönüşümlü bir
reaksiyonla fosfat transferi yapar. Bu reaksiyon, kas
kasılması için gerekli olan enerjiyi sağlar.
13
Kreatin kinazın üç izomeri vardır:
CK-1 (CK-BB), beyin, prostat, akciğer, bağırsak,
mesane, plasenta ve tiroidde bulunur.
CK-2 (CK-MB), başlıca kalp kasında bulunur.
CK-3 (CK-MM) başlıca iskelet ve kalp kasında bulunur.
14
Serum CK aktivitesi, iskelet kasının her çeşit
distrofilerinde normalden çok yüksektir.
CK ve CK-MB’nin klinikte en çok kullanıldıkları yer,
miyokard infarktüsünün teşhisidir. Her ikisi de artar.
Özellikle CK-MB’nin artışı ayırıcı teşhis bakımından çok
önemlidir.
CK tayini için ticari kitler vardır.
CK-MB tayini, ya elektroforezle veya CK-MB için özel
olarak imal edilmiş ticari kitlerle yapılır. CK-MB kiti
seçiminde çok dikkatli olmalıdır.
15
Gamma glutamil
transferaz
(GGT)
GGT (-GT), peptitlerden ve diğer bileşiklerden glutamil grubunu herhangi bir akseptöre transfer eder;
gamma glutamil transpeptidaz diye de bilinir.
GGT, kas hücreleri hariç bütün hücrelerde ve serumda
bulunur. Öncelikle hücre zarına yerleşmiştir; amino
asitlerin ve peptitlerin hücre içine taşınmasını sağlar.
16
Serumdaki GGT’nin ana kaynağı hepatobilier sistemdir.
Bütün karaciğer hastalıklarında serum GGT aktivitesi
artar.
GGT, tıkanma sarılığı, kolanjitis ve kolesistit teşhisinde
ALP’dan daha kıymetlidir. Çünkü daha erken yükselir ve
daha uzun süre yüksek kalır.
Serum GGT aktivitesi, ağır içicilerde ve alkolik karaciğer
sirozunda da artar.
Prostat bezinde de GGT miktarı oldukça fazladır.
17
GGT tayini için ticari kitler vardır.
Amilaz
Amilaz, nişastayı bir disakkarit olan maltoza hidroliz
eder.
Amilaz, tükrük bezleri ve pankreas tarafından salgılanır;
bir kısmı kana geçer ve idrarla atılır.
18
Özellikle akut pankreatitte serum amilaz aktivitesi artar.
Kan veya idrar amilazı hem kolorimetrik hem de kinetik
enzimatik olarak tayin edilebilir. Piyasada her iki metoda
dayalı ticari kitler bulunmaktadır.
Caraway metodu, amilaz aktivitesi tayininde kullanılan
kolorimetrik metottur. Bu metot otoanalizörlere
uyarlanamaz.
19
Lipaz
Lipaz, trigliseridleri hidrolizleyen enzimdir. Kandaki
lipazın çoğu pankreas kaynaklıdır.
Akut pankreatitten sonra serum lipaz seviyesi 2-12 saat
içinde normalin dört katından fazla artar ve 48-72 saat
içinde normale döner. Bazen serum amilaz seviyesine
göre çok daha uzun süre yüksek kalabilir.
Serum lipaz aktivitesi, titrimetrik veya turbidimetrik
metotlarla tayin edilebilir. Günümüzde en çok kullanılanı
20
turbidimetrik metotlara dayalı ticari kitlerdir.
Kolinesterazlar
Kolinesterazlar, asetilkolin asetilhidrolaz
(asetilkolinesteraz, gerçek kolinesteraz, kolinesteraz I) ve
açilkolin açilhidrolaz (yalancı kolinesteraz,
psödokolinesteraz, kolinesteraz II) olmak üzere iki
tanedir. Her ikisi de asetilkolini hidrolize ederler.
Psödokolinesteraz, karaciğer, pankreas, kalp, beynin
beyaz maddesi ve serumda bulunur. Klinik amaçla
serumda tayin edilen bu enzimdir.
21
Serum psödokolinesteraz aktivitesi tayini, karaciğer
fonksiyon testi olarak kullanılmakla beraber asıl önemi
organik fosfor bileşikleri (böcek zehiri) ile olan
zehirlenmeleri ortaya koymak ve genetik varyantlarına
sahip hastaları teşhis etmektir.
Doğuştan kolinesteraz aktivitesi düşük olan hastalarda
ameliyatlarda kas gevşetici olarak kullanılan
süksinilkolinin yeterli hızda yıkılamaması nedeniyle
uzamış apne periyodu gözlenir.
Psödokolinesteraz aktivitesi ölçümü, çeşitli metotlarla
olabilmektedir.
22
Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz
(G-6-PD)
G-6-PD, pentoz fosfat yolunun ilk enzimidir; glukoz-6fosfatın yükseltgenmesini sağlar. Koenzimi NADP’dir ve
bu yolla NADPH üretilir.
G-6-PD enzimi, eritrositler için hayati öneme sahiptir.
Çünkü bu enzim eksikliğinde NADPH üretimi yetersiz
olur; okside glutatyonun (GSSG) indirgenmiş glutatyona
(GSH) dönüşümü ve sonuçta H2O2’nin ortadan
kaldırılması yetersiz olur. Çeşitli proteinler zarar görür ve
hemoliz gerçekleşir.
G-6-PD tayini yıkanmış eritrositlerde yapılır.
23