kişilerarası ilişkilerde benl i k

B E N L İ K
kavramının inşa edilmesi
sorular – sorular - sorular
• Siz diğerlerinden farklı mısınız, yoksa
benzer mi?
• Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer öyle
değilseniz siz bu farklı benlerinizi nasıl
bütünleştiriyorsunuz?)
Bu derste,
• Benlik kuramları
• Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme
• Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik
kavramı oluşturma
• Sosyal kimlik ve kişisel kimlik
• Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler
konularını konuşacağız.
Ben kimim?
•
•
•
•
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
“ben .... im.”
•
•
•
•
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
“ben ... bir insanım.”
• Psiko-dinamik kuramda benlik
– Freud id-ego-superego
• Bireysel benlik-kollektif benlik
– Ben-biz
– Benlik bireysel mi, kollektif mi?
• Kollektif benlik
– Wundt, Durkheim
• Kollektif olan (örn. din, dil, gelenek-görenekler) bireysel
olanla açıklanamaz
– LeBon, McDougall, Şerif, Asch…Moscovici; Tajfel,
Hogg.
• Sembolik etkileşimci benlik
– Temel kabul: benlik sosyal etkileşim
sayesinde biçimlenir.
– W.James ve diğ.,  ben/ben (I/me)
• Yani özne olarak ben / nesne olarak ben
– Mead, Cooley ve AYNA BENLİK
• Diğerleriyle sözlü ve sözlü olmayan (yani
simgesel) yollarla etkileşimler yaşarız.
Benlik bu etkileşimlerden ortaya çıkar.
• Diğeriyle birlikte iken, onların gördüğü ben
(me), sürekli, etkin bir şekilde “rol alma”
 kendimizi diğerlerinin bizi gördüğü gibi
görme  toplumu da yansıtan bir benlik
kavramı inşa etme AYNA BENLİK
• Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri
hakkındaki ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl
gördüğümüzü biçimlendirir.
DİKKAT!
• Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini
içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile
kendimizi görmeyi de öğrenebiliriz.
Pygmalion etkisi
• Çocuklara tertiplisiniz desek tertipli olurlar mı?
• Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri daha
çalışkan, yetenekli yapar mı? (Rosenthal ve
Jacobson’un öğretmen beklentileri çalışması)
•
Düşük gelir grubundan öğrencilerin
okulda karşılaştığı üç engel (Seligman,
1999):
1. okul performansı hakkında düşük
ebeveyn beklentileri,
2. düşük öğretmen beklentileri
3. kültürel olarak ilgili eğitim materyalinin
bulunmaması.
• Kendinin farkında olma (öz-farkındalık)
– Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp
durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen
yüksek bazen düşüktür.
Kendimiz hakkındaki
bilgimizin kaynakları
nelerdir?
Benlik bilgisi
(self-knowledge)
– Diğerlerini “bilme” yolu ile kendini “bilme” yolu
aynı
• Benlik şemaları
– Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin
bellekte saklandığı yapı.
• Nezaket önemlidir, ben naziğim  nazik
davranıyorum
• Benlik şemaları birbirinden çok farklı
(olumlu ve olumsuz uçlarda) ise  bireyde
sıkıntılara sebep olabilir.
• Benlik şemaları kendinizle ilgili
enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve
değerlendirilmesini etkiler.
• Higgins (1987) “Benlik Uyuşmazlığı Kuramı”
– 3 tür benlik şeması
• Gerçek Benlik
• İdeal benlik
• Zorunlu benlik
Zıtlığı memnuniyetsizlik
Zıtlığı kaygı
– Bu üç tür benlik şeması arasındaki mesafe ne
kadar fazla ise kişi o kadar sıkıntılı duygular
yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik).
• Davranıştan hareketle yapılan
çıkarımlar
– Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972)
– Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel
açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın
nedenini kendimizin bazı özelliklerine
atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz.
Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan
hareketle “biliriz”.
• Sosyal karşılaştırma ve benlik
bilgisi
– Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da
“bilebiliriz”
– Sosyal Karşılaştırma Kuramı
(Festinger, 1954)
• Diğerleri bir referans noktası oluşturur.
• Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer
insanlarınki ile karşılaştırarak değerlendiririz.
• Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.
 Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için
kendinizden daha “kötü” olanlarla karşılaştırma 
benlik saygısı yükselir
 Yukarı doğru karşılaştırma  o özellik/davranış için
kendinizden daha “iyi” olanlarla karşılaştırma 
benlik saygısı düşer
 “Altın ve bronz madalya kazananlar gümüş madalya
kazananlardan daha memnundur.”
• Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz
onlardan daha “iyiyiz” duygusu yaratır.
• Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik
kavramını etkiler. Kendini kategorilendirme
kuramına göre “biz” iyi isek ben de “iyiyim”
demektir.
• Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği
kişilerin elde ettiği başarılardan haz duyar 
YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini
ve ark., 1976)
Benlik-kimlik açısından birey,
1. hem farklı ve biricik olduğunu hem de benzer
olduğunu hissetmek ister (P.I.P olgusu); yani
içinde zorunlu olarak bir kıyaslama vardır.
2. zaman içinde aynı kaldığını ve bir olduğunu
hissetmek ister, yani bir tutarlılık ve
değişmezlik gösterir.
3. kendine sosyal veya kişisel arzulanırlığı
yüksek nitelikler atfeder ve kendini bir güç
sahibi olarak görmek ister.
Benlik ve kimlik türleri
• Sosyal kimlik  grup aidiyetleri yoluyla
edinilen kimlik
• Kişisel kimlik oldukça kendine özgü
kişisel ilişkiler ve özellikler
• Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik
SOSYAL KİMLİK
• Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979)
– Sosyal ve Kişisel kimlik
• Kişisel kimlik  benliğin kendine özgü kişisel
ilişkiler ve özellikler açısından tanımlanan yönü
• Sosyal Kimlik  benliğin grup üyeliği açısından
tanımlanan yönü
– Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla
• (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup
dayanışması, gruplararası ayrımcılık, normatif
davranış, stereotipleme ve önyargı)
ilişkilidir.
– Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu
hissettiğimiz grupların sayısı belirler.
– Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha
merkezi olabilir.
Benlik güdüleri
Benlik güdüleri
• Kendini değerlendirme ve
doğrula(t)ma (Swann, 1983)
– İnsanlar mevcut benlik kavramlarını
doğrulamak, geçerlemek ve sürdürmek
isterler.
Benlik güdüleri
• Kendini kayırma
– Kendini olumlu özelliklerle görme eğilimi
– Kendini olumlama kuramı (Steele, 1988)
• Kendileriyle ilgili olumlu yanları çeşitli
yollarla olumlama, “iyi dans edemem belki,
ama iyi yemek yaparım”
Benlik saygısı
• İnsanların niye kendini kayırıp durduklarının cevabı
• Benliğin duygusal yönüdür.
• Benlik içeriğine (özelliklerimize) yönelik iyi-kötü
değerlendirmesi yaptığımızda hissettiğimiz
duygu.
– Ben zekiyim- “ne güzel!” BS yükselir
– Ben zekiyim- “keşke olmasaydım!” BS düşer
• Kişisel ve kollektif öz-saygı
Benlik sunumu
• Diğerinin gözündeki imajımızı kendi
haline bırakmak yerine kontrol etmeye
çalışırız.
• Benlik sunumunun 2 türü:
– Otantik benlik sunumu
– Stratejik benlik sunumu
• Benlik sunumu stratejileri
– Olumlu izlenim oluşturma
• Olumlu bir izlenim oluşturarak ya da
• Başkalarını kötü göstererek
iyi görünmeye çalışma
– Olumsuz izlenimden kaçınma
• Olumsuz izlenimlerden kaçarak ya da
• Olumsuz izlenimle savaşarak
kötü görünmemeye çalışma
Zırh kuşanıp kılıç
takmak adamı şövalye
yapmaz.
CICERO