İlköğretim Dönemi
advertisement
YAZMA Dr. Dursun AKSU Yazma Nedir? • Yazma, zihnimizdeki duygu, düşünce, istek ve olayların belli kurallara uygun olarak çeşitli sembollerle anlatılmasıdır. Bir başka ifadeyle zihinde yapılandırılmış bilgilerin yazıya dökülmesi işlemidir. Yazma Nedir? • Yazma, yazarın amacı ve bakış açısına göre bilgileri zihninde gözden geçirmesi, seçmesi ve kelimeleri buna göre sıralamasıdır. • Bu süreçte zihindeki bilgilerin gözden geçirilmesi, çeşitli işlemlerle düzenlenmesi, seçilmesi, seçilen bilgilerin kelimelere aktarılması vb. işlemler yapılmaktadır. Bu süreç bir çok işlemin peş peşe yapılmasıyla gerçekleşmektedir (Fayol, 1997). Yazma Nedir? • Yazma öğrencinin öğrenme, düşünme, anlama, iletişim kurma, duyguları aktarma vb. becerilerine doğrudan katkı getirmektedir. • Bu katkılar şöyle özetlenebilir: 1. Yazma, zihinsel süreçlerin harekete geçirilmesini, düşüncelerin düzenlenmesini, cümlelere aktarılmasını ve böylece iletişim kurulmasını kolaylaştırmaktadır. Yazmanın Bireye Katkıları 2. Yazma, düşüncelerin kâğıt üzerine dökülmesini sağlamaktadır. Kâğıt üzerine dökülen düşünceler daha kolay incelenmekte, karşılaştırılmakta, genişletilmekte, yeniden düzenlenmekte ve sistemli hale getirilmektedir. Bu düzenleme işlemi öğrencinin hem düşüncelerini hem de zihin yapısını düzenlemesini getirmektedir. Yazmanın Bireye Katkıları 3. Yazma, düşünceleri sorgulama, gözden geçirme, tartışma, yeniden anlamlandırmayı ve yazılı tartışmayı kolaylaştırmaktadır. 4. Yazma, düşünmeyi geliştirmekte, çalışmalarda ve öğrenme sürecinde zihnin merkeze alınmasını sağlamaktadır. Yazmanın Bireye Katkıları 5. Yazma, düşünceleri inceleme, karşılaştırma, sorgulama işlemlerine yardım etmekte ve düşünceler hakkında düşünmenin kapısını açmaktadır. Böylece çok yönlü düşünme biçiminin geliştirilmesini sağlamaktadır. 6. Öğrencilerin gözledikleri, dinledikleri ve okuduklarını yazmaları daha iyi anlamalarını getirmektedir. Yazmanın Bireye Katkıları 7. Yazma, bir çok duyguya dokunmayı getirmektedir. Duyu organıyla alınan anlamlar öğrenciyi etkilemekte ve öğrenci duygularını yazarak ifade etmektedir. Yazmanın Gelişimi • Hill ve Ruptic (1994)'in dokuz döneme ayırdığı yazmanın aşamaları üç başlık altında incelenebilir. Bunlar sırasıyla, ilk deneyimler, okul öncesi dönem ve ilköğretim dönemidir. İlk Deneyimler • Bu aşamada çocuklar kağıt üzerinde karalamalar yapabilir. Tesadüf de olsa bazı harflere benzer şekiller yapabilirler. Ancak bir hikâyenin resimlerini yorumlayarak anlatabilirler. Okul Öncesi Dönem • Okul öncesi dönemi kendi içerisinde iki aşamada incelemek mümkündür. Birinci aşamada çocuklar kendi adlarını yazma çabası içersinde olabilirler. Çevresinde yaygın olarak kullanılan bazı yazılı kelimeleri tanıyabilir, anlayabilirler. Bir kelimenin ilk ve son harfini gördüklerinde kelimenin ne olduğuyla ilgili tahminde bulunabilirler. Okul Öncesi Dönem • Okul öncesi dönemin ikinci aşamasında ise çocukların okur-yazarlık konusunda gelişimlerinin hızlandığı görülür. Bu aşamada çocuklar yaygın kullanılan harfleri ve kelimelerin başında, ortasında, sonunda bulunan harfleri kullanarak yazma denemelerinde bulunabilirler. "Kedi" kelimesi yerine "Kd" yazabilirler. İlköğretim Dönemi • Sperling (1996)'e göre teorisyenler ve öğretmenler yazmanın bir metin üretme, bilişsel bir süreç ve sosyokültürel bir yapı olduğu görüşündedirler. • Yazma ile konuşma karşılaştıran Sperling (1996) konuşmanın fiziksel bir engel olmadıkça doğal bir yolla herkes tarafından öğrenebileceğini; ancak iyi ve güzel yazmayı herkesin öğrenemediğini vurgulamaktadır. İlköğretim Dönemi • Boice (1994)'e göre yazma başta bireyin kendini anlamasıdır. Sonra da başkalarıyla iletişim kurmasıdır. • Yazma hatırlamayı, planlamayı, metin üretimini ve düzenlemeyi gerektiren oldukça karmaşık bir beceridir (Bruning ve Horn, 2000:26). • Spaulding (1992)'e göre yazmanın öğretim sürecinde öğrencilere yazmayı nasıl öğreneceklerinin yanında isteyerek, motiveli bir şekilde nasıl yazılacağının da öğretilmesi gerekir. Dolayısıyla öğrencilerin yazmaya karşı motive edilmesi oldukça önemlidir. İlköğretim Dönemi • Öğrencilerin yazmaya karşı istekli olması için Türkçe derslerinde sıklıkla yazma kurallarının öğretilmesi yerine, sıkça ve özgürce yazma denemelerinin yapıldığı ortamları oluşturmasıdır. • Bir yazma davranışının A'dan Z'ye yerine gelmesi için bireyin sırasıyla bilişsel, duyuşsal ve dile dayalı bilgilerinin işe koşması gerekmektedir (Flower ve Ark.,1990, Hayes, 1996). İlköğretim Dönemi • İlköğretimin ilk sınıfları yazmanın öğrenildiği dönem, üst sınıfları ise yazmanın gelişimi ve yazmada bağımsız dönem olarak alınabilir. • İlk aşamada öğrenciler yazı bilinci kazanmaları amacıyla yazının nasıl bir işlevinin olduğu, yazıyı oluşturan birimleri (harf, kelime, cümle, metin) tanımaları, yazının yönünü kavramaları gerekmektedir (Güneş, 2007). İlköğretim Dönemi • İlköğretimde yazmanın gelişim aşamaları: • Harf, ses bilincinin oluştuğu başlangıç dönemi, • İlerleme aşaması: Başlangıcı, gelişimi ve sonucu olan basit hikâyeler yazabilir. • Öğrencilerinin duygu ve düşüncelerini yazılı olarak bir paragrafta nasıl organize edebileceklerini öğrendikleri üçüncü aşama, • Akıcı yazmanın aşaması: Bu aşamada öğrencilerden okunaklı ve hızlı bir yazı yazması beklenmektedir. • Bağımsız yazma aşaması: Bu dönemde öğrenciler bir başkasının yardımına ihtiyaç duymadan, belirledikleri amaçları doğrultusunda ve yazım türlerine uygun olarak metinler üretebilir. İlköğretim Dönemi • Yazıda Üç Aşama • Öncelikle A veya a harfinin bir geometrik şekli vardır ve geometrik şekil diğer harflerin şekillerinden oldukça farklıdır. • Bir de A (a)' nın temsil ettiği ses vardır. Ses de diğer seslerden farklıdır. • Üçüncü olarak da A (a)'nın bir bağlam içerisindeki görevi farklıdır. Çünkü harfler tek başlarına gördükleri işlevden daha çok başka harflerle girdikleri etkileşimden yeni dil birimleri ortaya koyarlar. Yazma Öğretiminde Hazır Bulunuşluk • Görsel Algı: Nesneleri, resimleri ve bir bütünün parçalarını tanıyabilme becerisidir. Aynı zamanda nesneler ve resimler arasında karşılaştırmalar yapabilmedir. • Görsel Uzamsal İlişkiler: Nesnelere ilişkin büyüklük, uzaklık, yükseklik vb. özellikleri algılayabilme, bütün ve bütünü oluşturan parçaları görebilme/fark edebilme becerisidir. – Örneğin yazarken soldan sağa, yukarıdan aşağıya bir yön takip etmesi, bazı harflerin (b, d, 1, k vb.) üst uzantılarının, bazı harflerin (y, g, p vb.) alt uzantılarının olduğunu fark edebilme bu becerinin gelişimi ile ilgilidir. Yazma Öğretiminde Hazır Bulunuşluk • Görsel-Motor Becerisi: Gözlemlenen, fark edilen uzamsal ilişkileri kağıt üzerinde yapabilme becerisidir. Görsel motor becerisi yap-bozlarla daha da iyi açıklanabilir. • El- Göz Koordinasyonu: Görülen bir şeklin, nesnenin kopyasını yapabilme veya çizebilme becerisidir. • Hatırlama: Önceden algıladıklarını uzun süreli hafızaya kaydetmesi ve gerektiğinde o bilgileri tekrar ortaya çıkarabilme becerisidir. Yazmayı Etkilen Faktörler • Hazır bulunuşluk bölümünde açıklanan öğelerin dışında yazma çalışmalarım etkileyen başka faktörler de bulunmaktadır. Bunlar • kalem tutma, • el tercihi, • kağıt pozisyonu, • oturuş şekli, • kas gelişimi ve • yönler. Kalem Tutma • Öğrencilerin kalemi yanlış şekillerde tutmalarının altında pek çok faktör bulunmaktadır: • Çocuğa açıklayıcı doğru bilgilerin anne baba tarafından verilmemesi, • Okul öncesi eğitim kurumlarında yeteri kadar kalem tutma üzerine durulmaması, • Birinci sınıf öğretmenlerinin okuma yazma hazırlık sürecinde kalem tutmaya yeterince vakit ayırmaması, • Kurşun kalemlerin standart bir şekilde üretilmesi. Kalemi doğru bir şekilde kavramak amacıyla baş, işaret ve orta parmak kullanılmalıdır. Orta parmak kalemin üzerinde durmasını sağlayacak baş ve işaret parmakları ise kalemi kavramayı sağlayacaktır. Kalem Tutma Kaleme Baskı Uygulama • Kaleme baskı uygulama harflerin daha koyu yazılmasına sebep olmaktadır. • Kaleme baskı uygulanıp uygulanmadığının en iyi yolu öğrencilerin kağıtlarını ters çevirip bakmaktır. • Kağıdın arkasında harflerin ayrıntıları kabarık bir şekilde görünüyorsa kaleme baskı uygulandığının göstergesidir (Ramos, 1976). El Tercihi • Öğrencilerin hangi elini daha baskın olarak kullandığını tespit etmek gözlem yoluyla tespit edilebileceği gibi basit uygulamalar (testler) da yapılabilir. • Öğrencilerin el başatlığı beynin fonksiyonları ile ilgili olduğundan el değişikliği için baskı yapmak daha fazla sorunlara sebep olabilir. El Tercihi • Öğrencilerin hangi elini daha baskın olarak kullandığını tespit etmek gözlem yoluyla tespit edilebileceği gibi basit uygulamalar (testler) da yapılabilir. • Öğrencilerin el başatlığı beynin fonksiyonları ile ilgili olduğundan el değişikliği için baskı yapmak daha fazla sorunlara sebep olabilir. • Burada dikkat edilmesi gereken nokta öğrencilerin baskın olarak kullandıkları eli tespit etmek ve kullanılan ele göre oturma, kağıt pozisyonu gibi konularda öğrencilerin bilgilendirilmedir. Oturuş-Kağıt Pozisyonu-Beden Duruşu-Göz • Öğrencilerin doğru oturmalarına etki eden çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar kağıt pozisyonu, yazan el, yazmayan el (diğer el) beden duruşu ve gözlerdir (Croutch,1976). Oturuş-Kağıt Pozisyonu-Beden Duruşu-Göz • Sağ elli birinin sıra üzerinde kağıt tutma biçimi sola 40-45 derece eğimli bir şekilde olması gerekmektedir. • Beden duruşu da sola eğimli şekilde olmalıdır. • Sağ el ile yazan bir öğrenci için sol el de destek unsurudur. Öğrenci sol eli ile kağıdın hareket etmesini engelleyecek biçimde kağıdın üzerinde tutması gerekmektedir. • Ayrıca gözler beden duruşuna göre değişebileceği gibi ortalama 40 cm kadar kağıttan uzak olması gerekmektedir. Oturuş-Kağıt PozisyonuBeden Duruşu-Göz • Sol elli bir öğrenci de kağıdını 40-45 derece sağa eğimli bir şekilde tutarken beden duruşunu da sağa eğimli bir şekilde ayarlaması gerekmektedir. Öğrenci sağ elini de kağıdı desteklemek amacıyla kullanmalıdır. • Kas Gelişimi • Kas gelişimi etkili bir yazılı anlatım çalışmasında önemli bir faktördür. Kas gelişimi yeterince olmayan öğrenciler kalemi kavrayamama, kalemi rahat hareket ettirememe, harf şekillerini yapamama gibi davranışlar gözlenebilir. • Akyol (2007) yazmada omuz, kol, bilek ve parmak kaslarının yeterince gelişmesini önemli görmekte ve kas gelişimini tamamlamayan çocukların motorsal üretimde zorlandıklarını vurgulamıştır. • Yönler • İlk okuma yazma çalışmalarında yön okumanın ve yazmanın hangi yönlerde yapıldığı ile ilgilidir. Örneğin cümlenin başlama bitişinin soldan sağa olduğu, başka bir satırdaki cümlenin okunabilmesi veya yazılabilmesi için de yukarında aşağıya doğru olması gerektiğinin öğrencilerce kavranması gerekmektedir. • Yön kavramı ayrıca harflerin şekillerinin üretiminde de karşımıza çıkmaktadır. Örneğin "b" harfi ile "d" harfinin yapılış yönünün farklı olması. Akyol (2007)' a göre yön kavramı gelişmemiş çocuklar harflerin bağlantılarını olması gerektiği gibi yapamayabilirler. Bu nedenle harflerin ve diğer şekillerin başlangıç ve bitiş noktaları öğrencilere vurgulanmalıdır. • Yönler • Okul öncesinde resimli kitapları incelemek, hikaye edici metinler okumak, okurken satır altından parmak takibi yapmak, basit boyama çalışmaları yapmak okuma ve yazmada yön algısının gelişmesinde ön çalışmalar olarak görülebilir. • El Yazısı • (Harrison, 1976; Larson, 1976) yazmayı öğrenmeyi etkileyen çeşitli faktörlerden söz etmektedirler. Bunlar: • Fiziksel problemler • Görme kusurları • Tespit edilemeyen el tercihi • Duygusal sorunlar • Yavaş öğrenmedir. • El Yazısı • Reason ve Boote (2000) okunabilirlik, akıcılık ve hızla ilgili problemler öğrencilerde el yazısıyla ilgili gelişmeyi geciktirici konuların başında gelir. El yazısı stili küçük yaşlarda yerleşir ve olgunlaşma el yazısında önemli rol oynar. İyi bir el yazı süreci için şu yönler kontrol edilir: • Fiziksel koşullar • Materyaller • Seçilen el yazısı modeli • Öğrenim ve öğretim yöntemleri • El Yazısı • Uyanık ve ark., (2001) kötü el yazısı yazan çocukların kötü yazma sebepleri; • kalemi yanlış kavramalarına, • yanlış oturuşlarına, • zayıf görsel algılama yeteneklerinin olduğuna, • görsel motor ve el göz koordinasyonu eksikliğini gibi sebeplere bağlamaktadırlar. Programda bitişik eğik yazı kullanımına ilişkin gerekçeler ve açıklamalar • İlk okuma-yazma öğrenmeye başlayan öğrencilerin, kalemi ellerine ilk aldıklarında eğik ve dairesel çizgiler çizdikleri gözlenmektedir. Bu durum öğrencilerin bitişik eğik yazıya geçişini kolaylaştırmaktadır. • Öğrenciler anatomik yapılan gereği kalemi eğik olarak tutmaktadırlar. • Bitişik eğik yazının akıcı ve kesintisiz olması, soldan sağa doğru yazı yönünü desteklemektedir. • Bitişik eğik yazı, geri dönüşlere izin vermemektedir. Bu durum yazının akıcı ve doğru yönde gelişimini sağlamaktadır. • Bitişik eğik yazı, harflerin doğru yazımını desteklediğinde harflerin yazılış yönlerinin karıştırılması sorununun ortaya çıkmasını önlemektedir. • Bitişik eğik yazıdaki süreklilik, düşüncedeki süreklilik ile örtüşmekte ve birbirini desteklemektedir. Böylece yazıda kazanılan bu akıcılık okuma becerisine de yansımaktadır. • Dik temel harflerin ardından bitişik eğik yazı harfleri ile yazmaya başlayan öğrenciler bitişik eğik yazıya geçişte güçlük çekmektedirler. Bu nedenle ilk okuma-yazma öğretimine bitişik eğik yazı ile başlanmalıdır. • Yapılan araştırmalar, öğrencilerin bitişik eğik yazı harflerini yazmada bir problemle karşılaşmadıklarını ve bu yazı türünden zevk aldıklarını göstermektedir. • Bitişik eğik yazının estetik görünümü, öğrencilerin estetik bir bakış açısı geliştirmelerine yardımcı olduğundan, onların sanatsal gelişimlerine katkıda bulunmaktadır. Bitişik eğik yazı öğretimi ile resim ve müzik derslerinin öğretimleri arasında ilişki bulunmaktadır. • Bitişik eğik yazı alışkanlığı, öğrencilerin diğer yazı karakterleriyle yazılmış metinleri okumalarında problem çıkarmamaktadır. Öğrencilerin, değişik stillerde yazılmış harfleri tanımakta ve okumakta güçlük çekmediklerini deneysel çalışmalarla ispatlanmıştır. • Bitişik eğik yazı, sentez yöntemine uygun olduğundan Ses Temelli Cümle Yöntemi ile ilk okuma-yazma öğrenme sürecini kolaylaştırmaktadır. • İYİ EL YAZISI • Okunaklılık: • Okunaklılık bir yazıda harflerin doğru yazılması ve şekil olarak boyutlarının, boşluklarının iyi ayarlanmasıdır (Akyol, 2007). Okunaklı bir yazı satır çizgisini nizami bir şekilde takip etmiş bir yazı anlamını taşımaktadır. • Okunaklı bir yazıda ayrıca harfler, kelimeler, cümleler ve sayfa kenarında uygun boşluklar bırakılmış olmalıdır. Kısaca okunaklı bir yazı okunması oldukça kolay bir yazıdır (Reason ve Boote , 2000). • İYİ EL YAZISI • Akıcılık: • Akıcılık, kolunu kaldırmadan elini rahatlıkla gezdirebildiğin yazmadır. • Akıcı yazma öğrencinin bulunduğu sınıf seviyesine uygun bir hızda yazabilmesidir. • Akyol'un (2007) aktardığına göre birinci sınıf kız öğrencileri dakikada 21, erkekler ise 17 kelime yazabilmektedir. • İkinci sınıflarda ise kız öğrenciler dakikada 36, erkekler ise 32 kelime yazabilmektedir. Türkçe 1. Sınıf Yazma Kazanımları (2015) Türkçe
