VEJETARYENİZM ve BESLENME

www.diyetisyenara.com
Bu sunumdan alıntı yapmak veya bu sunumu web sitelerine eklemek
istenildiğinde aşağıdaki metin eklenen sayfanın görünen bir kısmın yer
almalıdır.
"Diyetisyen H.Rana BAYRAKTAROĞLU tarafından kaleme alınan
VEJETARYENİZM ve BESLENME başlıklı sunumun tüm hakları
Diyetisyen H.Rana BAYRAKTAROĞLU ‘a aittir ve bu makale
www.diyetisyenara.com arşivlerinde yer almaktadır.
Sitemize üye olarak bizi
destekleyiniz.
VEJETARYENİZM
ve
BESLENME
Dyt. H.Rana BAYRAKTAROĞLU
Üzerinde Durulacak Konular
Vejetaryenizm ve Veganizm
Vejetaryen Diyet Türleri
Vejetaryen Diyetlerde Mineraller ve İz
Elementler
Vejetaryen Diyetlerin Sağlık Etkileşimleri
Vejetaryenizm ve Veganizm’in Faydaları
Vejetaryenizm ve Veganizm’in Riskleri
Vejetaryenler İçin Pratik Beslenme Önerileri
Vejetaryen Diyetler İçin Öğün Planlama
Vejetaryen Besin Rehberi ve Piramidi
VEJETARYENİZM VE VEGANİZM
Tanım
• Vejetaryen”: Kırmızı eti, balık etini veya
kümes hayvanlarını veya ürünlerini içeren
besinleri tüketmeyen kişi.
• Hinduizm, Budizm ve Hristiyanlık gibi bazı
dinlerde benimsenmiş,
• M.Ö. 500 yıllarında, vejetaryenizm geniş
kitlelerce ailesel, kültürel, etik ve dini
nedenlerden dolayı tercih edilmiştir
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
J Adolesc Health, 29, s. 406-416, 2001.
• İngiltere’de
yaklaşık 250.000 vegan,
1997 yılında İngiliz popülasyonunun %5.4’ü
vejetaryen olduğu, %8.9’u kırmızı et reddi.
• 2000 yılında, ABD yetişkin popülasyonunun yaklaşık
%2.5’i (4.8 milyon kişi) vejetaryen.
• Güney Avustralya’da 52 lisede yürütülen çalışmanın
sonucunda (yaş ortalaması 16 yıl) adölesan
vejetaryenizminde prevelans kızlarda %8’den
%37’ye, erkeklerde %1’den %12’ye .
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
J Pediatr Adolesc Gynecol, 16, s. 319-323, 2003.
Hem yetişkin
hem de adölesan vejetaryenler;
•
•
•
•
•
•
•
Yüksek sosyal sınıftan,
İyi eğitimli,
İyi eğitimli ebeveynlere sahip,
Daha zayıf,
Daha az sigara içen,
Daha az alkol kullanan,
Daha fazla egzersiz yapan bireyler.
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
J Adolesc Health, 31, s. 190-198, 2002.
• İsveçli ve Norveçli, düşük et tüketen
adölesanlar ile omnivor adölesanların yaşam
tarzı ile ilişkili özelliklerini karşılaştırmak için
yapılan bir çalışmada;
• n: 2041
• Yaş ortalaması: 15.5 yıl.
J Adolesc Health, 31, s. 190-198, 2002.
Sonuç:
Düşük et tüketen kızlar omnivor kızlarla
karşılaştırıldığında;
• Daha sık dumansız tütün kullandıkları,
• Geçen yıl daha fazla hasta gün geçirdikleri,
• “Sağlıklı olma” fikrine daha az önem verdikleri,
• Daha deprese oldukları,
J Adolesc Health, 31, s. 190-198, 2002.
• Düşük et tüketen erkeklerin herhangi bir sebep
olmaksızın kendilerini yorgun hissettikleri, ve sık
sık baş ağrısı şikayetinden yakındıkları,
• Düşük et tüketen kızların ebeveynlerinin eğitim
düzeylerinin daha yüksek olduğu ve okul
sonrasında arkadaşları ile daha fazla vakit
geçirdikleri saptanmıştır.
J Adolesc Health, 31, s. 190-198, 2002.
• Amerikan Kanser Araştırma Enstitüsü (The
American Institute for Cancer Research) ve
Dünya Kanser Araştırma Fonu (World Cancer
Research Fund):
“Eğer bireyin beslenme örüntüsünün büyük bir kısmını et
oluşturuyorsa, özellikle sebze ve meyveler ile kurubaklagillerin
tüketimi arttırılmalı,
nişastalı besinlerin azaltılmalı
ve kırmızı et tüketiminin sınırlandırılmalı”.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Amerikan Kanser Cemiyeti (The American
Cancer Society):
“Bitkisel kaynaklı besinlere ağırlık verilmeli”.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Amerikan Kanser Cemiyeti (The American
Cancer Society):
“Bitkisel kaynaklı besinlere ağırlık verilmeli”.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Amerikan Kalp Birliği (The American Heart
Association):
“Sebzeler, tahıllar ve meyvelerin ön plana çıkarıldığı
dengeli bir diyet tercih edilmeli”
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Kanada Kalp ve İnme Vakfı (The Heart and
Stroke Foundation of Canada):
“Ana öğünlerde
et yerine tahıllar ve sebzeler tercih edilmeli”.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Amerikan Kanser Cemiyeti, Amerikan Kalp
Birliği, Ulusal Sağlık Enstitüsü (The National
Institutes of Health) ve Amerikan Pediyatri
Akademisi (The American Academy of
Pediatrics) tarafından hazırlanmış olan
Bütünleştirilmiş Beslenme Önerileri (The
Unified Dietary Guidelines):
“Major kronik hastalıkların riskinin azaltılabilmesi için
tahıl ürünlerini, sebzeleri ve meyveleri içeren
çeşitli bitkisel besinlerin temel alındığı
bir diyetin tüketilmesi gerekir”.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
VEJETARYEN
DİYET
TÜRLERİ
Veriler;
• Vejetaryen diyetlerin
Yeme davranışı bozukluğu
Mevcut yeme
davranışı
bozukluğunu
kamufle etmek.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Vejetaryenlerin Besinlere Bakış Açısını
değerlendirmek isteyen bir çalışmada;
• Yeme alışkanlıklarına dayalı şekilde
Greifswald Üniversitesi’nde okuyan
38 öğrenci arasından 24 katılımcı
seçilmiştir (12 bayan, ortalama
yaş=24, aralığı 19-31).
• Ortalama BKİ’leri 22, olan
katılımcılar, hiç et tüketmediği
belirtilen vejetaryenler (N=12; 5
kadın) ve et tüketen etçiller (N=12;
7 kadın) şeklinde sınıflandırılmıştır.
Appetite 2008: xx; xxx-xxx
Appetite 2008: xx; xxx-xxx
Sonuçta:
• Vejetaryenlerde düşünce tarzlarından dolayı
etlere yönelik yer değiştirmeler kendini uyarıcı
olarak göstermiştir. Etçillerle karşılaştırıldığında
vejetaryenlerde et resimleri şiddetli ve geniş LPP
(late positive potential) göstermiştir. Sebze
resimleri beyin potansiyeli açısından vejetaryen
ve etçillerde farklı değildir. Bu çalışma, besinlere
yöneltilen ilgilinin, besinleri tüketmenin sadece
biyolojik süreçle ilgili değil besinlerin sembolik
anlamları ve zihinsel sebeplerle de ilgisi vardır .
Appetite 2008: xx; xxx-xxx
Vejetaryen Türü
Özellikleri
Vejetaryen
Kırmızı et, kümes hayvanları ve balık etini tüketmezler.
Buna karşılık, süt ve yumurta tüketirler.
Yarı Vejetaryen
(Demi/Semivejetaryen)
Kırmızı eti reddederler, ama genellikle balık ve/veya
kümes hayvanlarını tüketirler.
Piscatarian/Pescetarian
Balık tüketir, ancak kırmızı eti ve kümes hayvanlarını
reddederler.
Pesco-vejetaryen
Kırmızı eti ve kümes hayvanlarını reddederler. Ancak,
balık, yumurta ve süt tüketirler.
Lakto-vejetaryen
Kırmızı et, kümes hayvanları ve balık eti ile yumurta
tüketmezler. Ancak, süt tüketirler.
Lakto-ovo-vejetaryen
Kırmızı eti, kümes hayvanlarını, balığı, kabuklu deniz
hayvanlarını ve bunlardan elde edilen ürünleri
reddederler. Tükettikleri besinler ise süt ve süt ürünleri,
yumurta (mümkünse organik üretim olanları), tahıllar,
sebzeler, meyveler, kurubaklagiller ve yağlı tohumlardır.
Vegan (Tam
vejetaryen)
Tüm hayvan etlerini, hayvansal ürünleri, bunlardan elde
edilen bileşenlerini ve katkı maddelerini reddederler.
Vejetaryen Türü Özellikleri
Fruitarian
Özellikle çiğ meyve, sebze, yağlı tohumlar, filizlenmiş
bakliyat ve tahıllardan oluşan bir çeşit vegan diyet
tüketirler.
Çiğ besin diyeti
Kırmızı et, kümes hayvanları, balık eti, yumurta ve süt
tüketmezler. Tükettikleri besinler ise pişirilmemiş meyveler,
sebzeler, tohumlar, yağlı tohumlar ve tahıllardır.
Makrobiyotik
Yin ve Yang’a dayanan Çin felsefesini benimserler. Doğanın
bu iki zıt ama birbirini tamamlayan güçlerine ilişkin
nitelikleri taşıyan besinleri dengelemeye özen gösterirler.
Ciddi şekilde kısıtlayıcı yedi basamağı vardır. Alt düzeyleri
çoğunlukla çeşitlidir ve tüm kırmızı et, kümes hayvanları,
yumurta, süt ve süt ürünlerini reddetseler de balık
tüketirler. En üst düzeylerde ise diyet sadece kahverengi
pirinçten oluşur.
Bireysel
tanımlanmış
Kesin kuralları yoktur.
vejetaryenlik
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
VEJETARYEN DİYETİ
SEÇME NEDENLERİ
• Etiksel Açıdan
• Dini Açıdan
• Çevresel Açıdan
• Ekonomik Açıdan
• Hayvansal Besinlere Duyulan Korku
Etiksel Açıdan
• Hayvan ve et üretimi, kesimi ve tüketimi etik
değildir. Çünkü hayvanlara zarar vermek, açı
çektirmek duygusuz olmakla adlandırılırken;
hayvanları öldürmek gereksiz ve yanlış
görülmektedir.
Davranış bilimciler,
Manevi vejetaryenizm
Sağlık vejetaryenizmi
Et tüketimi
Et tüketimi
Gaddarlık,
Hayvan hakları,
Sağlıksız
Çeşitli politik
meseleler.
20.7.2017
Appetite, 41, s. 31-41, 2003.
Dini Açıdan
• Hinduizm ve Janizm ahlaki olarak
vejetaryenliğe yöneltirken, Hıristiyanlık ve
İslamiyet’te bu yoktur.
• Budizm genel olarak et yemeyi yasaklamaz
• Hinduizm
• Budizm
• Janizm
• Sihizm
• Judaizm
• Neo Paganizm
• Hıristiyanlık
Vejetaryenlik ideal, lakto-ovo
Lakto-ovo-vejetaryen
Lakto-ovo-vejetaryen
Ya etçil ya vejetaryen
Bazı hayvanlar yenir???
Çevre=doğa=öldürme
Oruçta et yasak
Türkiye’de kabul gören İslamiyet dinine
göre:
• Dinde haram olanların dışında et tüketmek
serbesttir.
• Buna rağmen vejetaryenlikte dinin içinde yer
almaktadır ve hoşgörülmektedir.
Çevresel Açıdan
‘Gerçek bir çevrecinin hamburger yemeden
önce iki kere düşünmesi gerekir’
Hayvan Çiftlikleri
Hayvansal Tarım
Dünya Gazının %
18’ini
Oluşturmaktadır.
Doğaya Verilen Zarar
( İklim değişmesi, toprak aşınmaları,
biyolojik çeşitlilik azalması, su kirliliği )
Ekonomik Açıdan
• Etin elde edilmesi
• Doğal kaynakların kullanılması
• Maddi yetersizlikler 
Pahallıya
Mal Olmaktadır.
• Fessler’in et tüketimi üzerine web tabanlı
olarak yaptığı çalışmada çeşitli seçenekler
verilmiştir. Bu seçenekler: etin görünüşü,
çevresel, etiksel, sağlık, koku ve tattır.
• Etten sakınma nedeni olarak, etik nedenlerin
çevresel nedenlerden daha çok tercih edildiği
gözlemlenmiştir
Appetite, 41, s. 31-41, 2003.
• N= 799
•
•
•
•
•
•
Görünüm
Çevresel
Etiksel
Sağlık
Tat
Koku
% 12,5
% 18,5
% 12,7
% 50,7
% 11,4
% 44,5
Appetite, 41, s. 31-41, 2003.
Hayvansal Besinlere Duyulan Korku
• En büyük etken
•
•
•
•
Tavşan:
At:
Sığır:
Tavuk:
Zoonoz
Hidrofobi
At Nezlesi =Ruam
Sığır Tüberkülozu
Salmonelle
VEJETARYEN DİYETLERİN SAĞLIK ETKİLEŞİMLERİ
• Vejetaryen diyetler sağlıklı mı?
• Yeterli ve dengeli mi?
Protein
• Vejetaryenlerde eksikliği sık görülen besin
öğeleri
• Protein
Et ve et ürünlerinin tüketilmemesi
• Diyetteki proteinin sindirilebilir olması için
• Bitkisel kaynaklı proteinin % 85 olması gerekir
• Çocuklar ve adölesanlar günde 2-3 porsiyon et
veya et ürünlerinden tüketmeye ihtiyaç
duyarlar
• Vejetaryenlerin protein gereksinmesi
• Bebeklikten 2 yaşa kadar % 30 ila % 35 ;
• 2-6 yaş arası % 20 ila % 30;
• 6 yaş ve üstü % 15 ila % 20
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
J Am Diet Assoc 2001,101:661-669
Vejetaryenler için yüksek kaliteli
protein kaynakları
• Kuru baklagiller,
• Tahıllar gibi ve
• Soyanın çeşitleri (örneğin, tofu (soya peyniri) ,
tempeh( pişirilmiş soya fasulyesi ile yapılan bir
besin), seitan ( buğday gluteni veya buğday eti
olarak bilinen yüksek protein içeren
haşlanarak yapılan bir tür besin)
Karbonhidrat
• Vejetaryenlerin diyette karbonhidrat alımları
oldukça yüksektir.
• Vejetaryenlerin günlük karbonhidrat alımı
günlük toplam enerjinin % 50-65’i kadardır.
• Vejetaryen olmayanlarda ise % 50’nin altında
bir karbonhidrat alımı söz konusudur.
N-3 Yağ asitleri
• Yumurta, balık ve deniz sebzelerinin fazla
miktarda tüketilmemesi
• Uzun zincirli n-3 yağ asitinin (EPA ve DHA)
üretiminin fizyolojik olarak inhibe olması
Vejetaryen Diyet n-6’dan zengin
Ancak n-3’den fakir
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Thomas B. Manual of Dietetic Practice 2007:311-318
WHO/FDA’ya göre; Beslenme ve Kronik
Hastalıkların Önlenmesi İçin
• Non-vejetaryen kadın ve erkekler için sırasıyla
günlük α-linolenik asit alımı 1.1 ve 1.6 g
• Vejetaryenlerde ise, enerji alımı 2000 Kcal /
gün olduğunda bunun 2.2 ila 4.4 gram n-3 yağ
asitleri
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Thomas B. Manual of Dietetic Practice 2007:311-318
• Vejetaryenlerde optimal EPA alımına erişmek
için Davis ve Kris-Etherton tarafından 2003’te
hazırlanmış diyet rehberinde aşağıdaki
öneriler yer almaktadır:
Thomas B. Manual of Dietetic Practice 2007:311-318
• Diyet bitkisel kaynaklı besinlerin geniş çeşitliliğine
dayanmalıdır.
• Diyet yağlarının birçoğu soya besinleri, avokado,
tohum, kabuklu yemiş ve yağlar gibi tam besinlerden
elde edilmelidir.
• Yağ ve sıvı yağlar tekli doymamış yağ asitlerini
içermelidir. N-3 yağ asitleri zengin sıvı yağlar
kızdırılmadan kullanılmalıdır. Sadece tavsiye edilen
ölçüde n-6 yağ asitleri kullanılmalıdır.
Thomas B. Manual of Dietetic Practice 2007:311-318
• İşlenmiş ve dondurulmuş besinlerdeki n-6 ve trans yağ
asitleri içeriği belli limitler içinde olmalıdır.
• Doymuş yağ içeren besinler azaltılmalıdır.
• Bitkiye dayalı diyette n-3 yağ asitleri günlük olarak
bulunmalıdır.
• DHA kullanımının da göz önünde bulundurulması
gereklidir
Thomas B. Manual of Dietetic Practice 2007:311-318
Lakto-ovo-vejetaryen, yarı-vejetaryen ve
omnivor kız adölesanların besin öğeleri
yetersizliklerini karşılaştırmak olan bir çalışmada
• n: 78 lakto-ovo-vejetaryen, 15 yarı-vejetaryen
ve 29 omnivor kız adölesan.
• Yaş: 14-19 yıl
• Sonuç:
• Lakto-ovo-vejetaryenlerin,
• bakır ve manganez alımlarının diğer
gruplardan daha yüksek (p<0.01),
J Adolesc Health, 18(4), s.292-300, 1996.
• Lakto-ovo-vejetaryen ve yarı-vejetaryen
grupta kalsiyum, demir, çinko yetersizliği
riskinin daha yüksek olduğu,
• Omnivor grubun %33’ünün de yetersiz demir
ve çinko alım riski altında.
J Adolesc Health, 18(4), s.292-300, 1996.
VEJETARYENLERDE
MİNERALLER
Demir
Endüstrileşmiş ülkelerde demir ve çinko
yetersizliğinde üç ana etiyolojik faktör;
• Diyetle yetersiz alım,
• Anormal kan kaybı,
• Büyüme, puberte, gebelik ve laktasyon
sebebiyle yüksek fizyolojik gereksinim
Plant Foods for Human Nutrition, 51, s. 1-16, 1997.
Vejetaryen diyetler
hem olmayan demir
Biyoyararlılığı
Önerilen demir alımı
vejetaryen olmayanlarınkinden
1.8 kat daha fazla.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Diyetin emilimi inhibe eden madde içeriği
emilimi arttırıcı madde içeriği
Demir emiliminin belirgin oranda
Şekil. Deneysel vejetaryen olmayan ( ) ve vejetaryen ( ) diyetlerin relatif iz
element içerik ve iz element biyoyararlılıklarının karşılaştırılması.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
Vejetaryenlerin besin seçimleri hem olmayan demirin
ince barsaklarda çözünebilirliğini ve emilimini inhibe
eden veya arttıran diyet bileşenlerini değiştirebilir.
Arttıran
İnhibe Eden
Kırmızı et, kümes hayvanları eti ve Fitik asit
balık*
Askorbik asit
Polifenoller/taninler (çay
ve kahve)
AlkolRetinol ve karotenler
Soya proteini
Retinol ve karotenler
Yumurta
Kalsiyum* ve fosfat tuzları
Antasitler
•Bu besin bileşenleri hem demirinin
emilimini de etkilerler.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Birleşik Devletler’de,
Koleje devam eden genç kadınlar,
Lakto-ovo-vejetaryen diyet tüketenler Protein kaynağı olarak özellikle kırmızı et
tüketenler
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
Lakto-ovo-vejetaryen bireylerin serum ferritin,
hemoglobin ve hematokrit konsantrasyonlarının
daha düşük,
Demir bağlama kapasitelerinin daha yüksek,
Hemoglobin ve hematokrit değerleri her iki
grupta da normal aralıkta.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Doğurganlık çağındaki vejetaryen kadınların,
serum ferritin düzeyleri (demir depoları)
düşük olma eğiliminde.
Demir yetersizliği anemisi insidansına ilişkin
belirgin farklılık (-)
Klinik önemi?
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Demir gereksiniminin arttığı durumlarda (risk
gruplarında ve kan kaybında)
• Demirin yetersiz alımı
• Demir yetersizliği oluşum riski .
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 256-262, 2001.
Dagnelie ve ark;
• Makrobiyotik diyet uygulayan çocukların
%15’inin kan hemoglobin ve ferritin düzeyleri
.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Vejetaryenlerde B12 vitamini ve demir düzeyi ile ilişkili bazı
hematolojik parametreleri inceleyen bir çalışmada:
• Vegan X lakto-vejetaryenlar / laktoovo- vejetaryenler
Sonuç:
• Lenfosit sayımları daha düşük,
• Ortalama korpuskular hacim (MCV –
Mean Corpuscular Volume) değerleri
daha yüksek.
Eur J Haematol, 69, s. 275-279, 2002.
• Ana öğünlerde süt veya peynir tüketilmediğinde
hem olmayan demir emilimi %30-50 oranında
• Çin’de tüketilen ana öğünlerde süt ve süt
ürünleri tüketimi (-).
• Meyve tüketimi yüksek
C vit. alımı yüksek
• Çin’de
demir tava.
pişirmede
J Paediatr Child Health, 37, s. 247-253, 2001.
• Vejetaryen diyetlerde demir emiliminin ana
inhibitörü: Fitat.
• Bu diyetlerde demir alımı arttıkça fitat alımı da art.
• Ne yapmalı?
• C vitamini kaynağı (+),
• Fasulyelerin ve tahılların
pişirilmeden önce ıslatılması,
• Ekmeğin mayalanması,
• Miso, tempeh gibi soyalı
yiyeceklerin yapımında kullanılan
fermentasyon işlemleri.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Veganlara ve vejetaryenlere;
• Demirin bitkisel kaynaklarını (bakliyat,
zenginleştirilmiş tahıllar, tam tahıl ekmek,
tam tahıllar ve ürünleri, tofu, ıspanak ve yeşil
şeker pancarı gibi bazı koyu yeşil yapraklı
sebzeler, tohumlar, kuru erik suyu, kuru
meyveler, melas) tüketmeleri,
• Öğünlerle birlikte C vitamininden zengin
besinleri (turunçgiller veya suları, brokoli,
domates, yeşil biber) tüketmeleri,
• Taninler gibi emilimi inhibe eden öğeleri en
aza indirmeleri
önerilmelidir .
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
• Vejetaryen diyetlerde demir biyo yararlılığı
• Diyetle alınan miktarı %80 oranında
Vejetaryenler için modifiye edilmiş besin rehberi:
8 değişim tahıl,
3 değişim sebze,
2.5 değişim yeşil yapraklı sebze,
1.5 değişim meyve,
1.5 değişim kuru meyve,
2.5 değişim kurubaklagil,
3 değişim süt ürünü veya
zenginleştirilmiş ürün,
1.5 değişim yağlı tohum,
2.5 değişim yağ.
2000 kalori
32-36 mg Fe
• Öğünlerle birlikte tüketilen çay ve
kahve yerine askorbik asitten zengin
meyve suları
• Hem olmayan demir emiliminde
%35-64 oranında.
• Çay veya kahve tüketimi öğünlerden
en az iki saat sonraya ertelenmelidir.
Çinko
• Yüksek düzeyde kalsiyum zenginleştirmesi Zn
biyoyararlılığını azaltır.
• Lakto-ovo-vejetaryen diyetlerde fitatkalsiyum/çinko oranı çinko biyoyararlılığını
fitat/çinko molar oranından daha iyi
tanımlayabilir.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Vejetaryen bir diyette kırmızı et, kümes
hayvanları ve deniz ürünleri (-)
Zn
• Lakto-ovo-vejetaryenler süt, peynir, yoğurt
ve yumurta tükettiklerinde
Zn
yeterli.
• Bitkisel kaynaklı besinlerin çoğu çinko içerir,
fakat hayvansal kaynaklı besinlerden az.
• Çinkonun bitkisel kaynakları: Kurubaklagiller,
tam tahıl unundan yapılmış makarna,
buğday tohumu, zenginleştirilmiş tahıllar,
yağlı tohumlar ve tofu.
J Am Diet Assoc, 101, s. 661-669, 2001.
Kalsiyum
• Vejetaryenlerin kalsiyum alımları
omnivorlarınkine benzer.
• Süt ve süt ürünleri diyetten çıkarıldığı için
veganların ortalama kalsiyum alımları
Önerilen beslenme alımlarından (RNI).
J Paediatr Child Health, 37, s. 247-253, 2001.
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Ulusal Sağlık ve Beslenme Çalışması (National Health
and Nutrition Examination Survey 2001-2002);
•
•
•
•
•
Birleşik Devletler’de,
2001-2002 yıllarında,
9-18 yaş grubu,
n: 65 kız, 62 erkek,
Süt ve ürünlerini tüketmeyen bireyler.
• Sonuç:
• Süt ve ürünlerini içermeyen diyetle yeterli kalsiyum alımının
sağlanamayabilir,
• Diyet paterninde büyük değişiklikler yapmadan yeterli
kalsiyum alımını sağlayabilmek için kalsiyumdan
zenginleştirilmiş besinlere ihtiyaç duyulur,
• Yeterli D vitamini sağlayabilmek için fiziksel aktivite düzeyi
arttırılmalı ve yeterli güneş ışığı.
J Am Diet Assoc, 106, s. 1759-1765, 2006.
• Diyet Ca/prt oranı, kemik sağlığı açısından,
sadece kalsiyum alımından, daha belirleyici.
• Vegan diyetlerin Ca/prt oranı
omnivorlarınkine benzer veya daha düşük.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Vejetaryenların kemik dansiteleri
≈
• Seçilen omnivorlarla eş veya daha yüksek.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Tablo. Veganlar ve vejetaryenlar için demir, kalsiyum ve
çinko kaynakları.
Kalsiyum (≈
100 mg Ca karşılar1)
Demir (≈2 mg
Demir karşılar1)
Çinko (≈1 mg çinko
karşılayacak miktar1)
Soya ürünleri
Kalsiyum klorid
veya sülfat ile
yapılmış tofu (25 g)
Soya peyniri (25 g)
Zenginleştirilmiş
soya sütü (70-120 ml)
Soya unu (30 g)
Tempeh (Soya
fasulyesi, pirinç,
darı
ve diğer tahıllar
ile yapılan soya
keki)(70 g)
Soya unu, miso (Japon
mutfağında çeşni verici
olarak sıklıkla kullanılan
fermente bir soya ürünü)
(30 g)
Soya peyniri, tempeh (55 g)
Bakliyatlar
Soya,
böbrek şeklinde
kuru fasulye
(120-150 g)
Soya,
kuru, benekli,
böbrek şeklinde
fasulye, mercimek,
nohut (70-100 g)
Bezelye (120-130
g)
Nohut, bezelye, mercimek
(70-85 g)
Kuru, benekli, soya
fasulyesi, bezelye (100 g)
Tablo. Veganlar ve vejetaryenlar için demir,
kalsiyum ve çinko kaynakları (Devam).
Yağlı tohumlar
Kalsiyum (≈
100 mg Ca
karşılar1)
Demir (≈2 mg
Demir karşılar1)
Çinko (≈1 mg çinko
karşılayacak miktar1)
Badem (40 g)
Ceviz (60 g)
Fındık (70 g)
Yerfıstığı, Güney Amerika
cevizi, ceviz, yerfıstığı yağı
(80-100 g), Badem, fındık (60
g), Çam fıstığı, mahun cevizi
(35 g), Ayçiçeği tohumu
(35 g)
Badem, yer fıstığı (30
g), Ceviz (40 g)Mahun cevizi
(20 g)Bal kabağı, ay çiçeği
tohumları (20 g)
Balkabağı tohumu (20 g)
Tahıl ürünleri
20.7.2017
Beyaz/kahverengi
ekmek (100 g)
Kepekli ekmek
(185 g)
Kepekli ekmek (75 g)
Kahverengi ekmek (90 g)
Beyaz ekmek (125 g)
Buğday tohumu (25 g)
Zenginleştirilmiş kahvaltılık
tahıl (10-50 g)
Buğday tohumu (5 g)
Kepekli ekmek (55 g)
Kahverengi pirinç (140 g)
Zenginleştirilmiş kahvaltılık
tahıl (50 g)
Tablo. Veganlar ve vejetaryenlar için demir, kalsiyum
ve çinko kaynakları (Devam).
Kalsiyum (≈
100 mg Ca karşılar1)
Demir (≈2 mg
Demir karşılar1)
Kuru meyve
Kuru incir (40 g)
Kuru incir, kuru
kayısı, kuru üzüm
(50 g)
Kuru erik (70 g)
Yeşil yapraklı
sebzeler
Ispanak2,
su teresi,
lahana (90-105 g)
Bahar yeşillikleri
(130 g)
Su teresi, lahana
(90-105 g)
Ispanak (125 g)
Çinko (≈1 mg çinko
karşılayacak miktar1)
Su teresi (140 g)
Tablo. Veganlar ve vejetaryenlar için demir,
kalsiyum ve çinko kaynakları (Devam).
Kalsiyum (≈
100 mg Ca karşılar1)
Demir (≈2 mg
Demir karşılar1)
Çinko (≈1 mg çinko
karşılayacak miktar1)
Deniz yosunu
Kombu (dev bir deniz
Kombu, wakame,
yosunu), wakame (bir tür
nori (15 g)
deniz yosunu), nori(bir
tür kurutulmuş yeşil deniz
yosunu olup Uzakdoğu ve
batıda ince yapraklar
halinde satılır) (15-25g)
Kombu (15 g)
Çeşitli ürünler
Siyah şeker pekmezi
(20 g)
Kakao tozu (15 g)
Siyah şeker
pekmezi (20 g)
Tablo. Veganlar ve vejetaryenlar için demir, kalsiyum
ve çinko kaynakları (Devam).
Kalsiyum (≈
100 mg Ca karşılar1)
Demir (≈2 mg
Demir karşılar1)
Çinko (≈1 mg çinko
karşılayacak miktar1)
İlave olarak vejetaryenlar için uygun
olan ürünler
Süt ve süt
ürünleri
Diğerleri
Süt (75-90 ml)
Sert peynir (20 g)
Yoğurt (50-70 g)
Sert peynir (30-50 g)
Yumurta (100 g)
Yumurta (75 g)
Bitkisel besinlerin mineral biyoyararlılıkları hayvansal kaynaklardan daha düşüktür.
1 Pişmiş/yenebilir ağırlık
2 Özellikle düşük biyoyararlılık
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 256-262, 2001.
İyot
• Vejetaryenlerde iyot yetersizliği riski
İyot içeren besinlerin diyetlerinden ne
derece çıkarıldığını yansıtır.
• Vejetaryenlerde iyot yetersizliği
prevelansını değerlendirebilmek için
bireysel diyet kısıtlamalarının yapısı
ve şiddeti hakkında fikir sahibi
olunması gerekir.
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
• Küçük bir Alman popülasyonu:
özellikle balığı, deniz ürünlerini, iyotlu
tuzu, iyot içeren ekmeği ve peyniri
diyetten çıkarılmış, içecek olarak
sadece iyotsuz şişe suyu.
• Sonuç: Hem vejetaryenlerin hem de
vejetaryen olmayan kontrol
diyetlerinin iyottan yetersiz.
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
• 1990’lı yıllarda,
• FDA
ABD halkı tarafından
tüketilen 294 ayrı besinin iyot (ve
diğer mineraller) analizi.
• İyot içeriği en yüksek olan besinler
(54-450 µg/değişim):
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
• Meyve aromalı tahıllar, çikolatalı milk
shake, peynirli pizza, morina balığı,
tavuklu pay, az yağlı sade yoğurt,
makarna ve peynir, mısır taneleri, ev
yapımı lazanya, beyaz pirinç, pankek,
çikolatalı süt, tavuklu noodle,
domates soslu konserve spagetti, az
yağlı süt, elmalı pay, balık mızrağı,
çikolatalı puding ve patates püresi
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
• Birleşik Devletler’de genel
popülasyonun %50’si iyotlu tuz (+),
• Kanada’da tüm sofra tuzları iyotla
zenginleştirilmiş.
• Deniz tuzu ve kosher tuz genellikle
iyot (-).
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
• Hem vejetaryenlerin hem de
veganların iyot alımları < omnivorlar.
• Bazı vejetaryenlerin deniz
sebzelerinin tüketiminden dolayı iyot
alımları .
• Veganlar;
• İyot suplementleri, iyotlu tuz
kullanımı veya zenginleştirilmiş maya
ekstraktlarını tercih etmeleri
konusunda yönlendirilebilirler.
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 42, s. 37-46, 2005.
Selenyum
• Almanya’da yapılan bir çalışma
• Vejetaryen diyetlerin total selenyum
içeriğinin vejetaryen olmayan diyetlere ≈ /
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
• İsveçli bireyler üzerinde yapılan bir
çalışma
• Vejetaryen diyet tüketimi ile birlikte
diyetle alınan selenyum miktarı %40
oranında.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Karışık diyetten 12 ay süreyle
bireysel seçimli vejetaryen diyete
geçiş yapan sağlıklı İsveçli
bireylerde;
•
• Plazma selenyum düzeyinin %11
oranında düştüğü,
• Saç selenyum konsantrasyonu ve
üriner ve fekal selenyum atımı da
düşmüştür.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
Vejetaryenlar ve veganların,
• Diyetleri tahıllara dayalı
• Selenyum alımları düşük
• Yetersizlik riski (+).
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 256-262, 2001.
• Omnivorlar selenyum gereksinimlerinin
büyük bir kısmını kırmızı etten karşılarlar.
• Ayak tırnağı selenyum konsantrasyonları
Vejetaryenlar ve veganlar < omnivorlar.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Diyet Posası
• Posa minareleri bağladığı zaman önemli bir
oranı kalın barsakta bakterilerle reaksiyona
girer
• Posa alan vejetaryenlerde mineral emilimi
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 256-262, 2001.
Alkol Tüketimi
• Kısıtlı vejetaryen diyeti seçen erkekler
alkol
• Balık yiyen vejetaryen ve vejanlar,
• Et yiyenlere göre daha fazla alkol,
Vejanların < et yiyenlere göre
alkol
•British Nutrition Foundation 2005: 30;132–167
Magnezyum ve Diğer Mineraller
• 12 ay süreyle karışık diyetten bireysel seçimli
vejetaryen diyete geçiş yapan sağlıklı İsveçli
bireylerin;
Plazma ve saç magnezyum düzeyinin arttığı,
Saç civa, kurşun ve kadmiyum
konsantrasyonlarının azaldığı,
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Diyet müdahalesi bittikten 3 yıl sonra tekrar
değerlendirildiğinde başlangıç
konsantrasyonuna dönme eğiliminde olduğu
saptanmıştır.
Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
• Magnezyum
inhibitörü.
kalsiyum oksalat taşlarının
oluşumu
• Renal atımı ve konsantrasyonu yeterli düzeyde
• Magnezyum + oksalat kompleksi
• Kalsiyum oksalatın çözünürlüğü .
• Ortalama düzeyde magnezyumun
alındığı bir diyette emilim oranı: %35-40.
VİTAMİNLER
A VİTAMİNİ
• A vitamini öncüsü
Hayvansal kaynaklı
• Β-Karoten
• Veganlar gereksinmenin % 50’si
• Lakto-ovo-vejetaryenler % 25’i
• 3 porsiyon koyu yeşil yapraklı sebzeler ve
kırmızı sebzeler,
• Lifli yeşil sebzeler,
• Meyveler ve
• Beta karoten içeren diğer besinlerle
(kayısı, kavun, mango ve balkabağı)
karşılanabilir.
YEMEKLERE
YAĞ
Riboflavin
• Non-vejetaryenlere göre vejetaryenlerde
daha düşük riboflavin alıyor.
• Ancak klinik olarak eksiklik belirtisi (-)
1 mg Riboflavin içeren besinler
• kuşkonmaz,
susam tahini,
• muz,
 tatlı patates,
• brokoli,
tofu,
• fasulye,
tempeh,
• incir,
 tohumlar,
• lahana,
buğday tohumu
• mercimek,
zenginleştirilmiş
• bezelye,
ekmek
Kobalamin (B12)
• Metil donörü olarak fonksiyon görev vitamin
B12, folik asit ile birlikte DNA senzetinde ve
kırmızı kan hücrelerinin yapımında !!!
• Karaciğer ve böbrekte depo (+)
Folik asit alımı
B12 eksikliğini maskeleyebilir!!!
• Eksikliğinde;
Megaloblastik Anemi
Beyinde atrofi
Kalıcı hasar
• Özellikle çocuk, adölesan, gebe ve emziklilere
B12 replasmanı yapılmalı!!!
B12;
• Yumurta, süt ürünleri veya ek beslenme
desteği alarak karşılayabilirler.
• Hayvansal kaynaklı olmayan vitamin B12’yi
kahvaltılık mısır gevrekleri, ekmekler, mayalı
besinler ve bazı zenginleştirilmiş soya
ürünleri içermektedir.
D Vitamini
• Her gün 500 ml’den
tüketenler
zenginleştirilmiş süt
• Gün ışığından yararlanmayanlar
• Ek D vitamini almalıdır!
D vitamin eklenmiş:
• İnek sütü,
• Soya sütü,
• Pirinç sütü,
• Bazı kahvaltılık gevrekler
• ve margarinler
VEJETARYEN DİYETLERİN SAĞLIK İLE
ETKİLEŞİMLERİ
Vejetaryen Diyetler;
• Doymuş yağ,
• Kolesterol,
• Hayvansal protein içeriği omnivor (hem et hem
ot tüketen) diyetlerden daha düşük,
•
•
•
•
•
•
•
Kompleks karbonhidrat,
Posa,
Magnezyum,
Folik asit,
C ve E vitamini,
Karotenoid ve
Diğer fitokimyasal içerikleri daha yüksek.
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Vejetaryenlerin,
• Beden kitle indeksleri ,
• Kan lipid düzeyleri
,
• Hipertansiyon ve kalp hastalığı oranları
.
• Plazma total antioksidant düzeyleri .
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Vejetaryenlerin;
• Tüm kanserlere ve tüm nedenlere bağlı
mortalite oranları daha düşük,
• İskemik kalp hastalığında mortalite %24
• Tip II diyabet ve safra taşı riski ,
• Obezite, iskemik kalp hastalığı ve kolon
kanseri insidansı ,
• Römatoid artrit üzerinde olumlu etki,
• Kronik böbrek yetmezliğinin ilerleyişi
yavaşlar.
,
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Vejetaryen diyetlerle ilişkili ana risk
• Özellikle veganlarda ve
• Gereksinimleri artan bebekler, çocuklar,
adölesanlar, gebeler veya emzikli kadınlar gibi
popülasyon alt gruplarında
Beslenme yetersizliği.
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
VEJETARYEN DİYETLER
için
ÖĞÜN PLANLAMA
Ekmek, Diğer Tahıllar ve Patates :
• Vejetaryen öğünlerin ve atıştırmalık ürünlerin
temelini oluşturmalı,
• Ca alımı düşükse beyaz veya kahverengi
ekmek tam tahıldan hazırlanmış ekmeğe göre
daha iyi bir seçim.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Meyve ve Sebzeler :
• Hergün en az beş porsiyon sebze ve meyve,
• Meyve ve sebzelerin C vitamini içerikleri hem
olmayan demir emilimini arttırmak açısından
önemli.
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Süt ve Süt Ürünleri :
• Her yaş grubundan lakto-vejetaryen, günlük iki
ila üç değişim süt ve süt ürünleri tüketmeli,
• Süt ürünlerini tüketmeyen bireyler için
kalsiyumla zenginleştirilmiş soya sütü veya
portakal suyu da değişim başına benzer
miktarda kalsiyum sağlar.
• Veganlar
riboflavine dikkat!
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
Et Grubu Alternatifi :
• Demir, çinko, B grubu vitaminleri (B12 dahil),
protein ve selenyumun alternatif kaynaklarını
sağlayabilmek için günlük 2-3 değişim.
• Veganlar!
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Et Grubu İçin İyi Besin Tercihleri;
• Bezelyeler: Yeşil, kırık bezelye, nohut,
• Fasulyeler: Mung fasulyesi, böbrek şeklinde kuru
fasulye, soya, siyah benekli fasulye,
• Mercimek,
• Tofu, sebze/soya proteini, soya proteini izolatı,
“Quorn” (yumurta içerir) ve bunlardan yapılmış
tamamlayıcı besinler,
• Yağlı tohumlar ve bunların ezmeleri,
• Tohumlar ve tohum ezmeleri (tahin gibi).
Thomas,
Thomas, B.,
B., “Manual
“Manual of
of Dietetic
Dietetic Practice”,
Practice”, s.
s. 256-262,
311-318, 2001.
2007.
Yağ ve Şeker İçeren Yiyecekler :
• Genel popülasyon için de geçerli olduğu gibi,
bu yiyecekler sınırlandırılmalı,
• Omega-3 yağ asitleri
Thomas, B., “Manual of Dietetic Practice”, s. 311-318, 2007.
VEJETARYEN BESİN REHBERİ
ve
PİRAMİDİ
•British Nutrition Foundation 2005: 30;132–167
Tablo 7. Lakto-Ovovejetaryenler İçin Günlük
Besin Rehberi.
Besin Grupları
Günlük Değişim Miktarı
Ekmek ve tahıllar
9 – 11
Kurubaklagiller
2–3
Sebzeler
4–5
Meyveler
4
Yağlı tohumlar
1
Süt, yoğurt, peynir
3
Yumurta (haftada 3 değ. ile sınırlayın)
½
Yağlar
4–6
Şeker (tatlı kaşığı olarak)
6–9
Stary, M., “Futures in Practice: Nutrition”, s. 229-238, 2002.
Besin Grupları
ve
Değişim Miktarları
•British Nutrition Foundation 2005: 30;132–167
• Ekmekler, tahıllar, pirinç ve makarna
• 1 dilim tam hububatlı veya zenginleştirilmiş
ekmek
• ½ çörek veya pandispanya
• 1 tortilla (Meksika’ya ait mısır veya buğday unuyla
yapılan yufka ekmeği)
• ½ kupa pişmiş tahıl, örneğin; yulaf yemeği, bulgur,
arpa, darı
• ½ kupa pişmiş pirinç veya makarna
• 30 g kurutulmuş tahıl
•
•
•
•
Sebzeler
½ kupa pişmiş sebze
1 kupa çiğ sebze
¾ kupa sebze suyu
• Meyveler
• 1 bütün elma, şeftali, portakal, muz veya benzer
büyüklükteki meyveler
• ½ kupa doğranmış meyve veya çilek, frenküzümü,
böğürtlen gibi çekirdeksiz sulu küçük meyveler
• ½ kupa konserve, donmuş veya pişmiş meyve
• ¾ kupa meyve suyu
• ¼ kupa kurutulmuş meyve
• Kurubaklagiller ve diğer et eşdeğeri
olabilen besinler
•
• ½ kupa pişmiş fasulye veya bezelye
• ¼ kupa tofu veya tempeh
• 1 kupa soya sütü
• 90 g soya proteinli köfte
• 2 yemek kaşığı tohumlar veya çekirdekler
• 2 yemek kaşığı yer fıstığı yağı
• 1 yumurta veya 2 yumurta beyazı veya ¼
kupa yumurta yerine geçen besinler
DİYETETİK PROFESYONELLERİNİN
ROLÜ
Vejetaryen diyetlere ilgi duyan veya
hali hazırda vejetaryen diyet tüketmekte olan
bireyleri bilgilendirme konusunda
diyetetik profesyonellerine büyük rol düşmektedir.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Verilecek bilgi;
• Tüketilen vejetaryen diyetin türüne,
• Bireyin yaşına,
• Yemek hazırlama ve pişirme tekniklerine,
• Aktivite düzeyine göre bireyselleştirilmelidir.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
Bireyler iyi dinlenmeli
ve
Özellikle hangi besinlere ağırlık verdikleri
öğrenilmeli.
Nitelikli bir beslenme ve diyet uzmanı,
vejetaryen bireylere şu yollarla yardımcı
olabilir:
• B12 vit, D vit, Zn, Fe ve n-3 yağ asitleri
gereksinimlerini karşılamaya yönelik bilgi (+),
• Yaşamın her döneminde dengeli vejetaryen /
vegan öğünler planlamaya yönelik rehberlik,
• Alerji, kronik hastalık gibi özel durumu olan
ve kısıtlama gerektiren vejetaryen / vegan
bireyler için dengeli öğünler planlamak için
rehberlik,
• Lokal restoranlardaki vejetaryen opsiyonları
hakkında bilgi sahibi olması,
• Seyahatlerde optimal vejetaryen öğünlerin
planlanabilmesi için fikir üretebilmesi,
Vejetaryen yiyeceklerin satın alınabileceği
lokal kaynaklara aşina olmalı (Bazı
toplumlarda, internet yoluyla sipariş de
mümkün),
• Vejetaryen bireylerle çalışan uzmanların
tahılların, fasulyelerin, soya ürünlerinin, et
analoglarının ve zenginleştirilmiş besinlerin
hazırlanması, kullanılması ve besin içeriği
konularında temel bilgi sahibi olmaları
beklenir,
• Aile üyeleri ile, özellikle vejetaryen
çocukların ebeveynleri ile, birlikte
çalışmalı
Bu sayede besin gereksinimlerinin
karşılanabileceği en uygun ortamın
hazırlanmasına yardım (+),
• Eğer, beslenme ve diyet uzmanının
vejetaryen beslenme konusunda yeterli
bilgisi yoksa, kişiyi uygun kaynaklara
yönlendirebilmelidir.
J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
• Sonuç olarak,
Yeterli ve dengeli vejetaryen / vegan diyet
Mineral düzeyi yeterli.
teşekkürler